İslami Forum, Dini Forum, islami site, islami sohbet, radyo, islami bilgiler
İslam-tr.org'a hoş geldiniz! Hemen üye olun ve kendi konularınızı, düşüncelerinizi paylaşarak bu platforma katılın. Oturum açtıktan sonra, İslam dini, tarih ve güncel konularla ilgili paylaşımlarda bulunabilirsiniz.
Çözüldü Avliye ve Reddiye Meselesi
- Konbuyu başlatan SaYFuLLaH
- Başlangıç tarihi
Çevrimdışı
Aleykum selam we rahmetullah kardeşim ;
AVL:
Avl lugatta "haktan ayrılmak, zulmetmek, yükselmek ve çoğalmak" gibi mânalara gelir. İslâm hukukunda ise bir mirasın taksiminde, belirli hisse sahiblerinin terekeden alacakları pay miktarı hesaplanırken, payların toplamının ortak paydadan fazla çıkmasına bu yükselme sebebiyle avl, böyle bir durumun ortaya çıktığı miras meselesine de aile veya avliyye denir. Belirli pay sahiblerinin hisselerinde hiç değişiklik yapılmaksızın mirasın paylaştırılması halinde vârislerden bazılarının mirastan mahrum bırakılması veya hisselerinin azaltılması söz konusu olacaktır. Halbuki ashâbu'l-ferâiz'in hepsi mirasta belirli bir hisse sahibi oldukları için bazılarının mirastan mahrum bırakılması düşünülemeyeceği gibi, kimin ne ölçüde mahrum bırakılacağını tesbit etmek de mümkün değildir.
Böyle bir durumda payların toplamından elde edilen sayı ortak payda kabul edilerek mirasçıların hisse miktarı tesbit edilir. Böylece mirasçıların hiçbiri mirastan mahrum bırakılmamış ve hisselerde orantılı bir azaltma yapılmış olur. Mirasta avl hali yalnız ortak paydanın altı, on iki veya yirmi dört olduğu durumlarda gerçekleşebilir; ortak paydanın iki, üç, dört veya sekiz olması hallerinde avl söz konusu olmaz.
Mirasta avl hali ilk defa Ömer (r.anh) zamanında ortaya çıkmış ve sahabe ile yapılan istişare sonunda Abbas b. Abdulmuttalib'in teklifi üzerine bu usul benimsenmiştir. Ömer'in vefatından sonra İbn Abbas, sahabenin ittifak ettiği bu görüşe karşı çıkarak ashâbu'l-ferâizden bazılarının diğerlerine tercih edilmesi gerektiği görüşünü savunmuştur. Ona göre avl durumunda kız, oğlun kızı, ana baba bir veya baba bir kız kardeş gibi asabelik durumunda, muayyen hisseleri gayri muayyen hale dönüşen mirasçıların payları azaltılır, diğerlerinin hisselerinde azaltma yapılmaz.
Dört Sunnî mezheb ile İbâzıyye ve Şia'dan Zeydiyye, avl konusunda Ömer'in uygulamasını esas alırken İbn Hazm ve Şia'dan Ca'feriyye İbn Abbas'ın görüşünü benimsemiştir.
AVLİYE VE REDDİYE
Miras meselesi genellikle üç kısma ayrılır : Adile, Avliye ve Reddiye.. Çünkü farz sahiblerinin paylarının tamamı ve meselenin mahrecine musavi, ya ondan fazla ya da eksik olur. Musavi ise âdile, fazla ise avliye, az ise reddîye'dîr.
MESELE-İ ÂDİLE
Mesele-i Âdile'de her varis hakkını tamamen almış olacağından çözümünde herhangi bir zorluk söz konusu değildir. Buna bir örnek verelim :
Ali öldüğünde babasiyle anasını ve bir de iki kızını bırakırsa,
mesele altıdan olur : Babasının hissesi altıda bir, anasının hissesi keza altıda bir, kızlarının hissesi üçte ikidir. Sözü edilen bu hisseler toplandığında : 1/6 + 1/6 -f 4/6 = 6/6 böylece bunların toplamı meselenin mahrecine müsavi gelmektedir. Başka bir işleme gerek yoktur.
MESAİLİ AVLİYE :
Avl, sözlük olarak, yükseltmek, yüksek sesle ağlamak ve bir şeye meyletmek anlamına gelir. Terim olarak, miras meselesinin mahreci, vârislere isabet eden paylan kapsıyamadığmda payların toplamı mahreci aşar ve bu şekliyle mahreç olarak kabul edilir. Artık ilk çıkan mahreç değil, bu mahreç olarak itibar edilir.
Miras meselelerinde kullanılan mahreçler genellikle yedi tanedir : 2, 3, 4, 6, 8, 12, 24. Bu yedi mahreçten dört tanesi hiçbir suretle a v 1 etmez; ölenin terikesi farzlara ya kâfi gelir, ya da onlardan fazla olur. Her iki durumda da avl söz konusu değildir. Bunlar : 2, 3, 4, 8 mahreçleridir. Yedi mahreçten geriye kalan 6, 12, 24 mahreçleri avl eder.
Mahreci 2 olan mesele asla avletmez. Çünkü mahrecin 2 olması iki biçimde düşünülebilir : Birincisi iki nısıf = yarını biraraya gelmesidir. Meselâ :
Nısıf Mesele ;
Zevç : 1 Ana-baba iki kız kardeş : l 2
İkinci, bir nısıf ile geriye kalanın biraraya gelmesidir. Meselâ :
Nısıf Geriye Kalan
Zevç : 1 Ana-baba bir bir erkek kardeş : 1 2
Mahreci 3 olan meseleler de avl etmez. Çünkü mahrecin üç olması üç biçimde düşünülebilir : Birincisi yalnız üçte bir bulunmaktır; meselâ :
Üçte bir Geriye Kalan Mesele ;
Anne : 1 Ana-baba bir erkek kardeş : 2 3
İkincisi, yalnız üçte iki bulunmaktır :
Üçte iki Geriye Kalan Mesele ;
İki kız : 2 Ana-baba bir bir erkek kardeş : 1 3
Üçüncüsü, üçte bir ile üçte ikinin biraraya gelmesidir :
Mahreci 8 olan meseleler de avl etmez. Çünkü maihrecin sekiz olması iki biçimde düşünülebümektedir : Birincisi, sekizde bir ile geriye kalanın biraraya gelmesidir.
Sekizde bir Geriye kalan Mesele :
Zevce : 1 Oğul : 7 8
İkincisi, sekizde bir ile bir nısıf ve geriye kalanın biraraya gelmesidir.
Sekizde bir Nısıf Geriye kalan Mesele
Zevce : 1 Kızı : 4 Ana-baba bir bir Erkek kardeş : 3 8
6 Mahreci ise, 10'a kadar hem tek, hem çift rakamlı olarak avl eder. Önce altının yediye avl etmesi iki biçimde meydana gelir : Birincisi, nısıf ile üçte ikinin bir araya gelmesiyle :
Nısıf Üçte iki Mesele :
Zevç : 3 Ana-baba bir iki kız kardeş : 4 6
7 Avliye
İkincisi, iki nısıf ile altıda birin biraraya gelmesiyle :
Nısıf Nısıf Altıda bir Mesele :
Zevç : 3 Ana-baba bir, bir Baba bir.bir 6
kız kardeş : 3 Kız kardeş : 1 7 Avliye
Altı mahrecinin sekize avletmesi iki biçimde meydana gelir : Birincisi, nısıf ile üçte iki ve altıda birin biraraya gelmesiyle :
Nısıf Üçte iki Altıda bir Mesele :
Zevç : 3 Ana-baba bir iki kız Anne l 6
kardeş : 4 8 Avliye
İkincisi, iki nısıf ile bir üçte birin biraraya gelmesiyle : Nısıf Nısıf Üçte bir Mesele :
Zevç : 3 Ana-baba bir iki kız Ana bir iki kız 6 .
kardeş : 3 kardeş : 2 8 Avliye
Altı mahrecinin dokuza avletmesi iki biçimde meydana gelir : Birinci, nısıf ile üçte ikinin ve üçte birin biraraya gelmesiyle :
Nısıf Üçte iki Üçte bir Mesele ;
Zevç : 3 Ana-baba bir, iki kız Ana-baba bir 6
kardeş : 4 iki kız kardeş : 2 9 Avliye
İkincisi, iki nısıf ile bir üçte bir ve bir altıda birin biraraya gelmesiyle :
Nısıf Nısıf Üçte bir Altıda bir Mesele :
Zevç : 3 Ana-baba Ana bir Ana : 1 6
bir, bir kız iki kız 9 Avliye
kardeş : 3 kardeş : 2
Altı mahrecinin on'a avletmesi bir biçimde meydana gelmektedir; o da nısıf, üçte iki, üçte bir ve altıda birin biraraya gelmesiyle gerçekleşir ;
Nısıf Üçte iki Üçte bir Altıda bir Mesele :
Zevç : 3 Ana-baba Ana bir Ana : l 6
bir iki kız iki kız 10 Avliye
kardeş : 4 kardeş : 2
12 Mahreci ise 17'ye kadar tek raıkamla avl eder, çift rakam halinde avletmez. Önce 12 mahrecinin 13 avletmesi, dörtte bir, üçte ikif altıda birin biraraya gelmesiyle sağlanır :
Dörtte bir Üçte iki Altıda bir Mesele :
Zevce : 3 Ana-baba bir iki Ana bir kız 12
kız kardeş : 8 kardeş : 1 13 Avliye
12 Mahrecinin 15'e avletmesi, iki biçimde meydana gelir : Birincisi, dörtte bir, üçte iki ve üçte birin biraraya gelmesiyle :
Dörtte bir Üçte iki Üçte bir Mesele :
Zevce : 3 Ana-baba bir iki Ana bir iki 12
kız kardeş : 8 kız kardeş : 4 15 Avliye
İkincisi, dörtte bir, üçte iki ve iki tane altıda birin biraraya gelmesiyle oluşur :
Dörtte bîr Altıda bir Altıda bir Üçte iki Mesele :
Zevce : 3 Ana bir bir kız Ana -. 2 Ana-baba 12
kardeş : 2 bir iki kız 15 Avliye
kardeş : 8
Üçüncüsü, 12 mahrecinin 17'ye avl etmesi bir biçimde oluşur. Bu. da, dörtte bir, üçte ika, üçte bir ve altıda birin biraraya gelmesiyle olur.
Dörtte bir Üçte iki Üçte bir Altıda bir Mesele
Zevce : 3 Ana-baba bir Ana bir iki Ana : 2 12
İki kız kız kardeş : 4 17 Avliyekardeş : 8
24 Mahreci yalnız 27'ye avl eder. Bu da sekizde bir, üçte iki ile iki tane altıda birin biraraya gelmesiyle oluşur. Sekizde bir Üçte iki Altıda bir Altıda bir Mesele :
Zevce: 3 îki kız : 16 Ana : 4 Baba : 4 24
27 Avl.
MESAİLİ REDDİYE
red, avl'in zıddıdır. Avl ile farz sahiblerinin payları noksanlaşır, red ile artar. Ayrıca avl'de payların toplamı meselenin mahrecinden fazla olur. Red'de ise azalır.
Farz sahibleri paylarını aldıktan sonra meselenin mahrecinden red olunur.
RED'le ilgili meseleler dört kısımdır :
Men lâ yuraddu aleyh bulunmaz..
Men yuraddu aleyhten birkaç sınıf bulunur.
Men lâ yuraddu aleyh ile beraber,
Men yuraddu aleyhtesin bir sınıf bulunur..
Men lâ yuraddu aleyh bulunmaz.
Men yuraddu aleyhten bir sınıf bulunur.
Men lâ yuraddu aleyh ile beraber,
Men yuraddu aleyhten birkaç sınıf bulunur..
Açıklama :
Yukarıda görüldüğü gibi, red konusunda iki tabir yer almaktadır : men yuraddu aleyh ve men lâ yuraddu aleyh. Farz sahiblerinden sadece Karı-Koca men lâ yuraddu aleyh'tirler. Yani arta kalan kısım bu ikisine reddolunmaz. Diğer farz sahiblerine ise arta kalan kısmı sehimleri nisbetine reddolunacağından, onlara men yukeddu aleyh denilmiştir.
Birinci kısımla ilgili meselede men lâ yuraddu aleyh, yani karı koca bulunmayıb men yuraddu aleyh, kendisine reddolunanlardan sadece bir sınıfın bulunmasıdır. Bu durumda, malın tamamı o sınıfın baş sayısına göre taksim olunur. Çünkü malın tamamı önce farz, sonra da red yoluyla eşit biçimde onlara aittir. Aynı sınıftan oldukları için birinin diğeri üzerine tercihi söz konusu değildir.
Bunu bir misal ile açıklıyalım :
Ölenin iki kızı veya iki kız kardeşi veya iM ninesi bulunursa mesele ikiden sağlanır ve her birine terikenin yarısı verilir :
Üçte iki ile geriye kalanın red edilmesi Mesele :
İki kız : 2 + 1 = 3 3
İkinci kısımla ilgili meselede men lâ yuraddu aleyh(karı-koca)bulunmaz da men yuraddu aleyh'den iki veya üç sınıf bulunmasıdır; bu durumda meselenin tashih edilmişinden onlara isabet eden payların toplamı ne miktara ulaşırsa ulaşsın, o aynen meselenin mahreci itibar edilir. Ancak bu ikinci kısmın reddiye olması, meselenin mahrecinin 6 olmasıyla mümkündür. Çünkü mahrecin 4, 8, 12, 24, olması halinde -mesele dörtte bir veya sekizde bir pay bulunmakla gerçekleşir. Bunlar ise karı kocanın paylarıdır. Oysa ikinci kısımda karı koca yoktur.
Bunun gibi meselenin mahreci 2 veya 3 olursa, bu kısımlarda meselenin reddiye olması mumkün değildir. Nitekim, yukarıda bu hu sus açıklanmıştı,
Mahreci 6 olan meselelerden biri mustesna diğerleri kendinden az olan sayıya reddolunur, önce altının ikiye reddi, meselede iki tane altıda bittin bulunmasına bağlıdır. Meselâ ; Nine ile, ana bir kız kardeş bulunursa, herbirine birer altıda bir verileceğinden mesele altıdan sağlanması gerekirken ikiden sağlanır ve ölenin terikesi bu ikisine eşit biçimde yarıyarıya taksim edilir.
Altıda bir Altıda bir Mesele :.
Nine : 1 Ana bir kız kardeş : 1 6
2 red
Mahreci 6 olan meselenin üçe reddi, meselede bir tane altıda bir ile bir üçte birin bulunmasına bağlıdır. Meselâ : Ana ile iki tane ana bir kız kardeş bulunursa, bunların payları toplandığında 3 eder. Böylece meselenin mahreci altıdan üçe yükselir ve terike buna göre taksim edilir.
Altıda bir Üçte bir Mesele :
Ana : 1 i Ana bir iki kız kardeş : 2 6
3 Red
Mahreci 6 olan meselenin 4'de reddi ancak meselede bir sınıf bir de altıda birin bulunmasıyla gerçekleşir. Örneğin, bir kız ile bir de oğlun kızının bdraraya gelmesi veya bir kız ile ananın biraraya gelmesi halinde terike bunlar arasında 1/4, 3/4 şeklinde taksim edilir. Yani dörtte üçü kıza, dörtte biri oğlun kızına isabet eder.
Nısıf i Altıda bir Mesfele :
Kız : 3 Oğlun kızı : 1 6
4 Red
Nısıf Altıda bir Mesele :
Kız : 3 Ana : 1 6
4 Red
Yine mahreci 6 olan meselenin 5 reddi üç biçimde gerçekleşir ; Birincisi, bir meselede üçte iki ile altıda birin biraraya gelmesidir.' Meselâ iki kız ile ana biraraya gelirse, mesele 6'dan 5'e reddedilir :
Üçte iki Altıda bir Mesele :
tki kız : 4 Ana : 1 6
5 Red
İkincisi, bir meselede bir yan ile iki tane altıda birin bulunmasıdır. Meselâ bir kız ve bir oğlun kıza ile ananın biraraya gelmesiyle mesele 6'dan 5'e reddolunur :
Nısıf Altıda bir Altıda bir Mesele ;
Kız : 3 Oğlun kızı : 1 Ana : 1 6
5 Red
Üçüncü kısımla ilgili meselede, men lâ yuraddu aleyh üe Meselâ : Ana-baba bir kız kardeş ile ana bir iki kız kardeşin biraraya gelmesiyle mesele 6'dan 5'e reddolunur :
Nısıf Üçte bir Mesele :
Ananbaba bir kız Ana bir iki kız 6
kardeş : 3 kardeş : 2 5 Red
Üçüncü kısımla. ilgili meselede, men lâ yuraddu aleyh ile beraber men yuraddu aleyh olan vârislerden bir sınıfın bulunmasıdır. Bu durumda mesele iki yönlü mesele haline gelir. Biri, men lâ yuraddu aleyh(.= Karı-kocadan biri)meselesi, diğeri men yuraddu aleyh(= Kan-koca dışında kalan farz sahiplerinden bir grup)meselesi..
Önce men lâ yuraddu aleyh olan kan veya kocadan hangisi bulunuyorsa, onun hissesi verilir. geriye kalan terike ise men yuraddu aleyh olan vârislerin baş sayılarına göre, bunlar yalnız bulundukları takdirde malın tamamının kendilerine taksim edilmesine göre, işlem yapılır. Tabii burada geriye kalan malın bas. sayılarına uygun veya muvafık ya da mubayin bulunduğuna göre üç şekil ortaya çıkar:
a)Karı kocadan hangisi bulunuyorsa ondan arta kalan miktar, men yuraddu aleyh olan vârislerin baş sayılarına tıpatıp uygun gelmesi halidir. O takdirde bir çarpma ve taksime gerek yoktur.
Dörtte bir Üçte iki ve geriye kalanın reddi
Zevç : 1. Üç Kız : 2 + 1 = 3
1 Asıl mesele :
4
Yukarıda görüldüğü gibi, meselenin aslı dörtten olup men lâ yuraddu aleyh olan kocaya 1 hisse, üç kıza geriye kalandan 2 hisse verildikten sonra arta kalan 1 hisse, de red yoluyla verilmiştir. Böylece kızların baş sayısıyla kendilerine isaibet eden hisse kesirsiz uyum 'sağladığından her birine bir hisse taksim edilmiştir.
b)Men la Yuraddu Aleyh(karı veya koca)dan arta kalan miktarın men yuraddu aleyh olan vârislerin baş sayısına denk gelmeyip aralarında tevafuk veya tedahul bulunma halidir. Bu durumda men yuraddu aleyh'in baş sayısının vafkı men lâ yuraddu aleyh'in meselesinin mahrecine çarpılır. Elde edilen rakam iki meselenin mahreci olur.
Pörtte bir Üçte iki — Geriye arta kalan Mesele :
Koca : 1 Altı kız : 2 + 1 = 3 4x2 = 8
Men yuraddu aleyhin baş sayısı altı ile mahrece meselenin arta kalan üç sayısı arasında sulus ile muvafakat bulunduğundan altının sülüsü(üçte biri)olan 2 sayısını dört ile çarptığımızda mesele 8 olmakta ve altı kızdan her birine böylece bir hisse isabet etmektedir.
c)men lâ yuraddu aleyh'ten kalan miktarın men yuraddu aleyh'in baş sayısına mubayin olma halidir. bu durumda men yuraddu aleyh'in baş sayısı men lâ yuraddu aleyh'in meselesinin mahreciyle çarpılır, elde edilen rakam her iki meselenin mahreci olur.
Görülüyor ki kadın öldüğünde kocasiyle beş kızım bırakmış. Önce men lâ yuraddu aleyh olan kocanın meselesi dörtten sağlanıyor. Bundan bir hisse ona verilince geriye üç hisse, kalıyor. Bu üç hissenin üçte ikisi beş kıza farz yoluyla, bir hissesi de red yoluyla veriliyor. Ancak kızlara isabet eden toplam üç hissenin baş sayıları olan beşe taksimi -kesirsiz mümkün olmadığından ve bu sayı ile meselenin mahreci olan dört çarpılır, çünkü aralarında mubayenet bulunmaktadır. Elde edilen 20 rakamı her iki meselenin mahreci olur. Böylece kocaya 5, beş kıza 15 hisse isabet eder. Kızlardan her biri üçer hisse alır.
d)Men lâ yuraddu aleyh(karı veya koca)ile beraber men yuraddu aleyh'ten iki sınıfın bulunma halidir. Daha fazla bulunursa mesele reddiye olur.
Bu durumdu yine iki mesele meydana gelir : Biri, Men La yuraddu Aleyh, diğeri Men yuraddu Aleyh. Önce Men La yuraddu Aleyh olan karı veya kocanın hissesi verilir. Geriye kalanı Men yuraddu Aleyh meselesine nisbet edilir, iki sayı arasında uygunluk veya mubayenet bulunacağından ortaya iki şekil çıkar :
Birinci şekil : Men La yuraddu Aleyh meselesinin arta kalanı Men yuraddu Aleyh meselesine uygun gelmesidir. Bu takdirde çarpıma ihtiyaç yoktur. Arta kalanı Men yuraddu Aleyh meselesine taksim, edilir; bir sınıfa bir pay, diğerine iki pay verilir. Her sınıfa isabet eden miktar baş sayılarına denk gelmez ise usulüne göre işlem yapılır.
Açıklama :
Belirtilen şekil yalnız bir meselede gerçekleşebilir. Zevcenin hissesi dörtte bir olmak hali buna uygun düşer. Çünkü men lâ yuraddu aleyh meselesi ya 2, ya 4, ya da 8 olabileceğinden geriye kalan 1 veya 3 ya da 7 olur. Önce meselede çocuksuz zevç bulunur da memn lâ yuraddu aleyh meselesi 2 olursa, arta kalanın uygun, gelmesi men yuraddu aleyh'dan yalnız bir sınıf bulunmasına bağlıdır ve mesele (c) kısmına dönüşür. sonra men lâ yuraddu aleyh meselesi 4 olur ise bunda iki ihtimal vardır . Birincisi, çocuksuz olmak cihetiyle dörtte birin sahibi zevce olmasıdır, îşte bunda söz konusu olan uygunluk mümkündür. İkincisi, kızlar ile beraber bulunmak sebebiyle dörtte birin sahibinin zevç olmasıdır. .Bu durumda kızlar yalnız bulunurlarsa yine mesele (c) kısmına dönüşür. Alma kızlar yalnız olmayıp başka farz sahibi ile beraber bulunurlar ise, men yuraddu aleyh meselesi ya 4 ya da 5 olacağından men lâ yuraddu aleyh meselesinden arta kalan 3 ile bu sayılar arasında uygunluk yoktur.
Diğer bir husus da kızlar ile beraber zevce bulunur da men lâ yuraddu aleyh meselesi 8 olursa arta kalan 7 sayısıdır. Men yuraddu Aleyh meselesi ise 5'i aşamıyacağından yedi sayısının kendinden az bir sayıya uygun gelmesi mümkün değildir.'
Buna bir misal verelim :
Bir kimse ölür de zevcesiyle 4 ninesini ve 6 tane ana bir kız kardeşini terk ederse, men lâ yuraddu aleyh meselesi 4'den olur; arta kalan ise 3'dür. men yuraddu aleyh meselesi de 6'dan olur ve 3'e reddolunur. Şöyleki : Ninelerin hissesi altıda bâr, kız kardeşlerin hissesi üçte. bir toplandığında 3 olur. Böylece men yuraddu aleyh'in bakiyesiyle aralarında uygunluk vardır.
Açıklama :
Yukarıdaki meselede 4 ninenin hissesi olan 1 ile baş sayıları arasında mubayenet bulunduğundan baş sayıları KF işaretiyle yukarıya yazılır. Kız kardeşlerin hissesi olan 2 ile baş sayılan arasında nısıf ile muvafakat bulunduğundan baş sayısının vafkı olan 3 KF işaretiyle yukarıya yazılır. Yukarıda belli işaretle yazılan bu iM sayı arasında mubayenet bulunduğundan birbirine çarpılır ve elde edilen 12 sayısı, men lâ yuraddu aleyh meselesinin mahreciyle çarpılır ve böylece mesele 48 üzerine tashih edilmiş olur. Zevcenin elinde bulunan 1 hisse asıl meseleyle çarpılır ve elde edilen 12 ona isabet etmiş olur. Ninelerin elindeki 1 hisse de 12 ile çarpılır ve böylece onlara da 12 hisse isabet etmiş olur ki herbiri 3 hisse alır. Kız kardeşlerin elinde 2 hisse de 12 ile çarpılır ve elde edilen 24 hisse altı kıza taksim edilir ki herbirine dört hisse düşer .
Diğer şekil ise, men lâ yuraddu aleyh meselesinin arta kalanı men yuraddu aleyh meselesine mubayin olma halidir. Bu durumda men yuraddu aleyh meselesinin tamamı men lâ yuraddu aleyh meselesinin mahreciyle çarpılır, elde edilen rakam iki meselenin de mahreci olur.
63 KF — 9
12 KF — 6
KF — 4
Sekizde bir Üçte iki Altıda bir Mesele :
Dört Zevce : 1 Dokuz kız : 4 Altı Nine : 1 8
Açıklama :
Yukarıdaki meselede Ali ölünce 4 zevcesini, 9' kızını, 6 ninesini terketse, meselenin aslı 24'den olması gerekirse de reddiye olmakla iki meseleye dönüşür. men lâ yuraddu aleyh meselesi 8'dan olur. Bundan biri Zevcelere verilir, geriye 7 kalır. men yuraddu aleyh meselesi altıdan olur da beşe reddolunur. 7 ile 5 arasında mubayenet bulunduğundan, men yuraddu aleyh meselesi olan 5, men lâ yuraddu aleyh meselesinin mahreciyle çarpılır; böylece elde edilen 40 rakamı iki meseleye mahreç olur.
Sonra her grubun bu mahraçten hissesini belirlemek için men lâ yuraddu aleyh olan zevcelerin kendi meselelerinden ellerinde bulunan 1, meselenin mahreciyle çarpılan sayı ile yani men yuraddu aleyh meselesi ile çarpıldığında 5 ortaya çıkar. men yuraddu aleyh olan iki grubun kendi meselelerinden ellerinde bulunan payları men lâ yuraddu aleyh meselesinin geriye kalanı ile çarpıldıkta elde edilen rakam o grubun hissesi olur. Bu durumda kızların payı olan 4, 7 ile çarpıldıkta elde edilen 28 ve yine ninelerin elinde bulunan 1 hisse 7 ile çarpıldığında elde edilen rakam iki meseleden olan gruptan her birinin hissesi olur.
Ne varki her grubun payı kendi fertlerine taksimi mümkün olmadığından tashih konusunda belirtildiği üzere işlem yapılır. Şöyleki : 4 zevcenin payı olan 5, 9 kız kardeşin payı olan 28, 6 ninenin payı olan 7 ile başlan sayısı arasında hep mubayenet bulunduğundan baş sayıları olan 4, 9, 6 KF işaretiyle yukarıya yazılır. Sonra bunlar arasında nisbet arandıkca 4 ile 6 arasında nısıf ile muvafakat bulunduğu görülür ve vafkı 6 ile çarpılır. Elde edilen 12 ile 9 arasında ise üçte bir muvafakat bulunduğu görülür. Böylece dokuzun üçte biri olan 3, 12 ile çarpıldığında 36 elde edilir.
Elde edilen bu rakam ise iki meselenin mahreci olan 40 ile çarpılır ve 1440 sayısı elde edilir. Sonra zevcelerin payı olan 5 de 36 ile çarpılır, 180 elde edilir. Böylece-her birine 45 pay isabet eder. Kızların payı olan 28 de 36 ile çarpıldığında 1008 rakamı elde edilir ve böylece herbirine 112 pay isabet eder. Ninelerin payı olan 7 de 36 ile çarpıldığında 252 rakamı elde edilir ve böylece her birine 42 pay isabet eder.
(Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 3/284-296)
AVL:
Avl lugatta "haktan ayrılmak, zulmetmek, yükselmek ve çoğalmak" gibi mânalara gelir. İslâm hukukunda ise bir mirasın taksiminde, belirli hisse sahiblerinin terekeden alacakları pay miktarı hesaplanırken, payların toplamının ortak paydadan fazla çıkmasına bu yükselme sebebiyle avl, böyle bir durumun ortaya çıktığı miras meselesine de aile veya avliyye denir. Belirli pay sahiblerinin hisselerinde hiç değişiklik yapılmaksızın mirasın paylaştırılması halinde vârislerden bazılarının mirastan mahrum bırakılması veya hisselerinin azaltılması söz konusu olacaktır. Halbuki ashâbu'l-ferâiz'in hepsi mirasta belirli bir hisse sahibi oldukları için bazılarının mirastan mahrum bırakılması düşünülemeyeceği gibi, kimin ne ölçüde mahrum bırakılacağını tesbit etmek de mümkün değildir.
Böyle bir durumda payların toplamından elde edilen sayı ortak payda kabul edilerek mirasçıların hisse miktarı tesbit edilir. Böylece mirasçıların hiçbiri mirastan mahrum bırakılmamış ve hisselerde orantılı bir azaltma yapılmış olur. Mirasta avl hali yalnız ortak paydanın altı, on iki veya yirmi dört olduğu durumlarda gerçekleşebilir; ortak paydanın iki, üç, dört veya sekiz olması hallerinde avl söz konusu olmaz.
Mirasta avl hali ilk defa Ömer (r.anh) zamanında ortaya çıkmış ve sahabe ile yapılan istişare sonunda Abbas b. Abdulmuttalib'in teklifi üzerine bu usul benimsenmiştir. Ömer'in vefatından sonra İbn Abbas, sahabenin ittifak ettiği bu görüşe karşı çıkarak ashâbu'l-ferâizden bazılarının diğerlerine tercih edilmesi gerektiği görüşünü savunmuştur. Ona göre avl durumunda kız, oğlun kızı, ana baba bir veya baba bir kız kardeş gibi asabelik durumunda, muayyen hisseleri gayri muayyen hale dönüşen mirasçıların payları azaltılır, diğerlerinin hisselerinde azaltma yapılmaz.
Dört Sunnî mezheb ile İbâzıyye ve Şia'dan Zeydiyye, avl konusunda Ömer'in uygulamasını esas alırken İbn Hazm ve Şia'dan Ca'feriyye İbn Abbas'ın görüşünü benimsemiştir.
AVLİYE VE REDDİYE
Miras meselesi genellikle üç kısma ayrılır : Adile, Avliye ve Reddiye.. Çünkü farz sahiblerinin paylarının tamamı ve meselenin mahrecine musavi, ya ondan fazla ya da eksik olur. Musavi ise âdile, fazla ise avliye, az ise reddîye'dîr.
MESELE-İ ÂDİLE
Mesele-i Âdile'de her varis hakkını tamamen almış olacağından çözümünde herhangi bir zorluk söz konusu değildir. Buna bir örnek verelim :
Ali öldüğünde babasiyle anasını ve bir de iki kızını bırakırsa,
mesele altıdan olur : Babasının hissesi altıda bir, anasının hissesi keza altıda bir, kızlarının hissesi üçte ikidir. Sözü edilen bu hisseler toplandığında : 1/6 + 1/6 -f 4/6 = 6/6 böylece bunların toplamı meselenin mahrecine müsavi gelmektedir. Başka bir işleme gerek yoktur.
MESAİLİ AVLİYE :
Avl, sözlük olarak, yükseltmek, yüksek sesle ağlamak ve bir şeye meyletmek anlamına gelir. Terim olarak, miras meselesinin mahreci, vârislere isabet eden paylan kapsıyamadığmda payların toplamı mahreci aşar ve bu şekliyle mahreç olarak kabul edilir. Artık ilk çıkan mahreç değil, bu mahreç olarak itibar edilir.
Miras meselelerinde kullanılan mahreçler genellikle yedi tanedir : 2, 3, 4, 6, 8, 12, 24. Bu yedi mahreçten dört tanesi hiçbir suretle a v 1 etmez; ölenin terikesi farzlara ya kâfi gelir, ya da onlardan fazla olur. Her iki durumda da avl söz konusu değildir. Bunlar : 2, 3, 4, 8 mahreçleridir. Yedi mahreçten geriye kalan 6, 12, 24 mahreçleri avl eder.
Mahreci 2 olan mesele asla avletmez. Çünkü mahrecin 2 olması iki biçimde düşünülebilir : Birincisi iki nısıf = yarını biraraya gelmesidir. Meselâ :
Nısıf Mesele ;
Zevç : 1 Ana-baba iki kız kardeş : l 2
İkinci, bir nısıf ile geriye kalanın biraraya gelmesidir. Meselâ :
Nısıf Geriye Kalan
Zevç : 1 Ana-baba bir bir erkek kardeş : 1 2
Mahreci 3 olan meseleler de avl etmez. Çünkü mahrecin üç olması üç biçimde düşünülebilir : Birincisi yalnız üçte bir bulunmaktır; meselâ :
Üçte bir Geriye Kalan Mesele ;
Anne : 1 Ana-baba bir erkek kardeş : 2 3
İkincisi, yalnız üçte iki bulunmaktır :
Üçte iki Geriye Kalan Mesele ;
İki kız : 2 Ana-baba bir bir erkek kardeş : 1 3
Üçüncüsü, üçte bir ile üçte ikinin biraraya gelmesidir :
Mahreci 8 olan meseleler de avl etmez. Çünkü maihrecin sekiz olması iki biçimde düşünülebümektedir : Birincisi, sekizde bir ile geriye kalanın biraraya gelmesidir.
Sekizde bir Geriye kalan Mesele :
Zevce : 1 Oğul : 7 8
İkincisi, sekizde bir ile bir nısıf ve geriye kalanın biraraya gelmesidir.
Sekizde bir Nısıf Geriye kalan Mesele
Zevce : 1 Kızı : 4 Ana-baba bir bir Erkek kardeş : 3 8
6 Mahreci ise, 10'a kadar hem tek, hem çift rakamlı olarak avl eder. Önce altının yediye avl etmesi iki biçimde meydana gelir : Birincisi, nısıf ile üçte ikinin bir araya gelmesiyle :
Nısıf Üçte iki Mesele :
Zevç : 3 Ana-baba bir iki kız kardeş : 4 6
7 Avliye
İkincisi, iki nısıf ile altıda birin biraraya gelmesiyle :
Nısıf Nısıf Altıda bir Mesele :
Zevç : 3 Ana-baba bir, bir Baba bir.bir 6
kız kardeş : 3 Kız kardeş : 1 7 Avliye
Altı mahrecinin sekize avletmesi iki biçimde meydana gelir : Birincisi, nısıf ile üçte iki ve altıda birin biraraya gelmesiyle :
Nısıf Üçte iki Altıda bir Mesele :
Zevç : 3 Ana-baba bir iki kız Anne l 6
kardeş : 4 8 Avliye
İkincisi, iki nısıf ile bir üçte birin biraraya gelmesiyle : Nısıf Nısıf Üçte bir Mesele :
Zevç : 3 Ana-baba bir iki kız Ana bir iki kız 6 .
kardeş : 3 kardeş : 2 8 Avliye
Altı mahrecinin dokuza avletmesi iki biçimde meydana gelir : Birinci, nısıf ile üçte ikinin ve üçte birin biraraya gelmesiyle :
Nısıf Üçte iki Üçte bir Mesele ;
Zevç : 3 Ana-baba bir, iki kız Ana-baba bir 6
kardeş : 4 iki kız kardeş : 2 9 Avliye
İkincisi, iki nısıf ile bir üçte bir ve bir altıda birin biraraya gelmesiyle :
Nısıf Nısıf Üçte bir Altıda bir Mesele :
Zevç : 3 Ana-baba Ana bir Ana : 1 6
bir, bir kız iki kız 9 Avliye
kardeş : 3 kardeş : 2
Altı mahrecinin on'a avletmesi bir biçimde meydana gelmektedir; o da nısıf, üçte iki, üçte bir ve altıda birin biraraya gelmesiyle gerçekleşir ;
Nısıf Üçte iki Üçte bir Altıda bir Mesele :
Zevç : 3 Ana-baba Ana bir Ana : l 6
bir iki kız iki kız 10 Avliye
kardeş : 4 kardeş : 2
12 Mahreci ise 17'ye kadar tek raıkamla avl eder, çift rakam halinde avletmez. Önce 12 mahrecinin 13 avletmesi, dörtte bir, üçte ikif altıda birin biraraya gelmesiyle sağlanır :
Dörtte bir Üçte iki Altıda bir Mesele :
Zevce : 3 Ana-baba bir iki Ana bir kız 12
kız kardeş : 8 kardeş : 1 13 Avliye
12 Mahrecinin 15'e avletmesi, iki biçimde meydana gelir : Birincisi, dörtte bir, üçte iki ve üçte birin biraraya gelmesiyle :
Dörtte bir Üçte iki Üçte bir Mesele :
Zevce : 3 Ana-baba bir iki Ana bir iki 12
kız kardeş : 8 kız kardeş : 4 15 Avliye
İkincisi, dörtte bir, üçte iki ve iki tane altıda birin biraraya gelmesiyle oluşur :
Dörtte bîr Altıda bir Altıda bir Üçte iki Mesele :
Zevce : 3 Ana bir bir kız Ana -. 2 Ana-baba 12
kardeş : 2 bir iki kız 15 Avliye
kardeş : 8
Üçüncüsü, 12 mahrecinin 17'ye avl etmesi bir biçimde oluşur. Bu. da, dörtte bir, üçte ika, üçte bir ve altıda birin biraraya gelmesiyle olur.
Dörtte bir Üçte iki Üçte bir Altıda bir Mesele
Zevce : 3 Ana-baba bir Ana bir iki Ana : 2 12
İki kız kız kardeş : 4 17 Avliyekardeş : 8
24 Mahreci yalnız 27'ye avl eder. Bu da sekizde bir, üçte iki ile iki tane altıda birin biraraya gelmesiyle oluşur. Sekizde bir Üçte iki Altıda bir Altıda bir Mesele :
Zevce: 3 îki kız : 16 Ana : 4 Baba : 4 24
27 Avl.
MESAİLİ REDDİYE
red, avl'in zıddıdır. Avl ile farz sahiblerinin payları noksanlaşır, red ile artar. Ayrıca avl'de payların toplamı meselenin mahrecinden fazla olur. Red'de ise azalır.
Farz sahibleri paylarını aldıktan sonra meselenin mahrecinden red olunur.
RED'le ilgili meseleler dört kısımdır :
Men lâ yuraddu aleyh bulunmaz..
Men yuraddu aleyhten birkaç sınıf bulunur.
Men lâ yuraddu aleyh ile beraber,
Men yuraddu aleyhtesin bir sınıf bulunur..
Men lâ yuraddu aleyh bulunmaz.
Men yuraddu aleyhten bir sınıf bulunur.
Men lâ yuraddu aleyh ile beraber,
Men yuraddu aleyhten birkaç sınıf bulunur..
Açıklama :
Yukarıda görüldüğü gibi, red konusunda iki tabir yer almaktadır : men yuraddu aleyh ve men lâ yuraddu aleyh. Farz sahiblerinden sadece Karı-Koca men lâ yuraddu aleyh'tirler. Yani arta kalan kısım bu ikisine reddolunmaz. Diğer farz sahiblerine ise arta kalan kısmı sehimleri nisbetine reddolunacağından, onlara men yukeddu aleyh denilmiştir.
Birinci kısımla ilgili meselede men lâ yuraddu aleyh, yani karı koca bulunmayıb men yuraddu aleyh, kendisine reddolunanlardan sadece bir sınıfın bulunmasıdır. Bu durumda, malın tamamı o sınıfın baş sayısına göre taksim olunur. Çünkü malın tamamı önce farz, sonra da red yoluyla eşit biçimde onlara aittir. Aynı sınıftan oldukları için birinin diğeri üzerine tercihi söz konusu değildir.
Bunu bir misal ile açıklıyalım :
Ölenin iki kızı veya iki kız kardeşi veya iM ninesi bulunursa mesele ikiden sağlanır ve her birine terikenin yarısı verilir :
Üçte iki ile geriye kalanın red edilmesi Mesele :
İki kız : 2 + 1 = 3 3
İkinci kısımla ilgili meselede men lâ yuraddu aleyh(karı-koca)bulunmaz da men yuraddu aleyh'den iki veya üç sınıf bulunmasıdır; bu durumda meselenin tashih edilmişinden onlara isabet eden payların toplamı ne miktara ulaşırsa ulaşsın, o aynen meselenin mahreci itibar edilir. Ancak bu ikinci kısmın reddiye olması, meselenin mahrecinin 6 olmasıyla mümkündür. Çünkü mahrecin 4, 8, 12, 24, olması halinde -mesele dörtte bir veya sekizde bir pay bulunmakla gerçekleşir. Bunlar ise karı kocanın paylarıdır. Oysa ikinci kısımda karı koca yoktur.
Bunun gibi meselenin mahreci 2 veya 3 olursa, bu kısımlarda meselenin reddiye olması mumkün değildir. Nitekim, yukarıda bu hu sus açıklanmıştı,
Mahreci 6 olan meselelerden biri mustesna diğerleri kendinden az olan sayıya reddolunur, önce altının ikiye reddi, meselede iki tane altıda bittin bulunmasına bağlıdır. Meselâ ; Nine ile, ana bir kız kardeş bulunursa, herbirine birer altıda bir verileceğinden mesele altıdan sağlanması gerekirken ikiden sağlanır ve ölenin terikesi bu ikisine eşit biçimde yarıyarıya taksim edilir.
Altıda bir Altıda bir Mesele :.
Nine : 1 Ana bir kız kardeş : 1 6
2 red
Mahreci 6 olan meselenin üçe reddi, meselede bir tane altıda bir ile bir üçte birin bulunmasına bağlıdır. Meselâ : Ana ile iki tane ana bir kız kardeş bulunursa, bunların payları toplandığında 3 eder. Böylece meselenin mahreci altıdan üçe yükselir ve terike buna göre taksim edilir.
Altıda bir Üçte bir Mesele :
Ana : 1 i Ana bir iki kız kardeş : 2 6
3 Red
Mahreci 6 olan meselenin 4'de reddi ancak meselede bir sınıf bir de altıda birin bulunmasıyla gerçekleşir. Örneğin, bir kız ile bir de oğlun kızının bdraraya gelmesi veya bir kız ile ananın biraraya gelmesi halinde terike bunlar arasında 1/4, 3/4 şeklinde taksim edilir. Yani dörtte üçü kıza, dörtte biri oğlun kızına isabet eder.
Nısıf i Altıda bir Mesfele :
Kız : 3 Oğlun kızı : 1 6
4 Red
Nısıf Altıda bir Mesele :
Kız : 3 Ana : 1 6
4 Red
Yine mahreci 6 olan meselenin 5 reddi üç biçimde gerçekleşir ; Birincisi, bir meselede üçte iki ile altıda birin biraraya gelmesidir.' Meselâ iki kız ile ana biraraya gelirse, mesele 6'dan 5'e reddedilir :
Üçte iki Altıda bir Mesele :
tki kız : 4 Ana : 1 6
5 Red
İkincisi, bir meselede bir yan ile iki tane altıda birin bulunmasıdır. Meselâ bir kız ve bir oğlun kıza ile ananın biraraya gelmesiyle mesele 6'dan 5'e reddolunur :
Nısıf Altıda bir Altıda bir Mesele ;
Kız : 3 Oğlun kızı : 1 Ana : 1 6
5 Red
Üçüncü kısımla ilgili meselede, men lâ yuraddu aleyh üe Meselâ : Ana-baba bir kız kardeş ile ana bir iki kız kardeşin biraraya gelmesiyle mesele 6'dan 5'e reddolunur :
Nısıf Üçte bir Mesele :
Ananbaba bir kız Ana bir iki kız 6
kardeş : 3 kardeş : 2 5 Red
Üçüncü kısımla. ilgili meselede, men lâ yuraddu aleyh ile beraber men yuraddu aleyh olan vârislerden bir sınıfın bulunmasıdır. Bu durumda mesele iki yönlü mesele haline gelir. Biri, men lâ yuraddu aleyh(.= Karı-kocadan biri)meselesi, diğeri men yuraddu aleyh(= Kan-koca dışında kalan farz sahiplerinden bir grup)meselesi..
Önce men lâ yuraddu aleyh olan kan veya kocadan hangisi bulunuyorsa, onun hissesi verilir. geriye kalan terike ise men yuraddu aleyh olan vârislerin baş sayılarına göre, bunlar yalnız bulundukları takdirde malın tamamının kendilerine taksim edilmesine göre, işlem yapılır. Tabii burada geriye kalan malın bas. sayılarına uygun veya muvafık ya da mubayin bulunduğuna göre üç şekil ortaya çıkar:
a)Karı kocadan hangisi bulunuyorsa ondan arta kalan miktar, men yuraddu aleyh olan vârislerin baş sayılarına tıpatıp uygun gelmesi halidir. O takdirde bir çarpma ve taksime gerek yoktur.
Dörtte bir Üçte iki ve geriye kalanın reddi
Zevç : 1. Üç Kız : 2 + 1 = 3
1 Asıl mesele :
4
Yukarıda görüldüğü gibi, meselenin aslı dörtten olup men lâ yuraddu aleyh olan kocaya 1 hisse, üç kıza geriye kalandan 2 hisse verildikten sonra arta kalan 1 hisse, de red yoluyla verilmiştir. Böylece kızların baş sayısıyla kendilerine isaibet eden hisse kesirsiz uyum 'sağladığından her birine bir hisse taksim edilmiştir.
b)Men la Yuraddu Aleyh(karı veya koca)dan arta kalan miktarın men yuraddu aleyh olan vârislerin baş sayısına denk gelmeyip aralarında tevafuk veya tedahul bulunma halidir. Bu durumda men yuraddu aleyh'in baş sayısının vafkı men lâ yuraddu aleyh'in meselesinin mahrecine çarpılır. Elde edilen rakam iki meselenin mahreci olur.
Pörtte bir Üçte iki — Geriye arta kalan Mesele :
Koca : 1 Altı kız : 2 + 1 = 3 4x2 = 8
Men yuraddu aleyhin baş sayısı altı ile mahrece meselenin arta kalan üç sayısı arasında sulus ile muvafakat bulunduğundan altının sülüsü(üçte biri)olan 2 sayısını dört ile çarptığımızda mesele 8 olmakta ve altı kızdan her birine böylece bir hisse isabet etmektedir.
c)men lâ yuraddu aleyh'ten kalan miktarın men yuraddu aleyh'in baş sayısına mubayin olma halidir. bu durumda men yuraddu aleyh'in baş sayısı men lâ yuraddu aleyh'in meselesinin mahreciyle çarpılır, elde edilen rakam her iki meselenin mahreci olur.
Görülüyor ki kadın öldüğünde kocasiyle beş kızım bırakmış. Önce men lâ yuraddu aleyh olan kocanın meselesi dörtten sağlanıyor. Bundan bir hisse ona verilince geriye üç hisse, kalıyor. Bu üç hissenin üçte ikisi beş kıza farz yoluyla, bir hissesi de red yoluyla veriliyor. Ancak kızlara isabet eden toplam üç hissenin baş sayıları olan beşe taksimi -kesirsiz mümkün olmadığından ve bu sayı ile meselenin mahreci olan dört çarpılır, çünkü aralarında mubayenet bulunmaktadır. Elde edilen 20 rakamı her iki meselenin mahreci olur. Böylece kocaya 5, beş kıza 15 hisse isabet eder. Kızlardan her biri üçer hisse alır.
d)Men lâ yuraddu aleyh(karı veya koca)ile beraber men yuraddu aleyh'ten iki sınıfın bulunma halidir. Daha fazla bulunursa mesele reddiye olur.
Bu durumdu yine iki mesele meydana gelir : Biri, Men La yuraddu Aleyh, diğeri Men yuraddu Aleyh. Önce Men La yuraddu Aleyh olan karı veya kocanın hissesi verilir. Geriye kalanı Men yuraddu Aleyh meselesine nisbet edilir, iki sayı arasında uygunluk veya mubayenet bulunacağından ortaya iki şekil çıkar :
Birinci şekil : Men La yuraddu Aleyh meselesinin arta kalanı Men yuraddu Aleyh meselesine uygun gelmesidir. Bu takdirde çarpıma ihtiyaç yoktur. Arta kalanı Men yuraddu Aleyh meselesine taksim, edilir; bir sınıfa bir pay, diğerine iki pay verilir. Her sınıfa isabet eden miktar baş sayılarına denk gelmez ise usulüne göre işlem yapılır.
Açıklama :
Belirtilen şekil yalnız bir meselede gerçekleşebilir. Zevcenin hissesi dörtte bir olmak hali buna uygun düşer. Çünkü men lâ yuraddu aleyh meselesi ya 2, ya 4, ya da 8 olabileceğinden geriye kalan 1 veya 3 ya da 7 olur. Önce meselede çocuksuz zevç bulunur da memn lâ yuraddu aleyh meselesi 2 olursa, arta kalanın uygun, gelmesi men yuraddu aleyh'dan yalnız bir sınıf bulunmasına bağlıdır ve mesele (c) kısmına dönüşür. sonra men lâ yuraddu aleyh meselesi 4 olur ise bunda iki ihtimal vardır . Birincisi, çocuksuz olmak cihetiyle dörtte birin sahibi zevce olmasıdır, îşte bunda söz konusu olan uygunluk mümkündür. İkincisi, kızlar ile beraber bulunmak sebebiyle dörtte birin sahibinin zevç olmasıdır. .Bu durumda kızlar yalnız bulunurlarsa yine mesele (c) kısmına dönüşür. Alma kızlar yalnız olmayıp başka farz sahibi ile beraber bulunurlar ise, men yuraddu aleyh meselesi ya 4 ya da 5 olacağından men lâ yuraddu aleyh meselesinden arta kalan 3 ile bu sayılar arasında uygunluk yoktur.
Diğer bir husus da kızlar ile beraber zevce bulunur da men lâ yuraddu aleyh meselesi 8 olursa arta kalan 7 sayısıdır. Men yuraddu Aleyh meselesi ise 5'i aşamıyacağından yedi sayısının kendinden az bir sayıya uygun gelmesi mümkün değildir.'
Buna bir misal verelim :
Bir kimse ölür de zevcesiyle 4 ninesini ve 6 tane ana bir kız kardeşini terk ederse, men lâ yuraddu aleyh meselesi 4'den olur; arta kalan ise 3'dür. men yuraddu aleyh meselesi de 6'dan olur ve 3'e reddolunur. Şöyleki : Ninelerin hissesi altıda bâr, kız kardeşlerin hissesi üçte. bir toplandığında 3 olur. Böylece men yuraddu aleyh'in bakiyesiyle aralarında uygunluk vardır.
Açıklama :
Yukarıdaki meselede 4 ninenin hissesi olan 1 ile baş sayıları arasında mubayenet bulunduğundan baş sayıları KF işaretiyle yukarıya yazılır. Kız kardeşlerin hissesi olan 2 ile baş sayılan arasında nısıf ile muvafakat bulunduğundan baş sayısının vafkı olan 3 KF işaretiyle yukarıya yazılır. Yukarıda belli işaretle yazılan bu iM sayı arasında mubayenet bulunduğundan birbirine çarpılır ve elde edilen 12 sayısı, men lâ yuraddu aleyh meselesinin mahreciyle çarpılır ve böylece mesele 48 üzerine tashih edilmiş olur. Zevcenin elinde bulunan 1 hisse asıl meseleyle çarpılır ve elde edilen 12 ona isabet etmiş olur. Ninelerin elindeki 1 hisse de 12 ile çarpılır ve böylece onlara da 12 hisse isabet etmiş olur ki herbiri 3 hisse alır. Kız kardeşlerin elinde 2 hisse de 12 ile çarpılır ve elde edilen 24 hisse altı kıza taksim edilir ki herbirine dört hisse düşer .
Diğer şekil ise, men lâ yuraddu aleyh meselesinin arta kalanı men yuraddu aleyh meselesine mubayin olma halidir. Bu durumda men yuraddu aleyh meselesinin tamamı men lâ yuraddu aleyh meselesinin mahreciyle çarpılır, elde edilen rakam iki meselenin de mahreci olur.
63 KF — 9
12 KF — 6
KF — 4
Sekizde bir Üçte iki Altıda bir Mesele :
Dört Zevce : 1 Dokuz kız : 4 Altı Nine : 1 8
Açıklama :
Yukarıdaki meselede Ali ölünce 4 zevcesini, 9' kızını, 6 ninesini terketse, meselenin aslı 24'den olması gerekirse de reddiye olmakla iki meseleye dönüşür. men lâ yuraddu aleyh meselesi 8'dan olur. Bundan biri Zevcelere verilir, geriye 7 kalır. men yuraddu aleyh meselesi altıdan olur da beşe reddolunur. 7 ile 5 arasında mubayenet bulunduğundan, men yuraddu aleyh meselesi olan 5, men lâ yuraddu aleyh meselesinin mahreciyle çarpılır; böylece elde edilen 40 rakamı iki meseleye mahreç olur.
Sonra her grubun bu mahraçten hissesini belirlemek için men lâ yuraddu aleyh olan zevcelerin kendi meselelerinden ellerinde bulunan 1, meselenin mahreciyle çarpılan sayı ile yani men yuraddu aleyh meselesi ile çarpıldığında 5 ortaya çıkar. men yuraddu aleyh olan iki grubun kendi meselelerinden ellerinde bulunan payları men lâ yuraddu aleyh meselesinin geriye kalanı ile çarpıldıkta elde edilen rakam o grubun hissesi olur. Bu durumda kızların payı olan 4, 7 ile çarpıldıkta elde edilen 28 ve yine ninelerin elinde bulunan 1 hisse 7 ile çarpıldığında elde edilen rakam iki meseleden olan gruptan her birinin hissesi olur.
Ne varki her grubun payı kendi fertlerine taksimi mümkün olmadığından tashih konusunda belirtildiği üzere işlem yapılır. Şöyleki : 4 zevcenin payı olan 5, 9 kız kardeşin payı olan 28, 6 ninenin payı olan 7 ile başlan sayısı arasında hep mubayenet bulunduğundan baş sayıları olan 4, 9, 6 KF işaretiyle yukarıya yazılır. Sonra bunlar arasında nisbet arandıkca 4 ile 6 arasında nısıf ile muvafakat bulunduğu görülür ve vafkı 6 ile çarpılır. Elde edilen 12 ile 9 arasında ise üçte bir muvafakat bulunduğu görülür. Böylece dokuzun üçte biri olan 3, 12 ile çarpıldığında 36 elde edilir.
Elde edilen bu rakam ise iki meselenin mahreci olan 40 ile çarpılır ve 1440 sayısı elde edilir. Sonra zevcelerin payı olan 5 de 36 ile çarpılır, 180 elde edilir. Böylece-her birine 45 pay isabet eder. Kızların payı olan 28 de 36 ile çarpıldığında 1008 rakamı elde edilir ve böylece herbirine 112 pay isabet eder. Ninelerin payı olan 7 de 36 ile çarpıldığında 252 rakamı elde edilir ve böylece her birine 42 pay isabet eder.
(Celal Yıldırım, Kaynaklarıyla İslam Fıkhı, Uysal Kitabevi: 3/284-296)
Benzer konular
-
-
Çözüldü Lübnan'daki Cemaat-i İslami ve Kanadı Fecr Kuvvetleri Hakkında Bilgi Verir misiniz?- Başlatan Hasan hüseyin el-konyevi
- Cevaplar: 17
-
Soru Nikah ve Boşanma Hakkındaki Yazıları Sırasıyla Paylaşır mısınız?- Başlatan Öğrenen Müslüman
- Cevaplar: 1
-
Çözüldü Vadeli Alışverişlerde İmza Karşılığı Mal Haram mı?
- Başlatan tewhidwetakwa
- Cevaplar: 2
-
-
Soru Dünya ve Ahiret Konularında ve Arkadaş Çevrem Hakkında Nasihat Eder misiniz?
- Başlatan Abdullah S
- Cevaplar: 19
-
Soru Afganistan'a Hicret ve Oradaki Yaşam Hakkında Bilgisi Olan Var mı?- Başlatan Esad
- Cevaplar: 3
-
Video Küreselci Kâfirlerin, Cinler Vesilesiyle TV, PC Oyunları, Müzik Sektörü ve Aşılar Aracılığıyla İnsanları Saptırması- Başlatan Abdulmuizz Fida
- Cevaplar: 9