Neler yeni
İslami Forum, Dini Forum, islami site, islami sohbet, radyo, islami bilgiler

İslam-tr.org'a hoş geldiniz! Hemen üye olun ve kendi konularınızı, düşüncelerinizi paylaşarak bu platforma katılın. Oturum açtıktan sonra, İslam dini, tarih ve güncel konularla ilgili paylaşımlarda bulunabilirsiniz.

İslâm'da Düşünce Metodu Ve İslâmî Zihniyetin Temel Öğeleri

  • Konbuyu başlatan Ebu & Dücane
  • Başlangıç tarihi
E Çevrimdışı

Ebu & Dücane

Guest
"Fakat Allah size imanı sevdirmiş ve onu kalplerinize ziynet yapmıştır. Küfrü, fıskı ve isyanı da size kerih göstermiştir." (Hucurat 7)


Allah böyle buyurduğu halde günümüzde Müslümanlar ne kadar küfür, isyan ve fısk varsa modernlik, çağdaşlık adlandırmaları ile onlara hayran kalıyor, onlardan kaçınmıyorlar ve onlara koşuyorlar.


- Domuz haramdır diyorlar ve ondan tiksiniyorlar. Faiz de haramdır ama ona koşuyorlar. Halbuki; faizin en hafifi kişinin annesi ile Kâbe'de zina etmesi olarak vasıflandırıldı. Onunla amil olanlar Allah ve Resulü ile savaşan olarak nitelendirildi.


- Demokrasi küfürdür, şirktir diyorlar. Fakat, "söz artık halkındır" ve "bir gün değil her gün demokrasi olsun" diye övgüler düzen Müslümanlar var.


- Cumhuriyeti küfür saydıkları halde, ona “fazilettir” diye övgü yağdırıyorlar.


- Laiklik küfürdür, Allah'a kafa tutmaktır dedikleri halde “bu işe dini karıştırma” diyorlar.


- Münkeri gördüğünde değiştirmek gerekir inancına sahip olanlar; “zaman sana uymazsa sen zamana uy”diye çağrıda bulunuyorlar.


- Haramla Allah razı edilmediği halde, “gaye vasıtayı meşru kılar” diyen makyavelist düşünceli Müslüman tipler türemiştir.


- Amellerin ölçüsü sevap günah olması gerekirken, “fayda ve zararı” ölçü alan Pragmatik zihniyete sahip kişiler mevcut.


- Kadının korunması gereken, bir namus olduğu bilindiği halde karısının, bacısının açık saçık dolaşmasını savunan ve bundan zevk alanlar var.


- Allah'ın rızası için malından infakla mutlu olunması gerekirken bundan kaçınma ve sıkıntı çekilmektedir.


- Allah küfrü ve kafiri, müşrikleri pislik, murdar olarak vasıflandırırken; “küfre ve kafire hoşgörülü ve sevgi ile yaklaşmalı” diyerek katılımcılığı savunarak diyalog kuruyorlar.


Böylesi örnekleri daha da çoğaltmak mümkündür. Bir Müslüman böyle durumlara nasıl düşer? Elbette ki, İslâmî zihniyetten uzaklaşmak bütün problemlerin ana kaynağıdır.


Düşüncenin insan yaşamındaki yeri malumdur. Kişi ancak sağlıklı düşündüğü sürece insandır. Zira insanın hayvanlardan en bariz farkı düşünebilmesidir. Düşünmek yani akletmek ise, eşya ve olaylar hakkında zihinsel hüküm vermektir. İşte, kişi bu hükümlerine göre hareket ettiği sürece hayvanlardan farklı olmaktadır. Aksi halde o hayvanlar gibi sadece duygularının, arzularının peşinde koşar. İnsanların ekserisi de bu duruma düşmektedir. Yani genelde aklederek değil de arzu ve duygularının tatmini peşinde koşarak yaşamaktadır. Nitekim Allahu Teala bunu şu şekilde bildirmektedir:


"Hevasını (arzu ve duygularını) kendisine ilah edineni gördün mü? Şimdi ona sen mi vekil olacaksın? Yoksa sen onların çoğunun gerçekten söz dinleyeceğini yahut akledeceğini mi sanıyorsun? Gerçekte onlar hayvanlar gibidir, hatta onlar daha şaşkın haldedirler." (Furkan 43-44)


Bu, genel olarak insan için düşüncenin önemini göstermektedir. Özel olarak Müslüman için önemine gelince; Müslüman herhangi bir insan değildir. O düşüncesinde, davranışlarında, arzu ve duygularında Rabb’isinin terbiye ve disiplinine teslim olan kişidir. İşte onun bu kişiliğine İslâmî şahsiyet denir. Müslüman bu şahsiyette sebat etmelidir.


Herhangi bir kişide şahsiyet; zihniyetin ve nefsiyetin belli bir düşünce sistemi ile şekillenmesi ile oluşur. Zihniyet, düşünce yapısıdır. Nefsiyet ise, yaratılırken kendisine verilen yapısal özelliklerin dışa yansıması olan duygu ve arzularına bağlı olan eylemlerdir. İşte belirli bir şahsiyet, insanın düşünce yapısının belirli bir düşünce sistemine göre şekillenerek iyi-kötü, doğru-yanlış, güzel-çirkin değerlendirmelerini yapabilmesi, bu değerlendirmelerde kendisinde bir tutarlılığın olması ile zihniyetin teşekkülü neticesinde, buna ilaveten de duygu ve arzularının yani sevgi ve buğuzunun, hoşnut ve hoşnutsuzluğunun zihniyeti doğrultusunda şekillenerek belirli davranış biçimlerine dönüşmesi ile oluşur.


Buna göre, bir Müslüman'da İslâmî şahsiyetin oluşması onun zihniyetinin İslâm akidesi ile şekillenmesi, yani İslâm akidesinin gereği olan şer'î hükümlere bağlanması ile oluşur. Buna göre bir Müslüman için geçerli olan hayır-şer, güzel-çirkin, doğru-yanlış ölçüsü şer'î hükümlerle belirlenir. Şeriatın hayır dediği hayırdır, şer dediği şerdir, güzel dediği güzeldir, çirkin dediği çirkindir, doğru dediği doğrudur, yanlış dediği yanlıştır. Müslüman'ın İslâm şahsiyetine sahip olmasının bir başka gereği de meyillerini oluşturan duygularının ve arzularının da şer'î hükümlerle şekillenerek Allah'ın kerih gördüğünü kerih görmesi, hoşnut gördüğünü hoşnut görmesi, Allah'ın sevdiğini sevmesi, buğz ettiğine buğz etmesi ile olur. Bu şekle girmiş duygularla ve arzularla zihniyeti doğrultusunda belirli davranış biçimlerine yani salih amellere sahip olarak İslâmî şahsiyete haiz olur.


Nitekim Rasul (sav), İslâm şahsiyetinin bu zihniyet ve şahsiyet yönünün nasıl olması gerektiğini şöyle izah etmiştir:


"Sizden biriniz iman etmiş olmaz, ta ki, akıl etmekte olduğu aklı, ben olasıya kadar."


"Sizden biriniz iman etmiş olmaz. Ta ki, onun hevası benim getirdiğime tabi olasıya kadar."


Allahu Teala şöyle buyurdu:


"Hoşunuza gitmediği halde savaş size yazıldı (farz kılındı). Siz bir şeyden hoşlanmayabilirsiniz, halbuki o hakkınızda hayırlı olabilir. Bir şeyden de hoşlanabilirsiniz, halbuki o hakkınızda şer olabilir. Siz bilmezsiniz Allah bilir." (Bakara 216)


"Fakat Allah size imanı sevdirmiş ve onu kalbinize ziynet yapmıştır. Küfrü, fıskı ve isyanı da size kerih göstermiştir. İşte doğru yolda olanlar bunlardır." (Hucurat 7)


Görüldüğü gibi Allah ve Resulü mü’minin düşüncesini ve duygularını terbiye edip İslâm akidesine bağlıyor. Böylelikle mü’minde belirli bir şahsiyetin yerleşmesi talep ediliyor. Mü’minlerin bu şahsiyetlerini söz ve fiillerinde tutarlı bir şekilde temsil etmeleri talep ediliyor. Mesela şöyle ikaz ediliyor:


"Ey iman edenler! Yapmayacağınız şeyi niçin söylüyorsunuz? Yapmayacağınız şeyi söylemeniz Allah katında şiddetli bir buğza sebep olur." (Saf 2-3)


"Sizler kitabı okuyup gerçekleri bildiğiniz halde, insanlara iyiliği emrediyor kendinizi unutuyor musunuz?" (Bakara 44)


Görüldüğü gibi mümin kimsede zihniyet ve nefsiyetin birbirleri ile çelişkili olmamasına yönelik ikaz var. Şu ayeti kerimelerde de Allah müminlerin diğer insanlar gibi olmamaları, belirli bir şahsiyete yani İslâmî şahsiyete sahip olmaları gerektiğini bildiriyor:


"Ey iman edenler küfredenler gibi olmayın." (Ali İmran 156)


"Kendilerine apaçık deliller geldikten sonra parçalanıp ayrılığa düşenler gibi olmayın. İşte onlar için çok büyük bir azap vardır." (Ali İmran 105)


"Ey iman edenler! Allah'a ve Rasulüne itaat edin, işittiğiniz halde ondan yüz çevirmeyin. İşitmediğiniz halde işittik diyenler gibi olmayın." (Enfal 20-21)


"Ey iman edenler! Allah'tan korkun ve herkes yarına ne hazırladığına baksın. Allah'tan korkun. Çünkü Allah yaptıklarınızdan haberi olandır. Allah'ı unutup da Allah'ın da kendilerini unutturduğu kimseler gibi olmayın. Onlar fasıklardır." (Haşr 18-19)


Evet, Allahu Teala Müslümanlarda İslâmî şahsiyetin sabit olmasını böylesi ikaz ve tembihlerle bildiriyor. O halde Müslümanlarda bu şahsiyet nasıl sabit olur?


Yukarıda genelde insan için, özelde Müslüman için düşüncenin önemine değindik. Düşünce sisteminin yani zihniyetin İslâmî olmasının İslâmî şahsiyetin oluşumundaki önemine de değindik. O halde İslâm'da düşünce metodunu ve İslâmî zihniyetin temel öğelerini bilirsek yukarıdaki sorunun cevabına ulaşabiliriz.


Öncelikle belirtelim ki, İslâm farazi bir din değildir. Her hususta olduğu gibi düşünceye de bir metot getirmiştir. Zira metot, hedefe götüren değişmeyen sabit yola denir. Düşüncede de bir metot olmamış olsaydı yada o metot insanlara terk edilmiş olsaydı zihniyette istikrar oluşmaz, Müslümanlar İslâm adına yola çıkıp çok farklı ve çelişkili düşüncelere, değerlendirmelere ulaşırdı. Ölçü ve tartılarda yani değerlendirmelerde istikrarsızlık, karışıklık yaygınlaşır, Müslümanlar arasında İslâmî şahsiyet zail olurdu. Ne yazık ki, günümüzde görüldüğü gibi Müslümanlarda İslâm adına konuşurken bile sabit bir şer'î ölçü yoktur. İslâm adına konuşurken bile gayri İslâmî normlarla, ölçülerle ve zihniyetle konuştukları müşahede edilmekte. Her yeni olay yada fikri akımın tesirinde kalınmakta. Hak ile batıl bazen farkında olunmadan sürekli karıştırılmaktadır. Berrak İslâmî düşünce ve zihniyetten uzaklaşılmakta, beraberinde de temiz İslâmî şahsiyetten yoksun kalınmaktadır. İşte, bu vahim duruma İslâm'da düşünce metodundan sapılması sonucu gelinmiştir. Bu sapma İslâm akidesini fikri kaide yani düşüncenin esası olmaktan çıkartıp Müslüman'da herhangi bir fikir konumuna getirmiştir.


İslâm akidesini Müslüman'ın İslâmî şahsiyetinin esası ve bu şahsiyetin temel öğelerinin yani zihniyet ve nefsiyetinin esası kılan düşünce metodu nedir? Diye bir soru sorulabilir. İslâm'ın düşünce için getirdiği o metot Kur-an, Sünnet, Sahabenin İcmaın'dan çıkartılır. Baktığımız zaman görürüz ki o metot şudur:


Karşılaşılan olay ve husus hakkındaki hükmü vermeden ve ona karşı tavrı belirlemeden önce;


1- O olay ve hususun hakikatini iyice anlamalı, ne olduğunu bilmeli,


2- Akidesinin gereği olarak o olay ve hüküm ile ilgili şer'î nasları bulmalı,


3- O şer'î nasları Kur-an ve Sünnet bütünlüğü içinde anlamalı,


4- Bu naslardan çıkan, şer'î hükmü teslimiyetle benimseyip gerektirdiği tavrı ortaya koymalı.


İslâm'da düşünce metodunun böyle olduğu yukarıda da belirtildiği gibi Kur-an, Sünnet ve Sahabenin İcması ile ortaya konulmuştur. Kaynaklarımıza bakıldığında görüleceği gibi, ahkâm ayetleri hep olaylar vuku bulup, Müslümanlar için tavırlarını belirleyecekleri birer problem haline geldiğinde, mü’minler için şifa, rahmet, hidayet ve nur olarak iniyorlardı. Yine biliyoruz ki; sahabeler karşılaştıkları olaylar hakkında eğer şer'î hükmü bilmiyorlar ise hemen Rasulullah’a (sav) koşup Allah ve Resulünün hükmünün ne olduğunu soruyorlardı. Rasulullah'tan sonra da o konuda Kur-an'a ve Rasulullah'ın sünnetine başvuruyorlardı. İşte, buradan çıkartılan İslâm'daki düşünce metodu ile bir İslâmî zihniyet oluşur. Bu zihniyetin temel öğeleri ve hususiyetleri ise şunlardır:


1- Ubudiyet; Allah'a kulluk bilincinin yerleşmiş olması yani Allah'ın kulu olduğu hiç aklından çıkartılmamasıdır. Bu ise, şu şekilde davranışa dönüşür: Sevgi ve itaat. Bu herhangi bir itaat değil, içinde bir sıkıntı duymadan hoşnutlukla itaattir. Zira Allah bunu şöyle bildirmektedir:


"Rabbine yemin olsun ki, aralarında çıkan anlaşmazlıklarda seni (şer'î hükmü) hakem kılıp sonra da verdiğin hükümden (şer'î hükümden) dolayı içlerinde hiçbir sıkıntı duymaksızın ona tam teslimiyetle teslim olmazlarsa iman etmiş olmazlar." (Nisa 65)


Teslimiyet; serbestiyetin olmaması demektir. Şu ayet de bunu açıkça ortaya koyuyor:


"Allah ve Rasulü bir hususta hüküm verdiği zaman mümin bir erkek ve kadına o işte serbestiyet (o işi kendi isteklerine göre yapma) hakkı yoktur. Her kim Allah ve Rasulüne isyan ederse apaçık bir sapıklığa düşmüş olur." (Ahzab 36)


2- Bir hususta karar vermeden ve iş yapmadan önce onun şer'î hükmünü araştırmak. Bunu da şu ayeti kerimede açıkça görüyoruz:


"Hakkında ilim sahibi olmadığın şeyin ardına düşme. Çünkü göz ve gönül, bunların hepsi yaptığından sorumludur." (İsra 36)


Onun için fakihler, yapacağı iş hakkındaki şer'î hükmü bilmesi Müslüman'a farz-ı ayındır demişlerdir.


Şu halde, bir Müslüman duygularından hareketle yada kendisindeki beşeri bilgilerden yani aklından hareketle bir iş yapmaz. Önce şer'î hükmü öğrenir sonra o hükmün gereğince amel eder. Tersi değil. Yani, önce amel edip sonra da hüküm araştırmaya kalkmaz.


3- İşin neticesine daima ahiret boyutundan bakmalı. Yani o işin sonunda sevap mı, günah mı; cennet mi, cehennem mi kazanacak bunu gözeterek amel etmelidir. Nitekim Allahu Teala şöyle diyor:


"Ey iman edenler! Allah'tan korkun (hükümlerine bağlanın) herkes yarın için ne hazırladığına baksın. Allah'tan korkun, çünkü Allah yaptıklarınızdan haberi olanınızdır." (Haşr 18)


Bu zihniyete sahip olan kimse artık Allah'ın hükmü karşısında; “öyle ama zor, zararlı oluruz, insanların hoşuna gitmez, nefsime ağır geliyor” gibi sıkıntılara düşerek o hükmün gerektirdiği tavrı ortaya koymaktan kaçınmaz. Allah'ın hükümlerini yerine getirmekle, Allah'ı razı etmiş olmanın bilinciyle huzur içinde olur. İşte o kimse artık olgun bir İslâmî şahsiyete sahip olur. Bu şahsiyet içerisindeki takvası ile de Rabb’isinin katında kerim olur. Dünya ve ahirette kurtuluşa ve selamete erişir. Ne mutlu o insana!


"Ey iman edenler! Allah'tan korkun (hükümlerine bağlanın) ve doğru söz söyleyin. Böyle davranırsanız Allah işlerinizi düzeltir ve günahlarınızı bağışlar. Kim Allah ve Rasulüne itaat ederse büyük bir kurtuluşa ermiş olur." (Ahzab 70-71)

H.Göktaş
 
Üst Ana Sayfa Alt