Muhammed Ibn îshâk; Hallâd'dan, Atâ'dan, Dâvûd'dan ve İbn Abbâs'dan nakleder ki, o şöyle demiş : îblîs günah işlemezden önce meleklerden bir melek idi ve ismi Azâzîl olup yeryüzünde yaşardı. Çalışma bakımından meleklerin en ileri gidenlerindendi içlerinden en bilgini idi. Bu husus, onu kibre şevketti ve o Hınn adı verilen bir kabileden idi. Hallâd, Atâ, Tâvûs veya Mücâhid'in İbn Abbâs'dan veya diğerlerinden buna benzer bir başka rivayet daha vardır.
Salih, İbn Abbâs'dan nakleder ki, o şöyle demiş : Meleklerden bir kabile vardır ki onlara cin adı verilir, iblis onlardan idi ve o gökle yer arasında hâkim idi. Allah'a isyan etti ve Allah da onu kovarak ters yüz etti. îbn Cerîr bu hadîsi rivayet eder. Said İbn Müseyyeb'den naklen Katâde der ki, İblis dünya göğündeki meleklerin reîsi idi.
İbn Cerîr der ki; bize Muhammed İbn Beşşâr... Hasan'dan rivayet etti ki o şöyle demiş: İblîs hiç bir zaman meleklerden olmamıştır. Âdem'in insanların atası olduğu gibi o da cinlerin atasıdır. Hasan'dan yapılan bu isnâd sahihtir. Aynı şeyi Abdurrahmân İbn Zeyd İbn Eşlem de söylemiştir. Şehr İbn Havşeb der ki; İblîs meleklerin kovduğu cinlerden birisi idi. Meleklerden bir kısmı onu saklayıp göğe götürdüler. İbn Cerîr bunu rivayet eder. Süneyd İbn Dâvûd der ki; bize Hüşeym... Sa'd İbn Mes'ûd'dan nakleder ki o şöyle demiş : Melekler cinlerle savaşıyordu, İblîs küçük olduğu için esir alınmıştı ve meleklerle beraberdi, onlarla birlikte ibâdet ediyordu. Melekler Âdem'e secde etmekle emro-lununca, onlar secde ettiler, ancak İblîs secde etmekten kaçındı. Bunun için Allah : «İblîs müstesna, o cinlerdendi...» (Kehf, 50) buyurmuştur
Müslim'in Sahîh'inde Hz. Âişe tankıyla Rasûlullah'ın şöyle buyurduğu nakledilir : Melekler nurdan yaratıldılar, İblis ise alevli ateşten yaratıldı. Âdem ise size anlatılan şekilde topraktan yaratıldı. İhtiyâç halinde her kap kendi içinde bulunanı emer ve gerektiği zaman tabiatı kişiyi hıyanete sevkeder. O her ne kadar meleklerin fiillerine özenmiş,, onlara benzemiş, kulluk etmiş ve zâhid olmuş ve bu sebeple onlar gibi ilâhi hitaba muhâtab olmuşsa da, neticede onlara muhalefet ederek isyan etmiştir. Burada Allah Teâlâ, onun cinlerden olduğunu söyleyerek ateşten yaratıldığına dikkati çekiyor. Onun dediği gibi: «Ben ondan daha hayırlıyım; beni ateşten yarattın, onu ise çamurdan yarattın.» (A'râf, 12)
Hasan el-Basrî der ki: İblîs, bir göz açıp kapaması kadar bile meleklerden olmadı. Ö, cinlerin kökeni idi. Tıpkı Âdem Aleyhisselâm'ın insanların kökeni olduğu gibi. Bu ifâdeyi İbn Cerîr sahih bir isnâdla nakleder.
Dahhâk İbn Abbâs'tan naklen der ki: İblis, meleklerin kabilelerinden Hinn adı verilen bir kabileye mensûb idi. Onlar melekler arasında Semmûm ateşinden yaratılmışlardır. İbn Abbâs der ki : Onun adı Hâris'ti ve cennet bekçilerinden bir bekçi idi. Melekler ise, bu kabileden ayrı olarak nurdan yaratılmışlardı. Yine İbn Abbâs der ki : Kur'-an'da zikredilen cinler ise alevli ateşten yaratılmışlardır. Alev, tutuşan, ateşin bir tarafında beliren yalımdır. Yine Dahhâ'k İbn Abbâs'tan naklen der ki ; İblîs, meleklerin en şereflilerindendi ve değerli kabilelerinden birine mensûb idi. Cennetin bekçisi idi. Dünya ve yeryüzünün hâkimiyyeti onun elinde idi. Allah'ın hükmü olarak o nefsine uymuştu. Böylece gökyüzü halkına şeref bakımından üstün olduğunu zannetti. Bu da kendinde bir kibir belirmesine sebep oldu ki, onun mâ-hiyyetini Allah'tan başka kimse bilmez. Allah ona Âdem'e secde etmesini emredince, kibir yüzünden Allah'a karşı gelmeye tevessül etti. «Bü-yüklendi ve kâfirlerden oldu.» İbn Abbâs, «O ise cinlerden olduğu için» kavline; cennetin bekçilerinden olduğu için, anlamını vermiştir. Bu, insana mekkî, medenî, basri ve kûfî diyerek nisbet atfetmek için kullanılan bir ifâdedir. İbn Cüreyc de İbn Abbâs'tan böyle dediğini nakleder. Saîd İbn Cübeyr ise İbn Abbâs'm şöyle dediğini bildirir : İblîs, cennetin bekçilerindendi ve dünya göğünün işini yönetiyordu. İbn Cerîr, A'meş hadîsinde Haoîb İbn Ebu Sabit kanalıyla Saîd İbn Cübeyr'in, Abdullah İbn Abbâs'tan bu ifâdeyi naklettiğini belirtir
Çevrimdışı
