Çevrimdışı
ÇOCUKLARDA STRESLE BAŞA ÇIKABİLMENİN YOLLARI
Duygu Güner
Günümüz koşullarının zorluğu sadece biz yetişkinleri değil, çocuklarımızı da oldukça derinden etkilemekte, gün içinde yaşadıkları birçok olaydan bizler gibi hatta zaman zaman bizlerden daha fazla etkilenmektedirler. Ancak bu zorluklarla nasıl başa çıkacaklarını bilemediklerinden tepkilerini hırçınlık, saldırganlık, içe dönüklük tarzında ortaya koymakta, o küçücük bedenleri ve inanılmaz derecede güzel ve farklı çalışan zihinleriyle kendilerince çıkar yolu aramaktadırlar. Tabii ki bu arada başa çıkamadıkları sorunlar olduğunda, yanlış anlaşıldıkları, fikirlerini kolayca ifade edemedikleri zamanlarda her yetişkin gibi onlar da stresden üzerlerine düşen payı almaktadırlar.
Çoğu zaman çocukların olaylara bakış açıları biz yetişkinlerden daha farklı, daha yaratıcı ve daha olağan dışıdır. Keşke biz yetişkinler de olaylara zaman zaman da olsa onların gözüyle bakabilsek, onların o eşsiz dünyalarının içine girmeyi başarabilsek... O zaman çocuklarımızdan öğrenebileceğimiz yeni bakış açılarının olduğunu çok rahatlıkla görebiliriz.
Gerek çocuk olsun, gerek genç ya da yetişkin hepimiz stresten söz ediyoruz. Öyleyse gelin isterseniz öncelikle stresin ne olduğuna kısaca göz gezdirelim.
Stres çoğu kişiye göre çağdaş toplum yaşamının en önemli sağlık sorunlarından biridir. Aşırı stresin bedenlerimizde ve iç dünyamızda yaratabileceği sorunlar bugün herkes tarafından biliniyor. Gürültü, kalabalık, yalnızlık, açlık, tehlike, hastalık riski, hatta tehlikeli ya da üzücü bir durumu zihnimizde canlandırmak bile strese neden olabiliyor.
Stres kavramı, yaklaşık 50 yıl kadar önce Avusturyalı bilim adamı Hans Selye tarafından ortaya koyulmuş bir kavramdır. Selye stresi korku, kavga, yalıtıklık, sıcak ve soğuk gibi uyaranlar sonucunda bedende ortaya çıkan bir tepki olarak tanımlamış, hem olumlu hem de olumsuz yönlerinin olabileceğini fark etmiştir. Stres, konuyla ilgili araştırma yapan bilim adamlarınca “savaş ya da kaç” tepkisi olarak nitelendirilir. Bu tepki, tehlike durumunda bedeni savunma için gerekli uyarılmışlık durumuna getirir. Tehlikeli bir durumla yüz yüze kalındığında beyin, adrenalin ve noradrenalin hormonları üreterek bedeni alarma geçirir. Kan basıncı yükselir, kalp atışları hızlanır, deriye giden kan akışı kısıtlanır, midenin işlevleri sınırlanır, terleme artar. Beyin bu sırada kortizol adlı bir başka hormon daha üretir. Kortizol, sisteme fazladan besin sağlanmasını ve bağışıklık sisteminin önceliklerinin tehlike durumuna göre yeniden düzenlenmesini sağlar. Sindirim gibi işlevlerin kaynakları, kalp ve bacaklar gibi sistemlere yönlendirilerek, kısa dönemli fiziksel güç gerektiren bu acil duruma hazırlanılır.
Bugün hala taş devrini yaşıyor olsaydık kendimizi tamamen içgüdüsel çalışan bu bedensel mekanizmaya bırakabilir ve savaşarak ya da kaçarak gerilimi nötrleyebilirdik. Ancak günümüz koşullarında bunu yapabilmek mümkün değil. Örneğin okul yaşamında çocukları strese sokan bir durumda çocuğumuz öğretmenini ya da arkadaşını kolay kolay dövemez ya da okulu terk edemez. İşte bu zorunluluklardan dolayı, çocuklarımıza stresi çeşitli yöntemlerle azaltma yollarını öğretmezsek, o küçücük bedenleri saatlerce bu gerginliğin yaratacağı baskı altında kalabilir.
Çocuklar stresi yaşadıklarında genellikle şu iki soruyu sorar: “Bununla nasıl başa çıkabilirim?” ve “Hiç bitmeyecek mi?” Çocukların yaşayabileceği streslere ilişkin olarak düzenlenen aşağıdaki liste görüş alışverişi için bir ön veri olarak kullanılabilir. Biz yetişkinlerin desteği ile birlikte stresle başa çıkabileceklerini ve bir noktada stresin son bulacağının güvencesini hissetmek onları büyük ölçüde rahatlatacak ve size olan güvenlerinin tazelenmesine yol açacaktır.
Çocukların Stres Hissettikleri 21 Durum
* Yeni bir yere taşınmak ya da yeni bir okula gitmek.
* Arkadaşlar tarafından alay edilmek ya da aşağılanmak.
* Boşanma ya da ölüm nedeniyle anne ya da babayı kaybetmek.
* Okulda düşük notlar almak.
* Anneyle ya da babayla kavga etmek ya da tartışmak.
* Kaybolmak.
* Doktora ya da dişçiye gitmek.
* Anne ve babanın kavga ettiğini duymak.
* Yalancılıkla suçlanmak.
* Dayak yemek.
* Ölüm korkusu.
* Terk edilmek.
* Hastalanmak.
* Bir oyunu kaybetmek.
* Kabus görmek.
* İnsanların önünde utandırılmak.
* Bağırılmak.
* Arkadaşlarla kavga etmek.
* Rahatsız edilmek, saldırıya uğramak ya da taciz edilmek.
* Sınıfta kalmak.
* Yeni bir kardeş.
Çocuklarımızın stresli olduklarını hissettiğimizde öncelikli olarak bu durumun farkında olduğumuzu, yardımcı olmak istediğimizi anlatarak nelerin onda bu stresi yarattığını anlamaya çalışabiliriz. Yardımcı olmak istediğimizi bilmek bile onları bir derece olsun rahatlatacaktır. Onlara üzerlerindeki stresi azaltmanın ve bu stresi yönetmenin yollarını anlatabilir, aşağıda sıralanan uygulanabilir maddeleri hayata geçirmelerine yardımcı olabiliriz.
Çocuklarımıza bu stresi azaltmak ve yönetmek için şu önerileri sunabiliriz:
1. Hislerin hakkında güvenebileceğin bir yetişkinle konuş.
2. Fiziksel oyunlar, egzersizler ve spor yoluyla gerginliğini üzerinden at.
3. Kendini gergin hissettiğinde derin derin nefes al ve tüm bedenini başından ayağına kadar gevşet.
4. Hislerini her gün bir günlüğe yaz.
5. Zorluklar yaşadığında seni dinlemesini bilen iyi bir arkadaşınla konuş.
6. İhtiyaç duyduğunda ailenden ekstra ilgi göstermelerini iste.
7. Her gece bol bol uyu, bol bol su iç ve sağlıklı yiyecekler ye.
8. Gevşemek ve rahatlamak için resim yapmak ya da bir müzik aleti çalmak gibi bir hobi edin.
9. Hata yaptığında kendine gülebilmeyi öğren.
10. Gerginliğini ve öfkeni hiç kimseye zarar vermeyecek şekilde dışarı at. Mesela koş, yastığını yüzüne kapayarak bağır, boks çuvalına yumruk at, sıçrama brandasında sıçra ya da yastıkları fırlat.
11. Makul göründüğünde sana takılan insanlara sen de ayak uydur. Örneğin ufak bir hata yaptığında, keyifli bir ses tonuyla “Evet, haklısın, hata yaptım.” demeyi öğren. Alaylar ya da aşağılamalar daha acımasızsa kendi kendine “Bunu dinlemek zorunda değilim.” diyerek oradan uzaklaşmasını bil.
12. Sana zarar veren sırları içine hapsetme. Yardımcı olabilecek biriyle paylaş.
Çocuğumuzu yukarıdaki öneriler doğrultusunda teşvik ederek ve kendimiz de sağlıklı ve aktif bir yaşam tarzı oluşturarak iyi beslenme, düzenli egzersiz ve stres yönetimi ustalıklarını içeren iyi bir yaşam tarzı kurmasına yardımcı olabiliriz.
Çocuklarımız bizlerin en değerli varlıkları... Onları hayata hazırlamak, kendi ayaklarının üzerinde durabilen özgür, kendine güvenli, saygılı ve sevgili birer birey yetiştirmek konusunda üzerimize düşen her şeyi yapmak en birinci vazifelerimiz arasında yer alıyor. Ama diğer taraftan unutmamalıyız ki, onlar her ne kadar bizim çocuklarımız olsa da bizlerden farklı bireylerdir. Bu bireyselliklerini korumalarına ayrıca saygı göstermeliyiz.
Duygu Güner
Günümüz koşullarının zorluğu sadece biz yetişkinleri değil, çocuklarımızı da oldukça derinden etkilemekte, gün içinde yaşadıkları birçok olaydan bizler gibi hatta zaman zaman bizlerden daha fazla etkilenmektedirler. Ancak bu zorluklarla nasıl başa çıkacaklarını bilemediklerinden tepkilerini hırçınlık, saldırganlık, içe dönüklük tarzında ortaya koymakta, o küçücük bedenleri ve inanılmaz derecede güzel ve farklı çalışan zihinleriyle kendilerince çıkar yolu aramaktadırlar. Tabii ki bu arada başa çıkamadıkları sorunlar olduğunda, yanlış anlaşıldıkları, fikirlerini kolayca ifade edemedikleri zamanlarda her yetişkin gibi onlar da stresden üzerlerine düşen payı almaktadırlar.
Çoğu zaman çocukların olaylara bakış açıları biz yetişkinlerden daha farklı, daha yaratıcı ve daha olağan dışıdır. Keşke biz yetişkinler de olaylara zaman zaman da olsa onların gözüyle bakabilsek, onların o eşsiz dünyalarının içine girmeyi başarabilsek... O zaman çocuklarımızdan öğrenebileceğimiz yeni bakış açılarının olduğunu çok rahatlıkla görebiliriz.
Gerek çocuk olsun, gerek genç ya da yetişkin hepimiz stresten söz ediyoruz. Öyleyse gelin isterseniz öncelikle stresin ne olduğuna kısaca göz gezdirelim.
Stres çoğu kişiye göre çağdaş toplum yaşamının en önemli sağlık sorunlarından biridir. Aşırı stresin bedenlerimizde ve iç dünyamızda yaratabileceği sorunlar bugün herkes tarafından biliniyor. Gürültü, kalabalık, yalnızlık, açlık, tehlike, hastalık riski, hatta tehlikeli ya da üzücü bir durumu zihnimizde canlandırmak bile strese neden olabiliyor.
Stres kavramı, yaklaşık 50 yıl kadar önce Avusturyalı bilim adamı Hans Selye tarafından ortaya koyulmuş bir kavramdır. Selye stresi korku, kavga, yalıtıklık, sıcak ve soğuk gibi uyaranlar sonucunda bedende ortaya çıkan bir tepki olarak tanımlamış, hem olumlu hem de olumsuz yönlerinin olabileceğini fark etmiştir. Stres, konuyla ilgili araştırma yapan bilim adamlarınca “savaş ya da kaç” tepkisi olarak nitelendirilir. Bu tepki, tehlike durumunda bedeni savunma için gerekli uyarılmışlık durumuna getirir. Tehlikeli bir durumla yüz yüze kalındığında beyin, adrenalin ve noradrenalin hormonları üreterek bedeni alarma geçirir. Kan basıncı yükselir, kalp atışları hızlanır, deriye giden kan akışı kısıtlanır, midenin işlevleri sınırlanır, terleme artar. Beyin bu sırada kortizol adlı bir başka hormon daha üretir. Kortizol, sisteme fazladan besin sağlanmasını ve bağışıklık sisteminin önceliklerinin tehlike durumuna göre yeniden düzenlenmesini sağlar. Sindirim gibi işlevlerin kaynakları, kalp ve bacaklar gibi sistemlere yönlendirilerek, kısa dönemli fiziksel güç gerektiren bu acil duruma hazırlanılır.
Bugün hala taş devrini yaşıyor olsaydık kendimizi tamamen içgüdüsel çalışan bu bedensel mekanizmaya bırakabilir ve savaşarak ya da kaçarak gerilimi nötrleyebilirdik. Ancak günümüz koşullarında bunu yapabilmek mümkün değil. Örneğin okul yaşamında çocukları strese sokan bir durumda çocuğumuz öğretmenini ya da arkadaşını kolay kolay dövemez ya da okulu terk edemez. İşte bu zorunluluklardan dolayı, çocuklarımıza stresi çeşitli yöntemlerle azaltma yollarını öğretmezsek, o küçücük bedenleri saatlerce bu gerginliğin yaratacağı baskı altında kalabilir.
Çocuklar stresi yaşadıklarında genellikle şu iki soruyu sorar: “Bununla nasıl başa çıkabilirim?” ve “Hiç bitmeyecek mi?” Çocukların yaşayabileceği streslere ilişkin olarak düzenlenen aşağıdaki liste görüş alışverişi için bir ön veri olarak kullanılabilir. Biz yetişkinlerin desteği ile birlikte stresle başa çıkabileceklerini ve bir noktada stresin son bulacağının güvencesini hissetmek onları büyük ölçüde rahatlatacak ve size olan güvenlerinin tazelenmesine yol açacaktır.
Çocukların Stres Hissettikleri 21 Durum
* Yeni bir yere taşınmak ya da yeni bir okula gitmek.
* Arkadaşlar tarafından alay edilmek ya da aşağılanmak.
* Boşanma ya da ölüm nedeniyle anne ya da babayı kaybetmek.
* Okulda düşük notlar almak.
* Anneyle ya da babayla kavga etmek ya da tartışmak.
* Kaybolmak.
* Doktora ya da dişçiye gitmek.
* Anne ve babanın kavga ettiğini duymak.
* Yalancılıkla suçlanmak.
* Dayak yemek.
* Ölüm korkusu.
* Terk edilmek.
* Hastalanmak.
* Bir oyunu kaybetmek.
* Kabus görmek.
* İnsanların önünde utandırılmak.
* Bağırılmak.
* Arkadaşlarla kavga etmek.
* Rahatsız edilmek, saldırıya uğramak ya da taciz edilmek.
* Sınıfta kalmak.
* Yeni bir kardeş.
Çocuklarımızın stresli olduklarını hissettiğimizde öncelikli olarak bu durumun farkında olduğumuzu, yardımcı olmak istediğimizi anlatarak nelerin onda bu stresi yarattığını anlamaya çalışabiliriz. Yardımcı olmak istediğimizi bilmek bile onları bir derece olsun rahatlatacaktır. Onlara üzerlerindeki stresi azaltmanın ve bu stresi yönetmenin yollarını anlatabilir, aşağıda sıralanan uygulanabilir maddeleri hayata geçirmelerine yardımcı olabiliriz.
Çocuklarımıza bu stresi azaltmak ve yönetmek için şu önerileri sunabiliriz:
1. Hislerin hakkında güvenebileceğin bir yetişkinle konuş.
2. Fiziksel oyunlar, egzersizler ve spor yoluyla gerginliğini üzerinden at.
3. Kendini gergin hissettiğinde derin derin nefes al ve tüm bedenini başından ayağına kadar gevşet.
4. Hislerini her gün bir günlüğe yaz.
5. Zorluklar yaşadığında seni dinlemesini bilen iyi bir arkadaşınla konuş.
6. İhtiyaç duyduğunda ailenden ekstra ilgi göstermelerini iste.
7. Her gece bol bol uyu, bol bol su iç ve sağlıklı yiyecekler ye.
8. Gevşemek ve rahatlamak için resim yapmak ya da bir müzik aleti çalmak gibi bir hobi edin.
9. Hata yaptığında kendine gülebilmeyi öğren.
10. Gerginliğini ve öfkeni hiç kimseye zarar vermeyecek şekilde dışarı at. Mesela koş, yastığını yüzüne kapayarak bağır, boks çuvalına yumruk at, sıçrama brandasında sıçra ya da yastıkları fırlat.
11. Makul göründüğünde sana takılan insanlara sen de ayak uydur. Örneğin ufak bir hata yaptığında, keyifli bir ses tonuyla “Evet, haklısın, hata yaptım.” demeyi öğren. Alaylar ya da aşağılamalar daha acımasızsa kendi kendine “Bunu dinlemek zorunda değilim.” diyerek oradan uzaklaşmasını bil.
12. Sana zarar veren sırları içine hapsetme. Yardımcı olabilecek biriyle paylaş.
Çocuğumuzu yukarıdaki öneriler doğrultusunda teşvik ederek ve kendimiz de sağlıklı ve aktif bir yaşam tarzı oluşturarak iyi beslenme, düzenli egzersiz ve stres yönetimi ustalıklarını içeren iyi bir yaşam tarzı kurmasına yardımcı olabiliriz.
Çocuklarımız bizlerin en değerli varlıkları... Onları hayata hazırlamak, kendi ayaklarının üzerinde durabilen özgür, kendine güvenli, saygılı ve sevgili birer birey yetiştirmek konusunda üzerimize düşen her şeyi yapmak en birinci vazifelerimiz arasında yer alıyor. Ama diğer taraftan unutmamalıyız ki, onlar her ne kadar bizim çocuklarımız olsa da bizlerden farklı bireylerdir. Bu bireyselliklerini korumalarına ayrıca saygı göstermeliyiz.
