Kafir ve Müşriklerin Bayramlarında Hediyeleşme
Kafir ve müşriklerin bayramlarında hediyeleşme mevzusu alimler nezdinde; kafir ve müşriklerin bayramlarını ta'zim amacı ile o gün birşeyler satın almak, ta'zim kasdı bulunmaksızın o gün birşeyler satın almak, o gün hediyeleşmek; müşriklere hediye vermek, onlardan hediye kabul etmek ve o gün müslümanlar arasında hediyeleşmek, o gün için boğazlanmış hayvanların etinden yemek, et dışındaki diğer yemek ve meyvalardan yemek, kafir ve müşriklerin bayramlarında yaptıkları yemekleri yapmak, onların bayramlarını kutlamalarına yardımcı olacak şeyleri onlara satmak vb., birçok yönden ele alınmıştır. Bu başlık altında bu meselelere dair nakillerde bulunacağız inşallah.
Hanefilerin müşriklerin bayramlarında hediyeleşme mevzusundaki görüşleri şöyledir:
Aliyy'ul Kari, Fıkh'ul Ekber şerhinde şöyle demiştir: "Her kim Nevruz gününde daha önce satın almadığı bir şeyi Nevruz'a saygı için alırsa kafir olur. Çünkü kafirlerin bayramına tazim ve saygı göstermiş olur. Eğer Nevruz günü olduğunu bilmeden ve Nevruz günü olduğunu bilse bile, Nevruz için değil de başka bir sebep için satın alırsa kafir olmaz."
Yine Hanefi mezhebinin fıkıh kaynaklarından olan el-Fetava el-Bezzaziyye'de şöyle geçmektedir: "Bir Müslüman Nevruz'a saygı için değil de bazı insanların geleneklerine uyarak Nevruz gününde, diğer Müslümanlara bir şey hediye ederse kafir olmaz. Lakin bunu yapmaması daha iyidir."
Kadı Han ise şöyle demiştir:
رجل اشترى يوم النيروز شيئا لم يشتره في غير ذلك اليوم : إن أراد به تعظيم ذلك اليوم كما يعظمه الكفرة يكون كفرا , وإن فعل ذلك لأجل السرف والتنعم لا لتعظيم اليوم لا يكون كفرا . وإن أهدى يوم النيروز إلى إنسان شيئا ولم يرد به تعظيم اليوم , إنما فعل ذلك على عادة الناس لا يكون كفرا . وينبغي أن لا يفعل في هذا اليوم ما لا يفعله قبل ذلك اليوم ولا بعده , وأن يحترز عن التشبه بالكفرة
"Bir kimse, başka bir günde almadığı bir şeyi sadece Nevruz günü satın alır da onunla, kafirlerin yücelttikleri ve tazim gösterdikleri gibi, bu günü yüceltmek ve ona tazim göstermek isterse, bu takdirde kafir olur. Yok eğer yüceltmek ve ona tazim göstermek için değil de sadece eğlenmek için satın alırsa, bu takdirde kafir olmaz. Eğer Nevruz günü bir insana bir şey hediye eder de bununla o günü yüceltmek ve ona tazim göstermek istemez, bunu sadece insanların bir geleneği olduğu için yaparsa, bu takdirde kafir olmaz. Müslümanın, bu günden önce veya sonra yapmadığı bir şeyi, bu günde de yapmaması ve kafirlere benzemekten kaçınması gerekir."
Fetavayı Hindiyye'de, Kitab'us Siyer'in Murted Babı'nda ise şunlar zikredilmektedir:
"Mecusilere uyup, Nevruz'da, onlarla birlikte çıkıp, o gün onların yaptığını yapmak küfürdür. Bir kimse, yemek, içmek için değil de, sırf Nevruz günü diye, başka zaman satmadığı, bir şeyi, satmak sebebiyle kafir olmuş olur. O gün, müşrikleri ta'zim maksadı ile, onlara, bir yumurta bile hediye etmek küfürdür."(Fetavayı Hindiyye, terc; c4/9.bab)
Zeylai, Hanefi kaynaklardan nakleder:
والإعطاء باسم النيروز والمهرجان لا يجوز أي الهدايا باسم هذين اليومين حرام بل كفر , وقال أبو حفص الكبير رحمه الله لو أن رجلا عبد الله خمسين سنة ثم جاء يوم النيروز , وأهدى لبعض المشركين بيضة ، يريد به تعظيم ذلك اليوم ، فقد كفر , وحبط عمله . وقال صاحب الجامع الأصغر : إذا أهدى يوم النيروز إلى مسلم آخر , ولم يرد به التعظيم لذلك اليوم , ولكن ما اعتاده بعض الناس لا يكفر , ولكن ينبغي له أن لا يفعل ذلك في ذلك اليوم خاصة , ويفعله قبله أو بعده ، كي لا يكون تشبها بأولئك القوم , وقد قال رسول الله صلى الله عليه وسلم { من تشبه بقوم فهو منهم } . وقال في الجامع الأصغر رجل اشترى يوم النيروز شيئا ، لم يكن يشتريه قبل ذلك ، إن أراد به تعظيم ذلك اليوم كما يعظمه المشركون كفر , وإن أراد الأكل والشرب والتنعم لا يكفر
"Nevruz günü ile Mehrican günü hediye vermek caiz değildir yani bu iki günde hediye vermek haram hatta küfürdür. Ebu Hafs Kebir (rahimehullah) dedi ki: Bir adam Allah’a elli yıl ibadet eder sonra Nevruz günü müşriklerden birisine, o günü yüceltmeyi niyet ederek yumurta hediye ederse küfür işlemiştir ve amelleri boşa gitmiştir. Cami’ul Asgar sahibi (müellifi) şöyle dedi: Bir (müslüman başka bir) müslümana Nevruz günü; o günü yüceltme kasdı olmaksızın ve adeten insanların hediye verdiği gibi hediye verirse bu durumda küfür olmaz. Ama bunu o gün yapmamalı ve onları taklid etmemek için o günden önce veya sonra hediye vermelidir. Rasulullah (sallallahu aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu:
من تشبه بقوم فهو منهم
"Herkim bir kavme benzerse o da, onlardandır." (Ebu Davud, #4031; Ahmed, Müsned, #5114; Taberani, el-Mu’cem’ul Evsat, #327; İbni Teymiyye, İktida’us Sirat’il Mustakim, 39)
Cami’ul Asgar’da şöyle denilmektedir: Bir adam adeti olmaksızın Nevruz gününde hediye alırsa; eğer müşriklerin o günü yücelttikleri gibi yüceltmeyi kasdettiyse küfür işlemiş olur yok eğer sadece yiyip, içip eğlenmek istediyse küfür işlemiş olmaz." (Zeylai, Tebyin’ul Hakaik, 6/228)
Buraya kadar naklettiklerimiz Hanefilerin görüşleridir. Hanefiler görüldüğü üzere diğer alimlere nazaran en sert görüşü zikretmişlerdir. Burada şuna dikkat çekmekte fayda vardır: Hanefilerin vermiş oldukları bu fetvalarda kafirlere ait bayramlarda hediyeleşmeyi küfür görmeleri meselenin ehemmiyeti ve şiddetli tehditten dolayı mübalağadır. Hediyeleşme ile kasdolunan kafir ve müşriklerin din ve akidelerini ta’zim ise bu hususta icma bulunmaktadır fakat alimlerin birçoğuna göre bayramlara mücerred iştirak haramdır. Yukarıdaki fetvalarda da sürekli olarak; “ta’zim, yüceltme, saygı kasdı varsa küfür olur” şeklinde ifadeler bulunmaktadır. Diğer alimlerin görüşleri ise kısaca şu şekildedir:
İkna isimli eserde şöyle denilmiştir:
ويحرم شهود عيد اليهود والنصارى وبيعه لهم فيه، ومهاداتهم لعيدهم
"Yahudi ve Hıristiyanların bayramlarına şahid olmak (katılmak), onlara bayramlarında kullandıkları şeyleri satmak veya hediye vermek haramdır."(el-İkna)
İbn'ul Kasım'ın ise kerih gördüğü nakledilmiştir:
وكره ابن القاسم أن يهدي للنصراني في عيده مكافأة له، ونحوه إعطاء اليهودي ورق النخيل لعيده
"İbn’ul Kasım’a göre, Hıristiyanların bayramlarında onlara hediye vermek veya Yahudilere bayramlarında yaprak hediye vermek kerihtir." (Mevvak, el-Tac ve’l İklil, 4/319)
Şafii ulemasından Zehebi de, İbni Sirin (rahimehullah) yolu ile; bir Nevruz gününde Ali ibni Ebi Talib (radiyallau anh)’a bir hediye verildiğini, bu nedir diye sorunca kendisine Nevruz günü olduğunun söylendiğini ve Ali (radiyallahu anh)’ın hediyeyi kabul ettiğini bildiren nakle (Beyheki, Sünen’ul Kubra, 9/235) yer vermiş ve şöyle demiştir: "O gün, Hıristiyan komşudan yumurta gibi hediye kabul etmeye izin verilmiştir."
(Zehebi, Teşebbuh’ul Hasis bi Ehl'il Hamis fi’r Redd’ut Teşebbuh bi’l Müşrikin)
Görüldüğü üzere hüküm; şirke rıza göstermek, şirk dinini benisemek, yüceltmek gibi amellerin dahili ile küfre varmaktadır.
Buraya kadar mezheplerin görüşlerine kısaca işaret ettik. Bundan sonra görebildiğimiz kadarıyla -diğer birçok meselede olduğu üzere- konuyu en detaylıca ele alan ve görüşleri tahkik eden İbni Teymiyye'nin sözlerini nakledeceğiz.
Şeyh'ul İslam İbni Teymiyye (rahimehullah)'a, kafir ve müşriklerin bayramlarında yaptıkları yemekleri yapmanın, onların bayramlarını kutlamalarına yardımcı olacak şeyleri onlara satmanın hükmü ve müslümanların bu zikredilen şeylerden birisinin caiz olup olmadığı sorulmuş ve şeyh şöyle cevap vermiştir:
ولا يحل فعل وليمة , ولا الإهداء , ولا البيع بما يستعان به على ذلك لأجل ذلك. ولا تمكين الصبيان ونحوهم من اللعب الذي في الأعياد ولا إظهار زينة
"(...) Onlara yemek ziyafeti vermek, bir şey hediye etmek, bayramlarını kutlamalarına yardımcı olacak bir şeyi onlara satmak, onların bayramlarına ait olan oyuncaklarla çocukların oynamalarına imkan sağlamak ve bu bayramlarla süslenmek, helal olmaz.
وأما تخصيصه بما تقدم ذكره: فلا نزاع فيه بين العلماء. بل قد ذهب طائفة من العلماء إلى كفر من يفعل هذه الأمور, لما فيها من تعظيم شعائر الكفر
(...) Yukarıda zikredilen şeylerle bu günlerin tahsis edilmesine gelince, bunun haram oluşu konusunda alimler arasında hiçbir görüş ayrılığı yoktur. Hatta bir grup alim, küfrün şiarından olan şeyleri yüceltmek ve onlara ta'zim göstermek olduğundan dolayı, bu gibi şeyleri yapanların kafir oldukları görüşüne varmıştır." (İbni Teymiyye, el-Fetava el-Kubra, 2/487; İbni Teymiyye, Mecma'ul Fetava, 25/329)
Şeyh'ul İslam "İktida es-Sırat'il Mustakim" isimli eserinde, kafir ve müşriklerin bayramlarında müslümanlara hediye vermeleri ve müslümanların bu hediyeleri kabul etmeleri hususunda öncelikle nakillere yer verir:
وأما قبول الهدية منهم يوم عيدهم: فقد قدمنا عن علي رضي الله عنه: أنه أتي بهدية النيروز فقبلها. وروى ابن أبي شيبة في المصنف: حدثنا جرير، عن قابوس عن أبيه: "أن امرأة سألت عائشة، قالت: إن لنا أظآرا من المجوس، وإنه يكون لهم العيد فيهدون لنا. قالت: أما ما ذبح لذلك اليوم فلا تأكلوا، ولكن كلوا من أشجارهم". وقال: حدثنا وكيع، عن الحسن بن حكيم عن أمه، عن أبي برزة: أنه كان له سكان مجوس، فكانوا يهدون له في النيروز والمهرجان، فكان يقول لأهله: ما كان من فاكهة فكلوه، وما كان من غير ذلك فردوه
"Kafirlerin bayramlarında verecekleri hediyeleri almak meselesine gelince; daha önce anlattığımız gibi "Ali (radiyallahu anh) kendisine verilen Nevruz hediyesini kabul etmiştir." (Beyheki, Sünen’ül Kübra, 9/235)
İbni Ebi Şeybe’nin Musannef adlı eserde bildirdiğine göre: Bir defasında Kabus’un babası Aişe (radiyallahu anha)’ya Mecusi (ateşperest) bir dadıları olduğunu ve onun aracılığı ile Mecusilerin bayramları sırasında kendilerine hediye getirdiklerini, bu hediyeleri kabul edip edemeyeceklerini sordu. Aişe (radiyallahu anha) adama şu cevabı verdi: "O güne özgü kurbanların etlerinden yemeyiniz. Fakat size hediye ettikleri mevyalarını yiyiniz." (İbni Ebi Şeybe, Musannef, #24361)
Yine İbni Ebi Şeybe’nin aynı eserde belirttiğine göre vaktiyle Ebu Berze (radiyallahu anh)’ın Mecusi komşuları vardı, bunlar eski İran’ın Nevruz ve Mehrican bayramlarında kendisine hediyeler getirirlerdi. Ebu Berze (radiyallahu anh) da ailesine: "Gelen hediyeler arasındaki meyvaları yiyiniz, fakat bunun dışındaki hediyeleri kabul etmeyiniz," diye tenbih ederdi. (İbni Ebi Şeybe, Musannef, #24362)
Şeyh’ul İslam ardından söyle der:
فهذا كله يدل على أنه لا تأثير للعيد في المنع من قبول هديتهم، بل حكمها في العيد وغيره سواء، لأنه ليس في ذلك إعانة لهم على شعائر كفرهم. لكن قبول هدية الكفار من أهل الحرب وأهل الذمة مسألة مستقلة بنفسها فيها خلاف وتفصيل ليس هذا موضعه. وإنما يجوز أن يؤكل من طعام أهل الكتاب في عيدهم، بابتياع أو هدية، أو غير ذلك مما لم يذبحوه للعيد. فأما ذبائح المجوس فالحكم فيها معلوم، فإنها حرام عند العامة
"Bu belgelerden anlaşıldığına göre,kafirlerden gelen hediyeleri kabul edip etmeme konusunda, onların bayramlarının özel bir etkisi yoktur. Yani bu konudaki hüküm normal günlerde ne ise bayramlarında da aynıdır. Çünkü bu hediyeleri kabul etmek, onların kafirliklerinden doğan karakteristik sembollerine destekçi olmak anlamına gelmez. Fakat "Ehli Harb" ve "Zımmi (anlaşmalı)"kafirlerden alınacak hediyeler konusu, ihtilaf ve tafsilat içeren ve de müstakil olarak ele alınması gereken bir meseledir. Bu meselenin ayrıntılarına girmenin yeri burası değildir. İster satın alarak olsun, ister hediye yolu ile gelsin ve isterse başka şekilde sağlansın Ehli Kitab’ın bayramlık yiyecekleri arasında ancak bayramları dolayısı ile kestikleri kurbanlar dışındaki yemekleri yemek caizdir. Mecusiler tarafından kesilen kurbanların etleri ile ilgili hükme gelince, bu bellidir. Bilindiği gibi bütün fıkıh bilginlerinin ortak görüşüne göre bu (Mecusilerin kestikleri) etleri yemek haramdır." (İbni Teymiyye, İktida el-Sirat el-Mustakim, 331-332)
Şeyh'ul İslam (rahimehullah) ayrıca müşrik ve kafirlerin bayramlarında müslümanların başka müslümanlara vermiş oldukları hediyelerin kabul edilmemesi gerektiğini bildirmektedir:
ومن أهدى للمسلمين هدية في هذه الأعياد مخالِفة للعادة في سائر الأوقات غير هذا العيد : لم تقبل هديته ، خصوصا إن كانت الهدية مما يستعان بها على التشبه بهم ، مثل إهداء الشمع ونحوه في الميلاد ، أو إهداء البيض واللبن والغنم في الخميس الصغير الذي في آخر صومهم ، وكذلك أيضا لا يهدى لأحد من المسلمين في هذه الأعياد هدية لأجل العيد ، لا سيما إذا كان مما يستعان بها على التشبه بهم كما ذكرناه
"Yine böyle bir günde bir müslümandan gelebilecek geleneklerimize aykırı ve özenti şüphesi uyandıran her hediyeyi de reddetmeliyiz. Özellikle bu yabancı bayramların özelliğini taşıyan ve özenme amacını açığa vuran; mum, boyalı yumurta, süt ve koyun gibi hediyeleri almaktan da titizlikle uzak durmak gerekir. Tabii ki, böyle hediyeleri kendimiz kabul edemeyeceğimiz gibi, hoş görünelim diye başka müslümanlara vermeye de kalkışmamalıyız. Dahası, bu tip bayramlarda Müslümanlara sözü geçen hediyelik maddeleri ve bu şenliklerde giyilen bayramlık kıyafetleri de satmaktan kaçınmalıyız. Çünkü böyle yaparsak işlenen günahların ortağı ve destekçisi olmuş oluruz." (İbni Teymiyye, İktida el-Sirat el-Mustakim, 331-332)
Netice
Buraya kadar gerek Buhari ve Müslim şerhlerinde yeralan Şafii ve Malikilerin görüşlerinde ve gerekse Hanbeli ulemasının eserlerinden yapmış olduğumuz nakillerde ulema arasında görüş farklılıkları ve te'viller, ihtilaf ve mutabakat bulunduğu müşahede edilmektedir. Hakeza aynı görüş farklılıkları ve te'viller, ihtilaf ve mutabakatın İmam Serahsi'nin aktardığı üzere Ahnef'in (Hanefilerin) arasında da bulunduğu müşahede edilmektedir.
İbni Hacer'den alıntıladığımız üzere; bu konudaki müşkilatlar, zıtlıklar, iddialar ve te'villerin sebebi, meselenin olumlu veya olumsuz tek bir hükmünün olmamasındandır. Zira İmam Ahmed’in de ifade ettiği üzere Nebi (sallallahu aleyhi ve sellem)’in bu tarz hediyeleri kabul ettiği de, red ettiği de nakledilmiştir.
