"De ki: Amelleri en çok boşa gidenleri size bildirelim mi?" (Kehf 103)
4728 - Amr ibn Murra, Mus'ab ibn Sa'd'dan şöyle rivayet etmiştir: Babama dedi ki : "Size amelce en çok kayıpta bulunanları haber verelim mi?" ayeti ile Haruriye fırkası mı kastediliyor?" diye sordum. O da şöyle cevap verdi :
Hayır. Bu ayette Yahudi ve Hırıstiyanlar kastedilmiştir. Yahudiler, Hz Muhammed'in peygamberliğini yalanladılar. Hırıstiyanlar ise Cenneti inkar ettilert ve "Orada hiç bir yiyecek yoktur" dediler. Haruriler ise "Allah'a kesin söz verdikten sonra sözlerinden dönenlerdir." Sa'd onlar için "fasıklar" dedi.
AÇIKLAMA
İmam Buhari bu başlık altında Mus'ab ibn Sa'd ibn Ebi Vakkasdan gelen hadisi verdi.
Haruriye "Harura"ya nisbet edilmiştir. urası, haricilerin ilk kez Hz. Ali'ye karşı ayaklandıkları köydür. İbn Merduye, Husayn ibn Mus'ab'dan şu sivayeti aktarmıştır :
"Haruriye fırkası türediği zaman, babama; 'Bunlar Allah'ın haklarında ayet indirdiği kimseler mi?' diye sordum."
Yine İbn Merduye, Kasın ibn Ebi Beze ve Ebu't- Tufeyl kanalıyla bu ayet hakkında Hz. Ali'nin şöyle söylediğini aktarmıştır:
"Öyle zannediyorum ki, bu ayette anlatılanların bir kısmı Haruriye fırkasına mensub olanlardır"
Hakim de başka bir senetle Ebu't- Tufeyl'in şöyle söylediğini rivayet etmiştir: "Hz. Ali şöyle dedi :
Bu ayette kastedilenlerin bir kısmı Nehrevan bölgesindeki insanlardır."
(İbn Hacer el-Askalani, Fethu'l Bari, Kehf Suresi, 4728, C 9, S. 347-348)
İmam Gazali, el-Vasit isimli eserinde başka alimlere paralel olarak "Hariciler hakkında verilecek hükmün iki yönü bulunmaktadır" der.
Bunlardan birincisine göre, haricilerin Hükmü murtedler gibidir.
İkincisine göre Hariciler ehl-i Bağy hükmündedirler. Rafii bu iki görüşten birincisini tercih etmiştir. Onun düşüncesi her Harici hakkında isabetli değildir. Çünkü Hariciler iki kısımdır. Bunlardan birincisi, daha önce zikredildi. İkincisi ise kendi inancının propagandasını yapmak için değil, sırf mulk elde etmek için çıkmıştır. Bunlar da kendi içlerinde ikiye ayrılmışlardır. Bir kısmı idarecinin zulmu ve Hz. Peygamber (s.a.v.)in sunnetine göre amel etmemeleri dolayısıyla din uğruna çıkmışlardır. Bunlar Hak üzere olan gurubtur. Aralarında Hz. Ali'nin oğlu Huseyin, el-Harra'da (Medine'de bir yer) toplanmış olan Medineliler ve Haccac'a isyan eden Kurra'lar bulunmaktadır. Diğer kısım ise içlerinde ister şüphe taşıyanlar, isterse taşımayanlar olsun sırf saltanat maksadıyla ortaya çıkan Haricilerdir. Bunlar Baği'lerdir.
(İbn Hacer el-Askalani, Fethu'l Bari, C 13, S. 521)