I
Çevrimdışı
SIGARA VE ALISKANLIKLAR UZERINE - 1
EY okur sana sesleniyorum! Senin icin, sen okuyasin diye, bos vermeyesin diye, okumaya usenip ortada birakmayasin diye bu yazi buyuk puntoda, rahat bir yazi stilinde ve bir kac bolumde yazildi.
Oncelikle sigara kullanmak nedir? Ilk once bunu aciklamak gerekiyor. Daha dogrusu ilk once bunu dusunmek gerekiyor. Sigara kullanmak deyice insanin aklina genelde nikotin bagimliligi gelse de isin asli bu degildir. Sigara bagimliligini fiziksel bagimlilik ve psIkolojik bagimlilik olarak ikiye ayirabiliriz. Bilinmesi gereken cok onemli bir sey sigaranin bagimlilik derecesinin belki de % 95' inin psIkolojik bagimliliktan olustugudur. Yani nikotinin bagimliliktaki derecesi onemsizdir diyebiliriz. (Kisaca nikotini unutun, onun cozumu kolay!)
SIGARA BIR
A-LIS-KAN-LIK-TIR
Ornegin insan vucudu eroini yapitasi olarak algiladigi icin eroin bagimlilari eroin icmeden duramaz ve iyi bir tedavi gormezlerse giderek arttirdiklari eroin dozundan dolayi artik vucudun kaldiramayacagi ve altin vurus dedikleri yuksek doz eroini kullanma sonucu hayatlarina son verirler. Ama sigarada bu boyle degildir. Insan sigara icmeden cok rahat bir sekilde yasayabilir. Ramazan ayi gunleri boyunca sigara icmeyenler ya da biraktim deyip birakiverenler buna ornektir. Yani asil mesele birakma istegidir, kendini degistirme arzudur.
Sigaranin bagimlilik derecesinin buyuk bolumunu (%95) psisIk bagimlilik olusturdugu icin sigaraya bir madde bagimliligi degil de kotu bir aliskanlik gozuyle bakmamiz gerekiyor. Zaten su anki genel kani da sigaranin bir aliskanlik oldugu seklindedir. O zaman sigara nasil birakilir degil de, kotu bir aliskanlik nasil birakilir ya da kotu bir aliskanlik nasil degistirilir; dilim dondugunce bunu anlatmaya calisacagim. Bunun icin de ilk once aliskanlik nedir, buna bakalim.
"ALISKANLIK COGU DURUMDA BEN BUNU SEVIYORUM DEDIGIMIZ HER SEYDIR"
Turk Dil Kurumu sozlugune gore aliskanlik, ic ve dis etkilerle davranislarin tekrarlanmasi, hep ayni bicimde gerceklesmesi sonucu beliren, sartlanmis davranislardir. Yani bir robot gibi dusunmeden, bilincsizce farkina varmadan yaptigimiz davranislardir. Baska bir deyisle bir nesne (sigara), bir konu ya da bir insan ile belli periyotlarda baglantili olmaktir.
Bu baglantili olma hali baslangicta insana zevk verir ya da vermez. Ama aliskanlik olmaya basladiktan sonra insana zevk vermeye baslar, insani yasama baglar. Nesne veya konu ile kurulan baglanti yillar icersinde gittikce kuvvetlendiginden dolayi da aliskanliktan vazgecilmesi dusunulemez. Bu yuzden bir aliskanlik terk edildiginde ilk baslarda hayat kisi icin anlamsizlasir
"ALISKANLIKLAR, ONCE ORUMCEK AGI GIBI INCEDIRLER, SONRA HALATLASIRLAR" (ISPANYOL ATASOZU)
Kisi aliskanliktan vazgecmeyi dusunmek yerine "Sigarayi seviyorum, birakmak istemiyorum ki" veya "birakmak istiyorum ama olmuyor" veya "birakinca cok kilo aliyorum" diyerek kendine bir aldatma yolu secer. .
"EGER ALISKANLIGA HUKMEDEMEZSEN SONUNDA ALISKANLIK SANA HUKMEDER."
(ANDRE LUIZ)
Aliskanliklar kendini tanima ve kontrol etme yolunda ilerlerken karsimiza cikan en zorlu engellerden birisidir. Aliskanlilar bir acidan hayatimizin olmazsa olmazlaridir. Istemesek de olacaklardir her zaman. Ama amac her seyi bilincli yapmaktir.
Aliskanliklar bir anlamda insanin kisiligini, benligini olustururlar. Bu yuzden "Aliskanliklari degistirmeye baslamak insanin kendini degistirmeye baslamasidir" diyebiliriz. Bir anlamda sigara (ya da her hangi bir nesne ) kullananin kimligine gark olmustur ve kisinin kendini degistirmesi kisiye pek mumkun gorunmez. Ayrica aliskanliklarimizin bircogu kucuk yaslarda toplumun deger yargilarina gore sekillenmislerdir. Sonra da degistirmek zor oldugundan ve yadirganmadigindan pek de degistirmek aklimiza gelmemistir. Ama kisi bir aliskanligi terk etmeyi veya degistirmeyi basarabilirse bu kendini degistirme (gelistirme) yolunda sadece bir baslangic olacaktir. Cunku bu ilk deneyim, kisiye yapabileceklerini ve kendi potansiyel gucunu gormesine yardim edecektir.
Aliskanliklarin icinde bir zevk var. Zevk gercekten zevk aldiginizdan ya da sizi rahatlattigindan dolayi degil devamli yaptiginiz bir sey oldugundandir. (Yani bir dongudur.) Dusunun ki her aksam yemekten sonra ictiginiz cayi bile icmediginiz gun bir eksIklik hissedersiniz. Hatta kimi basinin agridigini soyler. Ya da oglen gec saatte fazla yemek yediginizden dolayi tok oldugunuz halde, aksam yemegini yine de yemek istersiniz.
Bizim kendimize ilk sormamiz gereken soru: Ben bunu neden seviyorum? sorusudur. Ama bunu herkes kendine sorma cesareti gosteremez.
Biz neyi gercekten seviyoruz ki. Iyiligi gercekten sevdigimizden mi yoksa iyilik yapmaya alistigimizdan mi (deger goruyoruz ya) yapiyoruz. Namaz kilmamiz mi, oruc tutmamiz mi, uyku duzenimiz mi, konusmalarimiz mi, hangisi bilincli.
Size biraz kendimden ornek vereyim. Benim son yillarda degistirdigim aliskanliklarimdan bir tanesi caya seker atmamaya baslamamdir. Insanin en kolay degistirebilecegi aliskanliklarinin basinda damak tadi ile ilgili olanlaridir diyebilirim. Cayla baslayan degisim, hicbir zaman kola icmemek, sonra hicbir zaman asitli icecek icmemek, devaminda tatlilardan baklava, kunefe yerine daha dogal olan pestil ve cezerye tuketmeyle devam etti.
Bir dostum bes yil daha fazla yasamak icin neden bu kadar kendine bu kadar eziyet ediyorsun demisti. Aslinda ben kendime eziyet ettigim yok. Simdi kolayi ya da sekerli cayi sevmiyorum. Sadece kisa surede bir seyleri degistirdim. Problem bes yil fazla yasamak degil ki zaten. Amac omur boyu iyi yasamak olmalidir. Hem kolayi kim isteyerek iciyor ki. Sofralarimiza kadar inmesi reklâmdan mi yoksa bizim bilincli tercihimizden mi kaynaklaniyor? Ailede tuketilmesi cocugun alismasina yeter artar bile. Siz ne yer ne icerseniz ne tuketirseniz, cocugunuz da ayni seyleri tuketecektir. Genellikle siz ne iseniz cocugunuz da odur.
Bilimsel bir arastirmaya gore bir seyin aliskanlik olmasi icin 21 gun sure gerekir. Halk arasinda da 41 gun derler. Bu surelerde beyinde yeni noron baglantilari olusur. Ben hayatim boyunca hicbir zaman zorunlu olmadikca (okul, is) erken kalkmadim. Bunun 21 gunde degistirilebilecegini ogrenince hep dusundugum ama yapamadigim seyi yaptim. Her gun sabah ezaniyla uyanip tekrar uyumamaya basladim. Ilk 15 gun uyanip en kisa surede kendimi evden disari attim. Belli bir sureden sonra (15 gunde bile) tabi kararlilikla devam edince bu bir aliskanlik oldu.
mustafa tasci
EY okur sana sesleniyorum! Senin icin, sen okuyasin diye, bos vermeyesin diye, okumaya usenip ortada birakmayasin diye bu yazi buyuk puntoda, rahat bir yazi stilinde ve bir kac bolumde yazildi.
Oncelikle sigara kullanmak nedir? Ilk once bunu aciklamak gerekiyor. Daha dogrusu ilk once bunu dusunmek gerekiyor. Sigara kullanmak deyice insanin aklina genelde nikotin bagimliligi gelse de isin asli bu degildir. Sigara bagimliligini fiziksel bagimlilik ve psIkolojik bagimlilik olarak ikiye ayirabiliriz. Bilinmesi gereken cok onemli bir sey sigaranin bagimlilik derecesinin belki de % 95' inin psIkolojik bagimliliktan olustugudur. Yani nikotinin bagimliliktaki derecesi onemsizdir diyebiliriz. (Kisaca nikotini unutun, onun cozumu kolay!)
SIGARA BIR
A-LIS-KAN-LIK-TIR
Ornegin insan vucudu eroini yapitasi olarak algiladigi icin eroin bagimlilari eroin icmeden duramaz ve iyi bir tedavi gormezlerse giderek arttirdiklari eroin dozundan dolayi artik vucudun kaldiramayacagi ve altin vurus dedikleri yuksek doz eroini kullanma sonucu hayatlarina son verirler. Ama sigarada bu boyle degildir. Insan sigara icmeden cok rahat bir sekilde yasayabilir. Ramazan ayi gunleri boyunca sigara icmeyenler ya da biraktim deyip birakiverenler buna ornektir. Yani asil mesele birakma istegidir, kendini degistirme arzudur.
Sigaranin bagimlilik derecesinin buyuk bolumunu (%95) psisIk bagimlilik olusturdugu icin sigaraya bir madde bagimliligi degil de kotu bir aliskanlik gozuyle bakmamiz gerekiyor. Zaten su anki genel kani da sigaranin bir aliskanlik oldugu seklindedir. O zaman sigara nasil birakilir degil de, kotu bir aliskanlik nasil birakilir ya da kotu bir aliskanlik nasil degistirilir; dilim dondugunce bunu anlatmaya calisacagim. Bunun icin de ilk once aliskanlik nedir, buna bakalim.
"ALISKANLIK COGU DURUMDA BEN BUNU SEVIYORUM DEDIGIMIZ HER SEYDIR"
Turk Dil Kurumu sozlugune gore aliskanlik, ic ve dis etkilerle davranislarin tekrarlanmasi, hep ayni bicimde gerceklesmesi sonucu beliren, sartlanmis davranislardir. Yani bir robot gibi dusunmeden, bilincsizce farkina varmadan yaptigimiz davranislardir. Baska bir deyisle bir nesne (sigara), bir konu ya da bir insan ile belli periyotlarda baglantili olmaktir.
Bu baglantili olma hali baslangicta insana zevk verir ya da vermez. Ama aliskanlik olmaya basladiktan sonra insana zevk vermeye baslar, insani yasama baglar. Nesne veya konu ile kurulan baglanti yillar icersinde gittikce kuvvetlendiginden dolayi da aliskanliktan vazgecilmesi dusunulemez. Bu yuzden bir aliskanlik terk edildiginde ilk baslarda hayat kisi icin anlamsizlasir
"ALISKANLIKLAR, ONCE ORUMCEK AGI GIBI INCEDIRLER, SONRA HALATLASIRLAR" (ISPANYOL ATASOZU)
Kisi aliskanliktan vazgecmeyi dusunmek yerine "Sigarayi seviyorum, birakmak istemiyorum ki" veya "birakmak istiyorum ama olmuyor" veya "birakinca cok kilo aliyorum" diyerek kendine bir aldatma yolu secer. .
"EGER ALISKANLIGA HUKMEDEMEZSEN SONUNDA ALISKANLIK SANA HUKMEDER."
(ANDRE LUIZ)
Aliskanliklar kendini tanima ve kontrol etme yolunda ilerlerken karsimiza cikan en zorlu engellerden birisidir. Aliskanlilar bir acidan hayatimizin olmazsa olmazlaridir. Istemesek de olacaklardir her zaman. Ama amac her seyi bilincli yapmaktir.
Aliskanliklar bir anlamda insanin kisiligini, benligini olustururlar. Bu yuzden "Aliskanliklari degistirmeye baslamak insanin kendini degistirmeye baslamasidir" diyebiliriz. Bir anlamda sigara (ya da her hangi bir nesne ) kullananin kimligine gark olmustur ve kisinin kendini degistirmesi kisiye pek mumkun gorunmez. Ayrica aliskanliklarimizin bircogu kucuk yaslarda toplumun deger yargilarina gore sekillenmislerdir. Sonra da degistirmek zor oldugundan ve yadirganmadigindan pek de degistirmek aklimiza gelmemistir. Ama kisi bir aliskanligi terk etmeyi veya degistirmeyi basarabilirse bu kendini degistirme (gelistirme) yolunda sadece bir baslangic olacaktir. Cunku bu ilk deneyim, kisiye yapabileceklerini ve kendi potansiyel gucunu gormesine yardim edecektir.
Aliskanliklarin icinde bir zevk var. Zevk gercekten zevk aldiginizdan ya da sizi rahatlattigindan dolayi degil devamli yaptiginiz bir sey oldugundandir. (Yani bir dongudur.) Dusunun ki her aksam yemekten sonra ictiginiz cayi bile icmediginiz gun bir eksIklik hissedersiniz. Hatta kimi basinin agridigini soyler. Ya da oglen gec saatte fazla yemek yediginizden dolayi tok oldugunuz halde, aksam yemegini yine de yemek istersiniz.
Bizim kendimize ilk sormamiz gereken soru: Ben bunu neden seviyorum? sorusudur. Ama bunu herkes kendine sorma cesareti gosteremez.
Biz neyi gercekten seviyoruz ki. Iyiligi gercekten sevdigimizden mi yoksa iyilik yapmaya alistigimizdan mi (deger goruyoruz ya) yapiyoruz. Namaz kilmamiz mi, oruc tutmamiz mi, uyku duzenimiz mi, konusmalarimiz mi, hangisi bilincli.
Size biraz kendimden ornek vereyim. Benim son yillarda degistirdigim aliskanliklarimdan bir tanesi caya seker atmamaya baslamamdir. Insanin en kolay degistirebilecegi aliskanliklarinin basinda damak tadi ile ilgili olanlaridir diyebilirim. Cayla baslayan degisim, hicbir zaman kola icmemek, sonra hicbir zaman asitli icecek icmemek, devaminda tatlilardan baklava, kunefe yerine daha dogal olan pestil ve cezerye tuketmeyle devam etti.
Bir dostum bes yil daha fazla yasamak icin neden bu kadar kendine bu kadar eziyet ediyorsun demisti. Aslinda ben kendime eziyet ettigim yok. Simdi kolayi ya da sekerli cayi sevmiyorum. Sadece kisa surede bir seyleri degistirdim. Problem bes yil fazla yasamak degil ki zaten. Amac omur boyu iyi yasamak olmalidir. Hem kolayi kim isteyerek iciyor ki. Sofralarimiza kadar inmesi reklâmdan mi yoksa bizim bilincli tercihimizden mi kaynaklaniyor? Ailede tuketilmesi cocugun alismasina yeter artar bile. Siz ne yer ne icerseniz ne tuketirseniz, cocugunuz da ayni seyleri tuketecektir. Genellikle siz ne iseniz cocugunuz da odur.
Bilimsel bir arastirmaya gore bir seyin aliskanlik olmasi icin 21 gun sure gerekir. Halk arasinda da 41 gun derler. Bu surelerde beyinde yeni noron baglantilari olusur. Ben hayatim boyunca hicbir zaman zorunlu olmadikca (okul, is) erken kalkmadim. Bunun 21 gunde degistirilebilecegini ogrenince hep dusundugum ama yapamadigim seyi yaptim. Her gun sabah ezaniyla uyanip tekrar uyumamaya basladim. Ilk 15 gun uyanip en kisa surede kendimi evden disari attim. Belli bir sureden sonra (15 gunde bile) tabi kararlilikla devam edince bu bir aliskanlik oldu.
mustafa tasci
