Çevrimiçi
Fetret Ehlinin Ahiratteki Durumu ?
SORU:
CEVAB :
Kur'anda veya sunnette farklı bir karine bulunmadığı surece, ebedi cehennemliğine hamledilir, ki ehli sunnet te öyle bilmiştir. Aksi taktirde Rasulullah (s.a.v.) dua etmekten çekinmez, men edilmezdi. Ayrıca her Fetret ehli kurtulur diye bir şart da yoktur. Hele ki şirk koşmuş ise !
İslam alimleri fetret ehlini 3 kısım kabul ederek değerlendirir:
1. Cenab-ı Hakk'ın varlık ve birliğini kendi aklı ve zekasının yardımıyla düşünüp bulan ve bilen kimseler:
Kus bin Saide ve Cennetle müjdelenen Sahabilerden Said bin Zeyd'in babası Zeyd bin Amr gibi.
2. Tevhid inancını bozup değiştirerek putperestliği kabul eden ve kendilerine göre din uydurup insanları kendi çevresinde toplayanlar:
Arablar arasında putperestliği çıkaran Amr bin Luhay ve diğer muşrikler gibi.
3. Ne mûmin, ne de muşrik herhangi musbet veya batıl bir inanca sahib olmayıp bütün ömrünü gaflet içinde geçiren; akıl ve zihnini bu nevi meselelerle meşgul etmeyen kimseler:
Cahiliye devrinde bu sınıfa giren insanlar da vardı.
Bu 3 sınıftan ikinciler putperest olduklarından Cehennemliktir.
Üçüncü sınıfa girenler ise gerçek manada fetret ehli olduklarından bunlar Cehennem ehli olmayacaklardır. Çünkü, kendilerine hak ve hakikati tebliğ edecek bir peygamber gelmediği, küfrü gerektirecek bir halleri de olmadığından ehl-i necattırlar.
Bu hususta bütün Ehl-i Sünnnet ittifak etmişlerdir. (Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrid-iSarîh Tercemesi ve Şerhi 4, 544)
Birinci sınıfta bahsedilen Kus bin Saide ile Zeyd bin Amr ise binlerce insanın arasında Allah'ın varlık ve birliğine inananlar olduklarından, o zamanlar bir peygamber gelmediğinden herhangi bir peygamberin de ummeti olmadıklarından ve ayrıca Peygamber Efendimize de yetişemediklerinden Cenab-ı Hak onları tek başlarına ayrı bir ummet olarak haşredecektir.
Fetret ehlinin ibadet ve dinî hükümlerle mukellef olmadığı muhakkaktır. Ancak Allah'a iman etmekle mükellef olup olmadığı hakkında Ehl-i Sunnetin itikadı mezheblerinden Maturidi ve Eş'ari mezhebleri arasında ihtilaf vardır.
İmam Maturidi'ye göre, bu insanlar Cenab-ı Hakkın kendilerine verdiği aklı kullanıp, yer, gök ve içindekilere ibret nazarıyla bakıp Allah'ın varlığını idrak etmelidirler.
İmam Eş'ari'ye göre ise, fetret ehli Allah'a inanmakla mukellef değildir. Zira kendilerine bir peygamber gelmemiştir. Cenab-ı Hak "Biz bir peygamber göndermedikçe hiçbir kimseye âzab etmiş değiliz" (İsra 15) buyurmaktadır. Dolayısıyla, bunlara bir peygamber gelmediği için azaba mustahak değillerdir.
"Kim hidayete ererse kendi nefsi için hidayete ermiş olur. Kim de dalâlete düşerse kendi nefsi aleyhine dalâlete düşmüş olur. Hiç kimse bir başkasının yükünü yüklenmez. Biz, bir peygamber göndermedikçe azâb ediciler değiliz." (İsra 15)
İbn Abdi'l-Berr'in zayıf bir sened ile Aişe'den rivayetinde o şöyle demiştir:
Hadice, Rasulullah (s.a.v.)'a "muşriklerin çocuklarının âhiratte durumlarının ne olacağını" sormuş da,
Allah'ın Rasulu (s.a.v.): "Onlar babalarındandır, babalarına tâbidir." buyurmuşlar.
Daha sonra aynı şeyi Rasulullah (s.a.v.)'a ben de sordum, "Onların (yaşasalardı) ne yapacak olduklarını en iyi elbette Allah bilir." buyurdular.
Daha sonra ve İslâm yerleşip sağlamlaştıktan sonra tekrar sordum da "Hiç kimse bir başkasının yükünü yüklenmez..." âyet-i kerimesi nazil oldu ve Rasul-u Ekram (s.a.v.): "Onlar fıtrat üzeredirler." veya "Onlar cennettedirler." buyurdu. (Suyutî, Lubâbu'n-Nukul, I, 227)
İbn Abbâs'tan rivayete göre ise "Bana tabi olun ve Muhammed'i inkâr edin. Eğer bir günahı varsa benim boynuma." diyen el-Velîd ibnu'l-Muğîra hakkında nazil olmuştur (Kurtubî. age. x, 151; alusî, age. xv, 35) ki âyetin mekkî oluşuna uygun olan sebeb de budur.
Ayet-i Keriminin sonunda "Biz, bir Peygamber göndermedikçe kimseye azap etmeyiz." buyurulmakta ve Allah tealanın, kullarına karşı adaletli davrandığı ve onlara emirlerini ulaştırmadan azab etmediği beyan edilmektedir.
Alimler, bu âyet-i Kerimenin hükmüne göre, kâfirlerin henüz küçük iken ölen çocuklarının, delilerin, İslam dini geldiğinde çok yaşlılığı sebebiyle bunak durumda olanların, dilsizlerin, kendilerine Peygamber ve ilahi emirlerin tebliği ulaşmayan kimselerin ve vahyin kesildiği fetret dönemi insanlarının kıyamet gününde durumlarının ne olacağı hakkında farklı görüşler beyan etmişlerdir.
Bazılarına göre bu kimselere âhirette ne gibi bir muamele yapılacağı bilinemez. Bunlara ne muamele yapılacağı Allanın bileceği bir iştir.
Bunlar, görüşlerine delil olarak şu Hadis-i Şerifi zikretmişlerdir.
Rasulullah (s.a.v.)'den, muşriklerin, küçük yaşta ölen çocuklarının âhirette durumlarının ne olacağı sorulmuş.
Rasulullah da: "Onların (Yaşasaydılar) ne gibi ameller yapacaklarını Allah daha iyi bilir. (Buhari, K. el-Cenaiz, bab: 93, K. el-Kader, bab: 3 ; Muslim, K. el-Kader, bab: 23-24, Hadis No: 2658) buyurmuştur.
Bazılarına göre ise bu gibi insanlar, âhirette Allah teala tarafından imtihan edilecekler ve sonunda herkes layık olduğu muameleye tabi tutulacaktır.
Bunlar, görüşlerine delil olarak şu Hadis-i Şerifi zikretmişlerdir:
"Rasulullah (s.a.v.) buyuruyor ki:
"Kıyamette dört çeşit insan kendilerini savunacaklardır. Bunlar: Hiç işitmeyen sağır, deli, bunak ve fetret döneminde ölen kimselerdir.
Sağır şöyle diyecektir: "Ey Rabbim, İslam gelmiş fakat ben ondan hiç birşey işitmedim."
Deli: "Ey Rabbim, İslam gelmiş fakat o sırada çocuklar benim üzerime deve dışkısı atıyorlardı. (Ben, çocukların oyuncağı durumundaydım.) diyecektir.
Bunak: "Ey Rabbim, İslam gelmiş fakat ben ondan hiçbir şey anlayamadım." diyecek.
Fetret döneminde ölen ise: "Ey Rabbim, bana senin Peygamberin ulaşmadı," diyecektir.
Bunun üzerine Allah teala onlardan, kendisine mutlaka itaat edeceklerine dair söz alacak ve onlara, cehenneme girmelerini emreden bir elçi gönderecektir. (Rablerinin bu emrine uyarak) oraya girenler için cehennem soğuk ve selamet olacaktır. (Rablerinin emrine uymayarak) oraya girmeyenler ise zorla cehenneme sürükleneceklerdir."
(Ahmed b. Hanbel, Musned, C: 4, S: 24)
Tâberi de bu görüşü tercih etmektedir.
Bu çeşit insanların cehennemlik olduklarını söyleyenler olduğu gibi cennetlik olduklarını söyleyenler de vardır. Ve her birlerinin ileri sürdükleri delilleri de vardır. Bu hususta daha geniş bilgi için konuyla ilgili kaynaklara bakılabilir. (Ebu Cafer Muhammed b. Cerir et-Taberi, Taberi Tefsiri, Hisar Yayınevi: 5/265-267.)
"Kim hidayete ererse kendi nefsi için hidayete ermiş olur. Kim de dalâlete düşerse kendi nefsi aleyhine dalâlete düşmüş olur. Hiç kimse bir başkasının yükünü yüklenmez. Biz, bir peygamber göndermedikçe azâb ediciler değiliz." (İsra 15)
Ebu Mansur Maturîdî ve takibçileri, bu ayeti dünyada helakin ve âzabın yokluğuna hamletmişlerdir. Onlara göre, iman ve tevhidi terkettiklerinden dolayı fetret ehli (Fetret ehli, iki peygamber arasında olanlardır. Birinci peygamber onlara gönderilmemiş; onlar da ikincisine yetişmemişlerdir) de azap göreceklerdir.
İmam Nevevi bu görüşü benimseyerek, Muslim şerhinde şöyle demiştir: «Arabların bulunduğu putperestlik üzerinde iken, Fetret devrinde gelen kimse ateştedir».
Bu, çağrı ulaşmadan önce azaba duçar etmek değildir. Çünkü fetret ehline, İbrahim (a.s.)'in ve diğer peygamberlerin çağrısı ulaşmıştır.
Anlaşıldığına göre İmam Nevevî, önceki peygamberlerin çağrısını işiten kimseye, ona gönderilmiş olmasa bile, o peygamberlere iman etmesinin vacib olduğunu söylemek istemiştir. Bu bakımdan İmam Nevevi'nin onların fetret ehli olduğunu söylemesiyle, çağrının onlara ulaştığı hükmü arasında bir tenakuz söz konusu değildir. Şayet daha önceki peygamberlerin onlara da gönderildiğini söyleseydi, o zaman iki görüş arasında tenakuz olurdu ki o bunu söylememiştir.
Onların mutlaka âzab göreceklerini savunan bazı kimseler, Muaz b. Cebel'den rivayet edilen şu hadise dayanmışlardır:
«Kıyamet Günü'nde; deli olduğu halde, fetret döneminde iken veya çocuk olduğu halde ölen kimseler getirilir.
Deli; «Ey Rabbim! Eğer bana akıl verseydin, akıl verdiklerinin arasında hiç kimse aklıyla benden daha mesut olamazdı» der.
Fetret döneminde ölen kişi; «Ey Rabbim! Eğer bana bir peygamber gönderseydin, peygamber gönderdiğin kimseler arasında hiç kimse bu hususta benden daha mesut olamazdı» der.
Küçük çocukken ölen kimse ise, «Ey Rabbim! Eğer bana bir ömür verseydin, ömür verdiğin kimseler arasında hiç kimse benden daha mesut olamazdı» der.
Bunun üzerine Allah Teâlâ onlara, «Gidin cehenneme girin» der.
Şayet cehenneme girseydiler hiçbir zararları olmazdı. Onlar cehenneme doğru giderken ateşten kıvılcımlar çıkıyordu. Onlar bu kıvılcımların Allah'ın yaratmış olduğu her şeyi yok edeceğini sandılar ve süratle dönüp, «Ey Rabbimiz! İzzetin adına yemin ederiz ki cehenneme gitmek istedik ama üzerimize ateşten kıvılcımlar sıçradı. O kıvılcımların her şeyi helak edeceğini sandık» derler.
Allah onlara yine, «Gidin cehenneme girin» der ve onlar dönerler. Ancak her defasında da aynı olay olur.
Sonunda Allah Teâlâ, «Sizi ilmim üzere yarattım ve sizi ilmime göndereceğim. Ey ateş onları tut» der ve ateş onları tutar."
(Hakim Tirmizi: Nevadir'ul-Usul, Taberani, Ebu Nuaym)
Bazı rivayetler ise onların bir kısmının azaba duçar olacağını, bir kısmının ise olmayacağım ortaya koymaktadır.
Meselâ, Ebu Hurayra'den rivayet olunduğuna göre Peygamber (a.s.) şöyle buyurmuştur:
«Kıyamet Günü'nde dört sınıf kimse masum oldukları hususunda delil getireceklerdir.
1. Sağırlar
2. Deliler
3. İhtiyarlar
4. Fetret döneminde ölenler
Sağır kimse: «Ey Rabbim! İslâm geldi ama ben hiçbir şey işitmiyordum. Onun için tabi olmadım» der.
Deli; «Ey Rabbim! İslâm geldi ama çocuklar bana fışkı atıp duruyordu (yani aklım yoktu)» der.
İhtiyar; «Ey Rabbimiz! İslâm geldi ama ben ihtiyarlık dolayısıyla hiçbir şeye akıl erdiremeyecek hale gelmiştim» der.
Fetret devrinde ölen: «Ey Rabbim! Senin bana rasulun gelmedi ki» der.
Bunun üzerine Allah Teâlâ, onlardan kendisine itaat edeceklerine dair söz alır ve kendilerine elçi gönderir.
Elçi onlara «ateşe girin» der.
Kim ateşe girdiyse ona kuvvetli bir serinlik gelir. Girmeyenler ise ateşe doğru çekilirler».
(İmam Ahmed, İbn Raheveyh, İbn Merduveyh, Beyhaki)
Enes b. Malik'ten rivayet olunduğuna göre Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:
Allah Teâlâ, cehennem boynuzlarından birine; | «Çık ortaya» diye emreder.
Onlara da, «Ben kullarıma, yine kullarımdan olan peygamberler gönderiyor» Duran: Ben ise bugün size gönderilmiş elçiyim» der.
Allah Teâlâ bunun üzerine onlara, «şu boynuza girin» diye emreder. Onlardan üzerinde şekavet yazılı olan; «Ey Rabbim! Bizi buraya mı sokuyorsun? Oysa biz bundan kaçıyorduk» der.
Kendisi için saadet yazılı olan ise, gider ve boynuza girer.
Allah Teâlâ; «Siz beni gördüğünüz halde bana isyan ettiniz. Demek ki peygamberlerimi yalanlama hususunda daha da şiddetli olacaktınız» der. Böylece bunlar cennete, isyan edenler de cehenneme girerler.»
(Kasım b. Esbah, Bezzar, Ebu Ya'la , hadis no: 4224; İbn Abdilberr: Temhid adlı kitabında; Elbânî; "Silsiletu'l-Ehâdîsi's-Sahîha"; c: 5, s: 603, hadis no: 2468)
Bu türden birçok rivayetler vardır. Muşrik çocuklarının hatta mu'minlerin çocuklarının bir kısmının cennette, bir kısmının da cehennemde olduğunu söyleyenler bu rivayetlere dayanmışlardır. Ancak bu rivayetlerin sahih olup-olmadığı hususunda düşünmek gerekir.
Nitekim Alusî (rahimehullah), bu tür rivayetlere yer verdikten sonra şöyle demektedir:
«Kalbin meylettiği husus şudur:
Allah'ın marifetinde, vahdaniyetinde, çocuktan munezzeh olduğunda akıl huccettir. Elbette, şeriat varid olmazdan önce, peygamberlerin gönderilmesi, kitapların indirilmesi Allah'ın bir rahmetidir. Bunlar akılla kavranamayacak noktaları açıklamak içindir. Meselâ ibadetlerin, cezaların öyle çeşitleri vardır ki, akıllar onları çözemez. Bu yüzden nakil gelmiştir. Şayet akıl tek başına yeterli (huccet) olsaydı Allah Teâlâ peygamberlerini göndermezdi. Bu bakımdan 'akıl yeterlidir' şeklinde bir itiraza mahal yoktur.
Fetret döneminde yaşayıp, akıllı olan, delil getirmeye gücü yeten bir kimsenin, Rabbini tanımaması hususunda herhangi bir özrü olamaz. Çünkü peygamberlerden birinin çağrısı mutlaka ona yetişmiştir. Nitekim peygamberlerin çağrısını işitmeyen bir kimse dünyada yoktur. Ancak peygamberlerimize iman, çağrının kendilerine yetişmediği kimseler için vacib değildir. Çünkü akıl bu hususta herhangi bir mecal sahibi değildir».
İmam Gazali bu hususta şöyle demektedir:
«Peygamber'in bi'setinden sonra insanlar birkaç sınıfa ayrıldılar. Bir sınıf vardır ki peygamberlerin çağrısı onlara ulaşmamıştır. Bu yüzden nubuvvetten haberdar değillerdir. Onlar kesinlikle cennet ehlidirler.
Diğer bir grup vardır ki, Peygamber'in çağrısı onlara ulaşmıştır. Mucizenin onun elinde zuhur ettiğine şahid olmuşlardır. Onun ahlâkından, yüce sıfatlarından haberdardırlar. Ne var ki Peygamber'e yine de iman etmemişlerdir. Tıpkı aramızdaki kâfirler gibi. Onların cehenneme girecekleri kesindir.
Üçüncü bir grub vardır ki, Peygamber'in çağrısı kendilerine ulaşmış, ondan haberdar olmuşlardır. Fakat bu herhangi birimizin Deccal'i işitmesi gibidir. Biz Peygamber'in kadrini böyle bir şeyden tenzih ederiz. Ben bu kimseler için cenneti umarım. Çünkü onların kulağına, iman etmeleri hususunda teşvik edici herhangi bir söz gelmemiştir».
Gazali'nin birinci sınıf hakkında, cennet olduğunu söylemesi ve sonuncu sınıf için de cenneti umduğunu ifade etmesi, onların iman etmeleri halindedir. Eğer bunlar iman etmemiş kimselerse, akıbetleri hakkında ihtilaf edilmiştir.
İmâm Ahmed İbn Hanbel der ki: Bize Ali İbn Abdullah... Esved İbn Seri'den nakleder ki; Rasulullah (s.a.v.) şöyle buyurmuş :
Kıyamet gününde dört kişi huccet ikâme ederler. Birisi hiç bir şey duymayan sağır kimse. Diğeri ahmak kimse, üçüncüsü bunak kimse, sonuncusu da fetret devrinde ölmüş olan kimse.
Sağır der ki: Rabbım, İslâm geldiği halde ben ondan hiç bir şey duymadım.
Ahmak der ki: Rabbım, İslâm geldiği sırada çocuklar benim üzerime pislik atıyorlardı.
Bunak der ki: Rabbım, İslâm geldiğinde ben hiç bir şeyi' düşünemiyordum.
Fetret döneminde ölen der ki: Rabbım, bana Senin elçin gelmedi.
Onlarda itaat etmeleri gerektiğine dâir ahidleri alınır ve onların cehenneme gönderilmesi haberi verilir. Muhammed'in canı elinde bulunan Allah'a yemîn ederim ki; eğer onlar cehenneme girmiş olsalardı, oranın serin ve huzur yurdu olduğunu (dönüşeceğini) görürlerdi.
Bu hadîsin bir benzeri Katâde kanalıyla Ebu Hurayra'dan nakledilirse de bunun sonunda «oraya girmeyenler zorla girdirilir» kavli yer almaktadır.
İshâk İbn Rahuyeh de, Muâz İbn Hişâm'dan aynı şekilde rivayet eder. Beyhakî, i'tikâd bölümünde Hanbel İbn İshâk kanalıyla Ali İbn Abdullah el-Medînî'den aynı hadîsi rivayet eder ve; bunun isnadı sahihdir, der.
Aynı hadîsi Hammâd İbn Seleme... Ebu Hurayra'den rivayet eder ve Rasulullah'ın şöyle buyurduğunu belirtir : Dört kişi Allah'ın huzurunda bir hüccetle gelirler ve huccetlerini sergilerler. Sonra yukarıdaki rivayeti nakleder.
Bu hadîsi İbn Cerîr Taberî da Ma'mer kanalıyla mevkuf olarak Ebu Hurayra'den rivayet eder. Ancak bu rivayetin sonunda Ebu Hurayra şöyle devam eder : İsterseniz Allah Teâlâ'nın «Biz, bir peygamber göndermedikçe azâb ediciler değiliz.» (İsrâ, 15) kavlini okuyun.
Aynı rivayeti Ma'mer de... Ebu Hurayra'den mevkuf olarak nakleder.
II- Enes İbn Mâlik'in Rivayeti:
Ebu Dâvud et-Tayâlisî der ki: Bize Rebî', Yezîd İbn Ebân'dan nakletti ki; o, şöyle demiş : Biz Enes İbn Mâlik'e; ey Ebu Hamza, muşriklerin çocukları hakkında ne dersin? diye sorduk.
Enes İbn Mâlik dedi ki: Rasulullah (s.a.v.) şöyle buyurdu : Onların gunâhları yoktu ki bununla azâblanıp cehennem ehli olsunlar. İyilikleri de yoktu ki bununla mukâfatlandırılıp cennet ehlinin hükümdarlarından olsunlar. Onlar cennet ehlinin hizmetkârlarıdırlar.
III- Enes İbn Mâlik'in Bir Başka Hadîsi:
Hafız Ebu Ya'lâ... Enes İbn Mâlik'den nakleder ki: Rasulullah (s.a.v.) şöyle buyurmuş :
Kıyamet gününde doğmuş çocuk, bunak, fetret döneminde ölen ve pîr-i fâni getirilirler. Her biri kendi huccetini söyler. Rab Tebârake ve Teâlâ cehennemden bir bölüğe; çık, der. O bu insanlara şöyle der : Ben kullarıma kendilerinden elçiler gönderirdim. Şu anda ise bizzat ben kendimin size elçisiyim. Şuraya girin.
Rasulullah buyurur ki: Şakâvet yazılı olan kişi; ey Rabbım, biz ondan kaçıyorduk, ona nasıl girelim? der. Saadet yazılı olan kişi de, koşarak hızlıca oraya dalar. Bunun üzerine Allah Teâlâ şöyle buyurur : Siz Benim Rasullerimi yalanlamakta ve onlara isyan konusunda en şiddetli kimseler idiniz. Şunlar cennete, şunlar da cehenneme girsin.
(Hafız Ebu Bekr el-Bezzâr, Yûsuf İbn Musâ kanalıyla Cerîr İbn Abdulhamîd'den bu hadîsi aynı isnâdla rivayet eder)
IV- Berâ İbn Âzib'in Hadîsi;
Hafız Ebu Ya'lâ el-Mavsılî, Musned'inde der ki: Bize Kasım İbn Ebu Şeybe Berâ'dan nakletti ki; o, şöyle demiş :
Peygambere müslümanların çocukları sorulduğunda; onlar babalarıyla beraberdirler, buyurdu. Muşriklerin çocukları sorulduğunda; onlarda babalarıyla beraberdirler, dedi.
Ey Allah'ın Rasulu orada ne yaparlar? denilince; Allah onların durumunu en iyi bilendir, buyurdu.
(Bu hadîsi Ömer İbn Zerr... Berâ kanalıyla Âişe'den nakleder.)
V- Şeybân'ın Hadîsi:
Hafız Ebu Bekr el-Bezzâr, Musned'inde der ki: Bize İbrahim İbn Saîd el-Cevherî... Şeybân'dan nakletti ki; Peygamber bu konunun önemini oldukça büyüttü ve dedi ki:
Kıyamet günü olduğunda câhiliyet ehli putlarını omuzlarında taşıyarak gelirler.
Rabları onlara sorunca; Rabbımız, bize bir peygamber gönderilmemişti, Senin emrin bize ulaşmamıştı. Eğer Sen bize bir peygamber göndermiş olsaydın; biz, kullarının Sana en çok itaat edeni olurduk, derler.
Rabları onlara der ki: İster misiniz Ben size bir şeyi emredeyim de emrime itaat edesiniz?
Onlar; evet, derler.
Bunun üzerine Allah Teâlâ, onların koşup cehenneme girmelerini emreder.
Onlar koşarlar, cehenneme yaklaştıklarında onun kaynayıp uğuldadığını görürler, ve dönüp Rablarına varırlar.
Rabbımız, bizi ondan çıkar veya bizi onun üzerinden geçir, derler.
Rabları buyurur ki: Size bir şeyi emredince Bana itaat edeceğinizi iddia eden sizler değil miydiniz?
Bunun üzerine Allah Teâlâ, onları verdikleri sözden sorumlu tutar ve; gidip oraya girin, der.
Koşarlar onu görünce geri dönüp gelirler ve derler ki: Rabbımız ondan korktuk, ona giremeyeceğiz.
Allah Teâlâ buyurur ki: Oraya hor ve hakîr olarak girin.
Allah Rasulu (s.a.v.) dedi ki: Eğer ilk söylendiğinde oraya girmiş olsalardı, oranın serin ve selâmet yurdu olduğunu görürlerdi.
Sonra Ebu 'Bekr el-Bezzâr der ki: Bu hadîsin metni ancak bu şekilde ma'ruftur. Hadîsi Eyyub'dan sadece Abbâd, Abbâd'dan da yalnız Reyhan İbn Saîd rivayet etmiştir. Ben derim ki: İbn Hibbân, sika râvîler arasında onu da zikretmiştir. îbn Maîn ve Neseî; onun kötü bir tarafı yoktur, ancak Ebu Dâvûd'dan başka kimse ondan hoşnud olmamıştır, der. Ebu Hatim ise onun fena bir kişi olmadığını, ancak hadîsini yazdığını fakat onun huccet olarak alınamayacağını belirtir.
VI- Ebu Saîd el-Hudrî'nin Hadîsi :
İmâm Muhammed İbn Yahya der ki: Bize Saîd İbn Suleyman... Ebu Saîd el-Hudrî'den nakletti ki; Rasulullah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur :
(Kıyamet günü) Fetret devrinde helak olan, bunak ve reşîd olmadan ölmüş çocuk konuşurlar.
Fetret devrinde helak olan; bana bir kitap gelmedi,
Bunak olan; Rabbım, bana akıl vermedin ki onunla hayrı ve şerri düşüneyim,
Çocuk da; Rabbım aklım ermedi ki, der.
Önlerine ateş getirilir ve; oraya atın, denilir.
Allah'ın ezelî ilminde eğer amel işleyecek çağa gelebilseydi saîd olarak yazılanlar ateşten çevrilirler. Amel işleyecek durumda olsaydı Allah'ın bilgisinde şaki olarak yazılmış olanlar ise ateşte tutulur.
Allah der ki: Siz Bana isyan ettiniz, eğer peygamberlerim size gelmiş olsaydı durum nasıl olurdu?
Bezzâr da bu hadîsi Muhammed İbn Ömer kanalıyla... Fudayl İbn Merzuk'dan nakleder, sonra Ebu Saîd'in hadîsi ancak bu yolla Atıyye'den nakledilmiş olarak bilinir, der.
Hadîsin sonunu da şöyle bağlar: Siz, bana isyan ettiniz, ya görmeden elçilerime nasıl isyan edecekdiniz?
VII- Muâz İbn Cebel'in Hadîsi:
Hişâm İbn Ammâr... Muâz İbn Cebel'den nakleder ki; Allah Rasulu şöyle buyurmuş :
Kıyamet gününde aklı çelinmiş, fetrette yok olmuş veya küçükken helak olmuş kişiler getirilirler.
Aklı çelinmiş olan der ki: Ey Rabbım, eğer bana akıl vermiş olsaydın, akıl vermiş olduklarının arasında saadete benden daha lâyık biri olmazdı.
Peygamber fetret devrinde ve çocukken ölenlerden böyle bir ifâdeyi nakleder.
Bunun üzerine Rab Azze ve Celle buyurur ki: Ben, size bir şeyi emredersem, Bana itaat eder misiniz?
Onlar; evet, derler.
Allah Teâlâ; gidin cehenneme girin, buyurur — Peygamber dedi ki; şayet girmiş olsalardı, cehennem onlara zarar vermezdi—
Onların önüne engeller çıkar ve cehennemin yok olduğunu, Allah'ın onu hiç yaratmadığını sanırlar ve sür'atle geri dönerler. Sonra ikinci kez Allah onlara emreder, onlar aynı şekilde geri dönerler.
Rab Azze ve Celle buyurur ki: Ben, sizi yaratmadan önce ne yapacağınızı bildim ve bu bilgime göre sizi yarattım. Bu bilgime göre akıbetiniz belirecektir. Onları yakala, der ve cehennem onları tutuverir.
VIII- Ebu Hurayra'nin Hadîsi:
Ebu Hurayra'nin hadîsi, Esved İbn Serî'nin hadîsinde munderic clarak daha önce geçmişti. Buhârî ve Muslim'in Sahîh'lerinde Ebu Hurayra der ki: Rasulullah (s.a.v.) şöyle buyurdu : Her doğan fıtrat üzere doğar. Anası ve babası onu ya Yahûdî, ya Hristiyan veya Mecusî yaparlar. Nitekim hayvan da doğduğunda ayıpsız ve noksansız olarak doğar. Onda bir sakatlık ve noksanlık hisseder misiniz?
Bir rivayette de derler ki: Ey Allah'ın Rasulu çocuk iken ölenin durumu nedir?
Rasûlullah (s.a.v.) şöyle buyurur : Allah onların ne yapacak olduklarını en iyi bilendir.
îmâm Ahmed İbn Hanbel der ki: Bize Musâ İbn Dâvud... Ebu Hurayra'den nakletti ki; Rasulullah (s.a.v.) —Musâ, bu sözün peygambere âid olub olmadığında şubhe edib; sandığıma göre, demiştir— buyurdu ki: Müslümanların küçük çocukları cennettedir. Onlara İbrahim Aleyhisselâm bakar.
Muslim'in Sahîh'in-de İyâz kanalıyla Rasulullah'tan nakledilir ki; Allah Azze ve Celle : Ben, kullarımı Hanîfler olarak yarattım, buyurmuştur.
Başka bir rivayette de; müsümanlar olarak yarattım, buyurmuştur.
IX- Semure'nin Hadîsi:
Hafız Ebu Bekr el-Berkânî el-Harizmî, «el-Mustahrec Alâ'l-Buhârî» isimli eserinde Avf el-Harâbî kanalıyla.,. Semure'den nakleder ki; Rasulullah (s.a.v.) şöyle buyurmuş : Her doğan fıtrat üzere doğar. İnsanlar yüksek sesle ey Allah'ın Rasulu, ya muşriklerin çocukları? diye seslendiler.
Rasulullah (s.a.v.) muşriklerin çocukları da, buyurdu.
Taberânî der ki: Bize Abdullah İbn Ahmed... Semure'den nakletti ki; o, şöyle demiş : Biz Rasulullah (s.a.v.)'a muşriklerin çocuklarını sorduğumuzda; onlar cennet ehlinin hizmetçileridir, buyurdu.
X- Hasnâ'nın Amcasının Hadîsi:
Ahmed İbn Hanbel der ki: Bize İshâk... Suleym oğullan kabilesinden Muâviye'nin kızı Hasnâ'dan nakletti ki; o amcamın bana anlattığına göre kendisi şöyle dedi demiştir : Ey Allah'ın Rasulu, cennette kim var? dedim. Peygamber : Peygamber cennettedir, şehîd cennettedir, çocuk cennettedir, diri diri gömülen cennettedir.
Bilginlerden bir kısmı bu hadîs üzerinde durur ve çocuklar hakkında bir şey demezken, bir kısmı da Semure İbn Cundeb'in Buhârî'-nin Sahîh'inde naklettiği hadîse dayanarak, onların kesinkes cennette olduklarını bildirirler. Peygamber bir ru'yâsında ağacın altında bulunan bir ihtiyara rastlar, çevresinde de çocuklar vardır. Cibril ona; bu, İbrahim Aleyhisselâm'dır, şunlar da müslümanların çocuklarıdır, der.
Ey Allah'ın Rasulu muşriklerin çocukları da mı? denilince, o; evet muşriklerin çocukları da, der.
Bazı bilginler de; muşriklerin çocuklarının — Peygamberin; onlar babalarıyla beraberdir, kavline istinaden— cehennemde olduklarını söylerler. Bazıları da çocukların kıyamet gününde Arasât'da imtihana tâbi tutulacaklarını, emre itaat edenin cennete gireceğini ve daha önce Allah'ın onlar hakkındaki saadete ereceklerine dâir bilgisinin açıklık kazanacağını, isyan edenlerin hor ve hakîr olarak cehenneme gireceklerini ve yine Allah'ın daha önce onlar hakkındaki şaki olacaklarına dâir bilgisinin açığa çıkacağını belirtirler. Bu söz, bütün delilleri birleştirir. Bu, birbiriyle şâhid olarak desteklenen daha önceki hadîslerde açıkça belirtil
mektedir.. Bu sözü Ebu'l-Hasan Ali İbn İsmail el-Eş'ârî sünnet ve cemâat ehlinden böylece nakletmiştir. Hafız Ebu Bekr el-Beyhakî de «Kitab el-İtikâd» isimli eserinde bu görüşü desteklemiştir. Hadîs tenkîdçileri, hafızlar ve bilginlerin muhakkikleri de böyle demişlerdir.
Şeyh Ebu Ömer İbn Abd'ul-Berr en-Nemerî imtihanla ilgili yukarıda geçen hadîslerden sonra şöyle der :
Bu konudaki hadîsler kuvvetli değildir ve bir hüccet olarak kullanılamaz. İlim ehli onu reddeder. Çünkü âhiret diyarı mükâfat yurdudur. Amel ve imtihan diyârî değildir. O zaman bunlar nasıl cehenneme girmeye zorlanabilirler? Orada amel ve ibâdet, yaratıkların imkânı haricindedir. Allah bir kula götüremeyeceği yükü yüklemez.
Onun söylediklerine şöyle cevab verilir :
Bu konudaki hadîslerden bir kısmı sahihtir. Nitekim bilginlerin önderlerinden bir çokları bu kanâati belirtmişlerdir. Bir kısmı hasendir, bir kısmı da sahîh ve hasenle kuvvet kazanan zayıf hadîstir. Bir konudaki hadîsler bu tarzda birbirini destekler nitelikte olursa, ona bakan kişinin nazarında hadîsler hüccet ifâde ederler. Şeyh Ebu Ömer'in «Âhiret mukâfat yurdudur» sözüne gelince, şubhesiz ki orası mukâfat yurdudur. Ancak mukâfat yurdu olması, cennet veya cehenneme girmeden önce Arasât'da iken sorumluluk yüklenilmesini engellemez. Nitekim Şeyh Ebu'l-Hasan el-Eş'arî, sünnet ve cemâat ehlinin mezhebine göre çocukların ahrette imtihan edileceklerini bildirmiştir.
Hak Teâlâ da Kalem suresinde şöyle buyurmaktadır : «O gün işin dehşetinden baldırlar açılır, secdeye çağırılırlar da buna güçleri yetmez.» (Kalem, 42 - 43)
Sahîh hadîslerde ve diğerlerinde sabit olan sünnete göre; mu'minler kıyamet gününde Allah'a secde edeceklerdir. Munâfıkın buna gücü yetmeyecek belleri arkaya katlanacaktır. Secdeye gitmek istedikleri her seferde kafaları üstü düşeceklerdir.
Buhârî ve Muslim'in Sahihlerinde vârid olduğuna göre; cehennemden en son çıkacak kişi hakkında şöyle denir : Allah Teâlâ orada bulunandan daha başka bir şey istememesi için o kimseden ahidler ve sözler alır ve bunu defalarca tekrarlatır. Ve Allah Teâlâ şöyle buyurur : Ey Âdemoğlu, sen ne kadar sözünden dönersin. Sonra onun cennete girmesine izin verir.
Şeyh Ebu Ömer İbh Abd'ul-Berr'in «Cehenneme girmeye onları nasıl zorlar. Bu, onların gücü dâhilinde değildir ki?» sözüne gelince.
Bu ifâde hadîsin sıhhati için bir engel değildir. Çünkü Allah Teâlâ kıyamet gününde kullarına Sırat köprüsünden geçmelerini emreder. Sırat cehennemin üzerinde bir köprüdür, kıldan ince, kılıçtan keskincedir. Mu'minler amellerine göre şimşek gibi, rüzgâr gibi, soylu atlar gibi ve binek atları gibi geçerler. Kimileri yürüyerek, kimileri koşarak, kimileri abanarak, kimileri de yüzüstü sürünerek geçerler. Cehenneme girmeleri emredilenlerin durumu hiç de iyi değildir. Hattâ çok daha zor ve çok daha kötüdür. Kaldı ki sahîh hadîste sabit olduğuna göre, Deccâl'ın da cennet ve cehennemi olacaktır. Şeriatı koyan Şâri; Deccâl'ın sunduğu ve kendilerine ateş gibi görünen şeyleri çekinmeden içmelerini, onun selâmet ve soğukluk olacağını bildirmiştir. Bu durum da ona benzer. Öte yandan Allah Teâlâ İsrâiloğullarına kendi kendilerini öldürmelerini emretmiştir. Onlar da bir sabah akşama kadar birbirlerinden yetmiş bin kişiyi öldürmüşlerdir. Kişi babasını ve kardeşini öldürüyormuş. Allah Teâlâ onların üzerine bir bulut karanlığı göndermiş. Bu, onların buzağıya tapmalarından dolayı bir ceza imiş. Bu durum da şahıslar için gerçekten zordur ve yukarıda zikri geçen hadîste söz konusu edilen hususlardan hiç de aşağı değildir. Allah en iyisini bilendir.
Musluman ve Muşriklerin
Küçük Yaşta (Buluğ Çağına ermeden) Ölen Çocuklarının Ahiratteki Durumu?
Mûminlerin Çocukları
İyi bilinsin ki; ihtilâf konusu olan, müşriklerin çocuklarıdır. Mûminlerin çocuklarına gelince, bu konuda bilginler arasında ihtilâf yoktur.
Nitekim Hanbelî fakîhlerinden Kadı Ebu Ya'lâ İbn el-Ferrâ, Ahmed İbn Hanbel'in şöyle dediğini nakleder :
Onların cennet ehli oldukları konusunda ihtilâf yoktur. İnsanlar arasında meşhur olan görüş de budur. Allah dilerse bizim kesin karâr vereceğimiz kanâat da budur.
Şeyh Ebu Ömer İbn Abd'ul-Berr'in bazı bilginlerden naklederek onların bu konuda durakladıkları, bütün çocukların Allah Azze ve Celle'nin irâdesi altında bulundukları görüşünü serdettikleri tarzındaki kanâatına gelince :
Ebu Ömer İbn Abd'ul-Berr'in ifâdesine göre bu görüşe; aralarında Hammâd İbn Zeyd, Hammâd İbn Seleme, Abdullah İbn Mubârak, İshâk İbn Rahuyeh ve diğerlerinin de bulunduğu hadîs ve fıkıh ehli bir topluluk kail olmuşlardır.
Onlar derler ki: Bu husus İmâm Mâlik'in el-Muvatta'mda kader bahsinde çizdiği duruma benzer. Onun bu konuda îrâd ettiği hadîsler de böyledir.
Mâlikîlerin çoğunluğu da bu görüştedir. Ancak İmâm Mâlik'den nass halinde bir şey vârid olmamıştır.
Mâlikilerden sonraki bilginler müslüman çocuklarının cennette olduklarını kabul etmişler, muşrik çocuklarının ise Allah'ın irâdesine bağlı olduklarını bildirmişlerdir.
Ömer İbn Abdu'l-Berr'in sözü burada bitiyor. Ancak bu, gerçekten garîbdir. Ebu Abdullah el-Kurtubî de et-Tezkire isimli kitabında aynı şeyi zikreder. Allah en iyisini bilendir.
"Bir çocuk ölmüştü. Ben: "Ne mutlu ona! Cennet kuşlarından bir kuş oldu!" dedim.
Aleyhissalâtu vesselâm: "Sen Allah'ın cenneti de cehennemi de yarattığını, beriki için de öteki için de ahali yarattığını bilmiyor musun?" buyurdular."
(Muslim, Kader 30, (2662); Nesaî, Cenaiz 58, (4, 57); Ebu Davud, Sünnet 18, (4713)
Bu hadis, buluğa ermeden vefat eden Müslüman çocukların ahiratteki durumu hakkında bir hüküm getirmektedir:
Cennetlik mi, cehennemlik mi olacakları Allah'ın meşietine bağlıdır.
Burada şunu belirtelim ki, Müslüman çocuklarıyla ilgili hüküm de munakaşa edilmiştir. Çünkü sadedinde olduğumuz hadis, "cennetliktir!" hükmüne ihtiyat getirmektedir. Bu sahih hadisi esas alanlar, bu meselede ihtiyatı tercih etmiş olurlar.
Ancak mevzuya temas eden tek hadis bu değildir. Alimlerin büyük çoğunlukla hükme esas ittihaz ettikleri bir Ebu Hurayra hadisine göre, mu'min çocukları cennetliktir.
Kurtubî, bazılarının "Müslüman çocukların cennete gidecekleri hususunda ulemânın ihtilafı yoktur, icma ederler" dediğini kaydeder. Ancak Nevevî, bu meselede, kaydetmiş olduğumuz Ebu Hurayra rivayetine itibar edenlerin icmaından bahsedilebileceğini belirtir.
(Kurtubî; "et-Tezkira"; c: 2, s: 328)
Sadedinde olduğumuz Aişe (radıyallahu anhâ) hadisini esas alanlar bu hususta tevakkufu tercih etmişlerdir.
Nevevî, bunlara şu cevabı verir: "Rasulullah'ın, Aişe'yi o hükümden men etmesi belki bu meselede delilsiz kesin hükme gitmiş olmasındandır veya, Rasulullah (aleyhissalâtu vesselâm), Müslüman çocukların cennetlik olduklarını bilmezden önce bu mudahaleyi yapmıştır."
Yine İmam Nevevi -Allah ona rahmet etsin- şöyle de demiştir:
"Sözüne itibar edilen müslüman âlimler, müslümanların çocuklarından her kim küçük yaşta ölmüşse, onun cennetlik olduğu konusunda ittifak etmişlerdir.Çünkü o çocuk dînen mukellef (sorumlu) değildir."
(Nevevî; "Sahih-i Muslim Şerhi"; c: 16, s: 207).
Maziri: "İhtilaf peygamber çocuklarının dışında kalanlar hakkındadır" demiştir.
Musned-i Ahmed'de gelen bir rivayette :
Sonra şu ayeti okudu. (Mealen): "İman edip de zurriyetleri de kendilerine tabi olanlar (var ya), biz onların nesillerini de kendilerine kattık" (Tur 2).
Nitekim Hanbelî fakîhlerinden Kâdı Ebu Ya'lâ İbn el-Ferrâ, Ahmed İbn Hanbel'in şöyle dediğini nakleder :
Onların cennet ehli oldukları konusunda ihtilâf yoktur. İnsanlar arasında meşhur olan görüş de budur. Allah dilerse bizim kesin karâr vereceğimiz kanâat da budur.
Şeyh Ebu Ömer İbn Abd'ul-Berr'in bazı bilginlerden naklederek onların bu konuda durakladıkları, bütün çocukların Allah Azze ve Celle'nin irâdesi altında bulundukları görüşünü serdettikleri tarzındaki kanâatına gelince :
Ebu Ömer İbn Abd'ul-Berr'in ifâdesine göre bu görüşe; aralarında Hammâd İbn Zeyd, Hammâd İbn Seleme, Abdullah İbn Mubarak, İshâk İbn Rahuyeh ve diğerlerinin de bulunduğu hadîs ve fıkıh ehli bir topluluk kâil olmuşlardır.
Mâlikilerden sonraki bilginler müslüman çocuklarının cennette olduklarını kabul etmişler, muşrik çocuklarının ise Allah'ın irâdesine bağlı olduklarını bildirmişlerdir.
Ömer İbn Abd'ul-Berr'in sözü burada bitiyor. Ancak bu, gerçekten garîbdir. Ebu Abdullah el-Kurtubî de et-Tezkire isimli kitabında aynı şeyi zikreder. Allah en iyisini bilendir.
Bu konuda Talha kızı Âişe'den mu'minlerin annesi Âişe'ye dayanan bir rivayet zikredilir. Âişe der ki:
Peygamber Ansâr'dan bir çocuğun cenazesine çağırıldı. Ben dedim ki : Ey Allah'ın Rasulu, ona ne mutlu cennet serçelerinden bir serçe, kötülüğe ne uzandı ne de ulaştı.
Bunun üzerine Peygamber buyurdu ki: Ya bundan başka bir şey ise ey Âişe? Doğrusu Allah cenneti yarattı ve insanlar babalarının sulbunde iken cennet ehlini halketti. Cehennemi yarattı ve insanlar babalarının sulbünde iken cehennem ehlini de yarattı.
(Bu hadîsi Ahmed İbn Hanbel, Muslim, Ebu Dâvûd, Neseî ve İbn Mâce naklederler.)
Bu konudaki sözlerin, gerçekten sahîh delillere dayanması îcâbeder. Ne var ki Şâri'in buyruklarını bilmeyen birçok kişiler de bu konuda söz etmektedirler. Bu sebeble bilginlerden bir çoğu bu konudan bahsedilmesini hoş karşılamamışlardır.
Abdullah İbn Abbâs'tan, Ebu Bekr es-Sıddîk'ın oğlu Muhammed'in oğlu Kâsım'dan, Hanefiyye'nin oğlu Muhammed'den ve diğerlerinden böyle rivayet edilmiştir. İbn Hibbân da Sahîh'inde Cerîr İbn Hâzim'den nakleder ki; o, şöyle demiş :
Ebu Recâ el-Utâridî'nin Abdullah İbn Abbâs'ın minberde iken şöyle dediğini işittim :
Rasûlullah (s.a.v.) buyurdu ki : Bu ümmetin işi birbirine yaklaşıktır. Yeter ki çocuklar ve kader konusunda konuşmasınlar. İbn Hibbân bununla muşriklerin çocuklarını kasdettiğini söyler.
Ebu Bekr el-Bezzâr, Cerîr İbn Hâzim kanalıyla aynı rivayeti naklettikten sonra; bir topluluğun Ebu Recâ kanalıyla bu hadîsi Abdullah İbn Abbâs'tan mevkuf olarak rivayet ettiklerini bildirir.
(Ebu’l-Fida İsmail İbn Kesir, Hadislerle Kur’an-ı Kerim Tefsiri, Çağrı Yayınları: 9/4705-4714)
Yine, İmam Ahmed (Allah ona rahmet etsin) bu konuda şöyle demiştir:
"Müslümanların çocuklarının cennetlik oldukları konusunda (âlimler arasında) hiçbir görüş ayrılığı yoktur?" (İbn-i Kayyim'in, "Sunen-i Ebî Dâvud Hâşiyesi"; c: 7, s: 83).
Muşriklerin Çocukları
"Allah onları yarattığı zaman ne yapacaklarını iyi biliyordu!" buyurdular."
(Buhârî, Kader 3, Cenaiz 93; Muslim, Kader 23, 24, 26, 28, (2660); Ebu Davud, Sunnet 18, (4711); Nesâî, Cenaiz 60, (4, 59);Muvatta, Cenaiz 53; Ahmed b. Hanbel, II, 244. 253, 259, 315, 347, 393. 262,471.481.518; V, 73,410)
Bu husus kesinlik kazandığına göre; insanlar muşriklerin çocukları konusunda değişik görüşler serdetmişlerdir :
I- Muşriklerin çocukları cennettedirler.
Buna Semure'nin naklettiği ve Peygamberin İbrâhîm Aleyhisselâm'ın yanında müslüman ve muşrik çocuklarının bulunduğunu bildiren hadîsini delil getirmektedirler. Bu hadîs Ahmed İbn Hanbel kanalıyla Hasnâ'nın amcasından nakledilmiştir.
Yukarıda geçmişti: Bu istidlal sahihtir. Ancak imtihan ile ilgili hadîsler daha özel bir anlam taşır. Allah Teâlâ onlardan itaat edeceklerini bildiği kimselerin ruhunu öbür âlemde İbrahîm Aleyhisselâm'la ve fıtrat üzere ölmüş olan müslüman çocuklarla beraber kılar. İçlerinden Allah'ın emrine icabet etmeyeceklerini bildiklerini ise Allah Teâlâ kıyamet günü cehenneme gönderir. Nitekim imtihan hadîsi buna delâlet etmektedir. Eş'arî de Ehl-i Sünnet'ten bu görüşü nakletmiştir.
Muşrik çocuklarının cennette olduğunu söyleyenlerden bir kısmı; bunların cennette serbest olduklarını ifâde ederken, bir kısmı da müslümanların hizmetçileri olacaklarını belirtirler. Nitekim Ali İbn Zeyd kanalıyla Enes'ten nakledilen hadîs bunu göstermektedir. Ancak Ebu Dâvûd et-Tayâlisi'ye göre bu hadîs zayıftır. Allah en iyisini bilendir.
II- Muşriklerin çocukları babalarıyla birlikte cehennemde olacaklardır.
Buna delil olarak da Ahmed İbn Hanbel'in Ebu Muğîre kanalıyla Ğutayfın kölesi Abdullah İbn Ebu Kays'tan naklettiği hadîsi göstermektedirler.
O, Âişe'ye gelerek kâfirlerin çocuklarını sormuş, Âişe de demiş ki: Rasulullah (s.a.v.) onların babalarına tâbi olacaklarını söyledi. Ben; Ey Allah'ın Rasûlü amelsiz olarak mı? dedim.
Rasulullah (s.a.v.) : Onların ne yapacaklarını Allah en iyi bilendir, buyurdu.
Bu hadîsi Ebu Davud da Muhammed İbn Harb kanalıyla... Abdullah İbn Ebu Kays'tan nakleder ki; o, şöyle demiş:
Âişe'den duyduğuma göre o; ben Allah'ın Rasulu'ne mu'nıinlerin çocuklarını sordum da; onlar babalarıyla beraberdirler, buyurdu. Ya muşriklerin çocukları? dedim; onlar da babalarıyla beraberdirler, buyurdu. Ben amelsiz mi? dedim; Allah onların ne yapacak olduklarını en iyi bilendir, buyurdu.
Bu hadîsi Ahmed İbn Hanbel Vekî' kanalıyla Âişe'den nakleder ki; o, şöyle demiş : Ben Rasulullah (s.a.v.)'a muşriklerin çocuklarını hatırlattığımda; istersen sana onların cehennemdeki çığlıklarını işittirebilirim, dedi.
Abdullah İbn İmâm Abnıed İbn Hanbel der ki: Osman İbn Ebu Şeybe, Ali'den nakletti ki; o, şöyle demiş : Hadîce, Rasulullah (s.a.v.)a câhiliyye devrinde ölen iki oğlunun durumunu sorduğunda; onlar cehennemdedir, buyurmuş.
Ali der ki: Peygamber, Hadîce'nin yüzündeki hoşnutsuzluğu görünce, sen onlann yerini görseydin onlardan nefret ederdin, buyurmuş. Hadîce; ya senden olan çocuklarım? deyince . Peygamber, onlar cennettedir, demiş. Çünkü mu'minler de, çocukları da cennettedirler, muşrikler de, çocukları da cehennemdedirler, diye eklemiş.
Sonra şu âyeti okumuş : «îmân eden, soyları da îmânda kendilerine uyan kimselere soylarını da katarız. Onların işlediklerinden hiç bir şey eksiltmeyiz. Herkes kazancına bağlıdır.» (Tur, 21)
Bu hadîs garîbdir. Çünkü râvîler arasında yer alan Osman, durumu meçhul bir kişidir. Onun rivayet ettiği râvi olan Zâ Zân ise Ali'ye ulaşmamıştır. Allah en iyisini bilendir.
Ebu Dâvud da İbn Ebu Zaide kanalıyla Şa'bî'den nakleder ki; Rasulullah (s.a.v.) diri diri toprağa gömen de, gömülen de cehennemdedir, buyurmuş.
Şa'bî de der ki: Bana bu hadîsi Alkame, Ebu Vâil kanalıyla Abdullah İbn Mes'ud'dan nakletti. Bir topluluk da bu hadîsi Dâvûd İbn Ebu Hind kanalıyla Şa'bî'den, Alkame'den, Seleme İbn Kays'tan naklettiler.
Seleme İbn Kays el-Eşcaî der ki: Ben ve kardeşim Peygambere gelip dedik ki:
Annemiz câhiliyyet devrinde öldü. Ancak musâfir ağırlar, akrabaları ziyaret eder idi. O bizim bir kız kardeşimizi henüz bulûğa ermemişken diri diri toprağa gömdü.
Peygamber buyurdu ki: Toprağa gömen de, gömülen de ateştedir. Ancak toprağa gömene İslâm ulaşır da müslüman olursa; mustesnadır.
Bu hadîsin isnadı hasendir.
III- Muşriklerin çocukları hakkında bir görüş beyân etmeyenler.
Bunlar da Peygamberin; Allah Teâlâ onların ne yapacaklarını en iyi bilendir, kavline dayanmaktadırlar. Nitekim Buhârî ve Muslim'in Sahîh'lerinde Ca'fer İbn Ebu İyâs... kanalıyla Abdullah İbn Abbas'tan nakleder ki:
Rasulullah (s.a.v.)'a muşriklerin çocukları sorulduğunda; O, Allah onların ne yapacak olduklarını en iyi bilendir, demiş.
Bu hadîs Buhârî ve Muslim'de Zuhrî kanalıyla... Ebu Hurayra'den de nakledilir. O der ki: Peygambere muşriklerin çocukları sorulduğunda; Allah onların ne yapacak olduklarını en iyi bilendir, buyurdu.
Bilginlerden bir kısmı da muşriklerin çocuklarını, A'râf ehli olarak kabul ederler. Bu görüş, onların çocuklarının cennette olduklarını söyleyenlerin görüşüyle birleşir. Çünkü A'râf karâr diyarı değildir. Ve A'râf ehlinin akıbeti A'râf sûresinde belirtildiği gibi cennettir. Allah en iyisini bilendir.
Tüm Görüşleri Bir Arada Zikredersek :
"Allah onları yarattığı zaman ne yapacaklarını iyi biliyordu!" buyurdular."
(Buhârî, Kader 3, Cenaiz 93; Muslim, Kader 28, (2660); Ebu Davud, Sünnet 18, (4711); Nesâî, Cenaiz 60, (4, 59), 32)
1. Görüş : Hammad İbnu Seleme, Hammad İbnu Zeyd, İbnu'l-Mubârak, İshak İbnu Rahuye , çocuklar hakkında: "Allah'ın meşietindedir. Dilerse cennete koyacak, dilerse cehenneme" diye hükmederler ve bu mevzuda gelen nasslardan bu hükmü çıkarırlar. Bilhassa muşrik çocukları hakkında Şafiî hazretlerinin de böyle hükmettiğini, Beyhakî, el-İ'tikad'ında kaydetmiştir.
İbnu Abdilberr: "İmam-ı Malik'ten bu hususta sarih bir hüküm intikal etmedi ise de, onun nokta-i nazarından çıkarılacak hüküm de böyledir. Ancak ashabı, Müslüman çocukların cennete, kâfir çocuklarının meşiet-i İlahiye'de olduğunu sarih olarak beyan etmiştir" der.
Bu görüş sahiblerinin delili: "Allah onların ne yapacağını daha iyi biliyor" hadisidir.
2. Görüş : "Çocuklar babalarına tabidir, Müslümanların çocukları cennette, kâfirlerin çocukları cehennemde olacaktır."
Bu görüş, Haricîlerden (Erakiyye kolu) Ezarika'nın görüşüdür. Bunların delili şu ayettir:
رَبِّ َ تَذَرْ عَلى اَرْضِ مِنَ الْكَافِرِينَ دَيّاراً
"Nuh: "Ey Rabbim! dedi. Yeryüzünde kafirlerden tek bir kişi bırakma!" (Nuh 26).
Ancak bu ayetin Nuh kavmiyle ilgili olduğu söylenerek karşı çıkılmış. Nuh'un bu bedduayı, Cenab-ı Hakk'ın ona: "Kavminden, (hal-i hazır) inananlar dışında kimse sana iman etmeyecektir" (Hud 36) diye vaki olan vahyinden sonra yaptığı belirtilmiştir.
هُمْ مِنْ آبَائِهِمْ اَوْ مِنْهُمْ
"Onlar babalarındandır veya onlardandır" şeklindeki hadis, harbîlerle ilgili ahkâm zımnında varid olmuştur.
Bu görüşe karşı çıkanlar, muşrik çocukların cehennemde olacağını tasrih eden ve Aişe'den gelen bir rivayetin zayıf olduğunu belirtirler.
3. Görüş : Çocuklar cennetle cehennem arasında orta bir yerde, bir berzahtadırlar.
Çünkü, onların cennete girmesini sağlayacak amelleri mevcut olmadığı gibi, cehenneme girmelerine sebeb olacak da günahları yoktur.
4. Görüş : Cennet ehlinin hizmetçileri olacaklar.
Bazı kaynaklarda gelen zayıf bir hadise göre Aleyhissalâtu vesselâm:
اَوَْدُ الْمُشْرِكِينَ خَدَمُ اَهْلِ الْجَنَّةِ
"Muşriklerin çocukları cennet ehlinin hizmetçileridir" buyurmuştur.
Şeyhul-İslâm İbn-i Teymiyye -Allah ona rahmet etsin- bu görüş hakkında şöyle demiştir:
"Bu sözün aslı yoktur." (Mecmuû'l-Fetâvâ; c: 4, s: 279).
Bu konuda Taberânî ve Bezzâr'dan rivâyet olunan bir hadis gelmiştir. Fakat hadis âlimleri, bu hadisi zayıf olarak değerlendirmişlerdir. Bu âlimlerden birisi de Hâfız İbn-i Hacer'dir. (Fethu'l-Bârî; c: 3, s: 246).
5. Görüş : Beşinci görüşe göre, toprak olurlar.
Bu görüş Sumame İbnu Eşres'ten mervidir.
6. Görüş : Bu görüşe göre ateştedirler.
İyad, bunu Ahmed İbnu Hanbel'e nisbet etmiş ise de, İbnu Teymiyye, İyaz'ın burada hata ettiğini, bu görüşün Ahmed İbnu Hanbel'e ait olmayıp, ashabından birine ait olduğunu söyler.
7. Görüş : Yedincisine göre çocuklar ahiratte imtihan olunacaklar:
Kendilerine ateş yükseltilecek, kim içine girerse, o soğuk ve selametli olacak, imtina eden ise azaba duçar olacak. Bazı sahih rivayetler, mecnunlar ve fetret devrinde ölenler hakkında imtihan olduğunu belirtmiştir.
Beyhakî, el-Îtikad'ında bu görüşün sahih görüş olduğunu söylemiş ise de, "Ahirat teklif yeri değildir. Orada ne amel ne imtihan hiçbir şey yoktur" denilerek tenkid edilmiştir.
Ancak bu tenkidcilere de: "Bu hal, cennet ve cehennemde istikrar peyda ettikten sonrası için camidir, amma Arasat'ta, buna bir mani yoktur.
Nitekim ayette
يَوْمَ يُكْشَفُ عَنْ سَاقٍ وَيُدْعَوْنَ الى السُّجُودِ فََ يَسْتَطِيعُونَ
"Her hakikatın bütün çıplaklığıyla ortaya çıktığı gün onlar secdeye çağrılırlar. Fakat güçleri yetmez" (Kalem 42) buyrulmuştur" diyerek cevab verilmiş ve bir Sahiheyn hadisi gösterilmiştir:
اَنَّ النَّاسَ يُؤْمَرُونَ بِالسُّجُودِ فَيَصِيرُ ظَهْرُ الْمُنَافِقِ طَبَقاً فََ يَسْتَطِيعُ اَنْ يَسْجُدَ
"(Kıyamet günü) insanlara secde etmeleri emredilir. Munafığın sırtı o zaman yekpare bir tabakaya döner ve secdeye güç yetiremez."
8. Görüş : Çocuklar cennetliktir.
Nevevî der ki: "Muhakkak ulemânın seçtiği sahih mezheb budur. Bunlar şu ayeti delil kılmışlardır:
وَمَا كُنّا مُعَذّبِينَ حَتّىَ نَبْعَثَ رَسُوً
"Biz bir peygamber göndermedikçe azab edici değiliz." (İsra 15).
9. Görüş : Tevakkuf: Hiçbir hükümde bulunmamak.
İmam Buhârî, muşrik çocuklarının durumu üzerine söylenenler hakkında açtığı babda üç hadis kaydeder:
Birincisinde tevakkuf ifade edilmiştir;
İkincisinde cennette olacakları görüşünü muracceh kılan bir hadis kaydedilir;
Üçüncü hadiste ise cennetlik olacaklarını tasrih eden bir hüküm mevcuttur.
(Bu üç hadisten birincisi 4843'te kaydettiğimiz hadistir. İkincisi "Rasûlullah'a muşrik çocuklarından sorulmuştu: "Ne yapacaklarını Allah iyi bilir" diye cevap verdi" meâlindeki Ebu Hurayra hadisi, üçüncüsü de (aşağıdaki 4844 nolu hadis) her çocuğun (İslâm) fıtratı üzerine yaratıldığını beyan eden hadistir.)
Şarihler bunda hem üç ayrı görüşe delil ve hem de Buhari'nin tercihini görürler: Ona göre esas olan kafir çocuklarının cennetlik olduğudur.
SORU:
CEVAB :
Kur'anda veya sunnette farklı bir karine bulunmadığı surece, ebedi cehennemliğine hamledilir, ki ehli sunnet te öyle bilmiştir. Aksi taktirde Rasulullah (s.a.v.) dua etmekten çekinmez, men edilmezdi. Ayrıca her Fetret ehli kurtulur diye bir şart da yoktur. Hele ki şirk koşmuş ise !
İslam alimleri fetret ehlini 3 kısım kabul ederek değerlendirir:
1. Cenab-ı Hakk'ın varlık ve birliğini kendi aklı ve zekasının yardımıyla düşünüp bulan ve bilen kimseler:
Kus bin Saide ve Cennetle müjdelenen Sahabilerden Said bin Zeyd'in babası Zeyd bin Amr gibi.
2. Tevhid inancını bozup değiştirerek putperestliği kabul eden ve kendilerine göre din uydurup insanları kendi çevresinde toplayanlar:
Arablar arasında putperestliği çıkaran Amr bin Luhay ve diğer muşrikler gibi.
3. Ne mûmin, ne de muşrik herhangi musbet veya batıl bir inanca sahib olmayıp bütün ömrünü gaflet içinde geçiren; akıl ve zihnini bu nevi meselelerle meşgul etmeyen kimseler:
Cahiliye devrinde bu sınıfa giren insanlar da vardı.
Bu 3 sınıftan ikinciler putperest olduklarından Cehennemliktir.
Üçüncü sınıfa girenler ise gerçek manada fetret ehli olduklarından bunlar Cehennem ehli olmayacaklardır. Çünkü, kendilerine hak ve hakikati tebliğ edecek bir peygamber gelmediği, küfrü gerektirecek bir halleri de olmadığından ehl-i necattırlar.
Bu hususta bütün Ehl-i Sünnnet ittifak etmişlerdir. (Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecrid-iSarîh Tercemesi ve Şerhi 4, 544)
Birinci sınıfta bahsedilen Kus bin Saide ile Zeyd bin Amr ise binlerce insanın arasında Allah'ın varlık ve birliğine inananlar olduklarından, o zamanlar bir peygamber gelmediğinden herhangi bir peygamberin de ummeti olmadıklarından ve ayrıca Peygamber Efendimize de yetişemediklerinden Cenab-ı Hak onları tek başlarına ayrı bir ummet olarak haşredecektir.
Fetret ehlinin ibadet ve dinî hükümlerle mukellef olmadığı muhakkaktır. Ancak Allah'a iman etmekle mükellef olup olmadığı hakkında Ehl-i Sunnetin itikadı mezheblerinden Maturidi ve Eş'ari mezhebleri arasında ihtilaf vardır.
İmam Maturidi'ye göre, bu insanlar Cenab-ı Hakkın kendilerine verdiği aklı kullanıp, yer, gök ve içindekilere ibret nazarıyla bakıp Allah'ın varlığını idrak etmelidirler.
İmam Eş'ari'ye göre ise, fetret ehli Allah'a inanmakla mukellef değildir. Zira kendilerine bir peygamber gelmemiştir. Cenab-ı Hak "Biz bir peygamber göndermedikçe hiçbir kimseye âzab etmiş değiliz" (İsra 15) buyurmaktadır. Dolayısıyla, bunlara bir peygamber gelmediği için azaba mustahak değillerdir.
"Kim hidayete ererse kendi nefsi için hidayete ermiş olur. Kim de dalâlete düşerse kendi nefsi aleyhine dalâlete düşmüş olur. Hiç kimse bir başkasının yükünü yüklenmez. Biz, bir peygamber göndermedikçe azâb ediciler değiliz." (İsra 15)
İbn Abdi'l-Berr'in zayıf bir sened ile Aişe'den rivayetinde o şöyle demiştir:
Hadice, Rasulullah (s.a.v.)'a "muşriklerin çocuklarının âhiratte durumlarının ne olacağını" sormuş da,
Allah'ın Rasulu (s.a.v.): "Onlar babalarındandır, babalarına tâbidir." buyurmuşlar.
Daha sonra aynı şeyi Rasulullah (s.a.v.)'a ben de sordum, "Onların (yaşasalardı) ne yapacak olduklarını en iyi elbette Allah bilir." buyurdular.
Daha sonra ve İslâm yerleşip sağlamlaştıktan sonra tekrar sordum da "Hiç kimse bir başkasının yükünü yüklenmez..." âyet-i kerimesi nazil oldu ve Rasul-u Ekram (s.a.v.): "Onlar fıtrat üzeredirler." veya "Onlar cennettedirler." buyurdu. (Suyutî, Lubâbu'n-Nukul, I, 227)
İbn Abbâs'tan rivayete göre ise "Bana tabi olun ve Muhammed'i inkâr edin. Eğer bir günahı varsa benim boynuma." diyen el-Velîd ibnu'l-Muğîra hakkında nazil olmuştur (Kurtubî. age. x, 151; alusî, age. xv, 35) ki âyetin mekkî oluşuna uygun olan sebeb de budur.
Ayet-i Keriminin sonunda "Biz, bir Peygamber göndermedikçe kimseye azap etmeyiz." buyurulmakta ve Allah tealanın, kullarına karşı adaletli davrandığı ve onlara emirlerini ulaştırmadan azab etmediği beyan edilmektedir.
Alimler, bu âyet-i Kerimenin hükmüne göre, kâfirlerin henüz küçük iken ölen çocuklarının, delilerin, İslam dini geldiğinde çok yaşlılığı sebebiyle bunak durumda olanların, dilsizlerin, kendilerine Peygamber ve ilahi emirlerin tebliği ulaşmayan kimselerin ve vahyin kesildiği fetret dönemi insanlarının kıyamet gününde durumlarının ne olacağı hakkında farklı görüşler beyan etmişlerdir.
Bazılarına göre bu kimselere âhirette ne gibi bir muamele yapılacağı bilinemez. Bunlara ne muamele yapılacağı Allanın bileceği bir iştir.
Bunlar, görüşlerine delil olarak şu Hadis-i Şerifi zikretmişlerdir.
Rasulullah (s.a.v.)'den, muşriklerin, küçük yaşta ölen çocuklarının âhirette durumlarının ne olacağı sorulmuş.
Rasulullah da: "Onların (Yaşasaydılar) ne gibi ameller yapacaklarını Allah daha iyi bilir. (Buhari, K. el-Cenaiz, bab: 93, K. el-Kader, bab: 3 ; Muslim, K. el-Kader, bab: 23-24, Hadis No: 2658) buyurmuştur.
Bazılarına göre ise bu gibi insanlar, âhirette Allah teala tarafından imtihan edilecekler ve sonunda herkes layık olduğu muameleye tabi tutulacaktır.
Bunlar, görüşlerine delil olarak şu Hadis-i Şerifi zikretmişlerdir:
"Rasulullah (s.a.v.) buyuruyor ki:
"Kıyamette dört çeşit insan kendilerini savunacaklardır. Bunlar: Hiç işitmeyen sağır, deli, bunak ve fetret döneminde ölen kimselerdir.
Sağır şöyle diyecektir: "Ey Rabbim, İslam gelmiş fakat ben ondan hiç birşey işitmedim."
Deli: "Ey Rabbim, İslam gelmiş fakat o sırada çocuklar benim üzerime deve dışkısı atıyorlardı. (Ben, çocukların oyuncağı durumundaydım.) diyecektir.
Bunak: "Ey Rabbim, İslam gelmiş fakat ben ondan hiçbir şey anlayamadım." diyecek.
Fetret döneminde ölen ise: "Ey Rabbim, bana senin Peygamberin ulaşmadı," diyecektir.
Bunun üzerine Allah teala onlardan, kendisine mutlaka itaat edeceklerine dair söz alacak ve onlara, cehenneme girmelerini emreden bir elçi gönderecektir. (Rablerinin bu emrine uyarak) oraya girenler için cehennem soğuk ve selamet olacaktır. (Rablerinin emrine uymayarak) oraya girmeyenler ise zorla cehenneme sürükleneceklerdir."
(Ahmed b. Hanbel, Musned, C: 4, S: 24)
Tâberi de bu görüşü tercih etmektedir.
Bu çeşit insanların cehennemlik olduklarını söyleyenler olduğu gibi cennetlik olduklarını söyleyenler de vardır. Ve her birlerinin ileri sürdükleri delilleri de vardır. Bu hususta daha geniş bilgi için konuyla ilgili kaynaklara bakılabilir. (Ebu Cafer Muhammed b. Cerir et-Taberi, Taberi Tefsiri, Hisar Yayınevi: 5/265-267.)
Fetret Ehlinin Durumu
"Kim hidayete ererse kendi nefsi için hidayete ermiş olur. Kim de dalâlete düşerse kendi nefsi aleyhine dalâlete düşmüş olur. Hiç kimse bir başkasının yükünü yüklenmez. Biz, bir peygamber göndermedikçe azâb ediciler değiliz." (İsra 15)
Ebu Mansur Maturîdî ve takibçileri, bu ayeti dünyada helakin ve âzabın yokluğuna hamletmişlerdir. Onlara göre, iman ve tevhidi terkettiklerinden dolayı fetret ehli (Fetret ehli, iki peygamber arasında olanlardır. Birinci peygamber onlara gönderilmemiş; onlar da ikincisine yetişmemişlerdir) de azap göreceklerdir.
İmam Nevevi bu görüşü benimseyerek, Muslim şerhinde şöyle demiştir: «Arabların bulunduğu putperestlik üzerinde iken, Fetret devrinde gelen kimse ateştedir».
Bu, çağrı ulaşmadan önce azaba duçar etmek değildir. Çünkü fetret ehline, İbrahim (a.s.)'in ve diğer peygamberlerin çağrısı ulaşmıştır.
Anlaşıldığına göre İmam Nevevî, önceki peygamberlerin çağrısını işiten kimseye, ona gönderilmiş olmasa bile, o peygamberlere iman etmesinin vacib olduğunu söylemek istemiştir. Bu bakımdan İmam Nevevi'nin onların fetret ehli olduğunu söylemesiyle, çağrının onlara ulaştığı hükmü arasında bir tenakuz söz konusu değildir. Şayet daha önceki peygamberlerin onlara da gönderildiğini söyleseydi, o zaman iki görüş arasında tenakuz olurdu ki o bunu söylememiştir.
Onların mutlaka âzab göreceklerini savunan bazı kimseler, Muaz b. Cebel'den rivayet edilen şu hadise dayanmışlardır:
«Kıyamet Günü'nde; deli olduğu halde, fetret döneminde iken veya çocuk olduğu halde ölen kimseler getirilir.
Deli; «Ey Rabbim! Eğer bana akıl verseydin, akıl verdiklerinin arasında hiç kimse aklıyla benden daha mesut olamazdı» der.
Fetret döneminde ölen kişi; «Ey Rabbim! Eğer bana bir peygamber gönderseydin, peygamber gönderdiğin kimseler arasında hiç kimse bu hususta benden daha mesut olamazdı» der.
Küçük çocukken ölen kimse ise, «Ey Rabbim! Eğer bana bir ömür verseydin, ömür verdiğin kimseler arasında hiç kimse benden daha mesut olamazdı» der.
Bunun üzerine Allah Teâlâ onlara, «Gidin cehenneme girin» der.
Şayet cehenneme girseydiler hiçbir zararları olmazdı. Onlar cehenneme doğru giderken ateşten kıvılcımlar çıkıyordu. Onlar bu kıvılcımların Allah'ın yaratmış olduğu her şeyi yok edeceğini sandılar ve süratle dönüp, «Ey Rabbimiz! İzzetin adına yemin ederiz ki cehenneme gitmek istedik ama üzerimize ateşten kıvılcımlar sıçradı. O kıvılcımların her şeyi helak edeceğini sandık» derler.
Allah onlara yine, «Gidin cehenneme girin» der ve onlar dönerler. Ancak her defasında da aynı olay olur.
Sonunda Allah Teâlâ, «Sizi ilmim üzere yarattım ve sizi ilmime göndereceğim. Ey ateş onları tut» der ve ateş onları tutar."
(Hakim Tirmizi: Nevadir'ul-Usul, Taberani, Ebu Nuaym)
Bazı rivayetler ise onların bir kısmının azaba duçar olacağını, bir kısmının ise olmayacağım ortaya koymaktadır.
Meselâ, Ebu Hurayra'den rivayet olunduğuna göre Peygamber (a.s.) şöyle buyurmuştur:
«Kıyamet Günü'nde dört sınıf kimse masum oldukları hususunda delil getireceklerdir.
1. Sağırlar
2. Deliler
3. İhtiyarlar
4. Fetret döneminde ölenler
Sağır kimse: «Ey Rabbim! İslâm geldi ama ben hiçbir şey işitmiyordum. Onun için tabi olmadım» der.
Deli; «Ey Rabbim! İslâm geldi ama çocuklar bana fışkı atıp duruyordu (yani aklım yoktu)» der.
İhtiyar; «Ey Rabbimiz! İslâm geldi ama ben ihtiyarlık dolayısıyla hiçbir şeye akıl erdiremeyecek hale gelmiştim» der.
Fetret devrinde ölen: «Ey Rabbim! Senin bana rasulun gelmedi ki» der.
Bunun üzerine Allah Teâlâ, onlardan kendisine itaat edeceklerine dair söz alır ve kendilerine elçi gönderir.
Elçi onlara «ateşe girin» der.
Kim ateşe girdiyse ona kuvvetli bir serinlik gelir. Girmeyenler ise ateşe doğru çekilirler».
(İmam Ahmed, İbn Raheveyh, İbn Merduveyh, Beyhaki)
Enes b. Malik'ten rivayet olunduğuna göre Peygamber (s.a.v.) şöyle buyurmuştur:
(( يُؤْتَى بِأَرْبَعَةٍ يَوْمَ الْقِيَامَةِ: بِالْـمَوْلُودِ، وَبِالْـمَعْتُوهِ، وَبِمَنْ مَاتَ فيِ الْفَتْرَةِ، وَالشَّيْخِ الْفَانِي، كُلُّهُمْ يَتَكَلَّمُ بِحُجَّتِهِ، فَيَقُولُ الرَّبُّ تَبَارَكَ وَتَعَالَى لِعُنُقٍ مِنَ النَّارِ: اُبْرُزْ، فَيَقُولُ لَـهُمْ: إِنِّي كُنْتُ أَبْعَثُ إِلَى عِبَادِي رُسُلاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ، وَإِنِّي رَسُولُ نَفْسِي إِلَيْكُمْ، اُدْخُلُوا هَذِهِ [أَيِ النَّارَ]، فَيَقُولُ مَنْ كُتِبَ عَلَيْهِ الشَّقَاءُ: يَا رَبِّ! أَنَّى نَدْخُلُهَا وَمِنْهَا كُنَّا نَفِرُّ؟ قَالَ: وَمَنْ كُتِبَ عَلَيْهِ السَّعَادَةُ يَمْضِي فَيَقْتَحِمُ فِيهَا مُسْرِعًا، قال: فَيَقُولُ اللهُ تَبَارَكَ وَتَعَالَى: أَنْتُمْ لِرُسُليِ أَشَدُّ تَكْذِيبًا وَمَعْصِيَةً، فَيَدْخُلُ هَؤُلاَءِ الْـجَنَّةَ، وَهَؤُلاَءِ النَّارَ )).
[ رواه أبو يعلى وصححه الألباني في السلسلة الصحيحة ]
«Kıyamet Günü'nde dört sınıf insan getirilir: Çocuk, deli, fetret döneminde vefat eden kimse ve ihtiyar. Onların hepsi de huccetlerini getirirler.[ رواه أبو يعلى وصححه الألباني في السلسلة الصحيحة ]
Allah Teâlâ, cehennem boynuzlarından birine; | «Çık ortaya» diye emreder.
Onlara da, «Ben kullarıma, yine kullarımdan olan peygamberler gönderiyor» Duran: Ben ise bugün size gönderilmiş elçiyim» der.
Allah Teâlâ bunun üzerine onlara, «şu boynuza girin» diye emreder. Onlardan üzerinde şekavet yazılı olan; «Ey Rabbim! Bizi buraya mı sokuyorsun? Oysa biz bundan kaçıyorduk» der.
Kendisi için saadet yazılı olan ise, gider ve boynuza girer.
Allah Teâlâ; «Siz beni gördüğünüz halde bana isyan ettiniz. Demek ki peygamberlerimi yalanlama hususunda daha da şiddetli olacaktınız» der. Böylece bunlar cennete, isyan edenler de cehenneme girerler.»
(Kasım b. Esbah, Bezzar, Ebu Ya'la , hadis no: 4224; İbn Abdilberr: Temhid adlı kitabında; Elbânî; "Silsiletu'l-Ehâdîsi's-Sahîha"; c: 5, s: 603, hadis no: 2468)
Bu türden birçok rivayetler vardır. Muşrik çocuklarının hatta mu'minlerin çocuklarının bir kısmının cennette, bir kısmının da cehennemde olduğunu söyleyenler bu rivayetlere dayanmışlardır. Ancak bu rivayetlerin sahih olup-olmadığı hususunda düşünmek gerekir.
Nitekim Alusî (rahimehullah), bu tür rivayetlere yer verdikten sonra şöyle demektedir:
«Kalbin meylettiği husus şudur:
Allah'ın marifetinde, vahdaniyetinde, çocuktan munezzeh olduğunda akıl huccettir. Elbette, şeriat varid olmazdan önce, peygamberlerin gönderilmesi, kitapların indirilmesi Allah'ın bir rahmetidir. Bunlar akılla kavranamayacak noktaları açıklamak içindir. Meselâ ibadetlerin, cezaların öyle çeşitleri vardır ki, akıllar onları çözemez. Bu yüzden nakil gelmiştir. Şayet akıl tek başına yeterli (huccet) olsaydı Allah Teâlâ peygamberlerini göndermezdi. Bu bakımdan 'akıl yeterlidir' şeklinde bir itiraza mahal yoktur.
Fetret döneminde yaşayıp, akıllı olan, delil getirmeye gücü yeten bir kimsenin, Rabbini tanımaması hususunda herhangi bir özrü olamaz. Çünkü peygamberlerden birinin çağrısı mutlaka ona yetişmiştir. Nitekim peygamberlerin çağrısını işitmeyen bir kimse dünyada yoktur. Ancak peygamberlerimize iman, çağrının kendilerine yetişmediği kimseler için vacib değildir. Çünkü akıl bu hususta herhangi bir mecal sahibi değildir».
İmam Gazali bu hususta şöyle demektedir:
«Peygamber'in bi'setinden sonra insanlar birkaç sınıfa ayrıldılar. Bir sınıf vardır ki peygamberlerin çağrısı onlara ulaşmamıştır. Bu yüzden nubuvvetten haberdar değillerdir. Onlar kesinlikle cennet ehlidirler.
Diğer bir grup vardır ki, Peygamber'in çağrısı onlara ulaşmıştır. Mucizenin onun elinde zuhur ettiğine şahid olmuşlardır. Onun ahlâkından, yüce sıfatlarından haberdardırlar. Ne var ki Peygamber'e yine de iman etmemişlerdir. Tıpkı aramızdaki kâfirler gibi. Onların cehenneme girecekleri kesindir.
Üçüncü bir grub vardır ki, Peygamber'in çağrısı kendilerine ulaşmış, ondan haberdar olmuşlardır. Fakat bu herhangi birimizin Deccal'i işitmesi gibidir. Biz Peygamber'in kadrini böyle bir şeyden tenzih ederiz. Ben bu kimseler için cenneti umarım. Çünkü onların kulağına, iman etmeleri hususunda teşvik edici herhangi bir söz gelmemiştir».
Gazali'nin birinci sınıf hakkında, cennet olduğunu söylemesi ve sonuncu sınıf için de cenneti umduğunu ifade etmesi, onların iman etmeleri halindedir. Eğer bunlar iman etmemiş kimselerse, akıbetleri hakkında ihtilaf edilmiştir.
Kendisine Risaletin Ulaşmadığı Kimselerin Durumu
1- Esved İbn Serî'nin Hadîsi:
İmâm Ahmed İbn Hanbel der ki: Bize Ali İbn Abdullah... Esved İbn Seri'den nakleder ki; Rasulullah (s.a.v.) şöyle buyurmuş :
Kıyamet gününde dört kişi huccet ikâme ederler. Birisi hiç bir şey duymayan sağır kimse. Diğeri ahmak kimse, üçüncüsü bunak kimse, sonuncusu da fetret devrinde ölmüş olan kimse.
Sağır der ki: Rabbım, İslâm geldiği halde ben ondan hiç bir şey duymadım.
Ahmak der ki: Rabbım, İslâm geldiği sırada çocuklar benim üzerime pislik atıyorlardı.
Bunak der ki: Rabbım, İslâm geldiğinde ben hiç bir şeyi' düşünemiyordum.
Fetret döneminde ölen der ki: Rabbım, bana Senin elçin gelmedi.
Onlarda itaat etmeleri gerektiğine dâir ahidleri alınır ve onların cehenneme gönderilmesi haberi verilir. Muhammed'in canı elinde bulunan Allah'a yemîn ederim ki; eğer onlar cehenneme girmiş olsalardı, oranın serin ve huzur yurdu olduğunu (dönüşeceğini) görürlerdi.
Bu hadîsin bir benzeri Katâde kanalıyla Ebu Hurayra'dan nakledilirse de bunun sonunda «oraya girmeyenler zorla girdirilir» kavli yer almaktadır.
İshâk İbn Rahuyeh de, Muâz İbn Hişâm'dan aynı şekilde rivayet eder. Beyhakî, i'tikâd bölümünde Hanbel İbn İshâk kanalıyla Ali İbn Abdullah el-Medînî'den aynı hadîsi rivayet eder ve; bunun isnadı sahihdir, der.
Aynı hadîsi Hammâd İbn Seleme... Ebu Hurayra'den rivayet eder ve Rasulullah'ın şöyle buyurduğunu belirtir : Dört kişi Allah'ın huzurunda bir hüccetle gelirler ve huccetlerini sergilerler. Sonra yukarıdaki rivayeti nakleder.
Bu hadîsi İbn Cerîr Taberî da Ma'mer kanalıyla mevkuf olarak Ebu Hurayra'den rivayet eder. Ancak bu rivayetin sonunda Ebu Hurayra şöyle devam eder : İsterseniz Allah Teâlâ'nın «Biz, bir peygamber göndermedikçe azâb ediciler değiliz.» (İsrâ, 15) kavlini okuyun.
Aynı rivayeti Ma'mer de... Ebu Hurayra'den mevkuf olarak nakleder.
II- Enes İbn Mâlik'in Rivayeti:
Ebu Dâvud et-Tayâlisî der ki: Bize Rebî', Yezîd İbn Ebân'dan nakletti ki; o, şöyle demiş : Biz Enes İbn Mâlik'e; ey Ebu Hamza, muşriklerin çocukları hakkında ne dersin? diye sorduk.
Enes İbn Mâlik dedi ki: Rasulullah (s.a.v.) şöyle buyurdu : Onların gunâhları yoktu ki bununla azâblanıp cehennem ehli olsunlar. İyilikleri de yoktu ki bununla mukâfatlandırılıp cennet ehlinin hükümdarlarından olsunlar. Onlar cennet ehlinin hizmetkârlarıdırlar.
III- Enes İbn Mâlik'in Bir Başka Hadîsi:
Hafız Ebu Ya'lâ... Enes İbn Mâlik'den nakleder ki: Rasulullah (s.a.v.) şöyle buyurmuş :
Kıyamet gününde doğmuş çocuk, bunak, fetret döneminde ölen ve pîr-i fâni getirilirler. Her biri kendi huccetini söyler. Rab Tebârake ve Teâlâ cehennemden bir bölüğe; çık, der. O bu insanlara şöyle der : Ben kullarıma kendilerinden elçiler gönderirdim. Şu anda ise bizzat ben kendimin size elçisiyim. Şuraya girin.
Rasulullah buyurur ki: Şakâvet yazılı olan kişi; ey Rabbım, biz ondan kaçıyorduk, ona nasıl girelim? der. Saadet yazılı olan kişi de, koşarak hızlıca oraya dalar. Bunun üzerine Allah Teâlâ şöyle buyurur : Siz Benim Rasullerimi yalanlamakta ve onlara isyan konusunda en şiddetli kimseler idiniz. Şunlar cennete, şunlar da cehenneme girsin.
(Hafız Ebu Bekr el-Bezzâr, Yûsuf İbn Musâ kanalıyla Cerîr İbn Abdulhamîd'den bu hadîsi aynı isnâdla rivayet eder)
IV- Berâ İbn Âzib'in Hadîsi;
Hafız Ebu Ya'lâ el-Mavsılî, Musned'inde der ki: Bize Kasım İbn Ebu Şeybe Berâ'dan nakletti ki; o, şöyle demiş :
Peygambere müslümanların çocukları sorulduğunda; onlar babalarıyla beraberdirler, buyurdu. Muşriklerin çocukları sorulduğunda; onlarda babalarıyla beraberdirler, dedi.
Ey Allah'ın Rasulu orada ne yaparlar? denilince; Allah onların durumunu en iyi bilendir, buyurdu.
(Bu hadîsi Ömer İbn Zerr... Berâ kanalıyla Âişe'den nakleder.)
V- Şeybân'ın Hadîsi:
Hafız Ebu Bekr el-Bezzâr, Musned'inde der ki: Bize İbrahim İbn Saîd el-Cevherî... Şeybân'dan nakletti ki; Peygamber bu konunun önemini oldukça büyüttü ve dedi ki:
Kıyamet günü olduğunda câhiliyet ehli putlarını omuzlarında taşıyarak gelirler.
Rabları onlara sorunca; Rabbımız, bize bir peygamber gönderilmemişti, Senin emrin bize ulaşmamıştı. Eğer Sen bize bir peygamber göndermiş olsaydın; biz, kullarının Sana en çok itaat edeni olurduk, derler.
Rabları onlara der ki: İster misiniz Ben size bir şeyi emredeyim de emrime itaat edesiniz?
Onlar; evet, derler.
Bunun üzerine Allah Teâlâ, onların koşup cehenneme girmelerini emreder.
Onlar koşarlar, cehenneme yaklaştıklarında onun kaynayıp uğuldadığını görürler, ve dönüp Rablarına varırlar.
Rabbımız, bizi ondan çıkar veya bizi onun üzerinden geçir, derler.
Rabları buyurur ki: Size bir şeyi emredince Bana itaat edeceğinizi iddia eden sizler değil miydiniz?
Bunun üzerine Allah Teâlâ, onları verdikleri sözden sorumlu tutar ve; gidip oraya girin, der.
Koşarlar onu görünce geri dönüp gelirler ve derler ki: Rabbımız ondan korktuk, ona giremeyeceğiz.
Allah Teâlâ buyurur ki: Oraya hor ve hakîr olarak girin.
Allah Rasulu (s.a.v.) dedi ki: Eğer ilk söylendiğinde oraya girmiş olsalardı, oranın serin ve selâmet yurdu olduğunu görürlerdi.
Sonra Ebu 'Bekr el-Bezzâr der ki: Bu hadîsin metni ancak bu şekilde ma'ruftur. Hadîsi Eyyub'dan sadece Abbâd, Abbâd'dan da yalnız Reyhan İbn Saîd rivayet etmiştir. Ben derim ki: İbn Hibbân, sika râvîler arasında onu da zikretmiştir. îbn Maîn ve Neseî; onun kötü bir tarafı yoktur, ancak Ebu Dâvûd'dan başka kimse ondan hoşnud olmamıştır, der. Ebu Hatim ise onun fena bir kişi olmadığını, ancak hadîsini yazdığını fakat onun huccet olarak alınamayacağını belirtir.
VI- Ebu Saîd el-Hudrî'nin Hadîsi :
İmâm Muhammed İbn Yahya der ki: Bize Saîd İbn Suleyman... Ebu Saîd el-Hudrî'den nakletti ki; Rasulullah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur :
(Kıyamet günü) Fetret devrinde helak olan, bunak ve reşîd olmadan ölmüş çocuk konuşurlar.
Fetret devrinde helak olan; bana bir kitap gelmedi,
Bunak olan; Rabbım, bana akıl vermedin ki onunla hayrı ve şerri düşüneyim,
Çocuk da; Rabbım aklım ermedi ki, der.
Önlerine ateş getirilir ve; oraya atın, denilir.
Allah'ın ezelî ilminde eğer amel işleyecek çağa gelebilseydi saîd olarak yazılanlar ateşten çevrilirler. Amel işleyecek durumda olsaydı Allah'ın bilgisinde şaki olarak yazılmış olanlar ise ateşte tutulur.
Allah der ki: Siz Bana isyan ettiniz, eğer peygamberlerim size gelmiş olsaydı durum nasıl olurdu?
Bezzâr da bu hadîsi Muhammed İbn Ömer kanalıyla... Fudayl İbn Merzuk'dan nakleder, sonra Ebu Saîd'in hadîsi ancak bu yolla Atıyye'den nakledilmiş olarak bilinir, der.
Hadîsin sonunu da şöyle bağlar: Siz, bana isyan ettiniz, ya görmeden elçilerime nasıl isyan edecekdiniz?
VII- Muâz İbn Cebel'in Hadîsi:
Hişâm İbn Ammâr... Muâz İbn Cebel'den nakleder ki; Allah Rasulu şöyle buyurmuş :
Kıyamet gününde aklı çelinmiş, fetrette yok olmuş veya küçükken helak olmuş kişiler getirilirler.
Aklı çelinmiş olan der ki: Ey Rabbım, eğer bana akıl vermiş olsaydın, akıl vermiş olduklarının arasında saadete benden daha lâyık biri olmazdı.
Peygamber fetret devrinde ve çocukken ölenlerden böyle bir ifâdeyi nakleder.
Bunun üzerine Rab Azze ve Celle buyurur ki: Ben, size bir şeyi emredersem, Bana itaat eder misiniz?
Onlar; evet, derler.
Allah Teâlâ; gidin cehenneme girin, buyurur — Peygamber dedi ki; şayet girmiş olsalardı, cehennem onlara zarar vermezdi—
Onların önüne engeller çıkar ve cehennemin yok olduğunu, Allah'ın onu hiç yaratmadığını sanırlar ve sür'atle geri dönerler. Sonra ikinci kez Allah onlara emreder, onlar aynı şekilde geri dönerler.
Rab Azze ve Celle buyurur ki: Ben, sizi yaratmadan önce ne yapacağınızı bildim ve bu bilgime göre sizi yarattım. Bu bilgime göre akıbetiniz belirecektir. Onları yakala, der ve cehennem onları tutuverir.
VIII- Ebu Hurayra'nin Hadîsi:
Ebu Hurayra'nin hadîsi, Esved İbn Serî'nin hadîsinde munderic clarak daha önce geçmişti. Buhârî ve Muslim'in Sahîh'lerinde Ebu Hurayra der ki: Rasulullah (s.a.v.) şöyle buyurdu : Her doğan fıtrat üzere doğar. Anası ve babası onu ya Yahûdî, ya Hristiyan veya Mecusî yaparlar. Nitekim hayvan da doğduğunda ayıpsız ve noksansız olarak doğar. Onda bir sakatlık ve noksanlık hisseder misiniz?
Bir rivayette de derler ki: Ey Allah'ın Rasulu çocuk iken ölenin durumu nedir?
Rasûlullah (s.a.v.) şöyle buyurur : Allah onların ne yapacak olduklarını en iyi bilendir.
îmâm Ahmed İbn Hanbel der ki: Bize Musâ İbn Dâvud... Ebu Hurayra'den nakletti ki; Rasulullah (s.a.v.) —Musâ, bu sözün peygambere âid olub olmadığında şubhe edib; sandığıma göre, demiştir— buyurdu ki: Müslümanların küçük çocukları cennettedir. Onlara İbrahim Aleyhisselâm bakar.
Muslim'in Sahîh'in-de İyâz kanalıyla Rasulullah'tan nakledilir ki; Allah Azze ve Celle : Ben, kullarımı Hanîfler olarak yarattım, buyurmuştur.
Başka bir rivayette de; müsümanlar olarak yarattım, buyurmuştur.
IX- Semure'nin Hadîsi:
Hafız Ebu Bekr el-Berkânî el-Harizmî, «el-Mustahrec Alâ'l-Buhârî» isimli eserinde Avf el-Harâbî kanalıyla.,. Semure'den nakleder ki; Rasulullah (s.a.v.) şöyle buyurmuş : Her doğan fıtrat üzere doğar. İnsanlar yüksek sesle ey Allah'ın Rasulu, ya muşriklerin çocukları? diye seslendiler.
Rasulullah (s.a.v.) muşriklerin çocukları da, buyurdu.
Taberânî der ki: Bize Abdullah İbn Ahmed... Semure'den nakletti ki; o, şöyle demiş : Biz Rasulullah (s.a.v.)'a muşriklerin çocuklarını sorduğumuzda; onlar cennet ehlinin hizmetçileridir, buyurdu.
X- Hasnâ'nın Amcasının Hadîsi:
Ahmed İbn Hanbel der ki: Bize İshâk... Suleym oğullan kabilesinden Muâviye'nin kızı Hasnâ'dan nakletti ki; o amcamın bana anlattığına göre kendisi şöyle dedi demiştir : Ey Allah'ın Rasulu, cennette kim var? dedim. Peygamber : Peygamber cennettedir, şehîd cennettedir, çocuk cennettedir, diri diri gömülen cennettedir.
Bilginlerden bir kısmı bu hadîs üzerinde durur ve çocuklar hakkında bir şey demezken, bir kısmı da Semure İbn Cundeb'in Buhârî'-nin Sahîh'inde naklettiği hadîse dayanarak, onların kesinkes cennette olduklarını bildirirler. Peygamber bir ru'yâsında ağacın altında bulunan bir ihtiyara rastlar, çevresinde de çocuklar vardır. Cibril ona; bu, İbrahim Aleyhisselâm'dır, şunlar da müslümanların çocuklarıdır, der.
Ey Allah'ın Rasulu muşriklerin çocukları da mı? denilince, o; evet muşriklerin çocukları da, der.
Bazı bilginler de; muşriklerin çocuklarının — Peygamberin; onlar babalarıyla beraberdir, kavline istinaden— cehennemde olduklarını söylerler. Bazıları da çocukların kıyamet gününde Arasât'da imtihana tâbi tutulacaklarını, emre itaat edenin cennete gireceğini ve daha önce Allah'ın onlar hakkındaki saadete ereceklerine dâir bilgisinin açıklık kazanacağını, isyan edenlerin hor ve hakîr olarak cehenneme gireceklerini ve yine Allah'ın daha önce onlar hakkındaki şaki olacaklarına dâir bilgisinin açığa çıkacağını belirtirler. Bu söz, bütün delilleri birleştirir. Bu, birbiriyle şâhid olarak desteklenen daha önceki hadîslerde açıkça belirtil
mektedir.. Bu sözü Ebu'l-Hasan Ali İbn İsmail el-Eş'ârî sünnet ve cemâat ehlinden böylece nakletmiştir. Hafız Ebu Bekr el-Beyhakî de «Kitab el-İtikâd» isimli eserinde bu görüşü desteklemiştir. Hadîs tenkîdçileri, hafızlar ve bilginlerin muhakkikleri de böyle demişlerdir.
Şeyh Ebu Ömer İbn Abd'ul-Berr en-Nemerî imtihanla ilgili yukarıda geçen hadîslerden sonra şöyle der :
Bu konudaki hadîsler kuvvetli değildir ve bir hüccet olarak kullanılamaz. İlim ehli onu reddeder. Çünkü âhiret diyarı mükâfat yurdudur. Amel ve imtihan diyârî değildir. O zaman bunlar nasıl cehenneme girmeye zorlanabilirler? Orada amel ve ibâdet, yaratıkların imkânı haricindedir. Allah bir kula götüremeyeceği yükü yüklemez.
Onun söylediklerine şöyle cevab verilir :
Bu konudaki hadîslerden bir kısmı sahihtir. Nitekim bilginlerin önderlerinden bir çokları bu kanâati belirtmişlerdir. Bir kısmı hasendir, bir kısmı da sahîh ve hasenle kuvvet kazanan zayıf hadîstir. Bir konudaki hadîsler bu tarzda birbirini destekler nitelikte olursa, ona bakan kişinin nazarında hadîsler hüccet ifâde ederler. Şeyh Ebu Ömer'in «Âhiret mukâfat yurdudur» sözüne gelince, şubhesiz ki orası mukâfat yurdudur. Ancak mukâfat yurdu olması, cennet veya cehenneme girmeden önce Arasât'da iken sorumluluk yüklenilmesini engellemez. Nitekim Şeyh Ebu'l-Hasan el-Eş'arî, sünnet ve cemâat ehlinin mezhebine göre çocukların ahrette imtihan edileceklerini bildirmiştir.
Hak Teâlâ da Kalem suresinde şöyle buyurmaktadır : «O gün işin dehşetinden baldırlar açılır, secdeye çağırılırlar da buna güçleri yetmez.» (Kalem, 42 - 43)
Sahîh hadîslerde ve diğerlerinde sabit olan sünnete göre; mu'minler kıyamet gününde Allah'a secde edeceklerdir. Munâfıkın buna gücü yetmeyecek belleri arkaya katlanacaktır. Secdeye gitmek istedikleri her seferde kafaları üstü düşeceklerdir.
Buhârî ve Muslim'in Sahihlerinde vârid olduğuna göre; cehennemden en son çıkacak kişi hakkında şöyle denir : Allah Teâlâ orada bulunandan daha başka bir şey istememesi için o kimseden ahidler ve sözler alır ve bunu defalarca tekrarlatır. Ve Allah Teâlâ şöyle buyurur : Ey Âdemoğlu, sen ne kadar sözünden dönersin. Sonra onun cennete girmesine izin verir.
Şeyh Ebu Ömer İbh Abd'ul-Berr'in «Cehenneme girmeye onları nasıl zorlar. Bu, onların gücü dâhilinde değildir ki?» sözüne gelince.
Bu ifâde hadîsin sıhhati için bir engel değildir. Çünkü Allah Teâlâ kıyamet gününde kullarına Sırat köprüsünden geçmelerini emreder. Sırat cehennemin üzerinde bir köprüdür, kıldan ince, kılıçtan keskincedir. Mu'minler amellerine göre şimşek gibi, rüzgâr gibi, soylu atlar gibi ve binek atları gibi geçerler. Kimileri yürüyerek, kimileri koşarak, kimileri abanarak, kimileri de yüzüstü sürünerek geçerler. Cehenneme girmeleri emredilenlerin durumu hiç de iyi değildir. Hattâ çok daha zor ve çok daha kötüdür. Kaldı ki sahîh hadîste sabit olduğuna göre, Deccâl'ın da cennet ve cehennemi olacaktır. Şeriatı koyan Şâri; Deccâl'ın sunduğu ve kendilerine ateş gibi görünen şeyleri çekinmeden içmelerini, onun selâmet ve soğukluk olacağını bildirmiştir. Bu durum da ona benzer. Öte yandan Allah Teâlâ İsrâiloğullarına kendi kendilerini öldürmelerini emretmiştir. Onlar da bir sabah akşama kadar birbirlerinden yetmiş bin kişiyi öldürmüşlerdir. Kişi babasını ve kardeşini öldürüyormuş. Allah Teâlâ onların üzerine bir bulut karanlığı göndermiş. Bu, onların buzağıya tapmalarından dolayı bir ceza imiş. Bu durum da şahıslar için gerçekten zordur ve yukarıda zikri geçen hadîste söz konusu edilen hususlardan hiç de aşağı değildir. Allah en iyisini bilendir.
Musluman ve Muşriklerin
Küçük Yaşta (Buluğ Çağına ermeden) Ölen Çocuklarının Ahiratteki Durumu?
Mûminlerin Çocukları
İyi bilinsin ki; ihtilâf konusu olan, müşriklerin çocuklarıdır. Mûminlerin çocuklarına gelince, bu konuda bilginler arasında ihtilâf yoktur.
Nitekim Hanbelî fakîhlerinden Kadı Ebu Ya'lâ İbn el-Ferrâ, Ahmed İbn Hanbel'in şöyle dediğini nakleder :
Onların cennet ehli oldukları konusunda ihtilâf yoktur. İnsanlar arasında meşhur olan görüş de budur. Allah dilerse bizim kesin karâr vereceğimiz kanâat da budur.
Şeyh Ebu Ömer İbn Abd'ul-Berr'in bazı bilginlerden naklederek onların bu konuda durakladıkları, bütün çocukların Allah Azze ve Celle'nin irâdesi altında bulundukları görüşünü serdettikleri tarzındaki kanâatına gelince :
Ebu Ömer İbn Abd'ul-Berr'in ifâdesine göre bu görüşe; aralarında Hammâd İbn Zeyd, Hammâd İbn Seleme, Abdullah İbn Mubârak, İshâk İbn Rahuyeh ve diğerlerinin de bulunduğu hadîs ve fıkıh ehli bir topluluk kail olmuşlardır.
Onlar derler ki: Bu husus İmâm Mâlik'in el-Muvatta'mda kader bahsinde çizdiği duruma benzer. Onun bu konuda îrâd ettiği hadîsler de böyledir.
Mâlikîlerin çoğunluğu da bu görüştedir. Ancak İmâm Mâlik'den nass halinde bir şey vârid olmamıştır.
Mâlikilerden sonraki bilginler müslüman çocuklarının cennette olduklarını kabul etmişler, muşrik çocuklarının ise Allah'ın irâdesine bağlı olduklarını bildirmişlerdir.
Ömer İbn Abdu'l-Berr'in sözü burada bitiyor. Ancak bu, gerçekten garîbdir. Ebu Abdullah el-Kurtubî de et-Tezkire isimli kitabında aynı şeyi zikreder. Allah en iyisini bilendir.
4842 ـ1ـ عن عائشةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا قالتْ: ] تُوُفِّىَ صَبِيٌّ. فَقُلْتُ: طُوبى لَهُ، عُصْفُورٌ مِنْ عَصَافِيرِ الْجَنَّةِ. فقَالَ رَسُولُ اللَّهِ #: أوََ تَدْرِينَ أنَّ اللَّهَ خَلَقَ الْجَنَّةَ وَخَلَقَ النَّارَ، فَخَلَقَ لهذِهِ أهًْ، ولهذِهِ أهًْ
. أخرجه مسلم وأبو داود والنسائي
1. (4842)- . Aişe (radıyallahu anhâ) anlatıyor:. أخرجه مسلم وأبو داود والنسائي
"Bir çocuk ölmüştü. Ben: "Ne mutlu ona! Cennet kuşlarından bir kuş oldu!" dedim.
Aleyhissalâtu vesselâm: "Sen Allah'ın cenneti de cehennemi de yarattığını, beriki için de öteki için de ahali yarattığını bilmiyor musun?" buyurdular."
(Muslim, Kader 30, (2662); Nesaî, Cenaiz 58, (4, 57); Ebu Davud, Sünnet 18, (4713)
Bu hadis, buluğa ermeden vefat eden Müslüman çocukların ahiratteki durumu hakkında bir hüküm getirmektedir:
Cennetlik mi, cehennemlik mi olacakları Allah'ın meşietine bağlıdır.
Burada şunu belirtelim ki, Müslüman çocuklarıyla ilgili hüküm de munakaşa edilmiştir. Çünkü sadedinde olduğumuz hadis, "cennetliktir!" hükmüne ihtiyat getirmektedir. Bu sahih hadisi esas alanlar, bu meselede ihtiyatı tercih etmiş olurlar.
Ancak mevzuya temas eden tek hadis bu değildir. Alimlerin büyük çoğunlukla hükme esas ittihaz ettikleri bir Ebu Hurayra hadisine göre, mu'min çocukları cennetliktir.
قَالَ رَسُول اللَّهِ #: مَنْ مَاتَ وَلَهُ ثََثَةٌ مِنَ الْوَلَدِ لَمْ يَبْلُغُوا الْحِنْثَ كَان لَهُ حِجَاباً مِنَ النَّارِ اَوْ دَخَلَ الْجَنَّةَ
"Kimin buluğa ermezden önce üç çocuğu vefat ederse bunlar o kimseye ateşe karşı bir perde olurlar. Yahut o kimse cennete girer."Kurtubî, bazılarının "Müslüman çocukların cennete gidecekleri hususunda ulemânın ihtilafı yoktur, icma ederler" dediğini kaydeder. Ancak Nevevî, bu meselede, kaydetmiş olduğumuz Ebu Hurayra rivayetine itibar edenlerin icmaından bahsedilebileceğini belirtir.
(Kurtubî; "et-Tezkira"; c: 2, s: 328)
Sadedinde olduğumuz Aişe (radıyallahu anhâ) hadisini esas alanlar bu hususta tevakkufu tercih etmişlerdir.
Nevevî, bunlara şu cevabı verir: "Rasulullah'ın, Aişe'yi o hükümden men etmesi belki bu meselede delilsiz kesin hükme gitmiş olmasındandır veya, Rasulullah (aleyhissalâtu vesselâm), Müslüman çocukların cennetlik olduklarını bilmezden önce bu mudahaleyi yapmıştır."
Yine İmam Nevevi -Allah ona rahmet etsin- şöyle de demiştir:
"Sözüne itibar edilen müslüman âlimler, müslümanların çocuklarından her kim küçük yaşta ölmüşse, onun cennetlik olduğu konusunda ittifak etmişlerdir.Çünkü o çocuk dînen mukellef (sorumlu) değildir."
(Nevevî; "Sahih-i Muslim Şerhi"; c: 16, s: 207).
Maziri: "İhtilaf peygamber çocuklarının dışında kalanlar hakkındadır" demiştir.
Musned-i Ahmed'de gelen bir rivayette :
اِنَّ الْمُسْلِمينَ وَاَوَْدَهُمْ في الْجَنَّةِ وَإنَّ الْمُشْرِكِينَ وَاَوَْدَهُمْ في النَّارِ ثُمَّ قَرَأ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَاتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيَّتُهُمْ
"Müslümanların çocukları cennetliktir, muşrikler ve çocukları cehennemliktir."Sonra şu ayeti okudu. (Mealen): "İman edip de zurriyetleri de kendilerine tabi olanlar (var ya), biz onların nesillerini de kendilerine kattık" (Tur 2).
Nitekim Hanbelî fakîhlerinden Kâdı Ebu Ya'lâ İbn el-Ferrâ, Ahmed İbn Hanbel'in şöyle dediğini nakleder :
Onların cennet ehli oldukları konusunda ihtilâf yoktur. İnsanlar arasında meşhur olan görüş de budur. Allah dilerse bizim kesin karâr vereceğimiz kanâat da budur.
Şeyh Ebu Ömer İbn Abd'ul-Berr'in bazı bilginlerden naklederek onların bu konuda durakladıkları, bütün çocukların Allah Azze ve Celle'nin irâdesi altında bulundukları görüşünü serdettikleri tarzındaki kanâatına gelince :
Ebu Ömer İbn Abd'ul-Berr'in ifâdesine göre bu görüşe; aralarında Hammâd İbn Zeyd, Hammâd İbn Seleme, Abdullah İbn Mubarak, İshâk İbn Rahuyeh ve diğerlerinin de bulunduğu hadîs ve fıkıh ehli bir topluluk kâil olmuşlardır.
Mâlikilerden sonraki bilginler müslüman çocuklarının cennette olduklarını kabul etmişler, muşrik çocuklarının ise Allah'ın irâdesine bağlı olduklarını bildirmişlerdir.
Ömer İbn Abd'ul-Berr'in sözü burada bitiyor. Ancak bu, gerçekten garîbdir. Ebu Abdullah el-Kurtubî de et-Tezkire isimli kitabında aynı şeyi zikreder. Allah en iyisini bilendir.
Bu konuda Talha kızı Âişe'den mu'minlerin annesi Âişe'ye dayanan bir rivayet zikredilir. Âişe der ki:
Peygamber Ansâr'dan bir çocuğun cenazesine çağırıldı. Ben dedim ki : Ey Allah'ın Rasulu, ona ne mutlu cennet serçelerinden bir serçe, kötülüğe ne uzandı ne de ulaştı.
Bunun üzerine Peygamber buyurdu ki: Ya bundan başka bir şey ise ey Âişe? Doğrusu Allah cenneti yarattı ve insanlar babalarının sulbunde iken cennet ehlini halketti. Cehennemi yarattı ve insanlar babalarının sulbünde iken cehennem ehlini de yarattı.
(Bu hadîsi Ahmed İbn Hanbel, Muslim, Ebu Dâvûd, Neseî ve İbn Mâce naklederler.)
Bu konudaki sözlerin, gerçekten sahîh delillere dayanması îcâbeder. Ne var ki Şâri'in buyruklarını bilmeyen birçok kişiler de bu konuda söz etmektedirler. Bu sebeble bilginlerden bir çoğu bu konudan bahsedilmesini hoş karşılamamışlardır.
Abdullah İbn Abbâs'tan, Ebu Bekr es-Sıddîk'ın oğlu Muhammed'in oğlu Kâsım'dan, Hanefiyye'nin oğlu Muhammed'den ve diğerlerinden böyle rivayet edilmiştir. İbn Hibbân da Sahîh'inde Cerîr İbn Hâzim'den nakleder ki; o, şöyle demiş :
Ebu Recâ el-Utâridî'nin Abdullah İbn Abbâs'ın minberde iken şöyle dediğini işittim :
Rasûlullah (s.a.v.) buyurdu ki : Bu ümmetin işi birbirine yaklaşıktır. Yeter ki çocuklar ve kader konusunda konuşmasınlar. İbn Hibbân bununla muşriklerin çocuklarını kasdettiğini söyler.
Ebu Bekr el-Bezzâr, Cerîr İbn Hâzim kanalıyla aynı rivayeti naklettikten sonra; bir topluluğun Ebu Recâ kanalıyla bu hadîsi Abdullah İbn Abbâs'tan mevkuf olarak rivayet ettiklerini bildirir.
(Ebu’l-Fida İsmail İbn Kesir, Hadislerle Kur’an-ı Kerim Tefsiri, Çağrı Yayınları: 9/4705-4714)
Yine, İmam Ahmed (Allah ona rahmet etsin) bu konuda şöyle demiştir:
"Müslümanların çocuklarının cennetlik oldukları konusunda (âlimler arasında) hiçbir görüş ayrılığı yoktur?" (İbn-i Kayyim'in, "Sunen-i Ebî Dâvud Hâşiyesi"; c: 7, s: 83).
Muşriklerin Çocukları
43 ـ2ـ وَعن ابْنِ عَبّاسٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُما قال: ] سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ # عَنْ أوَدِ الْمُشْرِكِينَ. فقَالَ : اللَّهُ إذْ خَلَقَهُمْ أعْلَمُ بِمَا كَانُوا عَامِلِينَ [. أخرجه الخمسة إ الترمذي
2. (4843)- İbnu Abbas (radıyallahu anhumâ) anlatıyor: "Rasulullah (aleyhissalâtu vesselâm)'dan muşriklerin çocukları hakkında sorulmuştu."Allah onları yarattığı zaman ne yapacaklarını iyi biliyordu!" buyurdular."
(Buhârî, Kader 3, Cenaiz 93; Muslim, Kader 23, 24, 26, 28, (2660); Ebu Davud, Sunnet 18, (4711); Nesâî, Cenaiz 60, (4, 59);Muvatta, Cenaiz 53; Ahmed b. Hanbel, II, 244. 253, 259, 315, 347, 393. 262,471.481.518; V, 73,410)
Bu husus kesinlik kazandığına göre; insanlar muşriklerin çocukları konusunda değişik görüşler serdetmişlerdir :
I- Muşriklerin çocukları cennettedirler.
Buna Semure'nin naklettiği ve Peygamberin İbrâhîm Aleyhisselâm'ın yanında müslüman ve muşrik çocuklarının bulunduğunu bildiren hadîsini delil getirmektedirler. Bu hadîs Ahmed İbn Hanbel kanalıyla Hasnâ'nın amcasından nakledilmiştir.
Yukarıda geçmişti: Bu istidlal sahihtir. Ancak imtihan ile ilgili hadîsler daha özel bir anlam taşır. Allah Teâlâ onlardan itaat edeceklerini bildiği kimselerin ruhunu öbür âlemde İbrahîm Aleyhisselâm'la ve fıtrat üzere ölmüş olan müslüman çocuklarla beraber kılar. İçlerinden Allah'ın emrine icabet etmeyeceklerini bildiklerini ise Allah Teâlâ kıyamet günü cehenneme gönderir. Nitekim imtihan hadîsi buna delâlet etmektedir. Eş'arî de Ehl-i Sünnet'ten bu görüşü nakletmiştir.
Muşrik çocuklarının cennette olduğunu söyleyenlerden bir kısmı; bunların cennette serbest olduklarını ifâde ederken, bir kısmı da müslümanların hizmetçileri olacaklarını belirtirler. Nitekim Ali İbn Zeyd kanalıyla Enes'ten nakledilen hadîs bunu göstermektedir. Ancak Ebu Dâvûd et-Tayâlisi'ye göre bu hadîs zayıftır. Allah en iyisini bilendir.
II- Muşriklerin çocukları babalarıyla birlikte cehennemde olacaklardır.
Buna delil olarak da Ahmed İbn Hanbel'in Ebu Muğîre kanalıyla Ğutayfın kölesi Abdullah İbn Ebu Kays'tan naklettiği hadîsi göstermektedirler.
O, Âişe'ye gelerek kâfirlerin çocuklarını sormuş, Âişe de demiş ki: Rasulullah (s.a.v.) onların babalarına tâbi olacaklarını söyledi. Ben; Ey Allah'ın Rasûlü amelsiz olarak mı? dedim.
Rasulullah (s.a.v.) : Onların ne yapacaklarını Allah en iyi bilendir, buyurdu.
Bu hadîsi Ebu Davud da Muhammed İbn Harb kanalıyla... Abdullah İbn Ebu Kays'tan nakleder ki; o, şöyle demiş:
Âişe'den duyduğuma göre o; ben Allah'ın Rasulu'ne mu'nıinlerin çocuklarını sordum da; onlar babalarıyla beraberdirler, buyurdu. Ya muşriklerin çocukları? dedim; onlar da babalarıyla beraberdirler, buyurdu. Ben amelsiz mi? dedim; Allah onların ne yapacak olduklarını en iyi bilendir, buyurdu.
Bu hadîsi Ahmed İbn Hanbel Vekî' kanalıyla Âişe'den nakleder ki; o, şöyle demiş : Ben Rasulullah (s.a.v.)'a muşriklerin çocuklarını hatırlattığımda; istersen sana onların cehennemdeki çığlıklarını işittirebilirim, dedi.
Abdullah İbn İmâm Abnıed İbn Hanbel der ki: Osman İbn Ebu Şeybe, Ali'den nakletti ki; o, şöyle demiş : Hadîce, Rasulullah (s.a.v.)a câhiliyye devrinde ölen iki oğlunun durumunu sorduğunda; onlar cehennemdedir, buyurmuş.
Ali der ki: Peygamber, Hadîce'nin yüzündeki hoşnutsuzluğu görünce, sen onlann yerini görseydin onlardan nefret ederdin, buyurmuş. Hadîce; ya senden olan çocuklarım? deyince . Peygamber, onlar cennettedir, demiş. Çünkü mu'minler de, çocukları da cennettedirler, muşrikler de, çocukları da cehennemdedirler, diye eklemiş.
Sonra şu âyeti okumuş : «îmân eden, soyları da îmânda kendilerine uyan kimselere soylarını da katarız. Onların işlediklerinden hiç bir şey eksiltmeyiz. Herkes kazancına bağlıdır.» (Tur, 21)
Bu hadîs garîbdir. Çünkü râvîler arasında yer alan Osman, durumu meçhul bir kişidir. Onun rivayet ettiği râvi olan Zâ Zân ise Ali'ye ulaşmamıştır. Allah en iyisini bilendir.
Ebu Dâvud da İbn Ebu Zaide kanalıyla Şa'bî'den nakleder ki; Rasulullah (s.a.v.) diri diri toprağa gömen de, gömülen de cehennemdedir, buyurmuş.
Şa'bî de der ki: Bana bu hadîsi Alkame, Ebu Vâil kanalıyla Abdullah İbn Mes'ud'dan nakletti. Bir topluluk da bu hadîsi Dâvûd İbn Ebu Hind kanalıyla Şa'bî'den, Alkame'den, Seleme İbn Kays'tan naklettiler.
Seleme İbn Kays el-Eşcaî der ki: Ben ve kardeşim Peygambere gelip dedik ki:
Annemiz câhiliyyet devrinde öldü. Ancak musâfir ağırlar, akrabaları ziyaret eder idi. O bizim bir kız kardeşimizi henüz bulûğa ermemişken diri diri toprağa gömdü.
Peygamber buyurdu ki: Toprağa gömen de, gömülen de ateştedir. Ancak toprağa gömene İslâm ulaşır da müslüman olursa; mustesnadır.
Bu hadîsin isnadı hasendir.
III- Muşriklerin çocukları hakkında bir görüş beyân etmeyenler.
Bunlar da Peygamberin; Allah Teâlâ onların ne yapacaklarını en iyi bilendir, kavline dayanmaktadırlar. Nitekim Buhârî ve Muslim'in Sahîh'lerinde Ca'fer İbn Ebu İyâs... kanalıyla Abdullah İbn Abbas'tan nakleder ki:
Rasulullah (s.a.v.)'a muşriklerin çocukları sorulduğunda; O, Allah onların ne yapacak olduklarını en iyi bilendir, demiş.
Bu hadîs Buhârî ve Muslim'de Zuhrî kanalıyla... Ebu Hurayra'den de nakledilir. O der ki: Peygambere muşriklerin çocukları sorulduğunda; Allah onların ne yapacak olduklarını en iyi bilendir, buyurdu.
Bilginlerden bir kısmı da muşriklerin çocuklarını, A'râf ehli olarak kabul ederler. Bu görüş, onların çocuklarının cennette olduklarını söyleyenlerin görüşüyle birleşir. Çünkü A'râf karâr diyarı değildir. Ve A'râf ehlinin akıbeti A'râf sûresinde belirtildiği gibi cennettir. Allah en iyisini bilendir.
Tüm Görüşleri Bir Arada Zikredersek :
ـ4843 ـ2ـ وَعن ابْنِ عَبّاسٍ رَضِيَ اللّهُ عَنْهُما قال: ] سُئِلَ رَسُولُ اللّهِ # عَنْ أوَدِ الْمُشْرِكِينَ. فقَالَ : اللّهُ إذْ خَلَقَهُمْ أعْلَمُ بِمَا كَانُوا عَامِلِينَ
[. أخرجه الخمسة إ الترمذي .
2. (4843)- İbnu Abbas (radıyallahu anhumâ) anlatıyor: "Rasulullah (aleyhissalâtu vesselâm)'dan muşriklerin çocukları hakkında sorulmuştu.[. أخرجه الخمسة إ الترمذي .
"Allah onları yarattığı zaman ne yapacaklarını iyi biliyordu!" buyurdular."
(Buhârî, Kader 3, Cenaiz 93; Muslim, Kader 28, (2660); Ebu Davud, Sünnet 18, (4711); Nesâî, Cenaiz 60, (4, 59), 32)
1. Görüş : Hammad İbnu Seleme, Hammad İbnu Zeyd, İbnu'l-Mubârak, İshak İbnu Rahuye , çocuklar hakkında: "Allah'ın meşietindedir. Dilerse cennete koyacak, dilerse cehenneme" diye hükmederler ve bu mevzuda gelen nasslardan bu hükmü çıkarırlar. Bilhassa muşrik çocukları hakkında Şafiî hazretlerinin de böyle hükmettiğini, Beyhakî, el-İ'tikad'ında kaydetmiştir.
İbnu Abdilberr: "İmam-ı Malik'ten bu hususta sarih bir hüküm intikal etmedi ise de, onun nokta-i nazarından çıkarılacak hüküm de böyledir. Ancak ashabı, Müslüman çocukların cennete, kâfir çocuklarının meşiet-i İlahiye'de olduğunu sarih olarak beyan etmiştir" der.
Bu görüş sahiblerinin delili: "Allah onların ne yapacağını daha iyi biliyor" hadisidir.
2. Görüş : "Çocuklar babalarına tabidir, Müslümanların çocukları cennette, kâfirlerin çocukları cehennemde olacaktır."
Bu görüş, Haricîlerden (Erakiyye kolu) Ezarika'nın görüşüdür. Bunların delili şu ayettir:
رَبِّ َ تَذَرْ عَلى اَرْضِ مِنَ الْكَافِرِينَ دَيّاراً
"Nuh: "Ey Rabbim! dedi. Yeryüzünde kafirlerden tek bir kişi bırakma!" (Nuh 26).
Ancak bu ayetin Nuh kavmiyle ilgili olduğu söylenerek karşı çıkılmış. Nuh'un bu bedduayı, Cenab-ı Hakk'ın ona: "Kavminden, (hal-i hazır) inananlar dışında kimse sana iman etmeyecektir" (Hud 36) diye vaki olan vahyinden sonra yaptığı belirtilmiştir.
هُمْ مِنْ آبَائِهِمْ اَوْ مِنْهُمْ
"Onlar babalarındandır veya onlardandır" şeklindeki hadis, harbîlerle ilgili ahkâm zımnında varid olmuştur.
Bu görüşe karşı çıkanlar, muşrik çocukların cehennemde olacağını tasrih eden ve Aişe'den gelen bir rivayetin zayıf olduğunu belirtirler.
3. Görüş : Çocuklar cennetle cehennem arasında orta bir yerde, bir berzahtadırlar.
Çünkü, onların cennete girmesini sağlayacak amelleri mevcut olmadığı gibi, cehenneme girmelerine sebeb olacak da günahları yoktur.
4. Görüş : Cennet ehlinin hizmetçileri olacaklar.
Bazı kaynaklarda gelen zayıf bir hadise göre Aleyhissalâtu vesselâm:
اَوَْدُ الْمُشْرِكِينَ خَدَمُ اَهْلِ الْجَنَّةِ
"Muşriklerin çocukları cennet ehlinin hizmetçileridir" buyurmuştur.
Şeyhul-İslâm İbn-i Teymiyye -Allah ona rahmet etsin- bu görüş hakkında şöyle demiştir:
"Bu sözün aslı yoktur." (Mecmuû'l-Fetâvâ; c: 4, s: 279).
Bu konuda Taberânî ve Bezzâr'dan rivâyet olunan bir hadis gelmiştir. Fakat hadis âlimleri, bu hadisi zayıf olarak değerlendirmişlerdir. Bu âlimlerden birisi de Hâfız İbn-i Hacer'dir. (Fethu'l-Bârî; c: 3, s: 246).
5. Görüş : Beşinci görüşe göre, toprak olurlar.
Bu görüş Sumame İbnu Eşres'ten mervidir.
6. Görüş : Bu görüşe göre ateştedirler.
İyad, bunu Ahmed İbnu Hanbel'e nisbet etmiş ise de, İbnu Teymiyye, İyaz'ın burada hata ettiğini, bu görüşün Ahmed İbnu Hanbel'e ait olmayıp, ashabından birine ait olduğunu söyler.
7. Görüş : Yedincisine göre çocuklar ahiratte imtihan olunacaklar:
Kendilerine ateş yükseltilecek, kim içine girerse, o soğuk ve selametli olacak, imtina eden ise azaba duçar olacak. Bazı sahih rivayetler, mecnunlar ve fetret devrinde ölenler hakkında imtihan olduğunu belirtmiştir.
Beyhakî, el-Îtikad'ında bu görüşün sahih görüş olduğunu söylemiş ise de, "Ahirat teklif yeri değildir. Orada ne amel ne imtihan hiçbir şey yoktur" denilerek tenkid edilmiştir.
Ancak bu tenkidcilere de: "Bu hal, cennet ve cehennemde istikrar peyda ettikten sonrası için camidir, amma Arasat'ta, buna bir mani yoktur.
Nitekim ayette
يَوْمَ يُكْشَفُ عَنْ سَاقٍ وَيُدْعَوْنَ الى السُّجُودِ فََ يَسْتَطِيعُونَ
"Her hakikatın bütün çıplaklığıyla ortaya çıktığı gün onlar secdeye çağrılırlar. Fakat güçleri yetmez" (Kalem 42) buyrulmuştur" diyerek cevab verilmiş ve bir Sahiheyn hadisi gösterilmiştir:
اَنَّ النَّاسَ يُؤْمَرُونَ بِالسُّجُودِ فَيَصِيرُ ظَهْرُ الْمُنَافِقِ طَبَقاً فََ يَسْتَطِيعُ اَنْ يَسْجُدَ
"(Kıyamet günü) insanlara secde etmeleri emredilir. Munafığın sırtı o zaman yekpare bir tabakaya döner ve secdeye güç yetiremez."
8. Görüş : Çocuklar cennetliktir.
Nevevî der ki: "Muhakkak ulemânın seçtiği sahih mezheb budur. Bunlar şu ayeti delil kılmışlardır:
وَمَا كُنّا مُعَذّبِينَ حَتّىَ نَبْعَثَ رَسُوً
"Biz bir peygamber göndermedikçe azab edici değiliz." (İsra 15).
9. Görüş : Tevakkuf: Hiçbir hükümde bulunmamak.
İmam Buhârî, muşrik çocuklarının durumu üzerine söylenenler hakkında açtığı babda üç hadis kaydeder:
Birincisinde tevakkuf ifade edilmiştir;
İkincisinde cennette olacakları görüşünü muracceh kılan bir hadis kaydedilir;
Üçüncü hadiste ise cennetlik olacaklarını tasrih eden bir hüküm mevcuttur.
(Bu üç hadisten birincisi 4843'te kaydettiğimiz hadistir. İkincisi "Rasûlullah'a muşrik çocuklarından sorulmuştu: "Ne yapacaklarını Allah iyi bilir" diye cevap verdi" meâlindeki Ebu Hurayra hadisi, üçüncüsü de (aşağıdaki 4844 nolu hadis) her çocuğun (İslâm) fıtratı üzerine yaratıldığını beyan eden hadistir.)
Şarihler bunda hem üç ayrı görüşe delil ve hem de Buhari'nin tercihini görürler: Ona göre esas olan kafir çocuklarının cennetlik olduğudur.
