I
Çevrimdışı
بســـم الله الرحمن الرحيم
Sebebi Belirlemek
Her hangi bir olayda etkili sebebin ne olduğunu tesbit etmenin tabiî olaylarda olduğu gibi şer'î meseleler de de çeşitli yolları vardır.
- Bu yollardan biri “kaçınılmazlık, kesinlik” durumudur .
Meselâ; bilindiği gibi sahabiler Peygamber imiz (salât ve selâm üzerine olsun) zamanında bir gün susuz kaldıklarında Resûlullah bir kaç avuç su koyarak içine elini daldırdı. Bunun üzerine parmak uçlarından sular fışkırdı. Aynı şekilde elini içinde yemek bulunan bir kaba daldırınca kabdaki yemek bereketle nerek olağan ölçüler dışında çoğalıverdi. (Buhari, H. 2484, 2618; Müslim, h. 27.)
İşte bu olaylarda görülen belirli zaman uyumu (birbirini izleme realitesi) buradaki suyun ve yemeğin çoğalmasının sebebinin Peygamber imiz olduğunu, kesin ve kaçınılmaz şekilde bilmemizi gerektiri r.
Tıpkı ağır bir kılıç darbesi yiyen ve hemen arkasından yere yığılıp ölüveren bir kimsenin ölüm sebebinin kılıç darbesi olduğunu bildiğimiz gibi.
Hatta yukarıdaki sebeple ilgili bilgimiz bundan da kesin olmalıdır. Çünkü suyun ve yemeğin böyle durumlard a çoğalması için hiç bir normal sebep olmadığı gerçeği ile bilgimizi, bu zaman uyumu ve birlikte bulunma realitesi ile birlikte değerlendirince, sebebin Peygamber imiz olduğunu kesin ve kaçınılmaz şekilde bilmiş oluruz.
Buna benzer bir başka olay da, Peygamber imizin (salât ve selâm üzerine olsun) sahabiler den Enes b. Malik (Allah ondan razı olsun) için serveti bol ve evlâtları çok olsun diye dua etmesi olayıdır. Peygamber imizin bu duasının sonucu olarak Enes b. Malik'in hurma ağaçları, bulundukl arı yörenin hurma ağaçlarından farklı olarak yılda iki kez meyve verir olmuş ve bu sahabi, oğlu, torunu, torununun torunu derken soyunun yüz kişiye vardığını gözleri ile görme imkânına kavuşmuştur. (Buhari, Kitab, oruç, bab: 61, H. No: 1982; Müslim, Kitab, Sahabenin faziletle ri, Enes'in fazileti babı, H. No: 2480.)
Böyle olağanüstü bir olay görülünce bunun sebebinin söz konusu dua olduğu kesinlikl e bilinir. Tıpkı bunun gibi insan yüksek sesle ağlayan emzikli bir bebeğin ağzına annesinin meme verdiğini ve bunun üzerine bebeğin sustuğunu görünce kesinlikl e bilir ki, bebeğin susuşunun sebebi anasının sütünü emmiş olmasıdır.
- Olayların sebepleri ni belirleme nin diğer bir yolu da “ihtimalle r” dir.
Yalnız bunlar tek tek olaylarda değil, bir türün bütünü için sebep belirleme yolu olabilirl er. Meselâ genel anlamda dualar böyledir. Meselâ bakarsınız bir mümin belirli bir dua yapar ve ortada normal anlamda hiç bir gerektiri ri sebep olmadığı halde duada seslendir diği dileğin gerçekleştiğini görür.
Yada böyle bir mümin her hangi bir hareket yapar ve bu hareketi ile ortada fizik sebebi olmayan bir sonuç elde ettiği görülür.
Meselâ İslam ordusunun komutanla rında Alâ b. Hadremî'nin (Allah ondan razı olsun) olayı gibi.
İslâm ordusu çok sıcak bir günde susuz kalınca bu sahabi “Ya Alim, ya Halim, ya Âlî, ya Azîm, bize su!” diye dua etti ve hemen arkasından ordu karargahının sınırlarını aşmayan bir yağmurun yağdığı görüldü. Yine bu zat “Ey sular, batırmayın bizi” diye dua ettikten sonra ordusunu büyük bir nehrin sularını çıplak ayaklarla geçmeye çağırınca, hiç bir binek hayvanı veya yayanın ayak tabanı bile ıslanmadan karşıya geçildiği görülmüştür. (İbn Kesir bu olayı sahabeden bir çoklarına dayanarak nakletmek tedir. Örneğin Enes bin Malik tanıklardan bir tanesidir . Bkz. El-Hidaye ve El-Nihaye, c. 6, s. 259, 260.)
Bu tür bir başka örnek de Eyüb Sahtiyanî'dir.
Bu zat, yanındaki arkadaşının susuzlukt an bunalması üzerine tırmanmakta oldukları dağın yamacına bir topuk darbesi vuruyor ve bu darbenin üzerine gürül gürül akan bir pınarın fışkırdığı görülüyor ve arkadaşı suya kanar kanmaz da, bu pınarın tekrar kuruyuver erek kaybolduğu gözleniyor. Bunun üzerine de bu zat tek ve ortaksız Allaha dua ve hamd ediyor. (Ebu nuaym, El-Hilye, c. 3, s. 5.)
(Eyüb Sahtiyanî; Asıl adı, Eyyub b. Ebi Teymiye-Keysan El-Sahtiyanî; künyesi Ebu-bekir El-Basrî'dir. Güvenilir ravilerde n olup abid fıkıhçıların büyüklerindendir. Hicrî 131 yılında ölen bu raviden altı ünlü hadis kaynağı sahibi de hadis tahrirind e bulunmuşlardır. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 89, biy. 260.)
Bu tür duaların yararlı ve geçerli olduğu hem vahiy hem sağlıklı akıl ve hemde sayısını ancak Allah'ın (c.c.) bilebilec eği çok sayıda yaşanmış tecrübe isbat etmektedi r.
Nitekim çok sayıda müminin Allah'a dua edip, O'ndan maddi gerçekleşme sebebi ortada olmayan çeşitli şeyler istedikle rini ve bu istekleri n onların dilekleri ne uygun şekilde gerçekleştiği görülüyor. Öyle ki, bazen kesin bilgi ve kimi zaman da gerçeğe en yakın tahmin bu gerçekleşmenin sebebinin dua olduğunu gösteriyor ve bu gerçeği delilleri n çeşitleri, şartları ve benzerler i konusunda bilgisi olan basireti açık akıl sahipleri nin onayladığını görüyoruz.
Buna karşılık haram nitelikli duaların etkili olduğunu ileri süren kanaatler e gelince; bu kanaatin çoğunlukla delil ile delil olmayan şey arasındaki farkı ayırdedemeyen, delillerd e bulunması gereken tutarlılık şeriatını kavrayama mış cahiller arasında taraftar bulabilir .
Ayrıca kâfirler, münafıklar ve büyük günahlarla kalblerin i karartara k doğru ile eğriyi ayırdedemez hale gelmiş olanlar da bu tür iddialarl a ortaya çıkmaktadırlar.
Sebebi Belirlemek
Her hangi bir olayda etkili sebebin ne olduğunu tesbit etmenin tabiî olaylarda olduğu gibi şer'î meseleler de de çeşitli yolları vardır.
- Bu yollardan biri “kaçınılmazlık, kesinlik” durumudur .
Meselâ; bilindiği gibi sahabiler Peygamber imiz (salât ve selâm üzerine olsun) zamanında bir gün susuz kaldıklarında Resûlullah bir kaç avuç su koyarak içine elini daldırdı. Bunun üzerine parmak uçlarından sular fışkırdı. Aynı şekilde elini içinde yemek bulunan bir kaba daldırınca kabdaki yemek bereketle nerek olağan ölçüler dışında çoğalıverdi. (Buhari, H. 2484, 2618; Müslim, h. 27.)
İşte bu olaylarda görülen belirli zaman uyumu (birbirini izleme realitesi) buradaki suyun ve yemeğin çoğalmasının sebebinin Peygamber imiz olduğunu, kesin ve kaçınılmaz şekilde bilmemizi gerektiri r.
Tıpkı ağır bir kılıç darbesi yiyen ve hemen arkasından yere yığılıp ölüveren bir kimsenin ölüm sebebinin kılıç darbesi olduğunu bildiğimiz gibi.
Hatta yukarıdaki sebeple ilgili bilgimiz bundan da kesin olmalıdır. Çünkü suyun ve yemeğin böyle durumlard a çoğalması için hiç bir normal sebep olmadığı gerçeği ile bilgimizi, bu zaman uyumu ve birlikte bulunma realitesi ile birlikte değerlendirince, sebebin Peygamber imiz olduğunu kesin ve kaçınılmaz şekilde bilmiş oluruz.
Buna benzer bir başka olay da, Peygamber imizin (salât ve selâm üzerine olsun) sahabiler den Enes b. Malik (Allah ondan razı olsun) için serveti bol ve evlâtları çok olsun diye dua etmesi olayıdır. Peygamber imizin bu duasının sonucu olarak Enes b. Malik'in hurma ağaçları, bulundukl arı yörenin hurma ağaçlarından farklı olarak yılda iki kez meyve verir olmuş ve bu sahabi, oğlu, torunu, torununun torunu derken soyunun yüz kişiye vardığını gözleri ile görme imkânına kavuşmuştur. (Buhari, Kitab, oruç, bab: 61, H. No: 1982; Müslim, Kitab, Sahabenin faziletle ri, Enes'in fazileti babı, H. No: 2480.)
Böyle olağanüstü bir olay görülünce bunun sebebinin söz konusu dua olduğu kesinlikl e bilinir. Tıpkı bunun gibi insan yüksek sesle ağlayan emzikli bir bebeğin ağzına annesinin meme verdiğini ve bunun üzerine bebeğin sustuğunu görünce kesinlikl e bilir ki, bebeğin susuşunun sebebi anasının sütünü emmiş olmasıdır.
- Olayların sebepleri ni belirleme nin diğer bir yolu da “ihtimalle r” dir.
Yalnız bunlar tek tek olaylarda değil, bir türün bütünü için sebep belirleme yolu olabilirl er. Meselâ genel anlamda dualar böyledir. Meselâ bakarsınız bir mümin belirli bir dua yapar ve ortada normal anlamda hiç bir gerektiri ri sebep olmadığı halde duada seslendir diği dileğin gerçekleştiğini görür.
Yada böyle bir mümin her hangi bir hareket yapar ve bu hareketi ile ortada fizik sebebi olmayan bir sonuç elde ettiği görülür.
Meselâ İslam ordusunun komutanla rında Alâ b. Hadremî'nin (Allah ondan razı olsun) olayı gibi.
İslâm ordusu çok sıcak bir günde susuz kalınca bu sahabi “Ya Alim, ya Halim, ya Âlî, ya Azîm, bize su!” diye dua etti ve hemen arkasından ordu karargahının sınırlarını aşmayan bir yağmurun yağdığı görüldü. Yine bu zat “Ey sular, batırmayın bizi” diye dua ettikten sonra ordusunu büyük bir nehrin sularını çıplak ayaklarla geçmeye çağırınca, hiç bir binek hayvanı veya yayanın ayak tabanı bile ıslanmadan karşıya geçildiği görülmüştür. (İbn Kesir bu olayı sahabeden bir çoklarına dayanarak nakletmek tedir. Örneğin Enes bin Malik tanıklardan bir tanesidir . Bkz. El-Hidaye ve El-Nihaye, c. 6, s. 259, 260.)
Bu tür bir başka örnek de Eyüb Sahtiyanî'dir.
Bu zat, yanındaki arkadaşının susuzlukt an bunalması üzerine tırmanmakta oldukları dağın yamacına bir topuk darbesi vuruyor ve bu darbenin üzerine gürül gürül akan bir pınarın fışkırdığı görülüyor ve arkadaşı suya kanar kanmaz da, bu pınarın tekrar kuruyuver erek kaybolduğu gözleniyor. Bunun üzerine de bu zat tek ve ortaksız Allaha dua ve hamd ediyor. (Ebu nuaym, El-Hilye, c. 3, s. 5.)
(Eyüb Sahtiyanî; Asıl adı, Eyyub b. Ebi Teymiye-Keysan El-Sahtiyanî; künyesi Ebu-bekir El-Basrî'dir. Güvenilir ravilerde n olup abid fıkıhçıların büyüklerindendir. Hicrî 131 yılında ölen bu raviden altı ünlü hadis kaynağı sahibi de hadis tahrirind e bulunmuşlardır. Takrib El-Tehzib, c. 1, s. 89, biy. 260.)
Bu tür duaların yararlı ve geçerli olduğu hem vahiy hem sağlıklı akıl ve hemde sayısını ancak Allah'ın (c.c.) bilebilec eği çok sayıda yaşanmış tecrübe isbat etmektedi r.
Nitekim çok sayıda müminin Allah'a dua edip, O'ndan maddi gerçekleşme sebebi ortada olmayan çeşitli şeyler istedikle rini ve bu istekleri n onların dilekleri ne uygun şekilde gerçekleştiği görülüyor. Öyle ki, bazen kesin bilgi ve kimi zaman da gerçeğe en yakın tahmin bu gerçekleşmenin sebebinin dua olduğunu gösteriyor ve bu gerçeği delilleri n çeşitleri, şartları ve benzerler i konusunda bilgisi olan basireti açık akıl sahipleri nin onayladığını görüyoruz.
Buna karşılık haram nitelikli duaların etkili olduğunu ileri süren kanaatler e gelince; bu kanaatin çoğunlukla delil ile delil olmayan şey arasındaki farkı ayırdedemeyen, delillerd e bulunması gereken tutarlılık şeriatını kavrayama mış cahiller arasında taraftar bulabilir .
Ayrıca kâfirler, münafıklar ve büyük günahlarla kalblerin i karartara k doğru ile eğriyi ayırdedemez hale gelmiş olanlar da bu tür iddialarl a ortaya çıkmaktadırlar.
