Âleykum selam we rahmetullahi we berakatuh;
الكفاءة - Kefâet ; Sözlükte “eşitlik, denklik ve benzerlik” anlamlarına gelen kefâet, bir fıkıh terimi olarak evlenecek eşler arasında belli hususlarda denkliğin bulunmasını, daha çok da evlenecek eşlerden erkeğin kadına denkliğini ifade eder. Denk olan erkeğe kufuv denilir.
Hukukî bir kurum olarak kefâet, evliliklerde kadın tarafının haklarını koruyucu bir şart olarak gündeme getirilir. Bunun için de esas itibariyle erkeğin belli hususlarda kadına denk olması, erkeğin evleneceği kadından bu yönlerden daha aşağı bir durumda olmaması gerekir. Erkeğin kadından daha iyi bir seviyede bulunması ise kadının lehine bir durum olup denkliğe aykırı sayılmaz. Kefâetin hukukî bir şart olarak gerekip gerekmediği kadar hangi hususlarda aranacağı da fakihler arasında tartışmalıdır.
Kefâet konusunda en katı davranan ve kefâet kriterlerini en geniş tutan fakihler Hanefîler’dir. Bu biraz da onların kadına velisinin izni olmadan evlenebilme yetkisi tanımalarından kaynaklanır. Hanefîler, geniş tuttukları kefâet şartına riayet edilmediğinde veliye nikâhı feshetme yetkisi tanıyarak kefâeti gözetmeyip velisinin de iznini almadan evlenen kadının bu evliliğinden velinin ve ailenin diğer fertlerinin zarar görmesini önlemek istemişlerdir.
Hanefî mezhebine göre erkeğin evleneceği kadına 6 konuda denk olması gerekir: Soy / neseb, Müslüman olmak / iman, hürriyet, meslek, dindarlık ve zenginlik.
1 - Dört mezhebe göre evlilikte denkliğin hükmü nedir?
Hanefîler : Kufuv (denk olmak) vâcibdir, yâni gözetilmesi gerekir. Ama bu, nikâhın sahihliği için şart değildir; aileyi korumak ve mağduriyetleri önlemek için bir haktır.
Şafiîler : Kufuv, mustehab / adaba uygun görülür. Nikâhın sıhhatine etkisi yoktur.
Mâlikîler : Kufuv, nikâhın sıhhat şartı değildir; daha çok kadının maslahatını gözetmek için aranır.
Hanbelîler : Hanefîlere yakın bir görüştedir; kufuv, özellikle kız velisinin hakkıdır; denk olmaması durumunda veli itiraz edebilir.
2 - Hanefîlere göre evlilikte denklik olmazsa nikâh yine de geçerli midir?
Evet, nikâh geçerlidir. Ancak veli isterse "kefâet yoktur" gerekçesiyle hakimden fesih taleb edebilir. Denklik daha çok "velinin rıdası ve kızın maslahatını" ilgilendirir; nikâhın batıl olmasına yol açmaz.
3 - Evlilikte denklik olmazsa, kızın ailesi nikahı hangi mezheblerde bozabilir?
Hanefî : Denk değilse, veli (özellikle baba veya dede) hâkime başvurup nikâhı feshettirebilir.
Hanbelî : Hanefîlere benzer; velinin hakkı vardır.
Şafiî ve Mâlikî : Denklik nikâhın sıhhat şartı olmadığından, aile nikâhı feshedemez.
4 - Kızını kendisine denk olmayan bir erkeğe bile bile veren ailesi, verdikten sonra vaz geçip bu nikahı bozabilir mi?
Hanefî : Eğer veli kızını, damatla denk olmadığını bilerek kendi rıdasıyla evlendirmişse, sonradan "denk değildi" diyerek bozma hakkı düşer.
Hanbelî : Aynı şekilde; veli bilerek izin verdiyse artık fesih taleb edemez.
Şafiî ve Mâlikî : Zaten denklik şartı aranmadığı için bozma imkânı yok.
5 - Erkeğin kendisi Müslüman, ama ailesi murtedse, kızın hem kendi hem ailesi Müslümansa denklik şartına aykırı mıdır?
Hanefî : Kufuv, aslen erkek ve kadın arasında aranır; ailesi üzerinden aranmaz. Erkek Müslüman olduğu için nikâh sahih olur. Ailesinin murted olması denkliğe zarar vermez.
Şafiî, Mâlikî, Hanbelî: Aynı şekilde; denklik kişinin kendi dini ve ahlâkî durumu üzerinden değerlendirilir. Ailenin murted olması, nikâha engel sayılmaz.
