B
Çevrimdışı
Soru: Dinin aslından çıkaran amel nedir?
Cevab: Şirk.
Dinin aslını tarif ederken şöyle demiştik: Dinin aslı Allah'ı ikrar etmek, yalnız ona ibadet etmek, onun dışındaki ma’budları terketmek ve Allah'a şirk koşanlardan beri olmaktır. O zaman Allah'a şirk koşmak dinin aslından çıkaran bir ameldir.
Şirkin şer’i manası Allah'a rububiyetinde, uluhiyetinde veya isim ve sıfatlarında şerik veya ortak koşmaktır.
Allame ibni Kayyım şöyle der: Kim müşrik olarak ölürse ateştedir. Bu risalet gelmeden önce de olsa böyledir. Çünkü müşrikler İbrahim'in (a.s) Hanif dinini değiştirmişler ve yerine şirki koymuşlardır. Ve bunu yanlarında Allah'dan gelen bir hüccet olmadığı halde yapmışlardır. Halbuki şirkin çirkinliği ve şirk işleyenin ateşle tehdit edilmesi -ilkinden sonuncusuna kadar- bütün rasullerin dininde malum olan birşeydir. Ve Allah'ın şirk ehlini cezalandırdığı haberleri kavimler arasında asırdan asıra bilinen birşey olmuştur. Her zaman Allah'ın açık hücceti müşriklere ulaşmıştır. Böyle olmasa bile Allah'ın kullarını kendisiyle yaratmış olduğu rububiyyet tevhidi kulun uluhhiyyet tevhidini bilmesini gerekli kılmaktadır. Her ne kadar Allahu teala -fıtratın bu özelliğine rağmen– tek başına bu fıtratla azab etmiyorsa da, her fıtrat ve akıl için Allah ile beraber başka bir ilahın var olması saçmadır. Ve Rasullerin yeryüzünde tevhide davetleri insanlar için bilinen bir şey olmaya devam etmektedir. Bundan dolayı müşrik, rasullerin bu davetine muhalefet ederek azabı hakeder.
Peygamber'in (s.a) bi’setinden sonra kendisini İslam'a nispet müşriklerin cehaletine gelince, bunların durumu daha şiddetlidir. Çünkü bunların cehaleti genelde peygamberin (s.a) risaletinden yüz çevirmektir. Ve i’rad (yüz çevirme) haddi zatında küfürken bununla beraber şirk de işliyorsa böyle birinin durumu nasıl olur?!
İmam Şevkani şöyle demiştir: Kim şirke -cahil olsa bile- bulaşırsa özür sahibi olmaz. Çünkü hüccet bütün insanlara Rasulullah'ın (s.a) gönderilmesi ile ikame edilmiştir. Kim kendi rızası ile bundan cahil kalmışsa bu onun kitap ve sünnetten yüz çevirmesinden dolayıdır. Çünkü bu kitap ve sünnette açıkça beyan edilmiştir. Tıpkı Allah-u tealanın Kur'an'da şöyle buyurduğu gibi, "biz kitabı sana herşeyin açıklayıcısı , müslümanlara bir hidayet, bir rahmet olması için indirdik." (Nahl : 89). Sünnette de bunun örneği; Ebu Zerr (r.a) şöyle söylemiştir, " Peygamber (s.a) vefat etti fakat o bize yer ve gök arasında kanatları ile uçan kuşlar da dahil her konu hakkında bir malumat vermiştir ve yine şöyle demiştir: Kim cahilse bu onun yüz çevirmesinden dolayıdır ve hiç kimse yüz çevirmeden dolayı mazeret sahibi olamaz…."
Bu ve buna benzer dinin aslında cehaletin özür olmayacağına dair deliller çoktur. Bu delillerden biri Allahu tealanın şu ayetidir: Kimine hidayet verdi, kimi de sapıklığı haketti. Çünkü bunlar, Allah'ı bırakıp şeytanları veli edinmişlerdi. Bununla beraber kendilerini doğru yolda saymaktadırlar. (Araf: 30).
İmam Taberi bu ayetin tefsirinde şöyle demiştir: Sapıklığı hak eden fırkanın Allah'ın dininden sapması ve hedeften şaşması onların cahilce, şeytanı Allah'ın dışında yardımcı tutmalarından dolayıdır. Bununla beraber kendilerini hak ve doğru yolda olduklarını zannetmektedirler. Bu; bir kimsenin işlemiş olduğu masiyet veya akidesindeki sapıklıktan dolayı Allah tarafından azap edilmeyeceğini, ancak böyle bir kimseye doğru olan açıkladıktan sonra hala inat ediyorsa azap edileceğini iddia edenlerin bu konuda hatalı olduklarını en açık bir şekilde beyan eden bir ayettir. Çünkü bu görüş doğru olsaydı o zaman kendisini doğru yolda gördüğü halde sapık fırkadan olanlarla, doğru yolda olan fırka arasında fark olmazdı. Halbuki Allahu teala bu ayette bu iki fırkayı hem isimde hem de hükümde birbirinden ayırmıştır.’’ (Taberi : 12/388)
Şirkte cehaletin özür olmayacağına dair delillerden biride Allahu tealanın şu ayetidir: De ki: “Ameller açısından en çok hüsrana uğrayanları size haber vereyim mi? Onlar, dünya hayatında amelleri boşa gitmiş olanlardır. Ve onlar, güzel ameller işlediklerini zannediyorlar. (Kehf: 103-104)
İmam Taberi bu ayetin tefsirinde şöyle der: Bu ayet bir kimsenin ancak Allah'ın vahdaniyetini öğrendikten sonra küfre girmeyi kast etmesiyle kafir olacağını iddia edenlerin bu görüşlerinde hatalı olduklarına delildir. Allahu teala bu ayette vasıflandırdığı kişilerin yaptıkları amellerin güzel olduğunu zannetmiş olsalar bile dünyada işlemiş oldukları amellerin boşa gittiğini haber vermiş ve onların buna rağmen Rablerinin ayetlerini inkar edenlerden olduklarını bildirmiştir. Şayet yukarıdaki iddiayı dillendirenlerin iddiaları doğru olsaydı o zaman amellerini güzel görüp iyi işler yaptıklarını zannettikleri halde amelleri boşa gitmiş bu kavmin bu amellerinden dolayı ecir kazanmaları gerekirdi. Fakat ayet bunun tersini bildirmekte ve Allahu teala onların kafir olduklarını ve amellerinin boşa gittiğini haber vermektedir. (Taberi: 18/128).
***
Güzel; peki bir şahsa küfür veya şirk hükmünü versek ortaya nasıl bir sonuç çıkar?
Cahil dahi olsa bu hükümden dolayı ortaya çıkan sonuç; Allah'a tevbe edene kadar aramızdaki dostluk bağını koparmak, böyle biri ile nikahlanmamak ve kestiğini yememektir. Buna ilaveten öldüğünde ona istiğfar dilememek ve Allah'ın Müslümanlar arasında vacip kıldığı bütün hukuklardan ve ahkamlardan bır payının olmamasıdır.
Fakat onun dünya ve ahirette azab görmesine gelince, ulemadan nakledilen sahih görüşe göre bu risalet hüccetinin ikamesi ile bağlantılıdır. Bunun delili Allahu tealanın şu ayetleridir;
’Biz bir rasul göndermedikçe azap edici değiliz (İsra:15)
Ondan önce gerçekten Biz onları azapla helâk etmiş olsaydık, muhakkak şöyle derlerdi: "Rabbimiz, bize resûl gönderseydin olmaz mıydı? Böylece biz de zelil (rezil) ve rüsva olmadan önce senin âyetlerine tâbî olsaydık." (Taha: 134).
***
Şunu tekrar vurgulamak isteriz ki bu ümmetten olup büyük şirk işleyen kimse müşrik kafirdir. Şayet Müslüman olduğunu iddia etse ve şehadet getirse bile…
Allahu teala şöyle buyuruyor, "Ve andolsun ki, sana ve senden öncekilere: 'Gerçekten eğer sen şirk koşarsan, amellerin mutlaka heba olur. Ve mutlaka hüsrana düşenlerden olursun' diye vahyolundu. " (Zümer :65).
Allahu teala enbiyalardan bahsettikten sonra şöyle buyuruyor, ’’İşte bu Allah’ın hidayetidir. Kullarından dilediğini onunla hidayete erdirir. Ve eğer şirk koşsalardı, elbette yapmış oldukları şeyler heba olurdu (boşa giderdi). (En'am: 88)
Bu ayetler İslam'ın şirk ile boşa gideceğine ve bu ümmetten olan birinin -şehadet getirse ve İslam'ın diğer şiarlarını ifa etse bile - eğer şirk koşarsa kafir olacağına işaret eden en kavi ayetlerdir.
***
Bu konuyu iki meseleyi izah ederek tamamlayacağız:
İlki; şayet bir insan Allah'a ibadet eder, ona şirk koşmaz ve onun rasulüne iman ederek dinin aslını ikame ederse fakat dinin aslına ait terimleri bilmez ise, yani sen ona 'Dinin aslı nedir?' diye sorsan o da duraksasa ve bir cevap veremez ise ne olur?
Bu, ona zarar vermez. Çünkü o dinin aslını zaten ikame ediyor. Dinin aslına dair bazı terimleri bilmemek ona zarar vermez. Bu söylemiş olduğumuza delil buhari' nin lafzıyla Sahihaynda Muaz bin Cebelden rivayet edilen şu hadistir: Muaz (r.a) şöyle der, ’’Rasulullah’ın sallahu aleyhi vesellem bindiği merkebin terkisinde bulunuyordum. Bana dedi ki: ‘Ey Muaz! Allah’ın kulları üzerindeki ve kulların da Allah üzerindeki hakkı nedir, biliyor musun?‘ Dedim ki: 'Hayır’ Buyurdular ki:‘Allah’ın kulları üzerindeki hakkı: Yalnız O’na ibadet etmeleri ve O’na hiçbir şeyi ortak koşmamalarıdır.’’ Muaz'ın (r.a) Allah'ın kulları üzerindeki hakkın ne olduğunu bilmemesi onu şirke ve küfre sokmamıştır. Çünkü o, bu hakkın şer’i istilahını bilmese bile, o bu hakkı gerçekleştirmektedir.
İkinci mesele; dinin aslından olduğunu belirtmiş olduğumuz müşriklere düşmanlık ve müminlere dostluk göstermek bazı ilim talebeleri için bunun dinin aslından olduğu gizli kalmış olabilir. Bazı talebeler bunu dinin aslından değil de vaciplerinden olduğunu zannediyor veya bunda duraksıyor olabilir. Bu onların -onlar müşriklerden beri olmayı ve müminleri dost edinmeyi gerçekleştirdikleri müddetçe- dinin aslından çıktıklarını göstermez.
Süleyman bin abdu-l Vahhab şöyle der, "Müslüman, Allah'ın ona müşriklere düşmanlık beslemeyi ve onları dost edinmemeyi farz kıldığını ve müminleri sevmeyi ve onları dost edinmeyi vacip kıldığını bilir. Çünkü Allahu teala bunun imanın şartlarından olduğunu bildirmiş ve babaları, oğulları, kardeşleri yahut kendi soy-sopları olsalar bile, Allah'a ve peygamberine düşman olan kimselere sevgi besleyenlerden imanı nefyettiğini haber vermiştir.
Bunun (yani dostluk ve düşmanlığın) la ilahe illallah ın manası ve lazımından olmasına gelince; Allah bizi bunda araştırma yapmaya mükellef kılmamıştır. Allah'ın bizi mükellef kıldığı şey Allah'ın bunu bilmemizi bize farz kıldığı ve onunla amel etmemiz gerektiğidir. Fakat kim bununla beraber bunun la ilahe illallah'ın manası veya lazımı olduğunu kavrarsa bu güzeldir, hayrı ziyadeleştirmektir. Kim de bunu kavramamışsa, onu kavramaya mükellef tutulamaz. Özellikle bu konuda tartışmaya girmek ve cedelleşmek şerre ve ihtilafa yol açar. Ve bu, imanın vaciplerini yerine getiren, Allah yolunda cihad eden, müşriklere düşmanlık besleyip müminlere dost olan iman ehli arasında fırkalaşmaya sebep olur.’’ ( e-d dureru-s seniyye: 8/166).
Cevab: Şirk.
Dinin aslını tarif ederken şöyle demiştik: Dinin aslı Allah'ı ikrar etmek, yalnız ona ibadet etmek, onun dışındaki ma’budları terketmek ve Allah'a şirk koşanlardan beri olmaktır. O zaman Allah'a şirk koşmak dinin aslından çıkaran bir ameldir.
Şirkin şer’i manası Allah'a rububiyetinde, uluhiyetinde veya isim ve sıfatlarında şerik veya ortak koşmaktır.
- Rububiyet şirkinin misali: Allah ile beraber başka bir yaratıcının, rızık verenin, işleri tedebbür edenin veya hükmedenin-teşri (şeriat/kanun) koyanın varlığına inanmaktır.
- Uluhiyyet şirkinin misali: Allah'dan başkasına secde etmek, dua etmek, adak adamak veya Allah'dan başkası için kurban kesmektir.
- İsim ve sıfatlarda şirkin misali: Allahın isim ve sıfatlarını inkar etmektir. Örnek: Allah'ın ilim, işitme ve görme gibi sıfatlarını nefyetmek veyahut da Allahu tealayı yaratılmışlara benzetmektir.
Allame ibni Kayyım şöyle der: Kim müşrik olarak ölürse ateştedir. Bu risalet gelmeden önce de olsa böyledir. Çünkü müşrikler İbrahim'in (a.s) Hanif dinini değiştirmişler ve yerine şirki koymuşlardır. Ve bunu yanlarında Allah'dan gelen bir hüccet olmadığı halde yapmışlardır. Halbuki şirkin çirkinliği ve şirk işleyenin ateşle tehdit edilmesi -ilkinden sonuncusuna kadar- bütün rasullerin dininde malum olan birşeydir. Ve Allah'ın şirk ehlini cezalandırdığı haberleri kavimler arasında asırdan asıra bilinen birşey olmuştur. Her zaman Allah'ın açık hücceti müşriklere ulaşmıştır. Böyle olmasa bile Allah'ın kullarını kendisiyle yaratmış olduğu rububiyyet tevhidi kulun uluhhiyyet tevhidini bilmesini gerekli kılmaktadır. Her ne kadar Allahu teala -fıtratın bu özelliğine rağmen– tek başına bu fıtratla azab etmiyorsa da, her fıtrat ve akıl için Allah ile beraber başka bir ilahın var olması saçmadır. Ve Rasullerin yeryüzünde tevhide davetleri insanlar için bilinen bir şey olmaya devam etmektedir. Bundan dolayı müşrik, rasullerin bu davetine muhalefet ederek azabı hakeder.
Peygamber'in (s.a) bi’setinden sonra kendisini İslam'a nispet müşriklerin cehaletine gelince, bunların durumu daha şiddetlidir. Çünkü bunların cehaleti genelde peygamberin (s.a) risaletinden yüz çevirmektir. Ve i’rad (yüz çevirme) haddi zatında küfürken bununla beraber şirk de işliyorsa böyle birinin durumu nasıl olur?!
İmam Şevkani şöyle demiştir: Kim şirke -cahil olsa bile- bulaşırsa özür sahibi olmaz. Çünkü hüccet bütün insanlara Rasulullah'ın (s.a) gönderilmesi ile ikame edilmiştir. Kim kendi rızası ile bundan cahil kalmışsa bu onun kitap ve sünnetten yüz çevirmesinden dolayıdır. Çünkü bu kitap ve sünnette açıkça beyan edilmiştir. Tıpkı Allah-u tealanın Kur'an'da şöyle buyurduğu gibi, "biz kitabı sana herşeyin açıklayıcısı , müslümanlara bir hidayet, bir rahmet olması için indirdik." (Nahl : 89). Sünnette de bunun örneği; Ebu Zerr (r.a) şöyle söylemiştir, " Peygamber (s.a) vefat etti fakat o bize yer ve gök arasında kanatları ile uçan kuşlar da dahil her konu hakkında bir malumat vermiştir ve yine şöyle demiştir: Kim cahilse bu onun yüz çevirmesinden dolayıdır ve hiç kimse yüz çevirmeden dolayı mazeret sahibi olamaz…."
Bu ve buna benzer dinin aslında cehaletin özür olmayacağına dair deliller çoktur. Bu delillerden biri Allahu tealanın şu ayetidir: Kimine hidayet verdi, kimi de sapıklığı haketti. Çünkü bunlar, Allah'ı bırakıp şeytanları veli edinmişlerdi. Bununla beraber kendilerini doğru yolda saymaktadırlar. (Araf: 30).
İmam Taberi bu ayetin tefsirinde şöyle demiştir: Sapıklığı hak eden fırkanın Allah'ın dininden sapması ve hedeften şaşması onların cahilce, şeytanı Allah'ın dışında yardımcı tutmalarından dolayıdır. Bununla beraber kendilerini hak ve doğru yolda olduklarını zannetmektedirler. Bu; bir kimsenin işlemiş olduğu masiyet veya akidesindeki sapıklıktan dolayı Allah tarafından azap edilmeyeceğini, ancak böyle bir kimseye doğru olan açıkladıktan sonra hala inat ediyorsa azap edileceğini iddia edenlerin bu konuda hatalı olduklarını en açık bir şekilde beyan eden bir ayettir. Çünkü bu görüş doğru olsaydı o zaman kendisini doğru yolda gördüğü halde sapık fırkadan olanlarla, doğru yolda olan fırka arasında fark olmazdı. Halbuki Allahu teala bu ayette bu iki fırkayı hem isimde hem de hükümde birbirinden ayırmıştır.’’ (Taberi : 12/388)
Şirkte cehaletin özür olmayacağına dair delillerden biride Allahu tealanın şu ayetidir: De ki: “Ameller açısından en çok hüsrana uğrayanları size haber vereyim mi? Onlar, dünya hayatında amelleri boşa gitmiş olanlardır. Ve onlar, güzel ameller işlediklerini zannediyorlar. (Kehf: 103-104)
İmam Taberi bu ayetin tefsirinde şöyle der: Bu ayet bir kimsenin ancak Allah'ın vahdaniyetini öğrendikten sonra küfre girmeyi kast etmesiyle kafir olacağını iddia edenlerin bu görüşlerinde hatalı olduklarına delildir. Allahu teala bu ayette vasıflandırdığı kişilerin yaptıkları amellerin güzel olduğunu zannetmiş olsalar bile dünyada işlemiş oldukları amellerin boşa gittiğini haber vermiş ve onların buna rağmen Rablerinin ayetlerini inkar edenlerden olduklarını bildirmiştir. Şayet yukarıdaki iddiayı dillendirenlerin iddiaları doğru olsaydı o zaman amellerini güzel görüp iyi işler yaptıklarını zannettikleri halde amelleri boşa gitmiş bu kavmin bu amellerinden dolayı ecir kazanmaları gerekirdi. Fakat ayet bunun tersini bildirmekte ve Allahu teala onların kafir olduklarını ve amellerinin boşa gittiğini haber vermektedir. (Taberi: 18/128).
***
Güzel; peki bir şahsa küfür veya şirk hükmünü versek ortaya nasıl bir sonuç çıkar?
Cahil dahi olsa bu hükümden dolayı ortaya çıkan sonuç; Allah'a tevbe edene kadar aramızdaki dostluk bağını koparmak, böyle biri ile nikahlanmamak ve kestiğini yememektir. Buna ilaveten öldüğünde ona istiğfar dilememek ve Allah'ın Müslümanlar arasında vacip kıldığı bütün hukuklardan ve ahkamlardan bır payının olmamasıdır.
Fakat onun dünya ve ahirette azab görmesine gelince, ulemadan nakledilen sahih görüşe göre bu risalet hüccetinin ikamesi ile bağlantılıdır. Bunun delili Allahu tealanın şu ayetleridir;
’Biz bir rasul göndermedikçe azap edici değiliz (İsra:15)
Ondan önce gerçekten Biz onları azapla helâk etmiş olsaydık, muhakkak şöyle derlerdi: "Rabbimiz, bize resûl gönderseydin olmaz mıydı? Böylece biz de zelil (rezil) ve rüsva olmadan önce senin âyetlerine tâbî olsaydık." (Taha: 134).
***
Şunu tekrar vurgulamak isteriz ki bu ümmetten olup büyük şirk işleyen kimse müşrik kafirdir. Şayet Müslüman olduğunu iddia etse ve şehadet getirse bile…
Allahu teala şöyle buyuruyor, "Ve andolsun ki, sana ve senden öncekilere: 'Gerçekten eğer sen şirk koşarsan, amellerin mutlaka heba olur. Ve mutlaka hüsrana düşenlerden olursun' diye vahyolundu. " (Zümer :65).
Allahu teala enbiyalardan bahsettikten sonra şöyle buyuruyor, ’’İşte bu Allah’ın hidayetidir. Kullarından dilediğini onunla hidayete erdirir. Ve eğer şirk koşsalardı, elbette yapmış oldukları şeyler heba olurdu (boşa giderdi). (En'am: 88)
Bu ayetler İslam'ın şirk ile boşa gideceğine ve bu ümmetten olan birinin -şehadet getirse ve İslam'ın diğer şiarlarını ifa etse bile - eğer şirk koşarsa kafir olacağına işaret eden en kavi ayetlerdir.
***
Bu konuyu iki meseleyi izah ederek tamamlayacağız:
İlki; şayet bir insan Allah'a ibadet eder, ona şirk koşmaz ve onun rasulüne iman ederek dinin aslını ikame ederse fakat dinin aslına ait terimleri bilmez ise, yani sen ona 'Dinin aslı nedir?' diye sorsan o da duraksasa ve bir cevap veremez ise ne olur?
Bu, ona zarar vermez. Çünkü o dinin aslını zaten ikame ediyor. Dinin aslına dair bazı terimleri bilmemek ona zarar vermez. Bu söylemiş olduğumuza delil buhari' nin lafzıyla Sahihaynda Muaz bin Cebelden rivayet edilen şu hadistir: Muaz (r.a) şöyle der, ’’Rasulullah’ın sallahu aleyhi vesellem bindiği merkebin terkisinde bulunuyordum. Bana dedi ki: ‘Ey Muaz! Allah’ın kulları üzerindeki ve kulların da Allah üzerindeki hakkı nedir, biliyor musun?‘ Dedim ki: 'Hayır’ Buyurdular ki:‘Allah’ın kulları üzerindeki hakkı: Yalnız O’na ibadet etmeleri ve O’na hiçbir şeyi ortak koşmamalarıdır.’’ Muaz'ın (r.a) Allah'ın kulları üzerindeki hakkın ne olduğunu bilmemesi onu şirke ve küfre sokmamıştır. Çünkü o, bu hakkın şer’i istilahını bilmese bile, o bu hakkı gerçekleştirmektedir.
İkinci mesele; dinin aslından olduğunu belirtmiş olduğumuz müşriklere düşmanlık ve müminlere dostluk göstermek bazı ilim talebeleri için bunun dinin aslından olduğu gizli kalmış olabilir. Bazı talebeler bunu dinin aslından değil de vaciplerinden olduğunu zannediyor veya bunda duraksıyor olabilir. Bu onların -onlar müşriklerden beri olmayı ve müminleri dost edinmeyi gerçekleştirdikleri müddetçe- dinin aslından çıktıklarını göstermez.
Süleyman bin abdu-l Vahhab şöyle der, "Müslüman, Allah'ın ona müşriklere düşmanlık beslemeyi ve onları dost edinmemeyi farz kıldığını ve müminleri sevmeyi ve onları dost edinmeyi vacip kıldığını bilir. Çünkü Allahu teala bunun imanın şartlarından olduğunu bildirmiş ve babaları, oğulları, kardeşleri yahut kendi soy-sopları olsalar bile, Allah'a ve peygamberine düşman olan kimselere sevgi besleyenlerden imanı nefyettiğini haber vermiştir.
Bunun (yani dostluk ve düşmanlığın) la ilahe illallah ın manası ve lazımından olmasına gelince; Allah bizi bunda araştırma yapmaya mükellef kılmamıştır. Allah'ın bizi mükellef kıldığı şey Allah'ın bunu bilmemizi bize farz kıldığı ve onunla amel etmemiz gerektiğidir. Fakat kim bununla beraber bunun la ilahe illallah'ın manası veya lazımı olduğunu kavrarsa bu güzeldir, hayrı ziyadeleştirmektir. Kim de bunu kavramamışsa, onu kavramaya mükellef tutulamaz. Özellikle bu konuda tartışmaya girmek ve cedelleşmek şerre ve ihtilafa yol açar. Ve bu, imanın vaciplerini yerine getiren, Allah yolunda cihad eden, müşriklere düşmanlık besleyip müminlere dost olan iman ehli arasında fırkalaşmaya sebep olur.’’ ( e-d dureru-s seniyye: 8/166).
