E
Çevrimdışı
SUNNETE TABI OLMA
VE
ONA MUHALIF SOZLERI TERK ETME HAKKINDA IMAMLARIN SOYLEDIKLERI
Burada imamlarin sozlerinden vakif olabildiklerimizi vermemiz faydali olacaktir. Onlari taklid edenlere, hatta mertebe bakimindan onlardan alt derecede olanlari korukorune taklid edenlere ve onlarin sozlerine ve mezheplerine gokten inmis gibi tutunmus olanlara umulur ki bir nasihat ve hatirlatma olur. Allahu Teala buyuruyor ki: “Size Rabbinizden indirilmis olana tabi olun. Onun disinda velilere (dostlara) tabi olmayin. Ne de az hatirliyorsunuz (ogut aliyorsunuz).”
1- Ebu Hanife
Bunlarin ilki Imam Ebu Hanife Numan b. Sabit'tir. Mezhebinden olanlar ondan cesitli soz ve ifadeler nakletmislerdir. Hepsi de tek bir seye goturmektedir ki, o da sudur: “Hadisi esas almak, ona muhalif olan gorusleri terk etmek vaciptir.”
1. Hadis sahih oldugunda, benim mezhebim hadistir.
2. Bir kimsenin nereden aldigimizi bilmeden bizim sozumuzu almasi (onunla amel etmesi) helal olmaz. Bir rivayette de:
“Benim delilimi bilmeyen bir kimsenin sozlerimle fetva vermesi haramdir.”
“Cunku biz beseriz. Bugun bir soz soyler, yarin ondan geri donebiliriz.”
Diger bir riv?yette de: “Dikkatini cekerim ey Yakub (Ebu Yusuf)! Sakin ola ki, benden duydugun her seyi yazayim deme. Cunku ben bugun bir kanaat bildirir, yarin ondan vazgecebilirim. Yarin da bir kanaat bildirir, obur gun vazgecebilirim.
3. Allah'in kitabina ve Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem'in hadislerine muhalif bir soz soylersem, sozumu terkedin.
2- Imam Malik b. Enes
Imam Malik ise soyle demektedir:
1. Ben bir beserim, isabet eder, hata da ederim. Benim goruslerime bakin; Kitap ve sunnete uyanlari alin, Kitap ve sunnete uymayanlarin hepsini terkedin.
2. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem disinda her insanin sozlerinin bir kismi alinip, bir kismi terk edilebilir. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem ise mustesnadir.
3. Ibn Vehb diyor ki: Imam Malik'e, abdest alirken ayak parmaklarinin arasini tahlil (el parmaklariyla arasina su ulastirma) meselesi soruldugunda soyle dedigini duydum: “Bunu yapmak vacip degildir.” Insanlar gidinceye kadar sustum. Sonra ona dedim ki: “Bu hususta elimizde varid olan bir sunnet var.” Dedi ki: “Nedir bu?” Dedim ki: “Bize Leys b. Sa'd, Ibn Lehia ve Amr b. Haris anlatti ki, Yezid b. Amr el-Meafiri'den, (o da) Ebu Abdurrahman el-Habeli'den, (o da) el-Mustevrid b. Seddat el-Kuresi'den dedi ki: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem'in serce parmagiyla ayak parmaklarinin arasini ovaladigini gordum.” Dedi ki: “Bu guzel bir hadistir, simdiye kadar da duymus degilim.” Sonralari bu mesele tekrar soruldugunda, insanlara boyle yapmalarini emrettigini gordum.
3- Imam Safi:
Imam Safi?'ye gelince bu hususta ondan nakledilenler daha cok ve daha da guzeldir. Safi? mezhebine t?bi olanlar da bununla daha cok amel etmislerdir. Bu sozlerden bazilari sunlardir:
1. Rasulullah’in sallallahu aleyhi ve sellem sunnetlerinden bazilarinin ulasmadigi veya kaybolmadigi hic kimse yoktur. Soyledigim her soz ve koydugum her asil, sayet Rasulullah’in sallallahu aleyhi ve sellem bir sunnetiyle aykirilik arzediyorsa, uyulacak Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem'in sozudur. O ayrica benim de sozumdur.
2. Muslumanlar, Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’in sunneti ortaya ciktiktan sonra, bir kimsenin o sunneti baska birinin sozu icin terketmesinin helal olmayacagi hususunda icma etmislerdir.
3. Kitaplarimda Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem'in sunnetine muhalif birsey bulursaniz, Rasulullah’in sunnetiyle amel edin benim sozlerimi terkedin. Baska bir rivayette de: “Ona tabi olun ve baska hic kimsenin sozune iltifat etmeyin.”
4. Hadis sahih oldugunda benim mezhebim o hadistir.
5. Sizler hadisleri ve ricali benden daha iyi bilirsiniz. Eger hadis sahih olursa onu bana da soyleyin. Kufeliler, Basralilar ve Samlilar rivayet etsin farketmez, eger sahih ise ben onlara giderim.
6. Nakil ehline gore (hadis ?limleri), hakkinda Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem'den sahih hadis bulunan her meselede muhalif goruslerimden hayatimda da, oldukten sonra da vaz gecmisimdir.”
7. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem'den sahih bir hadis oldugu halde benim ona muhalif bir soz soyledigimi gorurseniz, bilin ki, aklim basimdan gitmistir.
8. Ben bir soz soyler de, Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem'in sozume muhalif sahih bir hadisi varsa, Rasulullah’in hadisi (amel etmekte) evladir, beni taklid etmeyin.
9. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem'den gelen her hadis benim sozumdur, benden duymamis olsaniz bile!...
4- Imam Ahmed b. Hanbel
Imam Ahmed'e gelince; imamlar arasinda hadisleri daha cok toplayan ve bunlara baglanan odur. Oyle ki “fer’? konulari ele alan kitaplarin telif edilmesini hos gormezdi.” Bundan dolayi soyle demektedir:
1- Beni taklid etmeyin, Malik’i de, Safii'yi de, Evzai ve Sevri'yi de taklid etmeyin. Onlar nereden aldilarsa siz de oradan alin.” Baska bir rivayette: “Dininde bu kimselerden kimseyi taklid etme, Rasulullah ve sahabelerinden varid olan ne ise onu al. Sonrasindaki tabi?nlerde ise kisi muhayyerdir.”
Bir defasinda da soyle demistir:
“Ittiba, kisinin, Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’e ve sahabelere tabi olmasidir. Ancak tabiinden sonra kisi muhayyerdir.”
2- Evzai'nin gorusu, Malik'in gorusu, Ebu Hanife'nin gorusu... Bunlarin hepsi birer gorustur. Bana gore de hepsi esittir. Delil ise ancak rivayetler (hadisler)dir.
3. Kim Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’in hadisini reddederse, o helak olacagi bir ucurumun kenarindadir (demektir).
Iste, hadislere sarilmayi emretme, basiretsiz bir sekilde taklidi nehyetme hususunda imamlarin soyledikleri bunlar. Bunlar oyle acik ifadeler ki hicbir tevil veya munakasayi kaldirmaz. Kaldi ki sunnette sabit olana sarilan kisi, -imamlarin bazi sozlerine muhalif de olsa- onlarin mezheplerinden ve yollarindan ayrilmis olmaz. Bilakis o hepsine tabi olmus, kopmasi mumkun olmayan saglam kulpa tutunmus olur. Ancak onlarin sozlerine muhalif olan sunnetleri terkeden kimse boyle degildir. Boyle biri onlara isyan etmekte ve biraz once onlardan nakletmis oldugumuz sozlerine muhalefet etmektedir. Allahu Teala da buyuruyor ki:
“Rabbine yemin olsun ki, aralarindaki anlasmazliklarda seni hakem secip sonra da verdigin hukme iclerinde bir sikinti duymadan tamamiyla boyun egmedikce, iman etmis olmazlar.” Nisa Suresi
Yine buyuruyor ki: “Onun emrine muhalefet edenler baslarina bir musibet gelmesinden veya aci bir azaba ugramaktan sakinsinlar.” Nur Suresi
Hafiz Ibn Receb (rah.a.) diyor ki: “Kendisine Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin emrinin ulastigi her kisinin yapmasi gereken; bunu ummete beyan etmek, onlara nasihat edip bu emre tabi olmalari icin calismaktir. Isterse bu, ummette buyuk bir zatin gorusune ters olsun. Cunku Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem'in emri, hata ederek muhalefet eden buyuk bir zatin sunnete aykiri emrinden tazim edilmeye ve uyulmaya daha layiktir (hak sahibidir). Iste bu itibarla sahabeler ve onlardan sonra gelenler sahih sunnetlere muhalefet edenleri tenkid etmislerdir. Bazen belki de tenkidlerinde kaba ifadeler de kullanmislardir. Ondan nefret ettikleri icin degildir bu. O bilakis o sevdikleri ve saygi duyduklari biridir. Ancak ne olursa olsun, Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’i daha cok sevmektedirler. Onun emri de butun mahlukatin emrinin ustundedir. Eger Rasulullah’in emri ile bir baskasinin emri celisirse, Rasulullah’in emri one alinmali ve ona tabi olunmalidir. Onun emrine muhalif olana duyulan saygi, Rasulullah’in emrine tabi olmaya engel teskil edemez. Her ne kadar o kisi hatasinda bagislanmis olsa da. Kaldi ki, o bagislanmis olan zat, Rasulullah’in muhalif emri kendisine geldiginde kendi gorusune muhalefet edilmesine itiraz da etmez."
Derim ki: Buna nasil edecekler ki?! Degil mi ki, onlar bunu tabilerine emretmisler ve onlara sunnete muhalif sozlerini terketmeyi gerekli kilmislardir. Hatta Imam Safii tabilerine, kendisi onu almamis olsa bile sahih sunneti ona nispet etmelerini emretmistir. Bu yuzden Ibn Dakik el-Iyd teker teker ve toplu olarak dort imamdan herbirinin sahih hadislere muhalif olan goruslerini topladigi tek ciltlik buyuk eserinin mukaddimesinde soyle demistir:
“Bu meseleleri muctehid imamlara nispet etmek haramdir. Mukallid fakihlerin de bunlari bilmeleri gerekir ki, bu gorusleri onlara nispet ederek, onlara iftira etmesinler.”
VE
ONA MUHALIF SOZLERI TERK ETME HAKKINDA IMAMLARIN SOYLEDIKLERI
Burada imamlarin sozlerinden vakif olabildiklerimizi vermemiz faydali olacaktir. Onlari taklid edenlere, hatta mertebe bakimindan onlardan alt derecede olanlari korukorune taklid edenlere ve onlarin sozlerine ve mezheplerine gokten inmis gibi tutunmus olanlara umulur ki bir nasihat ve hatirlatma olur. Allahu Teala buyuruyor ki: “Size Rabbinizden indirilmis olana tabi olun. Onun disinda velilere (dostlara) tabi olmayin. Ne de az hatirliyorsunuz (ogut aliyorsunuz).”
1- Ebu Hanife
Bunlarin ilki Imam Ebu Hanife Numan b. Sabit'tir. Mezhebinden olanlar ondan cesitli soz ve ifadeler nakletmislerdir. Hepsi de tek bir seye goturmektedir ki, o da sudur: “Hadisi esas almak, ona muhalif olan gorusleri terk etmek vaciptir.”
1. Hadis sahih oldugunda, benim mezhebim hadistir.
2. Bir kimsenin nereden aldigimizi bilmeden bizim sozumuzu almasi (onunla amel etmesi) helal olmaz. Bir rivayette de:
“Benim delilimi bilmeyen bir kimsenin sozlerimle fetva vermesi haramdir.”
“Cunku biz beseriz. Bugun bir soz soyler, yarin ondan geri donebiliriz.”
Diger bir riv?yette de: “Dikkatini cekerim ey Yakub (Ebu Yusuf)! Sakin ola ki, benden duydugun her seyi yazayim deme. Cunku ben bugun bir kanaat bildirir, yarin ondan vazgecebilirim. Yarin da bir kanaat bildirir, obur gun vazgecebilirim.
3. Allah'in kitabina ve Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem'in hadislerine muhalif bir soz soylersem, sozumu terkedin.
2- Imam Malik b. Enes
Imam Malik ise soyle demektedir:
1. Ben bir beserim, isabet eder, hata da ederim. Benim goruslerime bakin; Kitap ve sunnete uyanlari alin, Kitap ve sunnete uymayanlarin hepsini terkedin.
2. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem disinda her insanin sozlerinin bir kismi alinip, bir kismi terk edilebilir. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem ise mustesnadir.
3. Ibn Vehb diyor ki: Imam Malik'e, abdest alirken ayak parmaklarinin arasini tahlil (el parmaklariyla arasina su ulastirma) meselesi soruldugunda soyle dedigini duydum: “Bunu yapmak vacip degildir.” Insanlar gidinceye kadar sustum. Sonra ona dedim ki: “Bu hususta elimizde varid olan bir sunnet var.” Dedi ki: “Nedir bu?” Dedim ki: “Bize Leys b. Sa'd, Ibn Lehia ve Amr b. Haris anlatti ki, Yezid b. Amr el-Meafiri'den, (o da) Ebu Abdurrahman el-Habeli'den, (o da) el-Mustevrid b. Seddat el-Kuresi'den dedi ki: Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem'in serce parmagiyla ayak parmaklarinin arasini ovaladigini gordum.” Dedi ki: “Bu guzel bir hadistir, simdiye kadar da duymus degilim.” Sonralari bu mesele tekrar soruldugunda, insanlara boyle yapmalarini emrettigini gordum.
3- Imam Safi:
Imam Safi?'ye gelince bu hususta ondan nakledilenler daha cok ve daha da guzeldir. Safi? mezhebine t?bi olanlar da bununla daha cok amel etmislerdir. Bu sozlerden bazilari sunlardir:
1. Rasulullah’in sallallahu aleyhi ve sellem sunnetlerinden bazilarinin ulasmadigi veya kaybolmadigi hic kimse yoktur. Soyledigim her soz ve koydugum her asil, sayet Rasulullah’in sallallahu aleyhi ve sellem bir sunnetiyle aykirilik arzediyorsa, uyulacak Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem'in sozudur. O ayrica benim de sozumdur.
2. Muslumanlar, Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’in sunneti ortaya ciktiktan sonra, bir kimsenin o sunneti baska birinin sozu icin terketmesinin helal olmayacagi hususunda icma etmislerdir.
3. Kitaplarimda Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem'in sunnetine muhalif birsey bulursaniz, Rasulullah’in sunnetiyle amel edin benim sozlerimi terkedin. Baska bir rivayette de: “Ona tabi olun ve baska hic kimsenin sozune iltifat etmeyin.”
4. Hadis sahih oldugunda benim mezhebim o hadistir.
5. Sizler hadisleri ve ricali benden daha iyi bilirsiniz. Eger hadis sahih olursa onu bana da soyleyin. Kufeliler, Basralilar ve Samlilar rivayet etsin farketmez, eger sahih ise ben onlara giderim.
6. Nakil ehline gore (hadis ?limleri), hakkinda Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem'den sahih hadis bulunan her meselede muhalif goruslerimden hayatimda da, oldukten sonra da vaz gecmisimdir.”
7. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem'den sahih bir hadis oldugu halde benim ona muhalif bir soz soyledigimi gorurseniz, bilin ki, aklim basimdan gitmistir.
8. Ben bir soz soyler de, Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem'in sozume muhalif sahih bir hadisi varsa, Rasulullah’in hadisi (amel etmekte) evladir, beni taklid etmeyin.
9. Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem'den gelen her hadis benim sozumdur, benden duymamis olsaniz bile!...
4- Imam Ahmed b. Hanbel
Imam Ahmed'e gelince; imamlar arasinda hadisleri daha cok toplayan ve bunlara baglanan odur. Oyle ki “fer’? konulari ele alan kitaplarin telif edilmesini hos gormezdi.” Bundan dolayi soyle demektedir:
1- Beni taklid etmeyin, Malik’i de, Safii'yi de, Evzai ve Sevri'yi de taklid etmeyin. Onlar nereden aldilarsa siz de oradan alin.” Baska bir rivayette: “Dininde bu kimselerden kimseyi taklid etme, Rasulullah ve sahabelerinden varid olan ne ise onu al. Sonrasindaki tabi?nlerde ise kisi muhayyerdir.”
Bir defasinda da soyle demistir:
“Ittiba, kisinin, Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’e ve sahabelere tabi olmasidir. Ancak tabiinden sonra kisi muhayyerdir.”
2- Evzai'nin gorusu, Malik'in gorusu, Ebu Hanife'nin gorusu... Bunlarin hepsi birer gorustur. Bana gore de hepsi esittir. Delil ise ancak rivayetler (hadisler)dir.
3. Kim Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’in hadisini reddederse, o helak olacagi bir ucurumun kenarindadir (demektir).
Iste, hadislere sarilmayi emretme, basiretsiz bir sekilde taklidi nehyetme hususunda imamlarin soyledikleri bunlar. Bunlar oyle acik ifadeler ki hicbir tevil veya munakasayi kaldirmaz. Kaldi ki sunnette sabit olana sarilan kisi, -imamlarin bazi sozlerine muhalif de olsa- onlarin mezheplerinden ve yollarindan ayrilmis olmaz. Bilakis o hepsine tabi olmus, kopmasi mumkun olmayan saglam kulpa tutunmus olur. Ancak onlarin sozlerine muhalif olan sunnetleri terkeden kimse boyle degildir. Boyle biri onlara isyan etmekte ve biraz once onlardan nakletmis oldugumuz sozlerine muhalefet etmektedir. Allahu Teala da buyuruyor ki:
“Rabbine yemin olsun ki, aralarindaki anlasmazliklarda seni hakem secip sonra da verdigin hukme iclerinde bir sikinti duymadan tamamiyla boyun egmedikce, iman etmis olmazlar.” Nisa Suresi
Yine buyuruyor ki: “Onun emrine muhalefet edenler baslarina bir musibet gelmesinden veya aci bir azaba ugramaktan sakinsinlar.” Nur Suresi
Hafiz Ibn Receb (rah.a.) diyor ki: “Kendisine Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellemin emrinin ulastigi her kisinin yapmasi gereken; bunu ummete beyan etmek, onlara nasihat edip bu emre tabi olmalari icin calismaktir. Isterse bu, ummette buyuk bir zatin gorusune ters olsun. Cunku Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem'in emri, hata ederek muhalefet eden buyuk bir zatin sunnete aykiri emrinden tazim edilmeye ve uyulmaya daha layiktir (hak sahibidir). Iste bu itibarla sahabeler ve onlardan sonra gelenler sahih sunnetlere muhalefet edenleri tenkid etmislerdir. Bazen belki de tenkidlerinde kaba ifadeler de kullanmislardir. Ondan nefret ettikleri icin degildir bu. O bilakis o sevdikleri ve saygi duyduklari biridir. Ancak ne olursa olsun, Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem’i daha cok sevmektedirler. Onun emri de butun mahlukatin emrinin ustundedir. Eger Rasulullah’in emri ile bir baskasinin emri celisirse, Rasulullah’in emri one alinmali ve ona tabi olunmalidir. Onun emrine muhalif olana duyulan saygi, Rasulullah’in emrine tabi olmaya engel teskil edemez. Her ne kadar o kisi hatasinda bagislanmis olsa da. Kaldi ki, o bagislanmis olan zat, Rasulullah’in muhalif emri kendisine geldiginde kendi gorusune muhalefet edilmesine itiraz da etmez."
Derim ki: Buna nasil edecekler ki?! Degil mi ki, onlar bunu tabilerine emretmisler ve onlara sunnete muhalif sozlerini terketmeyi gerekli kilmislardir. Hatta Imam Safii tabilerine, kendisi onu almamis olsa bile sahih sunneti ona nispet etmelerini emretmistir. Bu yuzden Ibn Dakik el-Iyd teker teker ve toplu olarak dort imamdan herbirinin sahih hadislere muhalif olan goruslerini topladigi tek ciltlik buyuk eserinin mukaddimesinde soyle demistir:
“Bu meseleleri muctehid imamlara nispet etmek haramdir. Mukallid fakihlerin de bunlari bilmeleri gerekir ki, bu gorusleri onlara nispet ederek, onlara iftira etmesinler.”
