Çevrimdışı
Seleften birçok alim bu ayette geçen isimlerin tarihte yaşamış salih kişiler oldukların! söylemektedir. Bunlar öldüklerinde top-Kımları önce türbelerine tapmaya daha sonra da heykellerini yapmaya başladı. Arkasında bizzat bu heykellere ibadet eder oldular, insanlık tarihinde ilk puta tapma eylemi bu şekilde başlamıştır. Bilahare bu putlar -her nasılsa- Arab dünyasına taşındı. Nitekim Buharı Sahîh'inde îbn Abbas'tan konu ile ilgili şöyle bir haber aktarmakladır:
Nuh kavminin putları, sonradan Arab toplumuna da geçti. Vedd Dûmct'ül-Cendcl'de yaşayan Kelb kabilesi'ne, Süvâ ise Huzeyl kabilesine ait idi. Yeğus Murâd kabilesinin ve bilahere Yemcn'in Sebe kenti yakınlarındaki el-Ccvf mevkiinde yaşayan Gutayfo-ğullannın, Ye'ûk, Yemen'li bir kabile olan Hemedân'ın Nesr de Hımyer'İn zül'-Kclâ' hanedanının putu idi. Bunlara verilen bu isimler aslında Nuh kavminden bazı salih kişilerin adlardır. Bu kişiler öldüklerinde şeytan onların toplumlarına, bunların yaşadıkları bölgelere birtakım putlar dikip onlara bu adamların isimlerini vermelerini ilham etmişti. Başlangıçta bu putlara ta-pılmumıştı. Ancak bu heykelleri diken insanlar yok olup da kendileriyle ilgili bilgiler unululduğunda bilgisizlik yüzünden bunlara tapılmaya başlandık
Hz. Nuh, içerisinde yaşadığı toplumu 950 yıl gibi, insan ömrü için çok uzun sayılacak bir zaman boyunca tevhide (Allah'ı birlemeye) davet etti. O, Allah'ın; Hz. Âdem'den sonra yeryüzünde insanları kendisine çağırmak İçin gönderdiği ilk peygamberdir. Rııhârî'nin Sahih'inde bu şekilde teshil edilmiştir/1 Muhfimin ed (s.a.v) de peygamberlerin sonuncusudur. Her İkisi de birta*kım salih kimselerin heykellerinden ibaret pullara tapan, putperest toplumlara göndcriimişUr. Bu toplumların sözkonusıı putlara tapmaktaki amaçlan, aslında o salih kişilere tapmaktı.
Kıtap ehli müşriklerle bu ümmetten bazı bid'aiçılann ve sapıkların durumu da böyle idi. Şirke düşmelerinin başlıca nedeni, birtakım insanları putlaştırmak onlara tapmaları idi. Hıristiyan-lar kiliselerinde, Hz. İsa ile annesinin dışında saygı duydukları bazı kimselerin, azizlerin ve rahiblerin de resimlerini yapmış ve bu resimlere tapınışlardı. Kiliseye gelenler bunlardan birtakım dileklerde bulunuyor, onlara dualar ediyor ve kendilerini tanrıya yakın kimselere yaklaştırmalarını istiyorlar; onlar adına adakta bulunuyorlardı. Resimlerle (ikon) ilgili olarak da "Bunlar bize, salih kişileri hatırlatıyor." şeklinde sözler söylüyorlardı.
Şeytan diğer müşrik milletleri saptırdığı gibi "Bunları da saptırmıştı. Şeytan kimi zaman bu kimselere kendisine taptıkları ve dua ettikleri kişinin şekline bürünerek geliyordu. Onlar da taptıkları insanın geldiğini ya da Allah'ın kendileri için bir meleği onun kılığına soktuğunu sanıyorlardı. Sözgeiişi hıristiyanlar kut-sadıkları bazı azizlere tapmaktadır; bunlardan biri de Markos'tur. Bunlar onu havada gördüklerini sanıyorlardı. Diğerleri de böyle idi. Kendilerine bunun nasıl olabileceği sorulduğunda "Bu görülenler meleklerdir. Allah onları dilekte bulunanların imdadına yetişsinler diye o azizlerin suretinde yaratmıştır." diyorlardı. Melek değil, müşrikleri saptıran şeytan idi.
Aynı şekilde bu ümmete mensup bid'at, sapıklık ve şirk ehli kişilerin çoğu da bu durumdadır. Şöyle kİ; Böyle bir kişi, ölmüş şeyhine dua edip ondan yardım talebinde bulunmakta ya da bizzat mezarı başına giderek birtakım dilekler dileyerek kendisine yardım etmesini istemekte ve diğer müşrikler gibi onlar adına adaklar adamaktadır. O kişiyi bazan havada gördüğünü ve kendisinden bazı olumsuzlukları giderdiğini sanmaktadır. Ya da bizzat görüşüp sorduğu birtakım sorularla cevaplar aldığını söyle*mekledir. Kısacası şeyhinin diri imişçesine kendisine geldiğini zannetmektedir.
Ben bizzat böyle inanan birçok cemaat tanıyorum. Bunlar yardım istediklerinde şeyhlerinin uçarak geldiğini ve kendileriyle görüşüp dileklerini ve yardım talep ediyorlardı. Tüm problemlerini onlara götürmek, mesleklerinin bir gereği haline gelmişti. Şeyh kendisine getirilen mesele hakkında bilgi sahibi olmadığı, ya da meselenin muhtevasını bilmediğinde, riyaseti seven, insanların önünde yürümeyi isteyen birisi ise konuyu bilmediğini gizlemek için susar ve müritlerine ruhaniyetinin kendilerine mana aleminde yardım edeceğini ima ederdi. Bİİgİsİziik ve sapkınlığına rağmen hiç değilse doğru olmaya çalışanları ise "Size gelen şey, yüce Allah'ın benini biçimime sokarak gönderdiği bir melektir." derdi. Böylelikle bu eylemi salih kimselerin kerametlerine bağlayarak onlardan medet umanlara bir dayanak yapardı. Müridler de böylelerini Allah'tan başka Rabb'Ier edinir, onlardan medet umduklarında, Allah'ın kendilerine yardım etmek ve dertlerine çare bulmak üzere onlar suretinde melekler göndereceğini zannederlerdi.
Ben buna benzer pekçok büyük şeyh tanıdım. Aralarında gerçekten doğru sözlü, zühd ve takva sahibi, ibadete düşkün kimseler de vardı. Bunlar olağanüstü görünen birtakım olayları salih-lerin kerametlerine hamlettiklerinden müridlenne şu tavsiyede bulunurlardı. "İçinizden ihtiyacı olanlar benden yarım dilesin, medet umsun ve hana sığınsın! Zira ben öldükten sonra da, yaşarken yaptıklarımı yapmaya devam edeceğim". Bu safdil zavallılar müridlenne görünenlerin, kendileri ya da kendi suretlerine bürünmüş melekler olmayıp hem kendilerini hem de müridlerini saptırmak için kendi biçimlerine girmiş şeytanlar olduğunu bilmiyorlardı. Böylelikle şeytan onlara Allah'a şirk koşmayı, O'ndan başkasına dua etmeyi, Allah'tan başkasından medet ummayı güzel ve hoş göstermiş ve onlarda bunu yutmuşlardı. Bununla Ja yetinmeyen cin ve şeytanlar onların kainlerine, "yaşadığınız sırada sizin suretlerinize bürünmek sureliyle arkanıza takılanları ayarttığımız gibi siz öldükten sonra da sizin adınıza aynı numaralan tekrarlayacağız!" diye fısıldarlar. Şeyh elendiler de, kalplerine alılan bu şeytani fısıltıları, kalblerİne doğan ilahi keşifler sanarak taraftarlarına böyle yapmalarını tavsiye ederlerdi.
Şeytanların musallat olup da hayatları boyunca müridlcrine kendilerinden yardım medet ve sığınma istemelerini söylettikleri nice şeyhler tanıdım. Öldüklerinde bu şeytanlar onların suret*lerine girerek, müridlerini ölmediklerine inandırmışlar ve onla*ra onun ağzından çeşitli mesajlar iletmişlerdir.
Böylesi şeyhlerin bağlılarından bir kısmı zaman zaman benim çevremde de bulundu. Doğrusu aralarında zühd sahibi, İbadete düşkün kimseler de yok değildi. Bu insanlar hem beni hem de o şeyhleri severdi ve bunu bile keramet sayarlardı. Mesela şeyhin hiçbir zaman ölmeyeceğine inanırlardı. Bana, mürşidlerinin Ölümünden sonra, kendilerine ilettikleri mesajları (keşifleri) anlatır ve tuttukları notlan okurlardı; ki bunlar şeytanın sözlerinden başka birşey değildi.
Yİne tanıdığım birçok kişi darda kaldıklarında ruhaniydim den istİmdad etliklerini ve o anda beni havada uçarken gördüklerini ve kendilerini içinde bulundukları sıkıntıdan kurtardığımı anlatmışlardır. Örneğin bunlardan biri bir keresinde hıristiyan Ermeniler, taralından kuşatılır. Üzerinde de yakalanmaları halinde kendisini mutlaka öldürecekleri, nasihalçıların (aziz) latifelerini içeren kitaplar varmış. Bir diğeri ise düşmanlarının muhasarasından kurtulur.
Bu ve benzeri olayları anlattıklarında kendilerine böyle bir-şeyden kesinlikle uzak olduğumu söylerdim. Bazı evliyaların kerametlerini gizledikleri gibi, benim de kerametlerimi gizlediğimi düşünmesinler diye yemin de ederdim. Bu davranışlarının asla meşru olmadığını biliyordum. Bu yaptıkları düpedüz şirk ve bid'aUı. Daha sonra bilgilerim ışığında bütün bunların, kendisinden yardım dilenen zatın suretine bürünen şeytanlarla cinler tarafından yapıldığını açıklardım.
Bunun gibi birtakım şeyh efendilerin müridîeri de bana, şeyhlerden istimdâd edenlerin başından da bu tür olayların geçtiğini hikaye etmişlerdi. Birçok insan gerek havadarında, gerekse de ölümlerinden sonra şeyhlerinden yardım istediklerini ve bunun üzerine onlara benzer kimseler gördüklerini anlatmışlardı, îstimdad dileme, bu yardımların şeytanlar tarafından yapıldığını anlayıncaya dek sürmüştü; çünkü şeytan, İmkanları ölçüsünde insanlara vesvese verip onları saptırır. Onların bu oyunlarına düşüp de İslâm dinini yeter derecede bilmeyen kişi apaçık şirke ve saf küfre sürüklenir. Kendisine musallat olan şeytanlar sürekli ona Allah'ı zikretmemesini, O'nıın yerine şeytanlara secde etmesini, kurbanlarını şeytan aoına kesmesini, ölü eti yemesini ve fuhşiyat İşlemesini fısıldarla".
Bu tür olaylar halkı tamamen kafir olan ülkelerin yamsıra kafirlerle zayıf müslümanlann bir arada yaşadıkları memleketlerde ve halkının imanca zayıf olduğu birtakım İslâm beldelerinde de çokça olur. Nitekim Mısır ve Şam gibi önemli İslâm ülkelerinde bile, halk arasında uzun uzadıya anlatılan, bu türden efsaneleşmiş olaylar olmaktadır. Özellikle Uzak Doğu'da örneğin Tataristan'da İslâm öncesine dayanan bu tür efsanelere çokça rastlanırdı. Halkın İslâm'ın hakikatini öğren m esiyle birlikte şeytanların bu tür etkinlikleri hayli azalmıştı.
Bir müslüman, şeriatça ve insan vicdanınca çirkin bulunan fiilleri işlemeye ve zulme yönetip yola girdiğinde, ona musallat olan şeytanlar bu hususta kendisine gerçekten yardımcı olur ve yollan kolaylaştırırlar. Cahili yaşam tarzının İslâmi yaşam tarzı ile içice yaşandığı, halkının bir kısmının İyi bir kısmının kötü olduğu, kozmopolit toplum yapısına sahip ülkelerle kent ve kasabalarda böylesi kimselere çokça rastlamak mümkündür.
Şeyhlik iddiasında bulunan kişi dinine gerçeklen bağlı bir müsiüman olmakla birlikte Allah'ın elçisiyle gönderdiği vahiy tierccûi hakkındaki bilgisi az, bildikleri sadece cviivaların menkı-beleriyîe kerametlcriylc sınırlı biri ise boyleleri gerçek manada veliliğin ne demek olduğunu dahi bilmezler. Asıİ velilik ve mükemmel anlamda velayet "iman, takva, gizli -açık her durumda peygamberlere iuiba"dır. Hatta bu kişi bu kavranılan detaylı bir şekilde bilmek bir yana kısa ve genel olarak dahi bilmez. Sonra içteki imanın hakikati ile İslâm'ın zahiri şeriatlarını da bilmez ki, bu sayede Rahmani hallerle, şeytani ve nefsâni halleri birbirinden ayırabilsin.
Nitekim üç kısmı rüya vardır: Allah tarafından ilhanı edilen rüya, kişinin uyanıkken yaptığı ve etkilendiği işlerden bazılarını gördüğü psikolojik rüya ve şeytan tarafından ilham edilip gösterilen rüya.
Mistik meselelerle ilgili durumlar da bunun gibidir. Şeytan bunlardan her birisinin elinde, Hz. Muhammed'İn (s.a) Allah katından getirdiği dinin hakikati hakkında az bilgi varsa, red ve inkar edilmeyecekleri birtakım emirler verir. Bu numaralarını kimi zaman bu yola girmiş kişilerden herhangi birini havada uçurup Arafat dağına indirmek ve sonra tekrar ülkesine götürmek şeklinde yapar. Sözkonusu kişinin o sırada ihramlı ve başı açık olması gerekirken ne ihram giymiştir ve ne de başı açıktır. Üzerinde normal zamanlarda giydiği elbiseleri vardır. Ayrıca bu sırada ihramlınm soyunması gereken şeylerden de soyunmuş değildir. Şeytanlar kendisini Arafat'taki vakfeden sonra farz olan tavafı yapmaya ve şeytan taşlayıp haccmı tamamlamaya da çağırmazlar. O kişi burada yapılması gereken ibadetin, yapmış olduğu vakfeden ibaret olduğunu sanır. Bu da İslâm dini hakkında yeterli bil*gi sahibi olmamasından kaynaklanmaktadır. Eğer İslam dinini hakkıyla bilmiş olsaydı, bu hareketlerinin Allah adına yapılmış ibadet niteliği taşımadığını bilirdi; çünkü bunları helal diye yapması halinde öldürülmesi gereken bir mürted (dinden dönen) konumundadır Zira bütün müslümanlar, Mikâl'ta ihram giymenin hırz okluğunu bilirler ve bu hususta ittifak halindedirler. Eğer giymesini gerektiren meşru bir özrü yoksa ihramlınm, ih-ramh İken dikişli elbise giymesi, caiz değildir. Hac farizasını yerine getirmeye giden kişi Arafat'ta vakfe ile yetinemez. Müslümanların ittifakına göre vakfeden sonra farz olan tavafı yapmak zorundadır. Ayrıca Mescid-i Haram'a gidip Cemre-i Akabe'de şeytan taşlaması da gerekil". Burada İslâm alimleri arasında bir tartışma sözkonusudur. Şöyle ki; Şeytanı taşlamak bir rükün müdür, değil midir; terkediimesi halinde kurban kesmek gerekir mi? Yine müsiüman alimlerin ittifakıyla cemrelerin Mina günlerinde taşlanması gerekir.
Kimi zaman cin yine böylesi bir kişiyi alıp Beyt-i Makdis'i ziyaret ettirir. Onu kendisi ile birlikte havada uçurur; suyun üzerinde yürütür. Ona evliyalar şehrine gittiğini gösterir. Hatta kimi zaman cennet meyvelerinden yeyip, cennet pınarlarından ve nehirlerinden içtiğini gösterir.
Tanıdığım birçok kişinin başına geldiği için bu ve benzeri olayların gerçekliklerini, mana ve mahiyetlerini oldukça iyi biliyorum. Ne var ki, burası bunları uzun uzadıya anlatmaya müsait değildir.
Bunları anlatmaktan maksadımız, şirk koşma olayının temelinin salih kimseler Üe heykellerine ve resimlerine tapmak olduğunu göstermektir. Şirkin bir çeşidinin temeli de yıldızlara tapmak idi. Bazı toplumlar güneşe, aya ya da daha başka gök cisimlerine tapıyorlar ve onlar adına tılsımlı putlar yapıyorlardı. En doğrusunu bilen Allah'tır. Hz. İbrahim (a.s) kavminin şirkleri bu türdendi: ya da en azından bir kısmı bu durumdaydı.
Kimi şirk türlerinin temelinde ise meleklere, cinlere tapmak yatmaktadır. Sözkonusu müşrikler bunlara hem tapıyorlar hem de adlarına putlar dikiyorlardı. Belki diktikleri cansız putların bizzat kendilerine tapmıyorlardı; ama yaptıkları bunu gerektiriyordu.
Aralıların içinde bulundukları şirk türü, en büyük şirklerden olan birinci türe girmekte idi; zira bu şirk diğerlerinin tamamını bünyesinde taşımaktadır.
Tcvhid dininin babası Hz. İbrahim'in a.s) dinini ilk değiştiren kişi Aınr b. Luhayy adında biriydi. Bu adam bir ara Şamagİder. Belka'a bölgesindeki eski ıViaâb kentine vardığında bura halkının birtakım putlarının olduğunu, bu putiann onlara birtakım yararlar sağlayıp zararları onlardan giderdiklerini görür, Mekke'ye döndüğünde bu putların aynını reisi bulunduğu Huzâ'a kabilesi için de yapar.
Konu ile ilgili olarak Buharı ve Müslim'de rivayet edilen bir hadiste Allah Rasûlü (s.a) şöyle buyurmuşlardır:
Aınr b. Luhayy b. Kam'a b. Hındık'ı cehennem ateşin de barsak-lannı sürürken gördüm; çünkü o İbrahim'in dinini ilk değiştiren, bahire (beş kez doğurup da beşincisi dişi olan develeri kulağını çentip putlar adına başıboş bırakma) ve sâibe (bir hasta*lıktan kurtulan kimsenin devesini sağılmamak ve binilmemek üzere putlara adama) bid'atmı ilk icat eden kişiydi.
Allah bilir ya Nûh kavminin şirki de böyle idi. Her ne kadar şirkleri başlangıçta birtakım salîh kimselere tapmak şeklinde idiyse de, bilahare şeytan onları daha başka şirk çeşitlerine sürüklemiştir. Ancak insanlara en yakın olan şirk biçimi budur; çünkü insanlar salih kişiyi bizzat tanıyorlar. Bu nedenle de yaşarken mübarek bir kişi olduğuna inanarak ona dua ediyor, ölümünden sonra da ona bağlılıktan ve ondan medet ummaktan vazgeçmiyor, mezarlarına tapınmaya başlıyorlar ve onu bir çeşit amaç haline getiriyorlar. Bu şirk bazan bizzat o ölünün kendisinden birtakım isteklerde bulunma, bazan onun adıyla Allah'tan dilekte bulunma ("Falanca veli kulunun yüzü suyu hürmetine senden şunu diliyorum Allah'ım!" gibi), kimi zaman da onun adına namaz kılma ve ev ve mescid gibi mekanlarda kılınanlardan daha faziletli ve daha kabul edilmeye layık olduğu mezarı başında namaz kılma ve dua etme şeklinde kendisini gösteriyordu.
Şirkin başlangıcı ve en tehlikeli biçimi bu olduğundan Kâinatın Efendisi (s.a) yıldızlara tapma vb. diğer tüm şirk biçimlerine açılan kapılardan önce bu kapıyı kapamış ve bu konuda son derece titiz davranmışlardır. Nitekim Müslim'in Sahîh'inde Rasû-lüllah'm, ölümünden yaklaşık beş gün önce şöyle buyurduğu rivayet edilmektedir:
Sizden önce birüıkım milletler, mezarlıkları mescid edindiler. Dikkat edin, sizi uyarıyorum: Sakın mezarlıkları namaz kılma yerleri (mescidler) edinmeyin! Sizi bundan kesinlikle ınenedî-yorum.8
Yİne Buharı ve Müslim'in kaydettiği bîr hadiste, sahabenin Habeşistan'da gördükleri bir kilisenin yapısının ve içindeki resimlerin güzelliklerinden bahs etmesi üzerine Hz. Peygamber şöyle buyurmuşlardır:
O sözünü ettiğiniz insanlar, ölen salih zatların mezarları üzerine mescid yaparlar ve içerisine onun resimlerini çizerlerdi. İşte onlar kıyamet gününde Allah katında yaratılmışların en kötüleridir.9
Buharı ile Müslim aynı bağlamda, Allah elçisi'nin ölüm hastalığı sırasında söylemiş oldukları bir hadisi şöylece kaydetmişlerdir:
Allah yahudilerle hiristiyanlara" lanet etsin; çünkü onlar yapmaktan sakındırıldıktan halde peygamberlerin kabirlerini mescid edinmişlerdir".10 Âişe validemiz "Eğer Allah llasûlü'nün bu hadisi olmasaydı onun kabrini açıkta yapardım; ama o mezarının mescid edinilmesini uygun görmemiştir." der.
Öte yandan Ahmed'in Müsııedinde -Ebû Hatim aracılığı ile-Allah Rasûlü'nden sahih olarak şöyle bir hadis nakledilmiştir:
tnsanlarm en kötüleri, kıyamet saati kendilerine eriştiğinde henüz yaşıyan insanlarla mezarlıkları mescid edinen kimselerdir.11
Ebû Dâvud ve diğer kaynaklar da Rasûlüllah'm şu hadisini
Mezaııınm bulunduğu yeri sakın bayram yerine çevirmeyin! Bana nerede bu] ti nursun oradan sahil ve selam getirin! Snîât ve selamınız bana mutlaka ulaştırılır.12
Mâlik'in, Muvatta'ında, aynı konu ile ilgili olarak rivayet etliği bir hadiste Hz. Peygamber
'Allahım! Mezarımı tapılan bir puf haline gefirme!' diye dua ci-tikten sonra 'Çünkü peygamberlerinin mezarlarını ibadethaneler haline getiren toplumlara senin gazabın çok şiddetlidir.'
buyurmuşlardır.13
Müslim, Ebul-Heyyâc d-Esedî'den şu haberi nakietmiştir: "Ali b. Ebî Talib (r.a) bir keresinde bana şöyle dedi: "Allah elçisinin beni uyardığı bir konuda ben de seni uyarıyorum. Rasûlüllah bana mezarların üzerini yükseltmememi, dümdüz, bırakmamı, gördüğüm herhangi bir resim ve heykeli bozmamı emretmişlerdir"."
Rasûlüllah (s.a) Hz. Ali'ye (r.a) ölen bir kişi için yapılanlar ve mezarlar üzerine yükseltilen türbelere konanlar olmak üzere iki tür heykeli ve resmi yokelmesini emretmişlerdir; çünkü her iki durumda da şirk unsuru meydana gelmektedir.
Hz. Ömer bir yolculuk sırasında birtakım insanların belirli bir yerde sıra ile namaz kıldıklarını görür. Niçin böyle yaptıklarını sorduğunda "Burası Allah Rasûlü'nün havutta iken namaz kıldığı bir yerdir. Bu yüzden biz de burada teberrüken namaz kılıyoruz." cevabını verirler. Bunun üzerine Hz. Ömer (r.a) şöyle der. "Sizden önce birtakım milletler bu yüzden helak olmuşlardır. Onlar peygamberlerinin bıraktıkları eserleri namazgah haline getirmişlerdi. Böyle bir yerde namaz vaktine erişirse farz olan namazını eda elsin, vakit gelmemişse geçip gitsin!" 14
Yine, bir grup İnsanın, Hz. Peygamber'in altında sahabilcriy-le bi'atlaştiğı ağacın yanına gidip geldiklerini ve orayı ziyaret ye-ri haline getirdiklerini haber alan Hz. Ömer o ağacın kesilmesini emretmiştir.16
Hz. Ömer yine bir keresinde Danyâl adıyla bilinen saygın bir kişinin {peygamber veya aziz olması muhtemel) mezarının bulunduğu haberini aldığında Ebû Musa'ya; gidip orayı kaybetmesini, gizlemesini emretmiştir. Güya sozkonusu mezarın yanında gelecekle olacak önemli olayların yazılı olduğu bir kiiap vardır ve bunda müslümanlarm tarihlerinden de sözedilmektedİr.17 O çevrede yaşayan İnsanlar bir kuraklıkla karşılaştıkları zaman bu kabri açarak yağmur yağdınrlarmış. Hz. Ömer Ebû Musa'ya gündüz vakti onüç farklı yerde mezar kazmasını ve gece olduğunda da o kişiye atfedilen kalıntıları bunlardan birisine gömmesini; insanların kabrin, yerini bilip böylesi fitnelere düşmemeleri, Allah ve Rasûlü'nün haram kıldığı mezarları m esc id edinme günahını, şirkini işlememeleri için ortadan kaybetmesini emretmişti. Saygın kişilere ait mezarların üzerine açıktan mescid yapılmasa bile teberrüken oraya gidip gelmek, orada yapılanların başka yerlerde yapılanlardan daha makbul olduğuna inanarak dua ve ibadet etmek de yasaklanmıştır. Bu yetmezmiş gibi bir de kalkıp üzerine doğrudan mescid yapmak elbetteki çok daha büyük bir günah ve çok daha büyük bir şirktir.
Bu nedenledir ki İslâm uleması şöyle demiştir: ''Mezarlar üzerine mescid yapmak kesinlikle haranı kılınmıştır. Bu tür mescid ve camilerin yıkılması gerek. İçerisine ölü gömülmüş mescidin yıkılma olanağı yoksa hiç değilse mezarı belli olmayacak şekilde düzlenme-lidir; çünkü mezarın şeklinin belli olması halinde ona itibar etmelerinden Ötürü şirke kapı açılması kaçınılmaz olur".
Nitekim Rasûlüllah'ın (s.a) günümüzde de mevcudiyetini sürdüren mescidinin yeri daha önceleri müşrik mezarlığı idi.18 Burada hurma ağaçları ile harabeye dönmüş birtakım kalıntılar vardı. Allah Rasûlü'nün emri ile mezarlar eşilip açığa çıkarıldı. Ağaçlar kesilip kalıntılar düzeltildi. Böylece burası mezarlık olmaktan çıkarılarak mescid yeri haline getirildi.
Daha sonra nasıl olduysa oldu İslâm dünyasında birtakım mezarlıklar namaz kılma ve ibadet yerleri haline getirildi, haram
kılınmasına rağmen mezarlıklar üzerine mescidler yapıldı. Oysa sahabe ile iman ve ihsan üzere onların izinden giden tabiîn za*manında böyle birşey asla yoklu. Mezarlar üzerine mescid yapma diye birşey bilinmiyordu.
Sözgelimi Hz. İbrahim'in kabri r.a) Kudüs'te bir mağarada bulunmaktaydı. Mağaranın ağzı da hiç kimsenin giremeyeceği şekilde kapatılmıştı. Sahabe hayatta iken ne orası ne de başka bir mezarlık için özel ziyaret kırları düzenlememişlerdi; çünkü Ebû Hureyre ile Ebû Said'in (r.a) nakledip Buharı ile Müslim'in kaydettikleri bir hadiste Rasûlüllah şöyle buyurmuşlardır:
Denkler yalnızca üç mescid için bağlanabilir; yani ziyaret kastıyla yolculuk yapılabilir: Mcscid-i Haranı, Mescid-i Aksa ve benim mescidim. 19
Sahabeden kim Mescid-i Aksâ'ya gitse orada mutlaka namaz kılardı. Ama gerek Mescid'in yakınlarında bulunan gerekse de mezarının bulunduğu bu mağaraya uğramazlardı. Bu durum Şam'ın Hicrî IV. asrın sonlarına doğru hıristiyanlar tarafından işgaline dek sürdü. Hristiyanlar bu bölgeyi işgal ettiklerinde mağaranın kapısını açarak orasını kilise haline getirdiler. Bilahare İslâm orduları burayı fethettiklerinde kimi müslümanlar burasını mescid olarak kullandı. İlim sahibi kişiler onların bu davranışlarını kınamış ve o mekanın mescid olarak kullanılmasına karşı çıkmışlardır.
Bazı râvîler, Miraç yolculuğu sırasında Allah Rasûlü'ne "Burası Taybedİr; burada in ve namaz kıl!" denildiği, Rasulüllah'ın da inip namaz kıldığı ve ardından "Burası da senin babanın (İbrahim'in) makamıdır, in ve orada da namaz kıl!" denildiğini rivayet etmişlerdir,20 ki bu apaçık düzmecedir, yalandır. Hz. Peygamber (s.a) Miraç gecesinde, Mescid-i Aksâ'nm dışında hiçbir yere uğramamışlardır. Müslim'in Sahîh'inde de kaydedildiği gibi Allah Rasûlü bu yolculuk sırasında yalnızca buraya inmişlerdir.21 Bundan dolayı, sahabeden sayısız kişi Şam'a geldiklerinde,
Ömer b. Haitab Beyt-İ Makdis'i feth için buraya uğradığı, Şam diyarının fethinden sonra, hıristiyanlarla cizye ve İslâm hukukunun koyduğu diğer şartlar üzerine anlaşma yapmak için Ensâr ile Muhacirlerin önde gelen isimleriyle birlikte üçüncü kez Şam diyarına gelip Scrağ'a kadar vardıkları halde hiçbiri ne Hz. İbrahim'in mağarasına gitmiş ne de Beyt-i Makdİs'te Şam'da veya başka yerlerde bulunan peygamberlerin kalıntılarını ziyaret etmişlerdi. Mesela bu bölgede Kâsiyûn denilen bir dağ vardır ki burada üç önemli eserin bulunduğu söylenir. Batı yakasındaki bir tepe ) İz. İsa'ya nisbet edilir. Doğu yakasındaki yer ise Hz. İbrahim'in makamı olarak bilinir. Dağın ortasında ve en yüksek yerinde ise "kan mağarası" adı verilen ve Kabil'in Hâbil'i öldürdüğü yer oiarak bilinen bir yer vardır. İlk öne geçen müslümanlar-dan hiçbiri ne buraları ne de bunlara benzer başka yerleri özel bir niyetle ziyaret etmemiş ve buralara herhangi bir kutsallık izafe etmemiştir; çünkü bu tür yerler ibadet yerleri olmaktan ziyade bilerek ya da bilmeyerek insanların daha çok şirke düştükleri yerlerdir.
Bu tür yerler şeytanların çokça bulundukları yerlerdir. Bu gibi mekanlara gittiğimde insan şekline bürünmüş birçok Şcy-tan/şeytanlaşmış insan görürüm. Bunlar kendilerine gnyb adamları (ricâl'ul-gayb) derler. Saf-dİl İnsanlar da bunların insan cinsinden gözlere görünmeyen kimseler olduklarını sanırlar. Oysa hepsi kendilerine adamlar (rical) denilen cinlerdir... Nitekim Cc-nab-ı Hak bunlar hakkında şöyle buyurmuştur:
Doğrusu insanlardan bazı erkekler, cinlerden ba/.ı erkeklere sığınırlardı da onların kibir ve azgınlıklarını artırırlardı. (Cinn,72/6)
İns cins adı'nın verilmesi, görülmesinden dolayıdır. Sözgelimi bir âyette bu kelime bir ayette "Ben bir ateş gördüm (ânestü)" (Nemi, 27/7) şeklinde kullanılmıştır.
Cine cin denilmesi ise gözlerden gizlenebilmesinden ötürü-
dür. Kur'ân bu kelimeyi şöyle kullun m ıştır; "Gece üzerine basıp mm gözlerden gizleyince (çetine)..." (En'âm, 6/77); yani, gece onu kuşatıp örttüğü zaman...
lliçbir insan, diğer İnsanların gözlerinden sürekli saklı kalamaz. Bazı insanlar için, bazı zamanlarda bu tür olağanüstülükler olabilir. Kimi zaman bu o kişinin kerametinden kaynaklanır. Kİ-mi zaman da sihir (büyü) ve şeytanların yaptıkları birtakım numaralarla olur. Bunlar aralarındaki faiklara ilişkin geniş bilgi, başka bir konuda, daha etraflı bir şekilde verilmiştir.
Bizim buradaki amacımız şudur: Sahabe ve tâbiîn'den hiçbiri Rasûîüllalı'ın ya da herhangi bir salih kişinin kabirleri üzerine türbe yapmamışlar ve buraları insanların gelip gördükleri ziyaret yerleri haline getirmemişlerdir. Mezarların üzerlerine bina ve mescidler kondurmadıkları gibi, peygamberlerin yaşadıkları dönemlerde uğrayıp iz bıraktıkları yerleri de kutsal mekanlar şekline dönüştürmemiştir. Allah elçisinin konakladığı, namaz kıldığı ya da başka bir insani fiil işlediği hiçbir yeri kutsamamışlardir. Yİne onların hiçbiri peygamberlerin ve salih insanların uğradıkları mekanlara mescidler yapmayı, Allah elçisinin amaçlı olarak konakladığı, ya da namaz kıldığında ittifak edilen mekanlar dışında normal koşullarda namaz kıldığı yerlerde, ona uymak amacıyla namaz kılmayı düşünmemişlerdir. Hatta Hz. Ömer gibi, sahabenin Öncüsü konumundaki kişiler, Rasûlüllah'm belirli bir amaca mebnî olarak namaz kılmadığında görüş birliğine varılan mekanlarda namaz kılmayı yasaklamışlardır. Sahabe arasında valnızca İbn Ömer'in, Rasûlüllah'm yürüdüğü, konakladığı ve namaz kıldığı mekanları özellikle aradığı rivayet edilmiştir. Allah Rasûlü'nun sözkonusu mekanlardaki eylemlerinin belirli bir amaç taşımadığı hakkında müslümanlar görüş birliği içerisinde olsalar bile, îbn Ömer kendi kişisel olarak yöntemini uygulamaktaydı.
Kaldı ki İbn Ömer, Hz. Peygambcr'c sıkı sıkıya bağlı, son derece salih bir insandı. Onun Ra.sûiüllah'a illibâ anlayışı böyle idi.
Babası, öbür râşid halifelerden Osman ve Ali ile İbn Mes'ûd, Mu'az b. Cebel, Übeyy b. Ka'b gibi sahabenin diğer önemli İsim*leri de onun gibi davranmamış ve onun gibi düşünmemişlerdi. Bize göre cumhurun (büyük grubun) görüşü, ibn Ömer'inkin-den daha doğrudur.
Evet, Rasûlüllah'a uyma, onun amaçlı olarak yaptığı eylemleri, kendisini taklid biçiminde aynen yapmaktır. Sözgelişi namaz vs. gibi belirli ibadetleri, belirli mekanlarda amaçls olarak yapmışsa, aynı İbadetleri, aynı mekanlarda ve onun yaptığı gibi yapmak, ona uymanın bir gereğidir. Bazı zaman ve zeminlerde, o ibadetleri amaçlı olarak yapmamışsa, bir müslümanin onun yapmadığı ibadetleri aynı zaman ve mekanlarda amaçlı olarak yapması Rasûl'e ittiba değil, bilakis muhalefettir.
Birincisine şu olayian örnek verebiliriz: Rasûlüllah (s.a), Arafat'ta vakfe yapmayı, zikir ve dua etmeyi, Müzdeîifc'de ve iki Cemre (şeytan) arasında amaçlı olarak yaptığı için, müslüman-ların da aynı mekan ve zamanlarda aynı ibadetleri, aynıyla yapmaları Rasûl'e uymanın bir gereğidir. Aynı şekilde, tavaf yaparken Makâm-ı İbrahim denilen mekanın arkasında iki rekat namaz kıldığı için aynı yerde iki rekat namaz kılmak da ona ittiba-dır. Yine Hz. Peygamber Safa ve Mcrve tepelerine zikir ve dua maksadıyla çıktıkları için aynı amaçla bu tepelere çıkmak da ona uymanın gerektirdiği bir zorunluluktur. Nitekim Seleme b. Ekvâ Mcscid'de namazlarını hep bir direğin yanında kılar ve gerekçesini de "Ben Allah Rasûlü'nun bu direğin yanında kıldıklarını gör*düm." n diye açıklardı.
Sözkonusu râvi nin, Allah Rasûlü'nii namaz kılmak için genellikle mescidin o mekanını tercih ettiğini gördüğü için namazlarım orada kılması, ona uymak içindi.
İtban b. Mâlik gözleri görmez olduğu İçin evine yakın bir yer*de mescid yaptırmak istemiş ve Allah Rasûlü'ne bir elçi göndererek "Ben, sizin benim evime gelip belirli bir yerde namaz kılmanızı ve orayı kendime namaz kılma yeri edinmek istiyorum." ricasinda bulunnııışiu. Başka bir rivayetle İlbân Rasûlüllah'a "Buyur, benim için bir mescid yeri çiz!" demiştir.
Allah elçisi ve sahabeden kendisiyle gelmek isteyenlerle bir*likte sözkonusu sahabenin evine gitmişlerdir.
Başka bir rivayette râvi olayı şöyle anlatmaktadır: "Ertesi sabah Rasûlüihıh gün yükseldiği sırada Ebûbekir'lc birlikte bana geldiler ve içeri girmek için izin istediler. Ben de izin verdini. İçeri girdiklerinde oturmadan "Evin neresinde namaz kılmamı istersin?" buyurdular: Ben de bir tarajı işaret ettim. Allah Rasûlîı tekbir alarak namaza durdular. Biz de arkasında saf tuttuk. Rasûlüllah iki rekat kıldıktan sonra selam verdiler".1
İtbân kendisine bir mescid yaptırmayı, ve orada iik namazı Allah elçisinin kılmasını, O'nun namazı kıldığı yere de mescidi yaptırmayı istemiştir. Görüldüğü gibi burada asıl amaç mescid yaptırmaktır. Ama sözkonusu sahabi, Allah Rasûlü'nün orada namaz kılmasını istemiştir. Bu namaz, diğer müsîümanların da Hz. Peygambcr'e uymak için kılmaları değil, yalnızca mescid yaptırma amacına mebnîdir. Mescidin yaptırılması, Hz. Pcygam-ber'in orada namaz kılması için değildir. Sözkonusu sahabinin Hz. Peygamber'e bu niyetle uyması, bir anlamda ona iüiba demektir. Rasûlüllah'in orada amaçsız olarak namaz kılması ise farklıdır
Rasûl'e uymak amacıyla Pazartesi ve Perşembe günleri oruç tutma durumu da bunun gibidir; çünkü Rasûlüllah, halta içerisinde genellikle bu günlerde oruç tutmayı adet edinmişlerdi. Sahih bir hadiste bu mesele şöyle açıklanmaktadır:
Her pazartesi ve perşembe günü cennetin kapılan açılır ve mii'min kardeşi İle arasında kin ve düşmanlık bulunan kişiden başka, Allah'a şirk koşmayan herkes mağfiret edilir. Bu iki kişi barışmcaya dek "Bakın bu iki kişiye!" denilir.21
İbâdet maksadıyla Kubâ mescidine gitmek de Rasûl'e uyma anlamı taşır. Nitekim Buhârî ve Müslim'in tesbit ettiği bir hadiste Allah Rasûlü'nün her cumartesi günü binekle veya yürüyerek bu mescide gittiği ifade edilmiştir;25 çünkü Allah Teâlâ bu Mescid için: "Tâ ilk günden takva üzere tesis edilen mescid, elbette İçinde namaza durmana daha uygundur." (Tevbe, 9/108) niteleme*sinde bulunmuştur.
Gcrçİ her mescid bu niteliğe'layıktır. Nitekim sahih bir hadiste Hz. Peygamber, mescidin hangisi olduğu sorulduğunda "Bu mesciddir!" diyerek kendi mescidlerini göstermişlerdir. Burada bu niteliğe en uygun mescidin Kubâ mescidi olduğunu; zira onun takva üzere kurulduğunu ve26 "Orada arınmayı isteyen adamlar vardır. Allah çokça temizlenenleri sever". (Tevbe, 9/108) 27 ayetinin bunun için indirildiğini anlatmak istemişlerdir.
Kubâ mescidine giden sahabiler genellikle su ile taharetlenir, abdest alır ve yıkanırlardı. Böyle yapmayı yakın komşuları yahu-dilerden öğrenmişlerdi; zira o dönemde Arablar bunu bilmiyorlardı. Allah Rasûlü (s.a) takva üzere kurulan mescidin yalnızca kubâ mescidi olup diğerlerinin böyle olmadığının sanılmamasi için, biraz önce zikrettiğimiz hadiste kendi mescidinin takva üzere kurulan mescid olmaya daha layık olduğunu söylemişlerdir; çünkü âyette geçen takva üzere kurulan mescid ifadesi ile hem Kubâ hem de kendi mescidi anlatılmak istenmiştir. Bu ayet aynı zamanda takva üzere yapılan tüm mescidleri kapsar. Tabii ki Dı-râr mescidleri bu tanım ve kapsamın dışmdadııiar.
Bundan ötürü selef, Rasûlüllah'a bu mescidde namaz kılarak benzemeye çalışmayı pek hoş karşılamazlardı. Onlar eskinin yeniden daha faziletli olduğu görüşünde idiler; çünkü onlara göre eski mescid (Mescid-i Atık) Dırâr mescidi olarak yapılmasından korkulan yenisinden daha uzaktır. Ayrıca eski mescidi bizzat Kur'ân övmüştür: "Sonra onların varacakları ev Beyt-i Atîk'tır." (Hacc, 22/33) "Doğrusu insanlara ilk ibadet yeri olarak yapılan ev, Mekke'de olandır". (Âl-i Imrân, 3/96)
Allah elçisinin Kubâ mescidine gitmesi, orada çok ibadet yapmayı gerektiriyordu. Bu durum, o mescidin faziletini de artırıyordu. Bu nedenle Medine'de yaşayan selef alimleri ile diğerleri
Kubâ ve Rasûlüllah'ın mescidi dışındaki mescid ve mezarların amaçlı olarak gezilmesini, ziyaret edilmesini buralarda yapılan ibadetlerin diğer yerlerdekinden daha faziletli olduğunun sanılmasını pek hoş görmemişlerdir; çünkü Hz. Peygamber, Küba'nın dışındaki mescitlere aynı amaçla gitmemiştir. Halbuki Medine'de Küba mescidi dışında daha birçok mescid bulunmaktaydı. Hatta her kabilenin kendine ait bir mescidi vardı. Küba mescidinin dı*şında kalan bu mescidlerdcn herhangi birinin diğerinden daha faziletli olduğuna işaret etmemiş ve amaçlı olarak öne çıkarmamıştır.
İslâm'da ilk mescidin Medine'de yapılan Kubâ mescidi olduğunda kuşku yoktur. Bu nedenledir ki Allah elçisi amaçlı olarak oraya gidip gelmeyi adet haline getirmişti. Nitekim bu konuda -sahih olarak gelen bir rivayette- şöyle buyurduğu nakledilmiştir:
Kini evinde abdest alıp, namaz kılmaktan başka bir amaç; ol*maksızın Kubâ mescidine giderse bu, kendisi için bir umre gibi-dir.28
Ancak bu hadise rağmen başka kentlerden veya ülkelerden sırf Küba mescidine gitmek amacıyla yolculuk yapılmaz. Medine'de ikamet eden insanlarsa bu amaçla gidebilirler. Kubâ mescidi için Özel bir yolculuk turu düzenlenemez; çünkü ziyaret amacıyla yolculuk yapılması İslâmca meşru kabul edilen üç mes-cid vardır. Nitekim bu konuda Rasûlüllah (s.a.v) bir hadislerinde "Denkler yahuzen üç mescidi ziyaret için bağlanabilir. Mcscid-i Haranı, Mescid-i Aksa ve benim mescidini." buyurmuşlardır.
Bu nedenle Kubâ mescidine gitmeyi nezreden (vaad câen bir müslüman) dört inezheh imamına ve diğer önemli islâm alimle*rine göre bu vaadini yerine getirmez. Mescid-i Haram'sa böyle değildir; zira burası için yapılan ziyaret nezrinin mutlaka yerine getirilmesi gerektiği hususunda tüm İslâm alimleri görüş birliği içerisindedirler. En sağlam görüşe göre Medine'deki mescid (Mescîd-i Nebevi) İle Beyt-i Makdis'in (Mescid-i Aksa) durumu da bovledir.
Bu konudaki görüşten İmam Mâlik, Ahmcd ve Şâfiî'in görü*şü bu yöndedir. Diğer görüş ise Ebû Hanîfe'ye aittir. Ona göre böyle bir adakta bulunan kimse bu adağını yerine getirmek zorunda değildir; ancak caiz ve müstchabdır; çünkü şeriatça farz kılman hususların dışında herhangi bir eylem yalmzca adak İle farz kılınamaz. Ulemanın çoğuna göre ise Allah'a itaat öğesi taşıyan her eylem, adak olarak adanmasıyîa yerine getirilmesi gerekli bir eylem haline gelir. Nitekim Buharı29 -Hz. Âişe aracılığıyla-Rasûlüllah'm bu konuda şöyle buyurduğunu nakletmektedir;
Allah'a itaat amacıyla bir amelde bulunmayı adayan kimse onu mutlaka yerine getirip Allah'a itaat etsin. Kim de Allah'a isyan içeren bit" eylemde bulunma; vaad ederse, bu eylemi yaparak Allah'a âsî olmasın!
Allah Rasûlü Medine vadisinde oturan müsiümanlarla Uhud şehidlerinin medfun bu undukları mezarların, içindekilere dua ve istiğfar etmek amacıy.a gezilmesinde, ziyaret edilmesinde her*hangi bir sakınca görmemi.ilerdir. Nitekim bizzat kendileri de böyle yapmışlardı. Bununla birlikte tüm müslüman ölüler için selam verilmesi, dua ve İstiğfarda bulunulması meşru kılınmıştır. Yalnızca bu amaca yönelik mezar ziyaretlerinde bir sakınca yoktur. Bu mezarların peygamberlere, salih kimselere ya da başka müsîümanlar ait olması da önemli değildir. Nitekim Abdullah b. Ömer (r.a) Hz. Peygamber'in mescidine girdiğinde "Allah'm se*lamı üzerine olsun ey Allah'ın Rnsûlü! Selam olsun sana ey Ebâ Bekri Selam sana ey babacığım!" der ve ardından geri dönerdi.3n
Peygamberlerin ve salih kişilerin mezarlarının; kendilerinden birşey dilemek, onlara dua etmek ve Allah'a onların adıyla yemin etmek için ya da burada yapılan duaların, kılman namazların ve mescidlerdeki dua ve namazlardan daha üstün ve makbul olduğunu zannederek ziyaret edilmesi hususuna gelince, bu tüm müslümanlarm ittifakı ile apaçık şirk ve sapıklıktır. Sahabeden hiçbiri böyle birşey yapmamıştır. Onlar, Allah elçisini, mezarınHa selamladıkları zaman orada duıup kendileri için bile dua etmczîerdi. Bu nedenle İmam Mâlik ile diğer bazı alimler bunu çirkin görmüş, selef ulemasının yapmadığı bir eylemin yapılmasını bid'at olarak tanımlamışlardır.
Dört mezlıeb imamı ile diğer önemli İslâm alimleri geçmiş müslümanlarm (özellikle selef ulemasının) dua için kıbleye döndüklerinde, Allah Rasûlü'nün mezarına doğru yönelmediklerin*de ittifak etmişlerdir. Rasûlüllah'a selâm verirlerken kabrine doğru döndüklerini ise alimlerin büyük çoğunluğu söylemektedir. Nitekim İmam Şafiî, Mâlik ve Ahmed (r.a) böyle demişler. Ebû , Hanîle ise bu durumda bile kabre karşı değil, kıbleye yönelinme-si ve kabrin sol tarafa alınması gerektiğini söylemiş, hatta kıble*nin arkaya alınması gerektiğini söyleyenler de vardır.
Bu ilke şu esastan hareketle çıkarılmıştır: Bilindiği üzere Allah elçisi, Ebû BekrM ile birlikte hicret ettikleri sırada Sevr dağında bulunan bîr mağaraya sığınmışlardı. Bu dağ ve mağara Medine'ye giden yol üzerinde değildi. Sevr dağı Yemen tarafında, Medîne ise Şam tarafında düşüyordu. Allah elçisi, müşriklerin kendilerinden haber alma yollarını kesmek, nereye gittiklerini bilmemeleri İçin üç gün boyunca bu mağarada gizlenmek durumunda kalmışlardı; çünkü müşrikler onları sürekli izliyor, yollarını ve gizlendikleri yerleri arıyorlardı. Hatta onu getirene yüklü bir ödül vermeyi de va'detmişlerdi. Müşrikler Rasûlüllah'ın sahâbesiyle birlikte Medine'ye hicret etmesini engellemeyi kafalarına koymuşlardı. Bu nedenle de onları Mekke'den dışarı çıkarmamaya çalışıyorlar; Öldürmeye güç yetiremedikleri için yakalayıp Mekke'de hapsetmek istiyorlardı. Yola çıktıklarım ilk anda farkedebilselerdi kendisine kesinlikle ulaşabilirlerdi. Bu yüzden Hz. Peygamber üç gün süre ile burada saklanmak zorunda kalmışlardı.
Mekke'den Medine'ye giden bir müslüman sünnettir diye sozkonusu mağaraya gidip geri dönse bu hareketi müstahab de-ğîl, bilakis mekruh olur; çünkü Rasûlüllah (s.a) hicret esnasında sahil yolunu tercih etmişlerdi. Oysa bu hayli uzun bir yoldur ve yuvarlak, çemberimsi bir güzergâh söz konusudur. Medine'den umre ve hacc için Mekke'ye gitmek üzere yola çıktıklarında ise bunu değil, orta güzergâhı kullanmışlardır; çünkü burası Mekke'ye giden en kestirme yoldur.
Hicret yolculuğu sırasında sahil yolunu tercih edişlerinin nedeni burasının, müşriklerin kendilerini arayacakları güzergâhdan uzak olmasıydı; zira biraz evvel de değindiğimiz gibi, Medine'ye giden en kestirme yol ortadan gideniydi. Müşrikler, Rasûlüllah'ın bu yolu kullanacağını düşünüyorlardı. Nitekim Rasûlüllah bazı savaşlarda müşriklerin tahmin ettikleri yoldan başka biryoİ kullanmayı tercih etmişti.
Rasûlüllah (s.a) Huneyn savaşı sonrasında, o mıntıkada bulunan Ci'râne32 mevkiinde ganimetleri taksim ettikleri sırada, umre ziyareti yapmak istemişlerdi. Müşrikler kendisini Mekke'ye bu şekilde sokmayacakları için Hudeybiye'de ihrama girmişlerdi. Oysa daha önce Medine'den Mekke'ye umre niyetiyle gidenler için Zülhuleyfe denilen yeri, mîkat (ihram giyilen yer) olarak be-lhiemişîerdi. Ertesi yıl, bir önceki yıl yapamadığı umresini kaza etmek için yola çıktıklarında Zülhuleyfe'den İtibaren umreye niyetlenmişlerdir. Allah Rasûlü Mekke'nin fethedildiği yıla kadar ne umre ne de hac için Ka'be'ye sokulmamıştır. Buraya ancak fetih yılında girebilmişlerdir. Bu sırada Ka'be'de bir sürü resim ve heykel (put) vardı.33 Bunlar atılıncaya dek oraya girmediler. Bilahare Ka'be'nin içerisine girerek iki rekat namaz kıldılar.34 Oysa Ünımü Mâni'nin rivayet ettiğine göre fetih günü, kuşluk vaktinde sekiz rekat namaz kılmışlardır.35 Ancak bu namaz kuşluk vak*ti amaçlanarak kılınmış değildir; yalnızca Rasûlüllah'ın bir seferden döndüklerinde36 mescide girip kıldıkları iki rekatlık namazın bir benzeriydi.
Bir başka örnek de şudur: Rasûlüllah uyku ve benzeri meşguliyetler nedeniyle gece namazına kalkamadıklarında bunun yerine gündüz on iki rekat namaz kılarlardı. Oysa geceleyin kıldıkları genellikle onbir rekat olurdu. Gündüz oniki rekat kılmalarının nedeni -bize göre- vilir vaktinin bıraktığı boşluğu kapatmak içindir.37 Nitekim o bu konuda kendileri şöyle buyurmuşlardır:
Akşam n;îmazı, gündüzün vitridir. Gece kıldığını?, namazın son rekatını vitir yapın (tek rt'k'at olarak kılm)!3K
Başka bir hadiste de "Geceleyin kıldığınız namazın sonunu vitir yapın!"39 buyurmuşlardır.
Yine aynı konu İle alakalı olarak "Gece namazı ikişer ikişer kılınır. Sahalı namazı iyice yaklaştığında tek rekallik vitir kılın!"40 buyurmuşlardır.
Bize aktarılan yaygın uygulamaya güre selef kılmadan yattıkları vitir namazms, sabah namazından önce kılarlardı. Vitir namazım, sabah namazından sonraya bıraktıkları vâki değildir.
Bulıârî ile Müslim Hz. Âişe'nin bu konu ile ilgili şöyle dediğini kaydetmişlerdir:
Ben Allah Rasûlü nun duba (kuşluk) namazı kıldığını görmedim. Ancak ben kılıyorum, Hz. Peygamber'in bir ameli yapmak istediği halde terketmesi insanların da aynı ameli yapmalarından ve bu yüzden de üzerlerine farz kılınmasından korktuğu içindir.41
Yine Bulıârî ve Müslim'in Sahîh'lerinde Allah Rasûlü'nün, Ebû Hüreyre ile Ebu'd-Derdâ'ya "iki rekat kuşluk namazı kılmalarını tavsiye ettiği"ne dair hadisler bulunmaktadır. Ancak bazı alimler Hz. Peygamber'in Mekke'nin fethi günü kıldıkları sekiz rekathk namazı duhâKuşluk namazı olarak tanımlamışlardır.42
Diğer İslâm alimleri ise bu konuda şöyle demişlerdir: "Allah Rasûlii Fetih Günü nün dışında kuşluk namazı dîye bir namaz kılmanaslardır. Buradan da Hz. Peygamber'in bu namazı fethin müyesser olmasından dolayı kıldığı anlaşılmaktadır. Bu olaydan sonra miıslüınanlar herhangi bir ülkeyi veya kenti fethettiklerinde, İslam'ın (komutan ve müslüm ani arın İdaresi)'nin Allah'a şükür niyetiyle sekiz rek'at namaz kılması müstehab kılınmış ve bu namazın adına da fetih namazı' denilmiştir".
Allah Rasûlü'ne uymakta dikkate alınması gereken tek Öge, yapılan eylemin amaçlı olup olmadığıdır. Belirli bir amaç taşımayan eylemlerinde kendisine ittiba gerekmez. Hz. Peygamber'in Fetih Günü kıldıkları namaz, zamana bağlı olarak kılınmış değildir. Şayet burada vakit kasdedilmİş olsaydı Rasûlüllah onu her gün ya da hiç değilse çoğu günler kılarlardı. Nitekim sabah namazının İki rekathk sünnetini her gün muntazaman eda ederlerdi. Aynı şekilde Öğlenin farzından önce iki veya dörl sonra da iki rekat kılarlar. Bu iki rekathk sünneti kılmadıklarında, genellikle ikindi namazından sonra kaza ederlerdi.
Hz. Peygamberle sahabesi Haybcr savaşı sırasında4İ uyuyakalıp kalkamadıkları bir sabah namazını güneşin doğuşundan sonra iki rekat sünnet ve iki rekat da farz olmak üzere kaza etmişler ve orada bulunan hiç kimse de bu zamanda namaz kılmanın daimi bir sünnet olduğunu söylememişti; çünkü onlar bu namazı yalnızca kaçırdıkları sabah namazının kazası olarak kılmışlardı.
Bunun gibi yine Hz. Peygamberle ashabı Hendek savaşının yapıldığı günlerde de bazı ikindi namazlarını geçirmişlerdi. Bunları da güneş batıp akşam namazının vakti girdiğinde kaza etmişlerdir. 44
Yine Rasûlüllah ile sahabesi öğle namazlarını45 (öğle ile ikindi) önemli bir gerekçeden ötürü geçirdikleri zaman, güneşin batışından sonra bunları sırasıyla (öğle-ikindi-akşam) kılarlardı. Buna şahit olanlar da diğerleri gîbi akşamla yatsı arasında on bir rck'al namaz kılmanın müstehab olduğunu söylemişlerdir; çünkü kıldıkları namaz müstehab bir namaz değil, yalnızca gündüz, çok önemli nedenlerden dolayı kaçırılan namazların bir kazası idi. Allah elçisinin akşamla yatsı namazı arasında herhangi bir namaz kıldıkları nakledilmemiştir.
Kur'ân-ı Kerim'de geçen "nâşietejlcyl" (Müzemmil, 73/6) ifadesine gelince; bu kavram alimlerin çoğuna göre, "bir insanın bir süre uyuduktan sonra geceleyin kalkması" anlamına gelir. Bununla iiade edilen zaman dilimi kesinlikle gecenin evveli değildir.
Bu görüş bizce de doğrudur; çünkü Rasûiüllah (s.a) gece namazını bu şekilde kılarlardı. Allah Rasûlü'nün uyuduktan sonra geceleyin kalkıp kıldıkları namazın yatsı namazı olmadığı konusunda tevatür derecesine varan hadisler nakledilmiştir.46
RasûlüIIah'ın yeme içme, giyim kuşamdaki uygulamasına gelince: Yemek konusunda müşkilat çıkarmaz, ne bulurlarsa onu yerlerdi. Giyimdeki uygulaması ise, bulunduğu kent sakinlerinin yadırgamadığı ve hoşlandığı giyim biçimini tercih eder, ona göre giyinirlerdi. Giyerken insanların kendisinden kaçmasını, kendisini yadırgamasını değil, onların beğenisini kazanmayı yeğlerlerdi; çünkü Allah bu konuda kendisine serbesti ve kolaylık tanımıştı. O da bu kolaylığı en iyi şekilde kullanırdı. Hurma, arpa ekmeği, kuru ve yaş meyveler, yeşil sebze, kavun ve karpuz ile acur ve hı*yar gibi bitkilerden bulabildiklerini yerdi
Giyimde genellikle Yemen tarzını tercih ederlerdi. Bunun da sebebi o dönemde Yemen yöresinin giyim kuşam ve yeme içme tarzının son derece sade ve kolay olmasaydı. Yoksa sadece Yemen elbisesi giyip başka yörelere ait elbise ve yiyecekleri kullanmama gibi bir durumları yoktu.
Sözgelişi genellikle buğday, pirinç vb. tahıllarla üzüm, nar ve benzeri meyveler yetiştirilen ve giyim kuşam tarzı da Yemen yöresinden farklı olan bir ülkenin insanlarına, Peygamber'e İttiba adına o yörenin geleneğine aykırı düşecek tarım, ekip biçme, yeme içme ve giyim kuşam biçimleri dayatılamaz; çünkü böyle bir dayatma onlara güçlük çıkartma ve onları çıkmaza sürükleme ' anlamı taşır. Burada anlaşılan gerçek, Allah Rasûlüne uymada dikkate alınması gereken esasın niyet ve kast olduğudur. (Fiiller niyet ve amaca göre değerlendirilir.) Nitekim bizzat Hz. Peygam*ber "Ameller niyetlere göredir. Herkese niyet ettiği vardır." buyurmuşlardır, 47
Sahabenin önde gelen isimleri ve büyük çoğunluğu da bu doğrultuda hareket etmişlerdir; ki en doğru ve sahih yol da budur. Sahabenin önemli isimleri arasında adı geçen İbn Ömer (r.a) ise Allah elçisinin namaz kıldıkları yerde namaz kılarken, onun kıldığı yerde kılmış olmaktan başka bir amaç gütmem işti. O, Rasûlüllah nerede namaz kılmış, nerede konaklamış, bildiği ve gördüğü herhangi bir hareketi nerede yapmışsa, sırf onu taklîd amacıyla aynı eylemleri, aynı zaman ve mekanlarda yapmayı tercih etmişti; zira onun sünnet ve Rasûl'e uyma anlayışı böyle idi. Oysa Allah Rasûlü o yerlerde ve o zamanlarda namaz kılarken, konaklarken veya herhangi bir eylemde bulunurken Özel bir amaç gütmemiş sadece normal koşullar altında yapması gereken şeylerin yapılması o zaman ve mekanlara denk gelmişti.
Halbuki diğer sahabilerden hiçbirisi, peygamberin hicret esnasında üç gün gizlendiği -Kur'an'da da adından söz edilen- mağaraya ne ziyaret ve ne de namaz kılma amacıyla gitmişlerdir. Allah Rasûlü, yol arkadaşı Ebû Bekr ile birlikte kaldıkları üç gün boyunca beş vakit namazlarını orada kılmış olsalar bile ashabı oraya gidip gelmeyi ve orada namaz kılmayı sünnet olarak kabul etmemişlerdir.
Sahabe, Allah Rasûlü'nün peygamberlik gelmezden önceki uzlet günlerinde genellikle çekildiği, bildiklerİyle ibadet ettiği ve ilk vahyin kendisine geldiği Hira mağarasını da bu amaçla ziyaret etmezlerdi. Rasûlüllah (s.a) hicretten sonra yaklaşık on küsur yıl ikamet ettiği Medine'den ashabiyla birlikte ziyaret için kaç kez Mekke'ye gittikleri halde ne kendileri ne de sahabesi Hira mağarasına uğramamışlardır.
ihlas ve tevhid:ibn teymiyye
Nuh kavminin putları, sonradan Arab toplumuna da geçti. Vedd Dûmct'ül-Cendcl'de yaşayan Kelb kabilesi'ne, Süvâ ise Huzeyl kabilesine ait idi. Yeğus Murâd kabilesinin ve bilahere Yemcn'in Sebe kenti yakınlarındaki el-Ccvf mevkiinde yaşayan Gutayfo-ğullannın, Ye'ûk, Yemen'li bir kabile olan Hemedân'ın Nesr de Hımyer'İn zül'-Kclâ' hanedanının putu idi. Bunlara verilen bu isimler aslında Nuh kavminden bazı salih kişilerin adlardır. Bu kişiler öldüklerinde şeytan onların toplumlarına, bunların yaşadıkları bölgelere birtakım putlar dikip onlara bu adamların isimlerini vermelerini ilham etmişti. Başlangıçta bu putlara ta-pılmumıştı. Ancak bu heykelleri diken insanlar yok olup da kendileriyle ilgili bilgiler unululduğunda bilgisizlik yüzünden bunlara tapılmaya başlandık
Hz. Nuh, içerisinde yaşadığı toplumu 950 yıl gibi, insan ömrü için çok uzun sayılacak bir zaman boyunca tevhide (Allah'ı birlemeye) davet etti. O, Allah'ın; Hz. Âdem'den sonra yeryüzünde insanları kendisine çağırmak İçin gönderdiği ilk peygamberdir. Rııhârî'nin Sahih'inde bu şekilde teshil edilmiştir/1 Muhfimin ed (s.a.v) de peygamberlerin sonuncusudur. Her İkisi de birta*kım salih kimselerin heykellerinden ibaret pullara tapan, putperest toplumlara göndcriimişUr. Bu toplumların sözkonusıı putlara tapmaktaki amaçlan, aslında o salih kişilere tapmaktı.
Kıtap ehli müşriklerle bu ümmetten bazı bid'aiçılann ve sapıkların durumu da böyle idi. Şirke düşmelerinin başlıca nedeni, birtakım insanları putlaştırmak onlara tapmaları idi. Hıristiyan-lar kiliselerinde, Hz. İsa ile annesinin dışında saygı duydukları bazı kimselerin, azizlerin ve rahiblerin de resimlerini yapmış ve bu resimlere tapınışlardı. Kiliseye gelenler bunlardan birtakım dileklerde bulunuyor, onlara dualar ediyor ve kendilerini tanrıya yakın kimselere yaklaştırmalarını istiyorlar; onlar adına adakta bulunuyorlardı. Resimlerle (ikon) ilgili olarak da "Bunlar bize, salih kişileri hatırlatıyor." şeklinde sözler söylüyorlardı.
Şeytan diğer müşrik milletleri saptırdığı gibi "Bunları da saptırmıştı. Şeytan kimi zaman bu kimselere kendisine taptıkları ve dua ettikleri kişinin şekline bürünerek geliyordu. Onlar da taptıkları insanın geldiğini ya da Allah'ın kendileri için bir meleği onun kılığına soktuğunu sanıyorlardı. Sözgeiişi hıristiyanlar kut-sadıkları bazı azizlere tapmaktadır; bunlardan biri de Markos'tur. Bunlar onu havada gördüklerini sanıyorlardı. Diğerleri de böyle idi. Kendilerine bunun nasıl olabileceği sorulduğunda "Bu görülenler meleklerdir. Allah onları dilekte bulunanların imdadına yetişsinler diye o azizlerin suretinde yaratmıştır." diyorlardı. Melek değil, müşrikleri saptıran şeytan idi.
Aynı şekilde bu ümmete mensup bid'at, sapıklık ve şirk ehli kişilerin çoğu da bu durumdadır. Şöyle kİ; Böyle bir kişi, ölmüş şeyhine dua edip ondan yardım talebinde bulunmakta ya da bizzat mezarı başına giderek birtakım dilekler dileyerek kendisine yardım etmesini istemekte ve diğer müşrikler gibi onlar adına adaklar adamaktadır. O kişiyi bazan havada gördüğünü ve kendisinden bazı olumsuzlukları giderdiğini sanmaktadır. Ya da bizzat görüşüp sorduğu birtakım sorularla cevaplar aldığını söyle*mekledir. Kısacası şeyhinin diri imişçesine kendisine geldiğini zannetmektedir.
Ben bizzat böyle inanan birçok cemaat tanıyorum. Bunlar yardım istediklerinde şeyhlerinin uçarak geldiğini ve kendileriyle görüşüp dileklerini ve yardım talep ediyorlardı. Tüm problemlerini onlara götürmek, mesleklerinin bir gereği haline gelmişti. Şeyh kendisine getirilen mesele hakkında bilgi sahibi olmadığı, ya da meselenin muhtevasını bilmediğinde, riyaseti seven, insanların önünde yürümeyi isteyen birisi ise konuyu bilmediğini gizlemek için susar ve müritlerine ruhaniyetinin kendilerine mana aleminde yardım edeceğini ima ederdi. Bİİgİsİziik ve sapkınlığına rağmen hiç değilse doğru olmaya çalışanları ise "Size gelen şey, yüce Allah'ın benini biçimime sokarak gönderdiği bir melektir." derdi. Böylelikle bu eylemi salih kimselerin kerametlerine bağlayarak onlardan medet umanlara bir dayanak yapardı. Müridler de böylelerini Allah'tan başka Rabb'Ier edinir, onlardan medet umduklarında, Allah'ın kendilerine yardım etmek ve dertlerine çare bulmak üzere onlar suretinde melekler göndereceğini zannederlerdi.
Ben buna benzer pekçok büyük şeyh tanıdım. Aralarında gerçekten doğru sözlü, zühd ve takva sahibi, ibadete düşkün kimseler de vardı. Bunlar olağanüstü görünen birtakım olayları salih-lerin kerametlerine hamlettiklerinden müridlenne şu tavsiyede bulunurlardı. "İçinizden ihtiyacı olanlar benden yarım dilesin, medet umsun ve hana sığınsın! Zira ben öldükten sonra da, yaşarken yaptıklarımı yapmaya devam edeceğim". Bu safdil zavallılar müridlenne görünenlerin, kendileri ya da kendi suretlerine bürünmüş melekler olmayıp hem kendilerini hem de müridlerini saptırmak için kendi biçimlerine girmiş şeytanlar olduğunu bilmiyorlardı. Böylelikle şeytan onlara Allah'a şirk koşmayı, O'ndan başkasına dua etmeyi, Allah'tan başkasından medet ummayı güzel ve hoş göstermiş ve onlarda bunu yutmuşlardı. Bununla Ja yetinmeyen cin ve şeytanlar onların kainlerine, "yaşadığınız sırada sizin suretlerinize bürünmek sureliyle arkanıza takılanları ayarttığımız gibi siz öldükten sonra da sizin adınıza aynı numaralan tekrarlayacağız!" diye fısıldarlar. Şeyh elendiler de, kalplerine alılan bu şeytani fısıltıları, kalblerİne doğan ilahi keşifler sanarak taraftarlarına böyle yapmalarını tavsiye ederlerdi.
Şeytanların musallat olup da hayatları boyunca müridlcrine kendilerinden yardım medet ve sığınma istemelerini söylettikleri nice şeyhler tanıdım. Öldüklerinde bu şeytanlar onların suret*lerine girerek, müridlerini ölmediklerine inandırmışlar ve onla*ra onun ağzından çeşitli mesajlar iletmişlerdir.
Böylesi şeyhlerin bağlılarından bir kısmı zaman zaman benim çevremde de bulundu. Doğrusu aralarında zühd sahibi, İbadete düşkün kimseler de yok değildi. Bu insanlar hem beni hem de o şeyhleri severdi ve bunu bile keramet sayarlardı. Mesela şeyhin hiçbir zaman ölmeyeceğine inanırlardı. Bana, mürşidlerinin Ölümünden sonra, kendilerine ilettikleri mesajları (keşifleri) anlatır ve tuttukları notlan okurlardı; ki bunlar şeytanın sözlerinden başka birşey değildi.
Yİne tanıdığım birçok kişi darda kaldıklarında ruhaniydim den istİmdad etliklerini ve o anda beni havada uçarken gördüklerini ve kendilerini içinde bulundukları sıkıntıdan kurtardığımı anlatmışlardır. Örneğin bunlardan biri bir keresinde hıristiyan Ermeniler, taralından kuşatılır. Üzerinde de yakalanmaları halinde kendisini mutlaka öldürecekleri, nasihalçıların (aziz) latifelerini içeren kitaplar varmış. Bir diğeri ise düşmanlarının muhasarasından kurtulur.
Bu ve benzeri olayları anlattıklarında kendilerine böyle bir-şeyden kesinlikle uzak olduğumu söylerdim. Bazı evliyaların kerametlerini gizledikleri gibi, benim de kerametlerimi gizlediğimi düşünmesinler diye yemin de ederdim. Bu davranışlarının asla meşru olmadığını biliyordum. Bu yaptıkları düpedüz şirk ve bid'aUı. Daha sonra bilgilerim ışığında bütün bunların, kendisinden yardım dilenen zatın suretine bürünen şeytanlarla cinler tarafından yapıldığını açıklardım.
Bunun gibi birtakım şeyh efendilerin müridîeri de bana, şeyhlerden istimdâd edenlerin başından da bu tür olayların geçtiğini hikaye etmişlerdi. Birçok insan gerek havadarında, gerekse de ölümlerinden sonra şeyhlerinden yardım istediklerini ve bunun üzerine onlara benzer kimseler gördüklerini anlatmışlardı, îstimdad dileme, bu yardımların şeytanlar tarafından yapıldığını anlayıncaya dek sürmüştü; çünkü şeytan, İmkanları ölçüsünde insanlara vesvese verip onları saptırır. Onların bu oyunlarına düşüp de İslâm dinini yeter derecede bilmeyen kişi apaçık şirke ve saf küfre sürüklenir. Kendisine musallat olan şeytanlar sürekli ona Allah'ı zikretmemesini, O'nıın yerine şeytanlara secde etmesini, kurbanlarını şeytan aoına kesmesini, ölü eti yemesini ve fuhşiyat İşlemesini fısıldarla".
Bu tür olaylar halkı tamamen kafir olan ülkelerin yamsıra kafirlerle zayıf müslümanlann bir arada yaşadıkları memleketlerde ve halkının imanca zayıf olduğu birtakım İslâm beldelerinde de çokça olur. Nitekim Mısır ve Şam gibi önemli İslâm ülkelerinde bile, halk arasında uzun uzadıya anlatılan, bu türden efsaneleşmiş olaylar olmaktadır. Özellikle Uzak Doğu'da örneğin Tataristan'da İslâm öncesine dayanan bu tür efsanelere çokça rastlanırdı. Halkın İslâm'ın hakikatini öğren m esiyle birlikte şeytanların bu tür etkinlikleri hayli azalmıştı.
Bir müslüman, şeriatça ve insan vicdanınca çirkin bulunan fiilleri işlemeye ve zulme yönetip yola girdiğinde, ona musallat olan şeytanlar bu hususta kendisine gerçekten yardımcı olur ve yollan kolaylaştırırlar. Cahili yaşam tarzının İslâmi yaşam tarzı ile içice yaşandığı, halkının bir kısmının İyi bir kısmının kötü olduğu, kozmopolit toplum yapısına sahip ülkelerle kent ve kasabalarda böylesi kimselere çokça rastlamak mümkündür.
Şeyhlik iddiasında bulunan kişi dinine gerçeklen bağlı bir müsiüman olmakla birlikte Allah'ın elçisiyle gönderdiği vahiy tierccûi hakkındaki bilgisi az, bildikleri sadece cviivaların menkı-beleriyîe kerametlcriylc sınırlı biri ise boyleleri gerçek manada veliliğin ne demek olduğunu dahi bilmezler. Asıİ velilik ve mükemmel anlamda velayet "iman, takva, gizli -açık her durumda peygamberlere iuiba"dır. Hatta bu kişi bu kavranılan detaylı bir şekilde bilmek bir yana kısa ve genel olarak dahi bilmez. Sonra içteki imanın hakikati ile İslâm'ın zahiri şeriatlarını da bilmez ki, bu sayede Rahmani hallerle, şeytani ve nefsâni halleri birbirinden ayırabilsin.
Nitekim üç kısmı rüya vardır: Allah tarafından ilhanı edilen rüya, kişinin uyanıkken yaptığı ve etkilendiği işlerden bazılarını gördüğü psikolojik rüya ve şeytan tarafından ilham edilip gösterilen rüya.
Mistik meselelerle ilgili durumlar da bunun gibidir. Şeytan bunlardan her birisinin elinde, Hz. Muhammed'İn (s.a) Allah katından getirdiği dinin hakikati hakkında az bilgi varsa, red ve inkar edilmeyecekleri birtakım emirler verir. Bu numaralarını kimi zaman bu yola girmiş kişilerden herhangi birini havada uçurup Arafat dağına indirmek ve sonra tekrar ülkesine götürmek şeklinde yapar. Sözkonusu kişinin o sırada ihramlı ve başı açık olması gerekirken ne ihram giymiştir ve ne de başı açıktır. Üzerinde normal zamanlarda giydiği elbiseleri vardır. Ayrıca bu sırada ihramlınm soyunması gereken şeylerden de soyunmuş değildir. Şeytanlar kendisini Arafat'taki vakfeden sonra farz olan tavafı yapmaya ve şeytan taşlayıp haccmı tamamlamaya da çağırmazlar. O kişi burada yapılması gereken ibadetin, yapmış olduğu vakfeden ibaret olduğunu sanır. Bu da İslâm dini hakkında yeterli bil*gi sahibi olmamasından kaynaklanmaktadır. Eğer İslam dinini hakkıyla bilmiş olsaydı, bu hareketlerinin Allah adına yapılmış ibadet niteliği taşımadığını bilirdi; çünkü bunları helal diye yapması halinde öldürülmesi gereken bir mürted (dinden dönen) konumundadır Zira bütün müslümanlar, Mikâl'ta ihram giymenin hırz okluğunu bilirler ve bu hususta ittifak halindedirler. Eğer giymesini gerektiren meşru bir özrü yoksa ihramlınm, ih-ramh İken dikişli elbise giymesi, caiz değildir. Hac farizasını yerine getirmeye giden kişi Arafat'ta vakfe ile yetinemez. Müslümanların ittifakına göre vakfeden sonra farz olan tavafı yapmak zorundadır. Ayrıca Mescid-i Haram'a gidip Cemre-i Akabe'de şeytan taşlaması da gerekil". Burada İslâm alimleri arasında bir tartışma sözkonusudur. Şöyle ki; Şeytanı taşlamak bir rükün müdür, değil midir; terkediimesi halinde kurban kesmek gerekir mi? Yine müsiüman alimlerin ittifakıyla cemrelerin Mina günlerinde taşlanması gerekir.
Kimi zaman cin yine böylesi bir kişiyi alıp Beyt-i Makdis'i ziyaret ettirir. Onu kendisi ile birlikte havada uçurur; suyun üzerinde yürütür. Ona evliyalar şehrine gittiğini gösterir. Hatta kimi zaman cennet meyvelerinden yeyip, cennet pınarlarından ve nehirlerinden içtiğini gösterir.
Tanıdığım birçok kişinin başına geldiği için bu ve benzeri olayların gerçekliklerini, mana ve mahiyetlerini oldukça iyi biliyorum. Ne var ki, burası bunları uzun uzadıya anlatmaya müsait değildir.
Bunları anlatmaktan maksadımız, şirk koşma olayının temelinin salih kimseler Üe heykellerine ve resimlerine tapmak olduğunu göstermektir. Şirkin bir çeşidinin temeli de yıldızlara tapmak idi. Bazı toplumlar güneşe, aya ya da daha başka gök cisimlerine tapıyorlar ve onlar adına tılsımlı putlar yapıyorlardı. En doğrusunu bilen Allah'tır. Hz. İbrahim (a.s) kavminin şirkleri bu türdendi: ya da en azından bir kısmı bu durumdaydı.
Kimi şirk türlerinin temelinde ise meleklere, cinlere tapmak yatmaktadır. Sözkonusu müşrikler bunlara hem tapıyorlar hem de adlarına putlar dikiyorlardı. Belki diktikleri cansız putların bizzat kendilerine tapmıyorlardı; ama yaptıkları bunu gerektiriyordu.
Aralıların içinde bulundukları şirk türü, en büyük şirklerden olan birinci türe girmekte idi; zira bu şirk diğerlerinin tamamını bünyesinde taşımaktadır.
Tcvhid dininin babası Hz. İbrahim'in a.s) dinini ilk değiştiren kişi Aınr b. Luhayy adında biriydi. Bu adam bir ara Şamagİder. Belka'a bölgesindeki eski ıViaâb kentine vardığında bura halkının birtakım putlarının olduğunu, bu putiann onlara birtakım yararlar sağlayıp zararları onlardan giderdiklerini görür, Mekke'ye döndüğünde bu putların aynını reisi bulunduğu Huzâ'a kabilesi için de yapar.
Konu ile ilgili olarak Buharı ve Müslim'de rivayet edilen bir hadiste Allah Rasûlü (s.a) şöyle buyurmuşlardır:
Aınr b. Luhayy b. Kam'a b. Hındık'ı cehennem ateşin de barsak-lannı sürürken gördüm; çünkü o İbrahim'in dinini ilk değiştiren, bahire (beş kez doğurup da beşincisi dişi olan develeri kulağını çentip putlar adına başıboş bırakma) ve sâibe (bir hasta*lıktan kurtulan kimsenin devesini sağılmamak ve binilmemek üzere putlara adama) bid'atmı ilk icat eden kişiydi.
Allah bilir ya Nûh kavminin şirki de böyle idi. Her ne kadar şirkleri başlangıçta birtakım salîh kimselere tapmak şeklinde idiyse de, bilahare şeytan onları daha başka şirk çeşitlerine sürüklemiştir. Ancak insanlara en yakın olan şirk biçimi budur; çünkü insanlar salih kişiyi bizzat tanıyorlar. Bu nedenle de yaşarken mübarek bir kişi olduğuna inanarak ona dua ediyor, ölümünden sonra da ona bağlılıktan ve ondan medet ummaktan vazgeçmiyor, mezarlarına tapınmaya başlıyorlar ve onu bir çeşit amaç haline getiriyorlar. Bu şirk bazan bizzat o ölünün kendisinden birtakım isteklerde bulunma, bazan onun adıyla Allah'tan dilekte bulunma ("Falanca veli kulunun yüzü suyu hürmetine senden şunu diliyorum Allah'ım!" gibi), kimi zaman da onun adına namaz kılma ve ev ve mescid gibi mekanlarda kılınanlardan daha faziletli ve daha kabul edilmeye layık olduğu mezarı başında namaz kılma ve dua etme şeklinde kendisini gösteriyordu.
Şirkin başlangıcı ve en tehlikeli biçimi bu olduğundan Kâinatın Efendisi (s.a) yıldızlara tapma vb. diğer tüm şirk biçimlerine açılan kapılardan önce bu kapıyı kapamış ve bu konuda son derece titiz davranmışlardır. Nitekim Müslim'in Sahîh'inde Rasû-lüllah'm, ölümünden yaklaşık beş gün önce şöyle buyurduğu rivayet edilmektedir:
Sizden önce birüıkım milletler, mezarlıkları mescid edindiler. Dikkat edin, sizi uyarıyorum: Sakın mezarlıkları namaz kılma yerleri (mescidler) edinmeyin! Sizi bundan kesinlikle ınenedî-yorum.8
Yİne Buharı ve Müslim'in kaydettiği bîr hadiste, sahabenin Habeşistan'da gördükleri bir kilisenin yapısının ve içindeki resimlerin güzelliklerinden bahs etmesi üzerine Hz. Peygamber şöyle buyurmuşlardır:
O sözünü ettiğiniz insanlar, ölen salih zatların mezarları üzerine mescid yaparlar ve içerisine onun resimlerini çizerlerdi. İşte onlar kıyamet gününde Allah katında yaratılmışların en kötüleridir.9
Buharı ile Müslim aynı bağlamda, Allah elçisi'nin ölüm hastalığı sırasında söylemiş oldukları bir hadisi şöylece kaydetmişlerdir:
Allah yahudilerle hiristiyanlara" lanet etsin; çünkü onlar yapmaktan sakındırıldıktan halde peygamberlerin kabirlerini mescid edinmişlerdir".10 Âişe validemiz "Eğer Allah llasûlü'nün bu hadisi olmasaydı onun kabrini açıkta yapardım; ama o mezarının mescid edinilmesini uygun görmemiştir." der.
Öte yandan Ahmed'in Müsııedinde -Ebû Hatim aracılığı ile-Allah Rasûlü'nden sahih olarak şöyle bir hadis nakledilmiştir:
tnsanlarm en kötüleri, kıyamet saati kendilerine eriştiğinde henüz yaşıyan insanlarla mezarlıkları mescid edinen kimselerdir.11
Ebû Dâvud ve diğer kaynaklar da Rasûlüllah'm şu hadisini
Mezaııınm bulunduğu yeri sakın bayram yerine çevirmeyin! Bana nerede bu] ti nursun oradan sahil ve selam getirin! Snîât ve selamınız bana mutlaka ulaştırılır.12
Mâlik'in, Muvatta'ında, aynı konu ile ilgili olarak rivayet etliği bir hadiste Hz. Peygamber
'Allahım! Mezarımı tapılan bir puf haline gefirme!' diye dua ci-tikten sonra 'Çünkü peygamberlerinin mezarlarını ibadethaneler haline getiren toplumlara senin gazabın çok şiddetlidir.'
buyurmuşlardır.13
Müslim, Ebul-Heyyâc d-Esedî'den şu haberi nakietmiştir: "Ali b. Ebî Talib (r.a) bir keresinde bana şöyle dedi: "Allah elçisinin beni uyardığı bir konuda ben de seni uyarıyorum. Rasûlüllah bana mezarların üzerini yükseltmememi, dümdüz, bırakmamı, gördüğüm herhangi bir resim ve heykeli bozmamı emretmişlerdir"."
Rasûlüllah (s.a) Hz. Ali'ye (r.a) ölen bir kişi için yapılanlar ve mezarlar üzerine yükseltilen türbelere konanlar olmak üzere iki tür heykeli ve resmi yokelmesini emretmişlerdir; çünkü her iki durumda da şirk unsuru meydana gelmektedir.
Hz. Ömer bir yolculuk sırasında birtakım insanların belirli bir yerde sıra ile namaz kıldıklarını görür. Niçin böyle yaptıklarını sorduğunda "Burası Allah Rasûlü'nün havutta iken namaz kıldığı bir yerdir. Bu yüzden biz de burada teberrüken namaz kılıyoruz." cevabını verirler. Bunun üzerine Hz. Ömer (r.a) şöyle der. "Sizden önce birtakım milletler bu yüzden helak olmuşlardır. Onlar peygamberlerinin bıraktıkları eserleri namazgah haline getirmişlerdi. Böyle bir yerde namaz vaktine erişirse farz olan namazını eda elsin, vakit gelmemişse geçip gitsin!" 14
Yine, bir grup İnsanın, Hz. Peygamber'in altında sahabilcriy-le bi'atlaştiğı ağacın yanına gidip geldiklerini ve orayı ziyaret ye-ri haline getirdiklerini haber alan Hz. Ömer o ağacın kesilmesini emretmiştir.16
Hz. Ömer yine bir keresinde Danyâl adıyla bilinen saygın bir kişinin {peygamber veya aziz olması muhtemel) mezarının bulunduğu haberini aldığında Ebû Musa'ya; gidip orayı kaybetmesini, gizlemesini emretmiştir. Güya sozkonusu mezarın yanında gelecekle olacak önemli olayların yazılı olduğu bir kiiap vardır ve bunda müslümanlarm tarihlerinden de sözedilmektedİr.17 O çevrede yaşayan İnsanlar bir kuraklıkla karşılaştıkları zaman bu kabri açarak yağmur yağdınrlarmış. Hz. Ömer Ebû Musa'ya gündüz vakti onüç farklı yerde mezar kazmasını ve gece olduğunda da o kişiye atfedilen kalıntıları bunlardan birisine gömmesini; insanların kabrin, yerini bilip böylesi fitnelere düşmemeleri, Allah ve Rasûlü'nün haram kıldığı mezarları m esc id edinme günahını, şirkini işlememeleri için ortadan kaybetmesini emretmişti. Saygın kişilere ait mezarların üzerine açıktan mescid yapılmasa bile teberrüken oraya gidip gelmek, orada yapılanların başka yerlerde yapılanlardan daha makbul olduğuna inanarak dua ve ibadet etmek de yasaklanmıştır. Bu yetmezmiş gibi bir de kalkıp üzerine doğrudan mescid yapmak elbetteki çok daha büyük bir günah ve çok daha büyük bir şirktir.
Bu nedenledir ki İslâm uleması şöyle demiştir: ''Mezarlar üzerine mescid yapmak kesinlikle haranı kılınmıştır. Bu tür mescid ve camilerin yıkılması gerek. İçerisine ölü gömülmüş mescidin yıkılma olanağı yoksa hiç değilse mezarı belli olmayacak şekilde düzlenme-lidir; çünkü mezarın şeklinin belli olması halinde ona itibar etmelerinden Ötürü şirke kapı açılması kaçınılmaz olur".
Nitekim Rasûlüllah'ın (s.a) günümüzde de mevcudiyetini sürdüren mescidinin yeri daha önceleri müşrik mezarlığı idi.18 Burada hurma ağaçları ile harabeye dönmüş birtakım kalıntılar vardı. Allah Rasûlü'nün emri ile mezarlar eşilip açığa çıkarıldı. Ağaçlar kesilip kalıntılar düzeltildi. Böylece burası mezarlık olmaktan çıkarılarak mescid yeri haline getirildi.
Daha sonra nasıl olduysa oldu İslâm dünyasında birtakım mezarlıklar namaz kılma ve ibadet yerleri haline getirildi, haram
kılınmasına rağmen mezarlıklar üzerine mescidler yapıldı. Oysa sahabe ile iman ve ihsan üzere onların izinden giden tabiîn za*manında böyle birşey asla yoklu. Mezarlar üzerine mescid yapma diye birşey bilinmiyordu.
Sözgelimi Hz. İbrahim'in kabri r.a) Kudüs'te bir mağarada bulunmaktaydı. Mağaranın ağzı da hiç kimsenin giremeyeceği şekilde kapatılmıştı. Sahabe hayatta iken ne orası ne de başka bir mezarlık için özel ziyaret kırları düzenlememişlerdi; çünkü Ebû Hureyre ile Ebû Said'in (r.a) nakledip Buharı ile Müslim'in kaydettikleri bir hadiste Rasûlüllah şöyle buyurmuşlardır:
Denkler yalnızca üç mescid için bağlanabilir; yani ziyaret kastıyla yolculuk yapılabilir: Mcscid-i Haranı, Mescid-i Aksa ve benim mescidim. 19
Sahabeden kim Mescid-i Aksâ'ya gitse orada mutlaka namaz kılardı. Ama gerek Mescid'in yakınlarında bulunan gerekse de mezarının bulunduğu bu mağaraya uğramazlardı. Bu durum Şam'ın Hicrî IV. asrın sonlarına doğru hıristiyanlar tarafından işgaline dek sürdü. Hristiyanlar bu bölgeyi işgal ettiklerinde mağaranın kapısını açarak orasını kilise haline getirdiler. Bilahare İslâm orduları burayı fethettiklerinde kimi müslümanlar burasını mescid olarak kullandı. İlim sahibi kişiler onların bu davranışlarını kınamış ve o mekanın mescid olarak kullanılmasına karşı çıkmışlardır.
Bazı râvîler, Miraç yolculuğu sırasında Allah Rasûlü'ne "Burası Taybedİr; burada in ve namaz kıl!" denildiği, Rasulüllah'ın da inip namaz kıldığı ve ardından "Burası da senin babanın (İbrahim'in) makamıdır, in ve orada da namaz kıl!" denildiğini rivayet etmişlerdir,20 ki bu apaçık düzmecedir, yalandır. Hz. Peygamber (s.a) Miraç gecesinde, Mescid-i Aksâ'nm dışında hiçbir yere uğramamışlardır. Müslim'in Sahîh'inde de kaydedildiği gibi Allah Rasûlü bu yolculuk sırasında yalnızca buraya inmişlerdir.21 Bundan dolayı, sahabeden sayısız kişi Şam'a geldiklerinde,
Ömer b. Haitab Beyt-İ Makdis'i feth için buraya uğradığı, Şam diyarının fethinden sonra, hıristiyanlarla cizye ve İslâm hukukunun koyduğu diğer şartlar üzerine anlaşma yapmak için Ensâr ile Muhacirlerin önde gelen isimleriyle birlikte üçüncü kez Şam diyarına gelip Scrağ'a kadar vardıkları halde hiçbiri ne Hz. İbrahim'in mağarasına gitmiş ne de Beyt-i Makdİs'te Şam'da veya başka yerlerde bulunan peygamberlerin kalıntılarını ziyaret etmişlerdi. Mesela bu bölgede Kâsiyûn denilen bir dağ vardır ki burada üç önemli eserin bulunduğu söylenir. Batı yakasındaki bir tepe ) İz. İsa'ya nisbet edilir. Doğu yakasındaki yer ise Hz. İbrahim'in makamı olarak bilinir. Dağın ortasında ve en yüksek yerinde ise "kan mağarası" adı verilen ve Kabil'in Hâbil'i öldürdüğü yer oiarak bilinen bir yer vardır. İlk öne geçen müslümanlar-dan hiçbiri ne buraları ne de bunlara benzer başka yerleri özel bir niyetle ziyaret etmemiş ve buralara herhangi bir kutsallık izafe etmemiştir; çünkü bu tür yerler ibadet yerleri olmaktan ziyade bilerek ya da bilmeyerek insanların daha çok şirke düştükleri yerlerdir.
Bu tür yerler şeytanların çokça bulundukları yerlerdir. Bu gibi mekanlara gittiğimde insan şekline bürünmüş birçok Şcy-tan/şeytanlaşmış insan görürüm. Bunlar kendilerine gnyb adamları (ricâl'ul-gayb) derler. Saf-dİl İnsanlar da bunların insan cinsinden gözlere görünmeyen kimseler olduklarını sanırlar. Oysa hepsi kendilerine adamlar (rical) denilen cinlerdir... Nitekim Cc-nab-ı Hak bunlar hakkında şöyle buyurmuştur:
Doğrusu insanlardan bazı erkekler, cinlerden ba/.ı erkeklere sığınırlardı da onların kibir ve azgınlıklarını artırırlardı. (Cinn,72/6)
İns cins adı'nın verilmesi, görülmesinden dolayıdır. Sözgelimi bir âyette bu kelime bir ayette "Ben bir ateş gördüm (ânestü)" (Nemi, 27/7) şeklinde kullanılmıştır.
Cine cin denilmesi ise gözlerden gizlenebilmesinden ötürü-
dür. Kur'ân bu kelimeyi şöyle kullun m ıştır; "Gece üzerine basıp mm gözlerden gizleyince (çetine)..." (En'âm, 6/77); yani, gece onu kuşatıp örttüğü zaman...
lliçbir insan, diğer İnsanların gözlerinden sürekli saklı kalamaz. Bazı insanlar için, bazı zamanlarda bu tür olağanüstülükler olabilir. Kimi zaman bu o kişinin kerametinden kaynaklanır. Kİ-mi zaman da sihir (büyü) ve şeytanların yaptıkları birtakım numaralarla olur. Bunlar aralarındaki faiklara ilişkin geniş bilgi, başka bir konuda, daha etraflı bir şekilde verilmiştir.
Bizim buradaki amacımız şudur: Sahabe ve tâbiîn'den hiçbiri Rasûîüllalı'ın ya da herhangi bir salih kişinin kabirleri üzerine türbe yapmamışlar ve buraları insanların gelip gördükleri ziyaret yerleri haline getirmemişlerdir. Mezarların üzerlerine bina ve mescidler kondurmadıkları gibi, peygamberlerin yaşadıkları dönemlerde uğrayıp iz bıraktıkları yerleri de kutsal mekanlar şekline dönüştürmemiştir. Allah elçisinin konakladığı, namaz kıldığı ya da başka bir insani fiil işlediği hiçbir yeri kutsamamışlardir. Yİne onların hiçbiri peygamberlerin ve salih insanların uğradıkları mekanlara mescidler yapmayı, Allah elçisinin amaçlı olarak konakladığı, ya da namaz kıldığında ittifak edilen mekanlar dışında normal koşullarda namaz kıldığı yerlerde, ona uymak amacıyla namaz kılmayı düşünmemişlerdir. Hatta Hz. Ömer gibi, sahabenin Öncüsü konumundaki kişiler, Rasûlüllah'm belirli bir amaca mebnî olarak namaz kılmadığında görüş birliğine varılan mekanlarda namaz kılmayı yasaklamışlardır. Sahabe arasında valnızca İbn Ömer'in, Rasûlüllah'm yürüdüğü, konakladığı ve namaz kıldığı mekanları özellikle aradığı rivayet edilmiştir. Allah Rasûlü'nun sözkonusu mekanlardaki eylemlerinin belirli bir amaç taşımadığı hakkında müslümanlar görüş birliği içerisinde olsalar bile, îbn Ömer kendi kişisel olarak yöntemini uygulamaktaydı.
Kaldı ki İbn Ömer, Hz. Peygambcr'c sıkı sıkıya bağlı, son derece salih bir insandı. Onun Ra.sûiüllah'a illibâ anlayışı böyle idi.
Babası, öbür râşid halifelerden Osman ve Ali ile İbn Mes'ûd, Mu'az b. Cebel, Übeyy b. Ka'b gibi sahabenin diğer önemli İsim*leri de onun gibi davranmamış ve onun gibi düşünmemişlerdi. Bize göre cumhurun (büyük grubun) görüşü, ibn Ömer'inkin-den daha doğrudur.
Evet, Rasûlüllah'a uyma, onun amaçlı olarak yaptığı eylemleri, kendisini taklid biçiminde aynen yapmaktır. Sözgelişi namaz vs. gibi belirli ibadetleri, belirli mekanlarda amaçls olarak yapmışsa, aynı İbadetleri, aynı mekanlarda ve onun yaptığı gibi yapmak, ona uymanın bir gereğidir. Bazı zaman ve zeminlerde, o ibadetleri amaçlı olarak yapmamışsa, bir müslümanin onun yapmadığı ibadetleri aynı zaman ve mekanlarda amaçlı olarak yapması Rasûl'e ittiba değil, bilakis muhalefettir.
Birincisine şu olayian örnek verebiliriz: Rasûlüllah (s.a), Arafat'ta vakfe yapmayı, zikir ve dua etmeyi, Müzdeîifc'de ve iki Cemre (şeytan) arasında amaçlı olarak yaptığı için, müslüman-ların da aynı mekan ve zamanlarda aynı ibadetleri, aynıyla yapmaları Rasûl'e uymanın bir gereğidir. Aynı şekilde, tavaf yaparken Makâm-ı İbrahim denilen mekanın arkasında iki rekat namaz kıldığı için aynı yerde iki rekat namaz kılmak da ona ittiba-dır. Yine Hz. Peygamber Safa ve Mcrve tepelerine zikir ve dua maksadıyla çıktıkları için aynı amaçla bu tepelere çıkmak da ona uymanın gerektirdiği bir zorunluluktur. Nitekim Seleme b. Ekvâ Mcscid'de namazlarını hep bir direğin yanında kılar ve gerekçesini de "Ben Allah Rasûlü'nun bu direğin yanında kıldıklarını gör*düm." n diye açıklardı.
Sözkonusu râvi nin, Allah Rasûlü'nii namaz kılmak için genellikle mescidin o mekanını tercih ettiğini gördüğü için namazlarım orada kılması, ona uymak içindi.
İtban b. Mâlik gözleri görmez olduğu İçin evine yakın bir yer*de mescid yaptırmak istemiş ve Allah Rasûlü'ne bir elçi göndererek "Ben, sizin benim evime gelip belirli bir yerde namaz kılmanızı ve orayı kendime namaz kılma yeri edinmek istiyorum." ricasinda bulunnııışiu. Başka bir rivayetle İlbân Rasûlüllah'a "Buyur, benim için bir mescid yeri çiz!" demiştir.
Allah elçisi ve sahabeden kendisiyle gelmek isteyenlerle bir*likte sözkonusu sahabenin evine gitmişlerdir.
Başka bir rivayette râvi olayı şöyle anlatmaktadır: "Ertesi sabah Rasûlüihıh gün yükseldiği sırada Ebûbekir'lc birlikte bana geldiler ve içeri girmek için izin istediler. Ben de izin verdini. İçeri girdiklerinde oturmadan "Evin neresinde namaz kılmamı istersin?" buyurdular: Ben de bir tarajı işaret ettim. Allah Rasûlîı tekbir alarak namaza durdular. Biz de arkasında saf tuttuk. Rasûlüllah iki rekat kıldıktan sonra selam verdiler".1
İtbân kendisine bir mescid yaptırmayı, ve orada iik namazı Allah elçisinin kılmasını, O'nun namazı kıldığı yere de mescidi yaptırmayı istemiştir. Görüldüğü gibi burada asıl amaç mescid yaptırmaktır. Ama sözkonusu sahabi, Allah Rasûlü'nün orada namaz kılmasını istemiştir. Bu namaz, diğer müsîümanların da Hz. Peygambcr'e uymak için kılmaları değil, yalnızca mescid yaptırma amacına mebnîdir. Mescidin yaptırılması, Hz. Pcygam-ber'in orada namaz kılması için değildir. Sözkonusu sahabinin Hz. Peygamber'e bu niyetle uyması, bir anlamda ona iüiba demektir. Rasûlüllah'in orada amaçsız olarak namaz kılması ise farklıdır
Rasûl'e uymak amacıyla Pazartesi ve Perşembe günleri oruç tutma durumu da bunun gibidir; çünkü Rasûlüllah, halta içerisinde genellikle bu günlerde oruç tutmayı adet edinmişlerdi. Sahih bir hadiste bu mesele şöyle açıklanmaktadır:
Her pazartesi ve perşembe günü cennetin kapılan açılır ve mii'min kardeşi İle arasında kin ve düşmanlık bulunan kişiden başka, Allah'a şirk koşmayan herkes mağfiret edilir. Bu iki kişi barışmcaya dek "Bakın bu iki kişiye!" denilir.21
İbâdet maksadıyla Kubâ mescidine gitmek de Rasûl'e uyma anlamı taşır. Nitekim Buhârî ve Müslim'in tesbit ettiği bir hadiste Allah Rasûlü'nün her cumartesi günü binekle veya yürüyerek bu mescide gittiği ifade edilmiştir;25 çünkü Allah Teâlâ bu Mescid için: "Tâ ilk günden takva üzere tesis edilen mescid, elbette İçinde namaza durmana daha uygundur." (Tevbe, 9/108) niteleme*sinde bulunmuştur.
Gcrçİ her mescid bu niteliğe'layıktır. Nitekim sahih bir hadiste Hz. Peygamber, mescidin hangisi olduğu sorulduğunda "Bu mesciddir!" diyerek kendi mescidlerini göstermişlerdir. Burada bu niteliğe en uygun mescidin Kubâ mescidi olduğunu; zira onun takva üzere kurulduğunu ve26 "Orada arınmayı isteyen adamlar vardır. Allah çokça temizlenenleri sever". (Tevbe, 9/108) 27 ayetinin bunun için indirildiğini anlatmak istemişlerdir.
Kubâ mescidine giden sahabiler genellikle su ile taharetlenir, abdest alır ve yıkanırlardı. Böyle yapmayı yakın komşuları yahu-dilerden öğrenmişlerdi; zira o dönemde Arablar bunu bilmiyorlardı. Allah Rasûlü (s.a) takva üzere kurulan mescidin yalnızca kubâ mescidi olup diğerlerinin böyle olmadığının sanılmamasi için, biraz önce zikrettiğimiz hadiste kendi mescidinin takva üzere kurulan mescid olmaya daha layık olduğunu söylemişlerdir; çünkü âyette geçen takva üzere kurulan mescid ifadesi ile hem Kubâ hem de kendi mescidi anlatılmak istenmiştir. Bu ayet aynı zamanda takva üzere yapılan tüm mescidleri kapsar. Tabii ki Dı-râr mescidleri bu tanım ve kapsamın dışmdadııiar.
Bundan ötürü selef, Rasûlüllah'a bu mescidde namaz kılarak benzemeye çalışmayı pek hoş karşılamazlardı. Onlar eskinin yeniden daha faziletli olduğu görüşünde idiler; çünkü onlara göre eski mescid (Mescid-i Atık) Dırâr mescidi olarak yapılmasından korkulan yenisinden daha uzaktır. Ayrıca eski mescidi bizzat Kur'ân övmüştür: "Sonra onların varacakları ev Beyt-i Atîk'tır." (Hacc, 22/33) "Doğrusu insanlara ilk ibadet yeri olarak yapılan ev, Mekke'de olandır". (Âl-i Imrân, 3/96)
Allah elçisinin Kubâ mescidine gitmesi, orada çok ibadet yapmayı gerektiriyordu. Bu durum, o mescidin faziletini de artırıyordu. Bu nedenle Medine'de yaşayan selef alimleri ile diğerleri
Kubâ ve Rasûlüllah'ın mescidi dışındaki mescid ve mezarların amaçlı olarak gezilmesini, ziyaret edilmesini buralarda yapılan ibadetlerin diğer yerlerdekinden daha faziletli olduğunun sanılmasını pek hoş görmemişlerdir; çünkü Hz. Peygamber, Küba'nın dışındaki mescitlere aynı amaçla gitmemiştir. Halbuki Medine'de Küba mescidi dışında daha birçok mescid bulunmaktaydı. Hatta her kabilenin kendine ait bir mescidi vardı. Küba mescidinin dı*şında kalan bu mescidlerdcn herhangi birinin diğerinden daha faziletli olduğuna işaret etmemiş ve amaçlı olarak öne çıkarmamıştır.
İslâm'da ilk mescidin Medine'de yapılan Kubâ mescidi olduğunda kuşku yoktur. Bu nedenledir ki Allah elçisi amaçlı olarak oraya gidip gelmeyi adet haline getirmişti. Nitekim bu konuda -sahih olarak gelen bir rivayette- şöyle buyurduğu nakledilmiştir:
Kini evinde abdest alıp, namaz kılmaktan başka bir amaç; ol*maksızın Kubâ mescidine giderse bu, kendisi için bir umre gibi-dir.28
Ancak bu hadise rağmen başka kentlerden veya ülkelerden sırf Küba mescidine gitmek amacıyla yolculuk yapılmaz. Medine'de ikamet eden insanlarsa bu amaçla gidebilirler. Kubâ mescidi için Özel bir yolculuk turu düzenlenemez; çünkü ziyaret amacıyla yolculuk yapılması İslâmca meşru kabul edilen üç mes-cid vardır. Nitekim bu konuda Rasûlüllah (s.a.v) bir hadislerinde "Denkler yahuzen üç mescidi ziyaret için bağlanabilir. Mcscid-i Haranı, Mescid-i Aksa ve benim mescidini." buyurmuşlardır.
Bu nedenle Kubâ mescidine gitmeyi nezreden (vaad câen bir müslüman) dört inezheh imamına ve diğer önemli islâm alimle*rine göre bu vaadini yerine getirmez. Mescid-i Haram'sa böyle değildir; zira burası için yapılan ziyaret nezrinin mutlaka yerine getirilmesi gerektiği hususunda tüm İslâm alimleri görüş birliği içerisindedirler. En sağlam görüşe göre Medine'deki mescid (Mescîd-i Nebevi) İle Beyt-i Makdis'in (Mescid-i Aksa) durumu da bovledir.
Bu konudaki görüşten İmam Mâlik, Ahmcd ve Şâfiî'in görü*şü bu yöndedir. Diğer görüş ise Ebû Hanîfe'ye aittir. Ona göre böyle bir adakta bulunan kimse bu adağını yerine getirmek zorunda değildir; ancak caiz ve müstchabdır; çünkü şeriatça farz kılman hususların dışında herhangi bir eylem yalmzca adak İle farz kılınamaz. Ulemanın çoğuna göre ise Allah'a itaat öğesi taşıyan her eylem, adak olarak adanmasıyîa yerine getirilmesi gerekli bir eylem haline gelir. Nitekim Buharı29 -Hz. Âişe aracılığıyla-Rasûlüllah'm bu konuda şöyle buyurduğunu nakletmektedir;
Allah'a itaat amacıyla bir amelde bulunmayı adayan kimse onu mutlaka yerine getirip Allah'a itaat etsin. Kim de Allah'a isyan içeren bit" eylemde bulunma; vaad ederse, bu eylemi yaparak Allah'a âsî olmasın!
Allah Rasûlü Medine vadisinde oturan müsiümanlarla Uhud şehidlerinin medfun bu undukları mezarların, içindekilere dua ve istiğfar etmek amacıy.a gezilmesinde, ziyaret edilmesinde her*hangi bir sakınca görmemi.ilerdir. Nitekim bizzat kendileri de böyle yapmışlardı. Bununla birlikte tüm müslüman ölüler için selam verilmesi, dua ve İstiğfarda bulunulması meşru kılınmıştır. Yalnızca bu amaca yönelik mezar ziyaretlerinde bir sakınca yoktur. Bu mezarların peygamberlere, salih kimselere ya da başka müsîümanlar ait olması da önemli değildir. Nitekim Abdullah b. Ömer (r.a) Hz. Peygamber'in mescidine girdiğinde "Allah'm se*lamı üzerine olsun ey Allah'ın Rnsûlü! Selam olsun sana ey Ebâ Bekri Selam sana ey babacığım!" der ve ardından geri dönerdi.3n
Peygamberlerin ve salih kişilerin mezarlarının; kendilerinden birşey dilemek, onlara dua etmek ve Allah'a onların adıyla yemin etmek için ya da burada yapılan duaların, kılman namazların ve mescidlerdeki dua ve namazlardan daha üstün ve makbul olduğunu zannederek ziyaret edilmesi hususuna gelince, bu tüm müslümanlarm ittifakı ile apaçık şirk ve sapıklıktır. Sahabeden hiçbiri böyle birşey yapmamıştır. Onlar, Allah elçisini, mezarınHa selamladıkları zaman orada duıup kendileri için bile dua etmczîerdi. Bu nedenle İmam Mâlik ile diğer bazı alimler bunu çirkin görmüş, selef ulemasının yapmadığı bir eylemin yapılmasını bid'at olarak tanımlamışlardır.
Dört mezlıeb imamı ile diğer önemli İslâm alimleri geçmiş müslümanlarm (özellikle selef ulemasının) dua için kıbleye döndüklerinde, Allah Rasûlü'nün mezarına doğru yönelmediklerin*de ittifak etmişlerdir. Rasûlüllah'a selâm verirlerken kabrine doğru döndüklerini ise alimlerin büyük çoğunluğu söylemektedir. Nitekim İmam Şafiî, Mâlik ve Ahmed (r.a) böyle demişler. Ebû , Hanîle ise bu durumda bile kabre karşı değil, kıbleye yönelinme-si ve kabrin sol tarafa alınması gerektiğini söylemiş, hatta kıble*nin arkaya alınması gerektiğini söyleyenler de vardır.
Bu ilke şu esastan hareketle çıkarılmıştır: Bilindiği üzere Allah elçisi, Ebû BekrM ile birlikte hicret ettikleri sırada Sevr dağında bulunan bîr mağaraya sığınmışlardı. Bu dağ ve mağara Medine'ye giden yol üzerinde değildi. Sevr dağı Yemen tarafında, Medîne ise Şam tarafında düşüyordu. Allah elçisi, müşriklerin kendilerinden haber alma yollarını kesmek, nereye gittiklerini bilmemeleri İçin üç gün boyunca bu mağarada gizlenmek durumunda kalmışlardı; çünkü müşrikler onları sürekli izliyor, yollarını ve gizlendikleri yerleri arıyorlardı. Hatta onu getirene yüklü bir ödül vermeyi de va'detmişlerdi. Müşrikler Rasûlüllah'ın sahâbesiyle birlikte Medine'ye hicret etmesini engellemeyi kafalarına koymuşlardı. Bu nedenle de onları Mekke'den dışarı çıkarmamaya çalışıyorlar; Öldürmeye güç yetiremedikleri için yakalayıp Mekke'de hapsetmek istiyorlardı. Yola çıktıklarım ilk anda farkedebilselerdi kendisine kesinlikle ulaşabilirlerdi. Bu yüzden Hz. Peygamber üç gün süre ile burada saklanmak zorunda kalmışlardı.
Mekke'den Medine'ye giden bir müslüman sünnettir diye sozkonusu mağaraya gidip geri dönse bu hareketi müstahab de-ğîl, bilakis mekruh olur; çünkü Rasûlüllah (s.a) hicret esnasında sahil yolunu tercih etmişlerdi. Oysa bu hayli uzun bir yoldur ve yuvarlak, çemberimsi bir güzergâh söz konusudur. Medine'den umre ve hacc için Mekke'ye gitmek üzere yola çıktıklarında ise bunu değil, orta güzergâhı kullanmışlardır; çünkü burası Mekke'ye giden en kestirme yoldur.
Hicret yolculuğu sırasında sahil yolunu tercih edişlerinin nedeni burasının, müşriklerin kendilerini arayacakları güzergâhdan uzak olmasıydı; zira biraz evvel de değindiğimiz gibi, Medine'ye giden en kestirme yol ortadan gideniydi. Müşrikler, Rasûlüllah'ın bu yolu kullanacağını düşünüyorlardı. Nitekim Rasûlüllah bazı savaşlarda müşriklerin tahmin ettikleri yoldan başka biryoİ kullanmayı tercih etmişti.
Rasûlüllah (s.a) Huneyn savaşı sonrasında, o mıntıkada bulunan Ci'râne32 mevkiinde ganimetleri taksim ettikleri sırada, umre ziyareti yapmak istemişlerdi. Müşrikler kendisini Mekke'ye bu şekilde sokmayacakları için Hudeybiye'de ihrama girmişlerdi. Oysa daha önce Medine'den Mekke'ye umre niyetiyle gidenler için Zülhuleyfe denilen yeri, mîkat (ihram giyilen yer) olarak be-lhiemişîerdi. Ertesi yıl, bir önceki yıl yapamadığı umresini kaza etmek için yola çıktıklarında Zülhuleyfe'den İtibaren umreye niyetlenmişlerdir. Allah Rasûlü Mekke'nin fethedildiği yıla kadar ne umre ne de hac için Ka'be'ye sokulmamıştır. Buraya ancak fetih yılında girebilmişlerdir. Bu sırada Ka'be'de bir sürü resim ve heykel (put) vardı.33 Bunlar atılıncaya dek oraya girmediler. Bilahare Ka'be'nin içerisine girerek iki rekat namaz kıldılar.34 Oysa Ünımü Mâni'nin rivayet ettiğine göre fetih günü, kuşluk vaktinde sekiz rekat namaz kılmışlardır.35 Ancak bu namaz kuşluk vak*ti amaçlanarak kılınmış değildir; yalnızca Rasûlüllah'ın bir seferden döndüklerinde36 mescide girip kıldıkları iki rekatlık namazın bir benzeriydi.
Bir başka örnek de şudur: Rasûlüllah uyku ve benzeri meşguliyetler nedeniyle gece namazına kalkamadıklarında bunun yerine gündüz on iki rekat namaz kılarlardı. Oysa geceleyin kıldıkları genellikle onbir rekat olurdu. Gündüz oniki rekat kılmalarının nedeni -bize göre- vilir vaktinin bıraktığı boşluğu kapatmak içindir.37 Nitekim o bu konuda kendileri şöyle buyurmuşlardır:
Akşam n;îmazı, gündüzün vitridir. Gece kıldığını?, namazın son rekatını vitir yapın (tek rt'k'at olarak kılm)!3K
Başka bir hadiste de "Geceleyin kıldığınız namazın sonunu vitir yapın!"39 buyurmuşlardır.
Yine aynı konu İle alakalı olarak "Gece namazı ikişer ikişer kılınır. Sahalı namazı iyice yaklaştığında tek rekallik vitir kılın!"40 buyurmuşlardır.
Bize aktarılan yaygın uygulamaya güre selef kılmadan yattıkları vitir namazms, sabah namazından önce kılarlardı. Vitir namazım, sabah namazından sonraya bıraktıkları vâki değildir.
Bulıârî ile Müslim Hz. Âişe'nin bu konu ile ilgili şöyle dediğini kaydetmişlerdir:
Ben Allah Rasûlü nun duba (kuşluk) namazı kıldığını görmedim. Ancak ben kılıyorum, Hz. Peygamber'in bir ameli yapmak istediği halde terketmesi insanların da aynı ameli yapmalarından ve bu yüzden de üzerlerine farz kılınmasından korktuğu içindir.41
Yine Bulıârî ve Müslim'in Sahîh'lerinde Allah Rasûlü'nün, Ebû Hüreyre ile Ebu'd-Derdâ'ya "iki rekat kuşluk namazı kılmalarını tavsiye ettiği"ne dair hadisler bulunmaktadır. Ancak bazı alimler Hz. Peygamber'in Mekke'nin fethi günü kıldıkları sekiz rekathk namazı duhâKuşluk namazı olarak tanımlamışlardır.42
Diğer İslâm alimleri ise bu konuda şöyle demişlerdir: "Allah Rasûlii Fetih Günü nün dışında kuşluk namazı dîye bir namaz kılmanaslardır. Buradan da Hz. Peygamber'in bu namazı fethin müyesser olmasından dolayı kıldığı anlaşılmaktadır. Bu olaydan sonra miıslüınanlar herhangi bir ülkeyi veya kenti fethettiklerinde, İslam'ın (komutan ve müslüm ani arın İdaresi)'nin Allah'a şükür niyetiyle sekiz rek'at namaz kılması müstehab kılınmış ve bu namazın adına da fetih namazı' denilmiştir".
Allah Rasûlü'ne uymakta dikkate alınması gereken tek Öge, yapılan eylemin amaçlı olup olmadığıdır. Belirli bir amaç taşımayan eylemlerinde kendisine ittiba gerekmez. Hz. Peygamber'in Fetih Günü kıldıkları namaz, zamana bağlı olarak kılınmış değildir. Şayet burada vakit kasdedilmİş olsaydı Rasûlüllah onu her gün ya da hiç değilse çoğu günler kılarlardı. Nitekim sabah namazının İki rekathk sünnetini her gün muntazaman eda ederlerdi. Aynı şekilde Öğlenin farzından önce iki veya dörl sonra da iki rekat kılarlar. Bu iki rekathk sünneti kılmadıklarında, genellikle ikindi namazından sonra kaza ederlerdi.
Hz. Peygamberle sahabesi Haybcr savaşı sırasında4İ uyuyakalıp kalkamadıkları bir sabah namazını güneşin doğuşundan sonra iki rekat sünnet ve iki rekat da farz olmak üzere kaza etmişler ve orada bulunan hiç kimse de bu zamanda namaz kılmanın daimi bir sünnet olduğunu söylememişti; çünkü onlar bu namazı yalnızca kaçırdıkları sabah namazının kazası olarak kılmışlardı.
Bunun gibi yine Hz. Peygamberle ashabı Hendek savaşının yapıldığı günlerde de bazı ikindi namazlarını geçirmişlerdi. Bunları da güneş batıp akşam namazının vakti girdiğinde kaza etmişlerdir. 44
Yine Rasûlüllah ile sahabesi öğle namazlarını45 (öğle ile ikindi) önemli bir gerekçeden ötürü geçirdikleri zaman, güneşin batışından sonra bunları sırasıyla (öğle-ikindi-akşam) kılarlardı. Buna şahit olanlar da diğerleri gîbi akşamla yatsı arasında on bir rck'al namaz kılmanın müstehab olduğunu söylemişlerdir; çünkü kıldıkları namaz müstehab bir namaz değil, yalnızca gündüz, çok önemli nedenlerden dolayı kaçırılan namazların bir kazası idi. Allah elçisinin akşamla yatsı namazı arasında herhangi bir namaz kıldıkları nakledilmemiştir.
Kur'ân-ı Kerim'de geçen "nâşietejlcyl" (Müzemmil, 73/6) ifadesine gelince; bu kavram alimlerin çoğuna göre, "bir insanın bir süre uyuduktan sonra geceleyin kalkması" anlamına gelir. Bununla iiade edilen zaman dilimi kesinlikle gecenin evveli değildir.
Bu görüş bizce de doğrudur; çünkü Rasûiüllah (s.a) gece namazını bu şekilde kılarlardı. Allah Rasûlü'nün uyuduktan sonra geceleyin kalkıp kıldıkları namazın yatsı namazı olmadığı konusunda tevatür derecesine varan hadisler nakledilmiştir.46
RasûlüIIah'ın yeme içme, giyim kuşamdaki uygulamasına gelince: Yemek konusunda müşkilat çıkarmaz, ne bulurlarsa onu yerlerdi. Giyimdeki uygulaması ise, bulunduğu kent sakinlerinin yadırgamadığı ve hoşlandığı giyim biçimini tercih eder, ona göre giyinirlerdi. Giyerken insanların kendisinden kaçmasını, kendisini yadırgamasını değil, onların beğenisini kazanmayı yeğlerlerdi; çünkü Allah bu konuda kendisine serbesti ve kolaylık tanımıştı. O da bu kolaylığı en iyi şekilde kullanırdı. Hurma, arpa ekmeği, kuru ve yaş meyveler, yeşil sebze, kavun ve karpuz ile acur ve hı*yar gibi bitkilerden bulabildiklerini yerdi
Giyimde genellikle Yemen tarzını tercih ederlerdi. Bunun da sebebi o dönemde Yemen yöresinin giyim kuşam ve yeme içme tarzının son derece sade ve kolay olmasaydı. Yoksa sadece Yemen elbisesi giyip başka yörelere ait elbise ve yiyecekleri kullanmama gibi bir durumları yoktu.
Sözgelişi genellikle buğday, pirinç vb. tahıllarla üzüm, nar ve benzeri meyveler yetiştirilen ve giyim kuşam tarzı da Yemen yöresinden farklı olan bir ülkenin insanlarına, Peygamber'e İttiba adına o yörenin geleneğine aykırı düşecek tarım, ekip biçme, yeme içme ve giyim kuşam biçimleri dayatılamaz; çünkü böyle bir dayatma onlara güçlük çıkartma ve onları çıkmaza sürükleme ' anlamı taşır. Burada anlaşılan gerçek, Allah Rasûlüne uymada dikkate alınması gereken esasın niyet ve kast olduğudur. (Fiiller niyet ve amaca göre değerlendirilir.) Nitekim bizzat Hz. Peygam*ber "Ameller niyetlere göredir. Herkese niyet ettiği vardır." buyurmuşlardır, 47
Sahabenin önde gelen isimleri ve büyük çoğunluğu da bu doğrultuda hareket etmişlerdir; ki en doğru ve sahih yol da budur. Sahabenin önemli isimleri arasında adı geçen İbn Ömer (r.a) ise Allah elçisinin namaz kıldıkları yerde namaz kılarken, onun kıldığı yerde kılmış olmaktan başka bir amaç gütmem işti. O, Rasûlüllah nerede namaz kılmış, nerede konaklamış, bildiği ve gördüğü herhangi bir hareketi nerede yapmışsa, sırf onu taklîd amacıyla aynı eylemleri, aynı zaman ve mekanlarda yapmayı tercih etmişti; zira onun sünnet ve Rasûl'e uyma anlayışı böyle idi. Oysa Allah Rasûlü o yerlerde ve o zamanlarda namaz kılarken, konaklarken veya herhangi bir eylemde bulunurken Özel bir amaç gütmemiş sadece normal koşullar altında yapması gereken şeylerin yapılması o zaman ve mekanlara denk gelmişti.
Halbuki diğer sahabilerden hiçbirisi, peygamberin hicret esnasında üç gün gizlendiği -Kur'an'da da adından söz edilen- mağaraya ne ziyaret ve ne de namaz kılma amacıyla gitmişlerdir. Allah Rasûlü, yol arkadaşı Ebû Bekr ile birlikte kaldıkları üç gün boyunca beş vakit namazlarını orada kılmış olsalar bile ashabı oraya gidip gelmeyi ve orada namaz kılmayı sünnet olarak kabul etmemişlerdir.
Sahabe, Allah Rasûlü'nün peygamberlik gelmezden önceki uzlet günlerinde genellikle çekildiği, bildiklerİyle ibadet ettiği ve ilk vahyin kendisine geldiği Hira mağarasını da bu amaçla ziyaret etmezlerdi. Rasûlüllah (s.a) hicretten sonra yaklaşık on küsur yıl ikamet ettiği Medine'den ashabiyla birlikte ziyaret için kaç kez Mekke'ye gittikleri halde ne kendileri ne de sahabesi Hira mağarasına uğramamışlardır.
ihlas ve tevhid:ibn teymiyye
