Dünya İnançları Sözlüğü

A
Ab-ı Hayat: (İksîr-i hayat-Bengisu): İçenleri ölümsüzleştirdiğine inanılan su. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 8; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 7
Âb-ı Kevser: Bk. Kevser kelimesi. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 8; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 7
Ab-ı rû (Abıru, âbıru): Yüz suyu, Allah sevgisi ve Allah korkusuyla dökülen ter.
Abiron: Hz. Musa'ya isyan eden adam. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 9
Abrakadabra Yah.: Sihirli kelime. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 9
Adâlet (Adalet): Kimseyi zarara uğratmamak için hak ve hukukun dengeli ve belli ölçülere göre dağıtılması demek olan adâlet, dinde hem seküler, hem de ruhânî olmak üzere çok yönlü bir kavramdır. Adâlet, genelde İslâm Fıkhı'nın ve beşerî hukuk sistemlerinin konusudur. Ancak ahlak ve İslâm Akaidi'nin de konularındandır.
Adamotu: Büyüde kullanılan bir bitki. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 10
Adem: İnsanlığın İlk atası. Bk. Tefsir; Bk. Akaid. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 11
* Adem Çukuru: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 11; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 10
* Ademönceliği: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 11
Aden-Adn: Cennet. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 2; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 11
Adl: Dürüstlük. Hz. İsâ'nın İncildeki adlarından (fr. Le Juste);
Ağa Hân- Ağa Han-Ağahan: Bk. İsmaililik Maddesi; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 15; Bk. Biyografya (Grupsal Dizin, Ağahanlar Dizini)
Ağıt: Şamanlıkta ölü ruhuna okunan dinsel şarkı. Bk. Türk Dili ve Edebiyatı (Alfabetik Dizin; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 4;
Ahd: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 12; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 19;
Ahir-i Çarşamba: Hint İslâmımsı toplumunda bir gelenek. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 14
Âl-i Abâ: Bk. O. Hançerlioğlu, İslâm İnançları sözlüğü (Âl-i Abâ Maddesi) s. 22; Bk. Age. (Ehl-i Abâ Maddesi) s. 79; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 7; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 28;
Amentü: İslâm'da iman şartlarının sembolü. Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 36;
Amîn: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 8; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 37; Bk. O. Hançerlioğlu, İslâm İnançları sözlüğü s. 24;
Anma töreni: Laik-materyalist eğitim sistemlerinin bir sonucu olarak yaygınlaşma eğilimi gösteren ahlak çöküntüsünün ve manevi boşluğun etkisiyle özellikle Türkiye'de ortaya çıkan bir modern tapınma biçimi. Bk. Grupsal Dizin, Din ve İnanışlar Dizini, İslâm'dan Sapmış Kamplar Dizini: Kökten putçuluk Maddesi.
Aşûrâ-Aşûre: Bk. O. Hançerlioğlu, İslâm İnançları sözlüğü s. 28; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 59;
Ayin: Dinî tören. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Sözlüğü s.15; Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 68; Bk. Age. (Kült Maddesi) s. 281; Bk. Age. (Rit Maddesi) s. 433; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 29; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 68;
Azâzîl: Yahudilerin her yıl keffaret olarak kendisine bir keçi hediye ettikleri cin ya da şeytan. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 30;
B
Baba: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 32;
Bâtıl:
* Bâtıl Dinler: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 23;
Bâtıl inanç: Bk. Alfabetik Dizin: Bid'at ve Hurâfe Maddeleri; Bk. Grupsal Dizin, Anadolu Türklerinde boş inanışlar Dizini.
Beddua: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 38;
Bel'âm: İsrailoğulları tarihinde sahte bir dinadamı. Türkiye'de küfür sistemine alet olan dinadamları hakkında, müslüman aydınlar tarafından kullanılır. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 42; Bk. Ferîduddîn Ferit Aydın, İslâm'da İnanç Sistemi (Dinadamı Sıfatı ve Hiyerarşi Maddesi) s. 34;
Berat-Berâat-Kandili: Bk. Kandil kelimesi.
Bersîsâ-Barsisa: İsrailoğulları tarihinde, şeytana uyduğu ve tüm ibâdetlerinin boşa gittiği ileri sürülen «Bedbaht Âbid» Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 43; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü s. 83;
Berzah: Perde, cennetle cehennem arasındaki geçici âlem. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 43;
Beytullah: Bk. Mescid'ul-Harâm Maddesi.
Beyt'ul-Mâ'mûr: Bk. Mescid'ul-Harâm Maddesi.
Bid'at: Dine daha sonra eklenen ve dinin ruhuna uymayan sapkın inanış ve uygulamalar. Bk. Ebu Hâtem Ahmed b. Hamdân er-Râzî. (Tahkıyk: Dr. Abdullah Sellûm es-Samerrâî), Kitâb'uz-Zîneh s. 249-251; Bk. Yusuf Kerimoğlu, Kelimeler, Kavramlar s. 57; Bk. Selîm el-Hilâlî, El-Bid'atu wa Ethar'uha es-Seyyi'u F'il-Ummah (kitabın tamamı);
& Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü (Bid'at Maddesi.) s. 44; Bk. Age. (Hîle-i Şer'iyye maddesi) s. 162; Bk. Age. (İskât maddesi) s. 173; Bk. Age. (Mevlid maddesi) s. 334;
& Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü (Sapkınlık Maddesi) s. 447;
* Bid'atçılar:
* Bid'at çeşitleri: Cincilik, Ölücülük-türbecilik, çaput bağlama, tütsüleme vb. Bk. Grupsal Dizin, Din ve İnanışlar Dizini: İlkel Dinler Maddesi: Kökten Putçuluk Şıkkı); Bk. Cilt-8. Tefsir ve Kur'ân Bilimleri Kaynak Referansları (Alfabetik Dizin: Bâtıl Kelimesi);
& Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü (Bâtıl Maddesi) s. 35; Bk. Age. (Bid'at Maddesi) s. 44; Bk. Age. (Sakal-ı Şerîf Maddesi) s. 503; Bk. Age. (Salât-ı Tefrîciye Maddesi) s. 506; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü (Tecdîd-i İman maddesi) s. 627;
& Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. (Sakal-ı Şerîf Maddei) s. 443; Ayrıca bk. Aynı dizin: Hurâfe maddesi; Bk. Cilt-5. Akâid ve Kelâm Konuları Kaynak Referansları (Alfabetik dizin: Olağanüstü ve Benzeri Olaylar maddesi, 1. 2. 3. 4. 5. ve 6. şık); Bk. Cilt-15. Genel Kültür Konuları Kaynak Referansları (Alfabetik Dizin: Mitoloji Maddesi);
* Bid'atların (Sapkın düşünce ve inanışların) doğuş nedenleri: Bk. Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed el-Bağdâdî el-Esferâînî, El-Farq'u Beyn'el-Firaq (Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd'in önsözü) s. 4; Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal (Bişr b. Marwân, kâne min seby'i Jurjân, maddesi) s. 1/216;
Bi'r-u Hûd-Berehut: «Hadramut'ta, İçinde dinsizlerin ruhları bulunduğundan pis koktuğuna inanılan kuyu.» Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 42;
Bismi Şâh: Bektaşîlerin besmelesi. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 27
Burak: İsrâ gecesinde Hz. Muhammed'i taşıyan binek. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü s. 29; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 44;
C
Câhiliyye-Câhiliyet-Cahiliyet kavramı:
* Câhiliyye İnanışları: Bk. Muhammed Abdulwahhâb, Mesâil'ul-Câhiliyye. El-Mektebe'tul-Wataniyya Bağdat-1989.
* Cahiliyette İlahların bulunduğu yüksek yerler :
- Eski Türklerde : Tanrı Dağı,
- Perslerde : Elburz Dağı,
- Yunanlılarda : Olympos Dağı.
Cefir-Cefr-Cafr-Cifr: Şifre. Harflere gizli anlamlar yüklemek. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Sözlüğü s.31; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 50;
Cevâz: Müsaadeli, ruhsat, olabilirlik. 31; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü (Câiz maddesi) s. 48;
Ç
Çarpıtma (Tahrif): Bk. Tefsir (Alfabetik Dizin, Tahrif kelimesi)
* Dini çarpıtma ve şekilleri: Bk. İbn Kayyım el-Cevziyye Şemsuddin Muhammed b. Ebibekr, Hidaye'tül-Hayârâ Fi ecwibe'il-Yehud'i wa'n-Nasârâ s. 49; Bk. Şah Veliyullah Dehlevî, Huccetullah el-Bâliğa s. 1/347-352; Bk. Abdulkâdir Şeybe'tul-Hamd, El-Edyân'u wa'l-Firaq'u wa'l-Mezâhib'ul-Muâsıra s. 18-22, 31-41, ;Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Söslüğü s. 603;
D
Dâî: İsmâîlîlik Dini'nin Propagandacısına verilen ad. Çoğulu «Duât»'dır. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 107;
DİN:
* İslâm'a göre din kavramı : İslâm'da din, kâinat düzenin tamamı demektir. İki yönlü bir anlam taşır. Bir yönü, Allah'ın koyduğu değişmez yasalarla; yani «Kewnî kanunlar» la işler. ikinci yönü ise, peygamberlere indirilen vahiy kanunları ile yani «Teşrii kanunlarla» işletilir. Bk. Feriduddîn Ferit Aydın, İslâm'da İnanç Sistemi, s. 17-43; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü (özet Bilgiler) s. 3; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 28-31;
* Dinin çeşitli tanımları: Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü (özet Bilgiler) s. 4; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler tarihi s. 19-23, 28-30; Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 69; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 116;
* Dinin Menşei: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler tarihi s. 37; Bk. İbrahim Muhammed Abdülbaki, Ed-Dîn Wa'l-İlm'ul-Hadîs s. 430-433;
* Din Grupları: Bk. Grupsal Dizin (Din Adları Dizini)
* Diğer dinlere göre din kavramı: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler tarihi s. 19-23, 28-30
* Dindarlık kavramı: Bk. Feriduddîn Ferit Aydın, İslâm'da İnanç Sistemi, s. 32
* Dindar: Muhafazakar, mütedeyyin, ruhânî eğilimi, seküler eğiliminden daha ağır basan dinci tip. Dine, herkesten daha çok bağlı oldukları sanılan kimseler için, Türkiye'de övgü amacıyla kullanılır. Bk. İsl. Alm. Ans. S. 5/333; Bk. Feriduddîn Ferit Aydın, İslâm'da İnanç Sistemi, s. 32
* Din fenomenolojisi:
* Din Sosyolojisi: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler tarihi s. 35
* Din Psikolojisi: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler tarihi s. 35; Bk. İbrahim Muhammed Abdülbaki, Ed-Dîn Wa'l-İlm'ul-Hadîs (Et-Tıb'bun-Nefsiyy wa'd-Dîn maddesi) s. 146; Ayrıca bk. Aynı dizin: İnanma içgüdüsü maddesi.
* Din Felsefesi:
* Dinler Tarihi: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler tarihi s. 19-23, 28-30 (Kitabın tamamı)
* Dinadamı Kavramı: Bk. Feriduddîn Ferit Aydın, İslâm'da İnanç Sistemi, s. 34
DİNLER:
* Semâvî Dinler: Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 121-128;
* Hak ve Geçerli Din: Bk. Alfabetik Dizin: İSLÂM maddesi.
* Bâtıl ve ilkel dinler: Bk. Grupsal dizin, Dinve İnanışlar Dizini.
E
Engizisyon: Ortaçağ Hıristiyanlık anlayışında dine aykırı davrananlara verilen ceza. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 136;
Ehl-i Beyt: Bk. Aynı Dizin, Kült Maddesi: Ehl-i Beyt Kültü alt başlığı.
Ehl-i Bid'at: Kitaba ve Sünnete aykırı yorum yapanlar. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 79; Bk. Age. (Ehl'ül-Ehvâ Maddesi) s. 81; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 129; Ayrıca bk. Aynı dizin: Bid'at Maddesi.
Ehl-i Fetret: Bk. İbrahim Muhammed Abdülbaki, Ed-Dîn Wa'l-İlm'ul-Hadîs s. 391;
Ehl-i Hadîs: Ehl-i Re'y'in alternatifi olan mezhêb ricâli, (Mâlikîler). Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 79;
Ehl-i Kıble: Müslümanların geneli. Özellikle namaz kılanlar. Bk. Ebulhuseyn Muhammed b. Ahmed b. Abdirrahmân el-Maltıy, Et-Tenbîh'u wa'r-Radd Alâ Ehl'il-Ehwâ'i Wa'l-Bida' s. 35; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 129;
Ehl-i Kitâb - Ehl-i Kitap - Ehl'ul-Kitâb: Kitap ehli; Semâvî kitaplara inanan ümmetler (Yahudiler ve Hıristiyanlar); Bk. Grupsal Dizin, Din ve İnanışlar Dizini: Hıristiyanlık ve Yahudilik Maddeleri); Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 1/247-272; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 129;
Ehl-i Re'y: Ehl-i Ehl-i Hadîs'in alternatifi olan mezheb ricâli, (Hanefîler). Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 80; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 130;
Ehl-i Sünnet: Bk. Abdulkâdir Şeybe'tul-Hamd, El-Edyân'u wa'l-Firaq'u wa'l-Mezâhib'ul-Muâsıra s. 182-185; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s.130;
Ehl-i Tevhîd: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s.130;
Ehl-i Beyt: Bk. Aynı Dizin, Kült Maddesi: Ehl-i Beyt Kültü alt başlığı.
Ehl-i Bid'at: Kitaba ve Sünnete aykırı yorum yapanlar. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 79; Bk. Age. (Ehl'ül-Ehvâ Maddesi) s. 81; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 129; Ayrıca bk. Aynı dizin: Bid'at Maddesi.
Ehl-i Hadîs: Ehl-i Re'y'in alternatifi olan mezhêb ricâli, (Mâlikîler). Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 79;
Ehl-i Kıble: Müslümanların geneli. Özellikle namaz kılanlar. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 129;
Ehl-i Kitap: Kitap ehli; Semâvî kitaplara inanan ümmetler (Yahudiler ve Hıristiyanlar); Bk. Grupsal Dizin, Din ve İnanışlar Dizini: Hıristiyanlık ve Yahudilik Maddeleri); Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 129;
Ehl-i Re'y: Ehl-i Ehl-i Hadîs'in alternatifi olan mezheb ricâli, (Hanefîler). Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 80; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 130;
Ehl-i Sünnet ve'l-cemâat : Bk. Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed el-Bağdâdî el-Esferâînî, El-Farq'u Beyn'el-Firaq s. 313;
F
Fetvâ-Fetva: Yetkili bir Fakîh (İslâm hukûku uzmanı)'in, yöneltilen soruya verdiği cevap ve yaptığı açıklama. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü (Fetvâ Maddesi) s.156;
G
Günah: Zenb, suç. Kur'ân-ı Kerim'de geçen «Cünâh» sözcüğü, türkler tarafından yalnızca (Dinî suç) anlamıyla sınırlarak çarpıtılmıştır.
Gâliye-Gâliyyeh-⁄haliye: Şîîlik ortak paydasında birleşen bütün İslâm'dan sapmış ve kopmuş inanç kamlarını, mezhep ve tarikatları kapsayan bir addır. Bk. Grupsal Dizin, İslâm'dan Sapmış Kamplar Dizini (Gâliye Maddesi)
H
Halâ-Khalâ': Boşluk. Sâbiîlere göre kâinâtı oluşturan beş unsurdan biri. Bu unsurlar: Allah, akıl, nefs, mekân ve boşluktur. Bâtınîler de bunlardan ilham alarak farklı adlar altında beş unsur tasarlamışlardır. Bk. Grupsal Dizin, Dinler ve İnanışlar Dizini: Sâbiîlik Maddesi; Bk. Grupsal Dizin, İslâm'dan Sapmış Kamplar Dizini: Bâtınîlik Maddesi.
Hanîf: Puta tapmayan, Allah'a eş koşmayan. Eskilerden, Hz. Muhammed (s) dönemine kadar hiç bir dine bağlanmayan, bununla birlikte Allah'a eş koşmayan mekke'li topluluk. Bk. Cilt-8. Tefsir ve Kur'ân Bilimleri Kaynak Referansları (Alfabetik dizin, konularına göre âyetler dizini: Hanîf ve Hunefâ maddeleri);
Hıdırellez: Türk ortodoks sünniliğinin geleneklerindendir. Her yıl 6. Mayıs günü kutlanır. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 193;
Hint Putları: Bunlar daha çok canavar biçimli ve korkunç görünümlüdür. Bk. Grupsal Dizin, Hint Dinleri Kavramlar Dizini.
Hulûl: Allah'ın (haşa!) İnsan yapısına işlemesi inancı. Bk. Cilt-7. Mistisizm, Tasavvuf ve Tarîkat Konuları Kaynak Referansları. (Alfabetik dizin: Hulûl, ittihâd ve vahdet-i Vücûd maddeleri)
Hurâfe: Bk. Shawqî Abdulhakîm, Qaamûs'ul-Kâinâ'il-Khurâfiyyeh (Kitabın tamamı); Bk. Cemâluddîn el-Afgânî, Ustûra'tul-Khawf (Kitabın tamamı); Bk. İbrahim Muhammed Abdülbaki, Ed-Dîn Wa'l-İlm'ul-Hadîs (Khurâfât'u İsrâîl maddesi) s. 324;
& Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü (Hurâfe Maddesi) s. 168; Bk. Age. (Abbas'ın eli maddesi) s. 7; Bk. Age. (Ab-ı Hayât maddesi) s. 8; Bk. Age. (Gâv-ı Arz maddesi) s. 111; Bk. Age. (Güvercin maddesi) s. 118; Bk. Age. (Hâce Hızır maddesi) s. 126; Bk. Age. (Hacı maddesi) s. 126; Bk. Age. (Hatem maddesi) s. 135; Bk. Age. (Hayâlet maddesi) s. 147; Bk. Age. (Hıdırellez maddesi) s. 153; Bk. Age. (Hızır maddesi) s. 158; Bk. Age. (Hortlak maddesi) s. 164; Bk. Age. (Hurâfe maddesi) s. 168; Bk. Age. (İhtilâc maddesi) s. 186; Bk. Age. (İhtiyârât maddesi) s. 186; Bk. Age. (İksîr maddesi) s. 187; Bk. Age. (İsrâîliyyât maddesi) s. 210; Bk. Age. (Kaf Dağı maddesi) s. 226; Bk. Age. (Hızır maddesi) s. Bk. Age. (Kurşun dökmemaddesi) s. 277; Bk. Age. (Muska maddesi) s. 374; Bk. Age. (Mübârek Gâzî maddesi) s. 378; Bk. Age. (Nazar boncuğu maddesi) s. 420; Bk. Age. (Nazarlık maddesi) s. 420; Bk. Age. (Rukye maddesi) s. 486; Bk. Age. (Tütsü maddesi) s. 663; Bk. Age. (Uc bin Anak maddesi) s. 664; Bk. Age. (Uğursuzluk maddesi) s. 665; Bk. Age. (Uriya maddesi) s. 674; Bk. Age. (Vefk maddesi) s. 701; Bk. Age. (Zümrüd-ü Anka maddesi) s. 758;
& Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. (Cadı Maddesi) s. 95; Bk. Age. (İsrâîliyyât Maddesi) s. 225; Bk. Age. (Nazarlık Maddesi) s. 360; Bk. Age. (Şahmerân Maddesi) s. 476;
Bk. Meydan Larousse (İsrâîliyyât Maddesi) s. 483; Bk. Age. (Zümrüd-ü Anka Maddesi) s. 575; Ayrıca bk. Aynı dizin: Bid'at maddesi; Bk. Cilt-5. Akâid ve Kelâm Konuları Kaynak Referansları (Alfabetik dizin: Olağanüstü ve Benzeri Olaylar maddesi, 1. 2. 3. 4. 5. ve 6. şık); Bk. Cilt-15. Genel Kültür Konuları Kaynak Referansları (Alfabetik Dizin: Mitoloji Maddesi);
* Hurâfelerin doğuş nedenleri: ; Ayrıca bk. Aynı dizin: Bid'at maddesi, Bid'atların doğuş nedenleri alt başlığı.
I
İ
İbâdet-İbadet: İslâm terminolojisinde tapım. Bk. Murtaza Mutahharî, En-Nazra'tut-Tewhîdiyye'tu L'il-Âlem (küçük bir risâledir) s. 23 ; Bk. Seyyid Kutub, Khasâis'ut-Tasawwur'il-İslâmiy'yi We Mukawwimât'u-Hu (Er-Rabbâniyye'tu) s. 71; Bk. Ebu'l-A'lâ el-Mewdûdî, Nizâm'ul-Hayât'i Fi'l-İslâm (En-Nizâm'ur-Rûhâniy'yu) s. 65; Bk. Ebu'l-A'lâ el-Mewdûdî, Mebâdi''ul-İslâm (Hukûk'ullah) s. 165 Muhyiddhin, Ebu Zekeriyye Yahya b. Şarafiddîn (el-İmam en-Nawawî), el-Ezkâr S. 6 ; Bk. El-Mu'cem'ul-Arabiy'yul-Esâsiyy (Laroesse ALECSO-1989) Madde : İbâdeh S. 815 ; Bk. Şah Veliyyullah Dehlevî, Huccetullah el-Bâliğa, s. 1/155; Bk. O. Hançerlioğlu, Dünya İnançları sözlüğü ( Tapım Maddesi) 493; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 175;
* İbadet, Allah'ın kul üzeindeki hakkıdır : Bk. Şah Veliyullah Dehlevî, Huccetullah el-Bâliğa. S. 1/200
* İbadetlerin hikmet ve amaçları : Bk. Şah Veliyullah Dehlevî, Huccetullah el-Bâliğa. S. 1/27-46
İfrât-İfrat (⁄uluww-Gulüvv-Gulüv): Aşırılığa kaçmak; bir şeye gerekenin üzerinde önem vermek, ya da niteliklerinden uzaklaştıracak kadar onu abartmak. Tersi: Tefrıyt (Tefrit). Bk. ⁄uluww ve Tefrıyt maddeleri. Bk. Ali b. Ali b. Muhammed b. Ebi'l-İzz ed-Dımışkıyy, Şerh'ul-Akıyda'tit-Tahâwiyya s. 788-792; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 115;
İlâh-İlah: İbâdete yaraşır olsun veya olmasın, kendisine ibâdet edilen şey. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 188;
İlâhiyât-İlahiyat: Teoloji, tanrıbilim. Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal s. 2/510, Md. 2; Bk. Orhan Hançerlioğlu Dünya İnançları Sözlüğü s. 491; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü (Tanrıbilim Maddesi) s. 614;
* İlâhiyat kavramının eleştirisi: Bk. Ferîduddîn Ferit Aydın, İslâm'da İnanç Sistemi s. 31-32; Bk. Süleyman Hayri Bolay, Felsefî Doktrinler Sözlüğü s. 271.
İlk Günah: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 189;
İnanma içgüdüsü: Bk. İbrahim Muhammed Abdülbaki, Ed-Dîn Wa'l-İlm'ul-Hadîs s. 95-108;
İskenderiye Okulu: Hz. İsâ'nın çağdaşı, Yahudi Filon (Philon)'un felsefesi. Bk. Süleyman Hayri Bolay, Felsefî Doktrinler Sözlüğü s. 122;
----------
İttihâd: Allah'ın (haşa!) İnsan yapısına işleyerek onunla bütünleşmesi inancı. Bk. Cilt-7. Mistisizm, Tasavvuf ve Tarîkat Konuları Kaynak Referansları. (Alfabetik dizin: Hulûl, ittihâd ve vahdet-i Vücûd maddeleri)
J
K
Kadir gecesi: Ramazan ayının 21'inden sonuna kadar tekli gecelerden biridir. Kur'ân-ı Kerîm'de bin yıldan daha hayırlı olduğu bildirilmiştir. Bk. Muhyiddîn Ebu Zekeriyya Yahya b. Şarafiddîn enNawawî, El-Ezkâr s. 173; Bk. Tefsir.
Kalde Tanrıları: İnsan başlı kanatlı boğalar olarak temsil edilirlerdi.
Kandil: Anadolu'lu Ortodoks Sünnî Türkler tarafından kutsallaştırılan bazı geceler.
Kur'ân-ı Kerîm'de bin yıldan daha hayırlı olduğu bildirilen Kadir gecesine ek olarak yılda 4 gecenin daha kutsal olduğu, Türkler tarafından, ötedenberi gelenek haline getirilmiş ve Türk Modeli İslâm anlayışı içinde kurumlaştırılmıştır. Bk. Meydan Larousse 6/863; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 229; Bk. Age. (Mübârek Geceler Maddesi) s. 378; Bk. Age. (Regâib Maddesi) s. 476; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 238; Bu geceler Şunlardır:
* Mevlit Kandili: 12. Rabîul'evvel. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 147; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 334; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 327; M. Larousse s. 6/863;
* Regâib Kandili: Zamanı türkler arasında ihtilaflıdır: Recep Ayının ilk Cuması veya 30 Camâziyel'âhir. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 189; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 476; Bk. Türdav, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Büyük Lügat s. 823; M. Larousse s. 6/863;
* Berâat Kandili: 15. Şaban. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 26; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 42; Türdav, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Büyük Lügat s. 110; M. Larousse s. 6/863;
* Miraç Kandili: Zamanı türkler arasında ihtilaflıdır: 27. Recep veya 17. Rabîul'evvel. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik din ve inanç sözlüğü s. 149; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 344; Türdav, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Büyük Lügat s. 649; M. Larousse s. 6/863;
* Kadir Gecesi: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 225;
-----------------------------
Kitap -Kitâb- (İslâm terminolojisindeki çok yonlü anlamda): Bk. Cilt-14. Usûl Konularına İlişkin Kaynak Referansları, İslâm'da yasamanın kaynak ve dayanakları Maddesi.
Kitâb-ı Mukaddes: Eski Ahit ve Yeni Ahit (Ahd-i Atîq ve Ahd-i Cedîd), yani Tevrât ve İncîl. Ayrıca Bk. Grupsal Dizin, Hıristiyanlık Maddesi, Hıristiyanlık Kavram ve Terimleri Bölümü)
Kurban (Yu. Thsia, Lâ. Sacrificium, fr., İng. Sacrifice; Alm. Opfer): Hayvan boğazlamak şeklinde bütün tevhid dinlerinde varolagelmiş temel bir ibâdet şeklidir. Zamanla yozlaşarak tevhidden sapan putperest dinlerde de bu ibadetin sapkın ve korkunç örnekleri yaşanmıştır. Çocuk kurban etmek gibi. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi (Yahudi Dininin İman Esasları maddesi) s. 149; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü (Kurban maddesi) s. 275-276; Bk. Age. (Moloh maddesi);
Kutsallık : Dinlere, mezheplere ve tarikatlara ait saygıdeğer, dokunulmaz ve ilahi kabul edilen yer, eşya, inanç ve kavramlara ilişkin manevi yücelik ve ayrıcalık.
* Kutsal Değerler (Şeâirullah): Bk. Tefsir; Bk. Şah Veliyullah Dehlevî, Huccetullah el-Bâliğa. S. 1/206-209 ; Buharî 2/160, İst. 1315, Tecrid Terc. 6/136 Hadis No. 791'den Hz. Ömerin, Hacer'ul-Esved hakkındaki sözü : “ Çok iyi biliyorum ki sen, faydası da zararı da olmayan bir taş parçasısın. Eğer Rasulullah'ın öptüğünü görmeseydim, seni öpmezdim.“ ; Ayrıca bk. Ferit Aydın, İslâm'da İnanç Sistemi S. 28-31; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 364;
* Kutsama: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü (Takdîs Maddesi) s. 607; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü (Takdîs Maddesi) s. 488;
----------------------
Kült: Tapım, tapılan kutsal değer. Tanrılaştırılan kişilik, kişi, sülâle ve kavramlar, âyin, rit. Bk. Grupsal Dizin: Kültler Maddesi.
L
Lânet: Tanrının ya da onu temsil eden bir otoritenin verdiği en şiddetli ceza. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 283; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü (Aforoz Maddesi s. 14; Bk. Age. (Aigisthos Maddesi) s. 23; Bk. Age. (Antigone Maddesi) s. 46; Bk. Age. (Atreus Maddesi) s. 63; Bk. Age. (Lânet Maddesi) s. 285;
Logos: «Herakleitos'un felsefesinde: Varlığın yasası, evrensel zorunluluk; Eflatun'da: ideaların kaynağı olarak tanrı; Stoa'cılar'da: Kader ve akıl; Yeni Eflatuncular'da: Tanrılığın özelliklerinden biri; Hıristiyan İlâhiyâtı'nda: Teslîs'in ikinci kişisi. (Dünyanın yaratılışından önce de vardır ve İsâ ile özdeştir.); Hegel'in sisteminde: Kavram, akıl, mantık, ruh.» Bk. Meydan Larousse 8/36; Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 95, 109, 186; Ayrıca bk. Grupsal dizin, Eski Yunan Din ve İnanışları Maddesi.
M
Mâbed-Ma'bed: İbâdethâne, tapınak. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 292;
Ma'bûd-Mâbûd-Mabut: İlâh, tanrı. İbadete yaraşır olsun veya olmasın, insanların taptığı şey. Allah Teâlâ Ma'bûd-i bihakk, diğerleri ise Ma'bûd-i bigayri hakk'tırlar. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 292; Ayrıca bk. aynı dizin: İlâh ve Tanrı Maddeleri.
Mana: Amerika kızılderililerin inancında tabiat olaylarında bulunan ve evreni yönetip yönlendiren üstün güç. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 46
Manastır: Hıristiyanlıkta bir çeşit tekke. Bk. Grupsal Dizin, Din ve İnanışlar Dizini, Hıristiyanlık Kavram ve Terimleri Dizini: Manastır Maddesi; Ayrıca bk. Bibliyobank Klavuzu: Rıbat, tekke ve vihara kelimeleri.
Mecûsî: Ateşe tapan, eski İran dinlerinin bağlısı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 311; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 302;
Mehdî ve Mehdîlik inancı: Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 91;Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 313; Bk. Age. (Mahdi-i Muntazar Maddesi) s. 314; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü (Hayy-i Muntazar Maddesi) s. 151; Bk. Age. (Kaaim-i Muntazar Maddesi) s. 216; Bk. Age. (Mehdî ve Mehdîcilik Maddeleri) s. 306-308; Bk. Aynı dizin: Mesîh Maddesi.
* Sahte Mehdîler: Bk. Râşid Abdullah el-Farhân, el-Edyân'ul-Muâsıra s. 93-94;
Mesîh: İnsanlığın fitne ve fesâda boğulduğu kıyhamete yakın bir zamanda ortaya çıkacağına ve yeryüzünü adâletle yöneteceğine :«Yamla'ul-arda adlan kamâ muliet jawra.» inanılan kurtarıcı kişilik. İslâm'da ve Hıristiyanlık'ta bu isim Hz. İsâ'ya verilmektedir. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 327; Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve inanç Sözlüğü (Dinler ve İnançlar Hakkında Özet Bilgiler Bölümü) s. 12; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü (Mesih Maddesi) s. 324; Bk. Age. (Sabatay Sevi Maddesi) s. 439; Bk. Aynı dizin: Mehdî ve Mehdîlik Maddeleri; Ayrıca bk. Cilt-13. Arap Dili ve Edebiyâtı Kaynak Referansları (Grupsal Dizin, Arapça Deyimler Dizini: Yamlau Maddesi)
Mevlid-Mevlit-Kandili: Bk. Kandil kelimesi.
Mezheb-Mezhep: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 328;
• Hıristiyanlık Mezhep ve Tarikatları: Bk. Grupsal Dizin (Hıristiyanlık Tarîket ve Mezhepleri Dizini)
• İslâm Amel Mezhepleri: Bk. Grupsal Dizin (İslâm Amel Mezhepleri Dizini)
• Yahudilik Mezhepleri: Bk. Grupsal Dizin (Yahudilik Mezhepleri Dizini)
Mezar: Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü (Kabir Maddesi) s. 232;
Mi'râc-Miraç-Kandili: Bk. Kandil kelimesi.
Misyonerlik faaliyetleri: Bk. WAMY, Günümüz Din ve Fikir Hareketleri Ansiklopedisi s. 93-100;
Monoteizm: Tektanrıcılık. Bk. Cilt-5. Akâid ve Kelâm Konuları Kaynak Referansları (Alfabetik Dizin: Tevhîd Maddesi.)
Mukaabele: Anadolu'lu Ortodoks Sünnî Türkler tarafından ramazan ayında sürdürülen toplu Kur'an okuma geleneği. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 343; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 364;
Mum yakma geleneği: Bir dilek karşılığında ermişlere adak amacını taşır. İran mecûsîliğinin süregelen tapım biçimlerinden biridir. Hıristiyanlığa ve Türk ortodoks sünniliğine iyice yerleşmiştir. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 343;
Mumsöndü: Eski İran'ın ibâhiyeci din ve düşüncelerinin devamı olarak günümüzde de bazı sapkın dînî azınlıklar tarafından gizlice düzenlendiği ileri sürülen bir dinsel geleneğin halk dilindeki adıdır. Babekîlikten kalma bir âyin olduğu sanılmaktadır. Türkiye'de kökten putçu çevrelerin, 1997 yılının başlarından itibaren Mazdekist-Bâbekîlerle işbirliği yaparak Gelenekçi-Sünnî yönetime karşı her gece bir dakika ışık söndürmek ve gürültü çıkarmak suretiyle günlerce giriştikleri kampanya bu geleneğin, canlılığını yitirmediğini kanıtlamaktadır. Bk. Akaid (İslâm'dan Sapmış Kamplar Dizini, Bâbekîlik- Maddesi); Bk. Dr İsmail el-Arabî, Mu'jam'ul-Firaq'i wa'l-Mezâhib'il-İslâmiyya s. 54; Bk. Mahmud Şakir, İslâm Tarihi (Çeviri: Ferit Aydın) s. 7/177(Dipnot); Bk. M. Larousse 9/58; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü (Şebekler Maddesi) s. 573;
Müslümanlarda eski dinlerin etkisi: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü (Behişt Maddesi) s. 40;
N
Nâsût: Din terminolojisinde insanın maddi vücudu, bedeni.
Nevrûz-Nevruz: «Baharın ilk günü sayılan ve güneşin hamel (kuzu) burcuna girdiği 22 Marta rastlayan gün. Bu tarihte gece ve gündüz müsâvî olur. İranlıların yılbaşısıdır.» Kürtler, Mecûsîlikten kalma bir gelenek olarak bu günü ateş yakarak kutlarlar. Bk. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Büyük Lûgat s. 785; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 363; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 426;
O
Ocak: İlkel dönemde ve yakın geçmişe kadar evlerin içinde ısınma ve yemek pişirmede kullanılan ateş yakma yeri. Son zamanlarda modern konutların içinde de şömine adı altında kullanılan ocak, Mecûsîlik inanışlarını çok yakından çağrıştırır! Tarîkatlarda kutsal sayılan şeyh sülâleleri için kullanılmıştır. Yeniçeri Ocağının kutsal sayılması da bu nedene dayanır. Bk. Aynı Dizin: Nevrûz Maddesi. Bk. Grupsal Dizin, Din ve İnanışlar Dizini, İran Dinleri -Zerdüşizm- Maddesi. Bk. Cilt-10. Tarih Konuları Kaynak Referansları (Alfabetik Dizin: Yeniçeri Ocağı Maddesi.);
Ö
Ölüm: Bk. Cilt-15. Genel Kültür Konuları Kaynak Referansları (Alfabetik Dizin: Ölüm Maddesi)
* Ölümsüzlük Efsânesi: Bk. Grupsal Dizin, Din ve İnanışlar Dizini: Çeşitli İnanışlar Maddesi.
* Ölüm Törenleri: Bk. Grupsal Dizin, Din ve İnanışlar Dizini, İslâm'dan Sapmış Kamplar Dizini: Kökten Putçuluk Maddesi.
* Ölüye Tapım: Bk. Aynı yer
P
Papa:
Papalık:
Papalar:
Paraklit:
Politeizm: Çok tanrıcılık. Bk. Cilt-5. Akâid ve Kelâm Konuları Kaynak Referansları (Grupsal Dizin, Vicdânî Statüler Dizini: Şirk Maddesi)
Profan: Seküler, tamamen dünyevî, dînî olmayan. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 419;
Put: Hangi yorum ve gerekçe ile olursa olsun tanrılaştırılan, ya da aşırı saygı duyulan her fanî, bir puttur. İslâm'ın ve ilmin putçuluğa karşı açtığı savaştan korkan çevreler. Özellikle çağımız Türkiye'sinde putlarını hedef olmaktan kurtarmak için düzenledikleri tapım törenlerine spekülatif ve modern bir ad takmışlardır: «Saygı duruşu» (!)
& Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü (Put Maddesi.) s. 422; Bk. Age. (Sanem Maddesi) s. 446;
& Bk. Orhan Hançerlioğlu İslâm İnançları Sözlüğü (Heykel Maddesi.) s. 153; Bk. Age. (Put Maddesi) s. 467; Bk. Age. (Sanem Maddesi) s. 509; Bk. Age. (Sûret Maddesi) s. 555; Bk. Cilt-5. Akâid ve Kelâm Konuları Kaynak Referansları (Alfabetik Dizin: Saygı Duruşu Maddesi);
R
Râhib-Rahip: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 470; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 427; Ayrıca bk. Ruhban maddesi.
Rabb: Sahip, terbiye edici. Araplar işvrene «Rab'bul-Amel» derler. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm inançları sözlüğü s. 469; Ayrıca bk. Cilt-8. Tefsir ve Kûr'ân Bilimleri Kaynak Referansları (Grupsal Dizin, Konularına Göre Ayetler Dizini: Rabbb Maddesi.
Reenkarnasyon (Ar.-İng. Métempsychose-Reincarnation): «The belief that a dead person's spirit returns to life in enother body, or a person or animal in whose body a dead person's spirit returns to life • Hindus and Budhists belive in reincarnation» Cambridge İnternational Dictionary Of English. Pg., 1195. Reprinted-1995; «Réincarnation de l'âme après la mort dans un corps humain ou celui d'un animal ou dans un vegetal.» Larousse, direction: Claude Kannas 1995; Bk. Ruhgöçü maddesi.
Regâib-Regaip-Kandili: Bk. Kandil kelimesi.
Ric'at: Şiilikte, özellikle İmâmiye Mezhebi'nde: 12. İmam Muhammed b. Hasan El-Askerî'nin, yeniden ortaya çıkacağına ve yönetimi ele alacağına ilişkin inanç. Bk. Dr. Abdullah Sellûm es-Sâmerrâî, El-⁄ulw'wu wa'l-Firak'ul-⁄âliyeh. S. 169; Bk. Ebu Hâtem Ahmed b. Hamdân er-Râzî. (Tahkıyk: Dr. Abdullah Sellûm es-Samerrâî), Kitâb'uz-Zîneh s. 311, 312; Ayrıca bk. Gaybûbet Maddesi
Rit: Kült, Tapım, tapılan kutsal değer. Tanrılaştırılan kişilik, kişi, sülâle ve kavramlar, âyin. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 433; Ayrıca bk. Aynı dizin: Ayin ve Kült Maddeleri.
* Ritualizm: «İngiliz Anglikan kilisesine kimi katolik törenlerini getirmek isteyenlerin tutumu.» Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 433;
* Geçiş Ritleri: Doğum, evlenme ve ölüm yıldönümü dinsel törenleri. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 165; Ayrıca bk. Grupsal Dizin, Din ve İnanışlar Dizini: İslâm'dan Sapmış Kamplar Dizini: Kökten Putçuluk Maddesi.
Ruhban sınıfı: Başta Brahmanizm ve Hıristiyanlık olmak üzere birçok dinde «dinadamı sınıfı». Önemle belirtmek gerekir ki İslâm'da böyle bir sınıf yoktur!
Ruhbanlık (Ruhbaniyet): Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnanç Söslüğü (Dinler ve İnançlar Hakkında Özet Bilgiler Bölümü) s. 35
Ruhgöçü: (Ar. Tenâsukh;fr.-İng. Métempsychose-Reincarnation-Samsara): «Bir ruhun bir bedenden diğerine yâhut çeşitli bedenlere geçmesi olayının genel adı.»
&Bk. Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ebîbekr Ahmed eş-Şehrustâniyy, El-Milel wa'n-Nihal (El-Qawl'u Bi't-Tenâsikh maddesi) s. 2/366;
& Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 93;
&Bk. Süleyman Hayri Bolay, Felsefî Doktrinler Sözlüğü s. 268;
& Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya İnançları Sözlüğü s. 437; Bk. Age (Yeniden dünyaya gelme Maddesi) s. 558;
& Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü (Tenâsuh Maddesi) s. 639;
& Bk. Ahmed Hulûsi, Ruh-İnsan-Cin S. 57;
& Bk. Ferîduddîn Ferit Aydın, İslâm'da İnanç Sistemi (Bölüm III Ruh);
& Bk, Dr. Jabbour Abdel-Nur-Souheil İdriss, Al-Manhal Al-Kabir S. 884;
& Bk. Munir Baalbeki, Al-Mawrıd S. 773;
& Bk. Meydan Larousse S. 10/739;
& Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve inanç Sözlüğü (Dinler ve İnançlar Hakkında Özet Bilgiler Bölümü) s. 21;
& Dr. Abdullah Sellûm es-Sâmerrâî, El-⁄ulw'wu wa'l-Firak'ul-⁄âliyeh. S. 129-134;
& Bk. Ebu Hâtem Ahmed b. Hamdân er-Râzî. (Tahkıyk: Dr. Abdullah Sellûm es-Samerrâî), Kitâb'uz-Zîneh s. 308;
&Ayrıca Bk. Reenkarnasyon kelimesi.
S
Sanem: Bk. Aynı dizin: Put Maddesi.
Sevap : Bk. Tefsir; Bk. Hadis. Bk. Şah Veliyyullah Dehlevî, Huccetullah el-Bâliğa, s.1/268
Sünnîlik: Uygulamada, Kur'ân-ı Kerim'in ruhuna, Hz. Peygamber'in hayat ve gidişatına uygun olduğu ileri sürülen (dondurulmuş, içtihada kapalı) Ortodoks-İslâmî anlayış. Sünnî Mezhepleri için Bk. Grupsal Dizin (İslâm Amel Mezhepleri Dizini)
Ş
Şerîat: Rejim, düzen, anayasa, kanunlar manzumesi; Bk. Şah Veliyullah Dehlevî, Huccetullah el-Bâliğa. S. 1/341, 489-490; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 579; Bk. Age. (Şer'î hükümler maddesi) s. 581;
Şiilik: Hz. Ali taraftarlığı. Bk. Ebu Hâtem Ahmed b. Hamdân er-Râzî. (Tahkıyk: Dr. Abdullah Sellûm es-Samerrâî), Kitâb'uz-Zîneh s. 259-261; Ayrıca bk. Cilt-5. Akâid ve Kelâm Konuları Kaynak Referansları (Grupsal Dizin, İslâm'dan Sapmış Kamplar Dizini)
Şuttâr: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 485;
T
Tabu: : Amerika kızılderililerin inancında, yasaklı, haram. Bk. Ahmet Kahraman, Dinler Tarihi s. 46; Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 486;
Tahrîf-Tahrif: Çarpıtma, maksatlı olarak değiştirme. Bk. Alfabetik Dizin Çarpıtma Kelimesi.
Tahrif edilmiş dinler: Bk. Grupsal Dizin (Din Grupları Dizini: Muharref Dinler Maddesi)
Takiyye: Gerçeği farkederlerse kötülük yapacaklarından korkulan kimse ya da kimselerin yanında kişisel kanaat ve inançların gizli tutulmasına denir. Takiyye, şiilikte önemli bir din kuralıdır. Bk. Muhammed Abdüssettâr et-Tunsewî, Butlan'u Akıyda'tiş-Şia S. 72 ; Bk. Muhibbuddîn el-Khatıyb, el-Khutut'ul-Ariyda s. 54 ; Bk. İsav, Milletlerarası Şiilik sempozyumu s. 682 -739 - 750 ; Bk. Ferîduddin Ferit Aydın, İslâmda İnanç Sistemi s. 159, 160: Bk. Dr. Abdullah Sellûm es-Sâmerrâî, El-⁄ulw'wu wa'l-Firak'ul-⁄âliyeh. S. 167; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 607; Bk. Yusuf Kerimoğlu, Kelimeler, Kavramlar s. 148; Ayrıca bk. Cilt-8. Tefsir ve Kûr'ân Bilimleri Kaynak Referansları (Grupsal Dizin, Konularına Göre Ayetler Dizini: Takiyye Maddesi.);
Tanrı: İlâh'ın türkçe karşılığı. Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 490; Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü (İlah Maddesi) s. 188; Bk. Ages. (Tanrı maddesi) s. 614; Ayrıca Bk. Aynı dizin İlâh Maddesi.
* Tanrı kelimesiyle ilgili eleştiri:
Tanrıbilim: Bk. Alfabetik Dizin: İlâyât Maddesi.
Tefrıyt-Tefrît: Daha çok konularda bir şeye, gerektiği kadar önem vermemek, meseleye ilgisiz kalmak. Tersi: İfrat. Bk. İfrât ve ğuluww maddeleri. Bk. Ali b. Ali b. Muhammed b. Ebi'l-İzz ed-Dımışkıyy, Şerh'ul-Akıyda'tit-Tahâwiyya s. 788-792;
Tektanrıcılık (Monothéisme): Bk. Cilt-4. Felsefe ve Mantık Kaynak Referansları (Alfabetik Dizin: Monoteizm Maddesi)
Tanrıcılık (Théisme): Bk. Orhan Hançerlioğlu, Dünya inançları sözlüğü s. 491;
Tanrıtanımaz (Athéist): Ateist, kâfir, imansız. Bk. Cilt-5. Akâid ve Kelâm Konuları Kaynak Referansları (Grupsal Dizin, İman Prensipleri Dizini, Vicdânî Kimlikler Dizini: Kâfir Maddesi)
Tanrıtanımazlık (Athéisme): Küfür. İmansızlık. Bk. Cilt-5. Akâid ve Kelâm Konuları Kaynak Referansları (Grupsal Dizin, İman Prensipleri Dizini, Vicdânî Statüler Dizini: Küfür Maddesi)
Tenebbu': Peygamberliğe kalkışmak. Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 639;
Teokrasi (fr. Théocratie): Rûhâni devlet yönetimi. Şer'î devlet biçimi ile karıştırılmamalıdır! Bk. Ferîduddîn Ferit Aydın, İslâm'da İnanç Sistemi. s. 40-43
Teoloji (fr. Theologie-İlâhiyât): Tanrıbilim. Bk. Alfabetik Dizin (İlâhiyat Maddesi);
Teslîs-Teslis: «Üç tanrılık gücün tek tanrıda birleşmesi»: Bk. Grupsal Dizin, Hıristiyanlık Kavram ve Terimleri Dizini: Teslîs Maddesi.
U
Ü
Ümmet Kavramı: Bk. Grupsal Dizin: İslâm'da Usûl Terimleri Dizini: Ümmet Maddesi.
V
Va'z- Vaiz: Dinsel öğüt. (Türkiye'de)
Vicdân: İçsel yargı, Kişinin örtülü inanma ve yargılama duygusu.
Y
Yahova: İbrancada Allah'ın adı. Bk. Mehmet Zeki Canan, Ansiklopedik Din ve İnaç Sözlüğü (Dinler ve İnançlar Hakkında Özel Bilgiler Bölümü) s. 13;
Yaradancılık: İlk nedenin zorunluluğu ilkesine dayanan yaratıcıya inanma felsefesi. Cilt-4. Felsefe ve Mantık Konuları Kaynak Referansları (lfabetik Dizin: Deizm Maddesi.)
Yaratıcı:
Yasak Meyve: Bk. Orhan Hançerlioğlu, İslâm İnançları Sözlüğü s. 715;
Z
Zenb: Bk. Aynı dizin: Günah Maddesi.