İslâm'da şâhidlik ile hadis rivayeti arasında önemli farklar vardır.
Hadislerin değerlendirilmesi, klasik şâhidlik kaidelerinden farklı kriterlere dayanır. Bunun sebebleri;
Şahidlik ile Hadis Rivayeti Arasındaki Temel Farklar
Şahidlik: Mahkemelerde bir olayın isbatı için yapılan beyanda iki erkek veya bir erkek ile iki kadının şahidliği gibi kriterler Kur’an’da belirlenmiştir. (Bakara, 282) Burada temel amaç, adaleti sağlamak ve yanlış kararların önüne geçmektir.
Hadis Rivayeti: Hadisler, Rasûlullah’ın (s.a.v.) söz, fiil ve takrirlerini (onaylarını) aktaran nakillerdir. Burada adalet ve zabt (güvenilirlik) esas alınır, aktaranın cinsiyeti belirleyici bir kriter değildir.
Kadınların Hadis Rivayetindeki Rolü
Hadis rivayetinde, bir erkeğin veya bir kadının rivayeti, eğer adalet ve zabt açısından güvenilirse kabul edilir. Kadınların hadis rivayetleri, erkeklerinkiyle aynı hükme tabidir. Misalen;
Aişe (r.anha), en çok hadis rivayet eden sahabilerden biridir ve Onun rivayetleri fıkıh ve ahkam meselelerinde de kabul edilmiştir.
Ummu Seleme (r.anha) ve Esma bint Ebu Bekir (r.anha) gibi birçok kadın sahabi de hadis rivayet etmiştir.
Hadislerde Güvenilirlik ve Senet Sistemi
Hadis ilmi, cerh ve tâdil gibi detaylı bir inceleme sürecine dayanır. Bir râvinin güvenilir olup olmadığı, hafızası, doğruluğu ve adaleti dikkate alınarak belirlenir. Hadis rivayetinde şu kriterler öne çıkar:
a- Adalet (dindarlık ve dürüstlük)
b- Zabt (güçlü hafıza ve güvenilir kayıt)
c- Kesintisiz senet (rivayet zincirinde kopukluk olmaması)
d- Hadisin metninde ve senedinde şazlık ve illet bulunmaması
Ahkam Hadislerinde Özel Bir Ayrım Var mı?
Bazı alimler, ahkâm (hükümlerle ilgili) hadislerde daha fazla ihtiyatlı olunması gerektiğini söylemişlerdir. Ancak bu, rivayet edenin cinsiyetine değil, rivayetin güvenilirliğine bağlıdır. Hadislerin sahih olup olmadığı, bütüncül hadis metodolojisi çerçevesinde değerlendirilir.
....
Hadislerdeki şâhidlerin cinsiyet ve sayısı ile ilgili diğer suallerinize gelirsek; hadislerin delil olarak kullanılmasında "haber-i vahid", "tevatur" ve "şâhidlik" ilişkisi gibi temel usul meselelerine dayanıyor. Şöyle ki:
Hadis Rivayetinde Şâhidlik Kriterleri Geçerli midir?
Hadis rivayetinde şâhidlik kuralları (iki erkek veya bir erkek iki kadın) geçerli değildir. Hadislerin kabulu, râvilerin güvenilirliğine ve zincirin sağlamlığına bağlıdır. Bir hadisin delil olup olmadığı şu kriterlere göre belirlenir:
Senedin sahih olması (güvenilir raviler, kesintisiz zincir)
Metnin sahih olması (uydurma veya çelişkili olmaması)
Hadisin amelî değer taşıması (fıkıh, akaid, ahlak konularına etkisi)
Bir hadis, bir kişi tarafından bile rivayet edilse, eğer sahihse ve başka bir delil onu geçersiz kılmıyorsa, delil olarak kabul edilir. Hadis rivayetinde cinsiyet ayrımı veya şâhidlik sayısı gibi bir şart yoktur.
Ömer'in (r.anh) Şâhid İstemesi Ne Anlama Gelir?
Ömer’in r.anh) bazı hadisler için şâhid istemesi, hadisin zayıf veya unutulma ihtimali olan bir durumda olmasına dayanır. Ancak bu uygulama, her hadis için geçerli bir kural değildir. Sahabenin bazı hassas konularda hadisin doğruluğunu teyit etmek için ek şâhid istemesi, tevature yakın bir güven sağlama çabasıdır.
Misalen, Ömer (r.anh), bir kadının ve bir erkeğin şâhidliğiyle gelen recm hadisini kabul etmiştir. Eğer hadislerin kabulünde mahkeme şâhidliği kıstası olsaydı, bu rivayeti de kabul etmemesi gerekirdi. Bu da gösteriyor ki, Ömer'in şâhid istemesi her hadis için geçerli bir kural değildir.
Sadece Bir Sahabeden Gelen Hadis Delil Olur mu?
Evet, eğer hadis sahihse ve ona aykırı bir delil yoksa, tek bir sahabeden gelen hadisle de amel edilir. Bu tür hadislere "haber-i vahid" denir ve fıkıhta bağlayıcı delil kabul edilir.
Misal:
Ömer bin Hattab (r.anh), Abdurrahman bin Avf'tan (r.anh) gelen mesih hadisiyle amel etmiştir.
Aişe’nin (r.anha) teyemmum hadisi, tek rivayet olmasına rağmen ummet tarafından kabul edilmiştir.
Ancak aynı konuda çelişkili başka sahih hadisler varsa, bu durumda şu usuller devreye girer:
Cem etmek (uyumlu hale getirme): Eğer çelişen hadisler bir arada anlamlı şekilde yorumlanabiliyorsa, tercih edilmeye çalışılır.
Nesh (hükmün kaldırılması): Hadislerden biri, diğerinden daha sonra söylenmişse, nesih ihtimali incelenir.
Tercih (daha sahih olana yönelme): Sened veya metin açısından daha güçlü olan hadis tercih edilir.
Durdurma (tevakkuf): Çelişkiler çözülemiyorsa, konu hakkında kesin hüküm verilmez.
Çevrimdışı
