Neler yeni
İslami Forum, Dini Forum, islami site, islami sohbet, radyo, islami bilgiler

İslam-tr.org'a hoş geldiniz! Hemen üye olun ve kendi konularınızı, düşüncelerinizi paylaşarak bu platforma katılın. Oturum açtıktan sonra, İslam dini, tarih ve güncel konularla ilgili paylaşımlarda bulunabilirsiniz.

Tarihselcilik üzerine yazılar, reddiyeler

عبد الرحمن Çevrimdışı

عبد الرحمن

قُل آمَنتُ بِاللهِ ثُمَّ استَقِم
İslam-TR Üyesi
Bu konu altında Pakistanlı Fazlur Rahman'ın (ö. 1988) geliştirdiği Kuran'ı tarihsel okuma mezhebi üzerine faydalı bulduğum yazıları paylaşacağım inşallah. Bu mezhep Kur'an'daki hükümleri tarihsel kabul ederek, zaman-ötesi (evrensel) bir geçerliliği olmadığını savunur. Buna göre Kuran'daki cüzi hükümler kendi başına bağlayıcı olmayıp, yalnız külli ilkeler çerçevesinde ortaya konulan birer içtihattır ve bu içtihatların yerini başka zamanlarda farklı içtihatlar alabilir. Tarihselcilik İslam ulemasının fıkıh usulünde benimsediği talil fıkhını (illetler üzerinden yola çıkarak yeni durumlarda kıyasta bulunmak) bu şekilde reddetmekte ve Kur'an'ın ahlaki değerler sistemini kavramış olduklarını iddia ederek, Kur'anın cüzi hükümlerini bir kenara atmaktadırlar. Ahlak her zaman evrenseldir, ama Kuran'ın ön gördüğü hükümler bir zaman sonra uyumluluğunu yitirebilir, demektedirler.

Bu konu müstakil bir reddiye sunacak olmasa da kısaca belirtebiliriz ki Hazret-i Peygamber (s.a.v.) ve ashab-ı kiramın Kuran'ın cüzi hükümlerine farklı şartlarda, kolaylıkta ve zorlukta sıkıca bağlı kalmaları bu mezhebin aklı selim ürünü olmayıp butlânı açık bir heva ürünü olduğunu ortaya koymaktadır. Resulullah'ın ağır da olsa recim haddini uygulaması, Kuran'ın onu hükümleri uygulamada teşvik etmesi (Maide ve Nisa surelerine bakınız), Hz. Ömer'in (r.a.) Benu Tağlib'den cizyeyi cizye ismiyle almakta ısrar edip, ancak zaruret sonucu isimden taviz vermesi şu an hatırıma gelen sadece bir kaç örnek. Kuranî hitabın ilk muhatapları olan sahabe ve müminlere bir öğretici olarak gönderilen Nebiyyi muhterem (s.a.v.) Kuran'ın maksadını, dünya görüşünü, değerler sistemini en iyi bildikleri halde neden cüzi hükümlerde bir değişikliğe gitmemişlerdir bu gibi durumlarda?
Yine Resulullah'ın (s.a.v.) içtihadının bazı durumlarda Kuran tarafından tashih edilmesi, Allah tarafından tespit edilen cüzi hükümlerin mevcut olduğunu ve bunun Peygamber'in içtihadına bırakılmadığını gösterir. Bedir Esirlerin fidye karşılığı serbest bırakılması Enfal 67-69, münafıklara Tebuk gazvesinden geri kalmalarında izin vermesi Tevbe 43, İnşallah sözü Kehf 23-24, Haram kılma Tahrim 1-2, Zeyd'in (r.a.) evli kalmasını söylemesi Ahzab 37-39. Eğer bu hükümler değişken, pragmatik birtakım icraatlerden ibaret olsaydı, Nebi (s.a.v.) Kuran'da bu şekilde düzeltilirmiydi?

-------
Mustafa Öztürk’ü Yalnız Bırakan Korkak Tarihselciler
Kur’an’ı tarihsel kabul etmek, özetle Kur’an’ın bazı hükümlerinin indirildiği döneme ve coğrafyaya has olduğunu iddia etmektir. Tarihselciler Kur’an’ın bir Kitap değil hitap olduğunu, onu metin haline getirenin nebi olduğunu ileri sürerler. Üstelik bu iddia tarihselcilerimizin kendi üretimleri de değildir. Bu iddia Katolik Kilisesinin vahye bakışı ile birebir aynıdır. Kısacası Kur’an Allah’ın Kitabı değildir demenin akademisyencesine tarihselcilik denir. Kur’an’a göre ise tarihsel bir kitap Allah’ın Kitabı olamaz.[1]

Tarihselcilik dendiğinde ilk akla gelen isim Mustafa Öztürk’tür. Bunun sebebi Türkiye’deki tek tarihselci akademisyenin Mustafa Öztürk olması değildir. Bunun sebebi savunduğu fikri açıkça söyleyebilecek cesaret ve mertliğe sahip olan tek tarihselci akademisyenin Mustafa Öztürk olmasıdır. Oysa ilahiyat çevrelerinde tarihselcilik sanılandan çok daha yaygındır. Ancak Öztürk’ün binde biri kadar mert olmayan diğerleri açık konuşmaz, kendilerini belli etmez, sinsilik ve korkaklığı ilim adamlığı olarak yutturmayı tercih ederler.

Mesela fikrî olarak aslında Öztürk’ten hiç de farklı olmayan Ali Bardakoğlu bu ülkede D. İ. Başkanlığı yapmıştır. Kur’an’da günümüz insanının doldurması gereken bilinçli boşluklar bulunduğunu hâlâ kitaplarında anlatmaktadır.

Kur’an’daki 600 sayfanın çok fazla olduğunu, 60 sayfaya özetlenerek çağa uydurulması gerektiğini söyleyen İlhami Güler, aslında akademik küfürde Öztürk’ten hiç de aşağıda kalmaz ama onun kadar mert olmadığı için pek bilinmez.


Mut’a nikahı da dahil olmak üzere Kur’an’a iftira edilen bir çok rezilliği Halife Ömer’in kaldırdığını yazabilen Mehmet Azimli’nin Kur’an’a bakışı da Öztürk ile birebir aynıdır ama hiç ortalarda gözükmez.

Kur’an’dan konuşmayı çoktan unutmuş olan Hayri Kırbaşoğlu da tarihselcilikte önde gelen isimlerdendir ama işi ucuz siyasete dökerek taraftar toplama peşinde olduğundan hiç o toplara girmez.

Mustafa Öztürk’ün can dostlarından İsrafil Balcı da tarihselcidir. Ancak meramını anlatacak cümle kurmaktan dahi aciz olduğu için konuyu bilmeyenler hiç bir şeyin farkına varmazlar. Etkisiz ve gereksiz elemandır.

Bilgi bakımından Mustafa Öztürk’ün yanına yaklaşması dahi mümkün olmadığı halde onun tarihselciliğine “Cin Ali Sirkte” seviyesinde bir kitapla reddiye yazmış olan Caner Taslaman, tarihselciliğe karşı ne denmesi gerektiğini bilemediği için ümmetselcilik diye bir başka zırva uydurmuştur. Tarihselci değilse de ne olduğu da belli değildir.

Sözde Kur’an’cılardan Mustafa İslamoğlu da Kur’an’ın Kitap değil hitap olduğu sanrısını meal dediği şeye yazacak kadar tarihselcidir. Kendisi bunu kabul etmez ama Kur’an’ın miras paylaşım oranlarını indiği döneme has sayar. Kur’an’ın erkeğe tanıdığı çok eşlilik hakkıyla ilgili ayetin geçici madde seviyesinde olduğunu söyler çünkü Kur’an babasının çiftliğidir.

Doğuştan tefsirci Mehmet Okuyan Allah’ın gerçek maksadını, Kur’an’a yazmayı unuttuğu satır aralarını okuyarak tespit ettiğini iddia edecek kadar ileri gitmiştir. Bu muazzam ilmi (!) sayesinde, mirasta kız çocuğun erkeğe göre yarım pay almasını farz kılan ayetin, sadece indirildiği zamana hitap ettiğini söyler ama nasıl oluyorsa tarihselci olmaz.

Bunlara belki yüzlercesi eklenebilir. Hiçbiri Öztürk gibi katıldıkları sohbetlerde bu toplara girmezler. Bugün lafa gelince hepsi Mustafa Öztürk’ün yanındadırlar. Ancak hiçbiri Kur’an’a yaklaşım bakımından Mustafa Öztürk’ten hiçbir farkları olmadığını onun gibi mertçe, korkusuzca, her şeyi göze alarak söylememekte, dansı tercih etmektedirler.

Aslında vardıkları sonuç bakımından gelenekselciler, sözde Kur’an’cılar ve tarihselciler birbirlerinden farklı değildir. Gelenekselciler Allah’ın Kitabının yerine ona denk gördükleri başka kaynaklar ihdas ederek Kur’an’ın teslim olmak istemedikleri hükümlerini ortadan kaldırmışlardır. Sırf gelenekçilere saydırıyorlar diye Kur’an’cı oldukları algısını yaratmış olan sözde Kur’an’cılar, Kur’an’ı diledikleri gibi yorumlayarak hırsızın cezası, başörtüsü, kız çocuğun mirastan erkeğin yarısı kadar pay alması şartı, erkeğin dört eşe kadar evlenme hakkı v.b. gibi teslim olmak istemedikleri hükümlerini ortadan kaldırmışlardır. Tarihselciler, Kur’an’ın herhangi bir hükmünü diledikleri gibi hiçe sayabilecekleri bir sistem geliştirerek, Kur’an’ın teslim olmak istemedikleri hükümlerini ortadan kaldırmanın en konforlu yolunu ortaya çıkarmışlardır.

Neticede bunların hepsi aynı sonuca varmaktadır. Kur’an’ın bir tek hükmünü görmezden gelmenin Kur’an’daki adı küfürdür. Teslim olmak istemeyen kişinin, hangi hükmü hangi gerekçeyle devre dışı bırakmak istediğine karar vererek bu üç anlayıştan birine uyması yeterlidir.

Erdem UYGAN


[1] www.suleymaniyevakfi.org/kuran-arastirmalari/allahin-kitabina-ilahiyatci-iftirasi-tarihselcilik-.html
-----
E. Uygan, Mirat Haber, www.mirathaber.com/mustafa-ozturku-yalniz-birakan-korkak-tarihselciler/
Bazı yerleri kalın işaretledim.
 
Son düzenleme:
عبد الرحمن Çevrimdışı

عبد الرحمن

قُل آمَنتُ بِاللهِ ثُمَّ استَقِم
İslam-TR Üyesi
Erdem Uygan, Süleymaniye Vakfı. “Allah’ın Kitabına İlahiyatçı İftirası: Tarihselcilik”, 14 Kasım 2017. Allah’ın Kitabına İlahiyatçı İftirası: Tarihselcilik - Süleymaniye Vakfı.
Bazı yerleri kalın işaretledim.

Tarihselcilere karşı şu istidlâllerde bulunuyor:
  • Fıtratın devamlılığı
  • Kuran'ın geçen yüz yıllara rağmen ehli kitaba İncil ve Tevrat ahkamını uygulamayı emretmesi ve onları bunun üzerinden tenkit etmesi
  • Ahkam bir süre sonra değişecekse ne zaman değişecek? Kim belirleyecek?
------
Allah’ın Kitabına İlahiyatçı İftirası: Tarihselcilik
Fıtrat, kâinattaki canlı, cansız her varlığın tabiatı, yaratılışı anlamına gelir. Her bir varlık kendi tabiatına göre özellikler taşır. Bu özellikler onları Yaratan tarafından verilmiştir. Zaten fıtratın “yaratılış” olarak tarif edilmesi de bundandır. Yaratılmış olan her şeye sahip olduğu özellikler, onu Yaratan tarafından verilir. Bu özellikler her zaman ve koşulda daima aynıdır. Palmiye ağacının fıtratı yaratıldığı gün de bugün de değişmemiştir. Zaten değişmiş olsa ona palmiye ağacı denmez, başka bir isim verilirdi. Kedi yeryüzündeki ilk gününde nasıl kedi ise, yani bir kedinin tüm fıtratına sahip ise bugün de aynı şekilde kedidir. İnsan da her şey gibi Allah tarafından yaratılmış olduğundan fıtratı, yani tabiatı, yani yaratılış özellikleri ve koşulları Allah tarafından belirlenmiş bir canlıdır. Fıtratın herkes tarafından bilinen evrensel olma ilkesi elbette insan için de geçerlidir. Dolayısıyla ilk insan olan Adem Aleyhisselam’ın böbrekleri ile bu yazıyı okuyan kişinin böbrekleri arasında bir fark görmek aklî melekelerle ilgili bir arızaya işaret edecektir. Bugün fıtratı gereği bir insan nasıl rakibini kıskanıyorsa ilk insandan itibaren çağlar boyunca her insan aynı şekilde kıskanmıştır. İlk gününden itibaren insan daima aynı şekilde utanır, aynı şekilde güler, sinirlenir, böbürlenir, sevinir, heyecanlanır, yaşar ve ölür.
İnsan, fıtratın değişmezliğini ve evrenselliğini fıtraten bilir. Bunu bilmek için herhangi bir eğitim almaya, belli bir yaşa gelmeye gerek yoktur. Fıtratın bu özelliğini inkar etmek için ise özel bir eğitim görmeniz, ilahiyat alanında ihtisas yapmanız ve tefsir profesörü olmanız gerekir. Çünkü ancak bu eğitimlerden geçtikten sonra Allah’ın fıtrat olarak tanımladığı bir dinin kitabını tarihsel sayabilecek ilmî (!) seviyeye ulaşabilirsiniz.
Allah, tüm nebiler vasıtasıyla insanlığa gönderdiği tek din olan İslam’ı fıtrat olarak tanımlamaktadır:
Sen yüzünü dosdoğru bu dine, Allah’ın insanları yarattığı fıtrata çevir. Allah’ın yarattığının yerini tutacak bir şey yoktur. İşte sağlam din budur. Ama insanların çoğu bunu bilmezler.(Rûm 30/30)
Bir din fıtrat ise, yani insanın yaratılışına uygun bir yapıda ise, fıtrat hiçbir zaman ve şartta değişmediğine göre zaten tüm zamanlarda gönderilen din de aynı din olmalıdır:
De ki “Biz Allah’a inandık ve güvendik. Bize indirilene, İbrahim’e, İsmail’e, İshak’a, Yakup’a ve torunlarına indirilene, Musa’ya ve İsa’ya verilene; Nebilere Rableri tarafından ne verilmişse hepsine inandık. Hiçbirini diğerinden ayırmayız. Biz Allah’a teslim olmuş kimseleriz.” Kim İslam’dan başka bir din arayışına girerse asla kabul edilmez. O, ahirette kaybedenlere karışır.(Âl-i İmrân 3/84-85)
İşte Allah’ın fıtrat olarak tarif ettiği, tüm nebilerine indirdiği o dinin, tarihin belli bir dönemine hitap eden hükümler içerdiğini iddia edebilen, o dinin kitabının büyük bölümünün bugün hiçbir geçerliliği kalmadığını söyleyebilen ve bunu söyleyebilmek için hayatını ilahiyat fakültelerinde heba etmiş olan hocalara da tarihselciler denmektedir. İddia ettikleri gibi bir kitabı Allah’ın göndermiş olduğunu kendi fıtratları da kabul etmediğinden bu kitabı Muhammed Aleyhisselam’ın kaleme aldığını açıkça söylemekten ve yazmaktan geri durmayanlar da yine aynı tarihselcilerdir. Gerçekte bu iddiaları ortaya atanların Allah’ın dini ile bir ilişkileri kalmadığı halde, ilahiyat fakültelerinde bu müthiş iftiralarını öğrencilerine ilim (!) olarak okutanlar da yine aynı tarihselci ilahiyatçılardır.
Aslında tarihselcilik bizim tarihselci hocalarımızın (!) kendilerinin geliştirdikleri bir söylem de değildir. Amaç Kur’an’ın Allah’ın kitabı olmadığını kabul ettirmek ise yapılması gereken tek şeyin onun gönderildiği tarihe hitap ettiğini söylemek olduğunu elbette bizimkiler değil, batılılar görmüş ve bu söylemi dillendirmeye başlamışlardır. Örneğin Alman devletinin finanse ettiği bir programa göre, Almanya’da Müslüman ailelerin çocuklarına din dersi verilecekse Kur’an’ın tarihsel bir kitap olarak anlaşılması gerektiği konusunda ısrarcı davranışıdır. Konuyla ilgili raporu kaleme alanlardan biri olan Muhammed Kaliç adında bir ilahiyatçı şunları ifade etmektedir:
“Ortada vahiy olduğunu iddia eden bir metin, bir Kur’an var. Bu nedir? Söz konusu olan Allah’ın elçisi olduğu iddiasıyla ortaya çıkan insanın, Muhammed’in, Musa’nın veya İsa’nın, ruhi, manevi tecrübesidir. Dolayısıyla iki şey kabul edilemez, hatta saçmadır. Bunlardan biri, Allah’ın peygambere kitap yazdırıp göndermesi; ikincisi de, bir dinin kendini hakikatin merkezinde görmesi, böyle bir iddiayla ortaya çıkmasıdır.
… Vahiy manevi ve mistik bir tecrübedir, peygamber iddiasıyla ortaya çıkan insanın ruhi bir tecrübesidir … Dinler hiçbir zaman mutlak hakikati taşıyamazlar, temsil edemezler. Bunlar tarihsel şartlarda ortaya çıkmış metinlerdir. O halde bu metinlerin ne anlama geldiğini anlamak için, hem aklın kritiğini hem de tarihsel metodu, tarihselciliği bu dinlere ve metinlere uygulamamız gerekir.”[1]
Batının Kur’an’a ve Allah’ın daha önce gönderdiği Kitaplara ve Nebilere bakışı bu şekildedir. Aslında bu ifadeler tarihsel olan bir dinin Allah’ın dini olamayacağının da itirafı niteliğindedir. Fakat buna rağmen bizim tefsir profesörü tarihselcilerimiz Kur’an’cı geçinmekte, modernist ve çağdaş takılmakta ve ilahiyat alanında öğrenci yetiştirmektedirler.
Her ne kadar yukarıda alıntıladığımız tairhselci gibi Kur’an’ın Allah’ın kitabı olmadığını söyleyebilecek kadar cesur olamasalar da (muhtemelen bunu söylemek için emekliliklerini beklemekteler) bizim tarihselcilerimiz içinde de benzer cümleleri kitaplarına yazacak cesarette olanlar bulunmaktadır. Aşağıdaki satırlar tefsirci Mustafa Öztürk’e aittir:
“Hz. Peygamber insanlara tebliğ ettiği bu kelamın kendine ait olmadığını söylememiş, kendisinin Allah tarafından seçilip gaybi yardımla desteklendiğine dikkat çekmiştir. Bu gaybi yardım/destek Kur’an’da vahiy diye isimlendirilmiştir. Hz. Peygamber vahiy sayesinde Kur’an’ı kendi diliyle formüle etmiştir. Bu yüzden Kur’an Allah’ın ayetleri olarak nitelendirilmiş, yani Allah’tan kaynaklandığı için ilahi sözler olarak kabul edilmiştir.”[2]
“Kur’an’da tabiat olaylarının ilahi ayetler olarak nitelendirilmesi bunların doğal sebeplerini nefyetmediği gibi Kur’an metnindeki ayetlerin “Allah’ın ayetleri” olarak nitelendirilmesi de metnin Hz. Peygambere ait olmadığını göstermez.”[3]
“Çünkü hayat, hele hele müslümanca bir hayat, mana ve mesajı bir tür anlam arkeolojisiyle keşfedilmesi gereken bir metin olarak algılanan Kur’an’dan üretilemez. Diğer bir deyişle, sözüm ona sahih ve sağlıklı Kur’an okumalarıyla daha güzel bir Müslümanlık yaşanmaz, yaşanamaz. Çünkü Müslümanlık denen pratik tecrübe, vahyin nüzul süreci tamamlandıktan sonra tarihin hiçbir uğrağında salt kitaptan / metinden üretilmedi, bilakis yaşayan sünnet ve gelenek sayesinde spontane biçimde öğrenildi.
Evet, Hz. Peygamber’in zamanında İslami hayat Kur’an’dan üretilmişti; ancak Kur’an o zaman bir metin değil, Hz. Peygamber’in dilinden sadır olan ve aynı zamanda onun söz ve davranışlarıyla somutlaşan bir keyfiyete sahipti.”[4]
Nebilerin kitapları kendi dillerinden formüle ettikleri, Allah’ın kendilerine mânâ olarak verdiği ilhamı kendi ifade yetenekleri ile yazıya döktükleri uydurması da aslında bizim tarihselcilerimize ait olmayan çalıntı bir söylemdir. Hem de Katolik Kilisesinden:
“Tanrı kutsal kitapların yazarlarını esinlemiştir. Bu kutsal kitapların kaleme alınması amacıyla Tanrı onlarda ve onlar aracılığıyla bizzat kendisi davranarak, kendi isteğine uygun olanı ve sadece bunu yazmaları için gerçek yazarlar olarak yeteneklerinden ve çabalarından tam olarak yararlanabileceği insanlar seçti.”[5]
Kısacası Kitab’ın tarihsel olduğunu söylemek O’nun Allah’a ait olmadığını, o günün koşullarında yaşamış bir insanın, kalbine Allah tarafından atılmış ilhamı kendi dili ve ifade tarzıyla yazıya dökmesinden ibaret olduğunu, bu sebeple içerisindeki pek çok hükmün bugün geçerli olmadığını söylemektir. Mustafa Öztürk bu durumu şöyle ifade etmektedir:
“… Kur’an’da hüküm vardır; ilk nazil olduğu gün gibi aynen uygulanır; Kur’an’da hüküm vardır; bugünkü olgusallıkta menatı yoktur. Bizim işimiz, hangi hükmün hangi mahiyette olduğunu ortaya koymaktır.”[6]
Aslında “bırakın, Kur’an’ı bugüne uygun bir şekilde biz yazalım olsun bitsin” demenin akademisyencesi olan bu ifadeleri bir başka tarihselci ilahiyat profesörü olan İlhami Güler daha açık bir şekilde dile getirmektedir:
“Kur’ân bütünüyle ‘ölçü’ değildir. Örnektir. Örneği kavrayan, Allah’ın karakterini ve insanlardan ne istediğini anlayan mümin, Allah gibi sorun çözer, kitap yazar, hüküm koyar.”[7]
Kur’an’ı hayatında bir kez dikkatli bir biçimde okumuş samimi bir mümin, hayatlarını ilahiyat alanında ihtisas yaparak geçirmiş hatta meal yazmış bu ve benzeri şahısların ortaya koydukları bu gibi söylemlerin ancak kendi uydurdukları bir dine ait olabileceğini anlar ve bilir. Kur’an’ın asla tarihsel olamayacağı sayısız ayetle görülebilir. Kur’an’a göre Rasulullah’ın, Kur’an’ın ulaştığı herkesi onunla uyarma görevi vardır:
En büyük şahit kimdir?” diye sor ve de ki “Allah’tır. O, benimle sizin aranızda şahittir. Bu Kur’an bana vahiy edildi ki sizi ve ulaştığı kişileri onunla uyarayım.” De ki “Siz Allah ile birlikte başka ilahların olduğuna şahit misiniz? Ben şahit değilim.” De ki “O tek ilah’tır. Ben, sizin O’na ortak saydıklarınızdan uzağım.(En’âm 6/19)
Ayette geçen “sizi ve ulaştığı kişileri” ifadesindeki “sizi” kelimesinden Rasullah’ın çevresindeki ilk muhataplar, “ulaştığı kişiler”den de Kur’an’la buluşacak olan herkes anlaşılır. Uyarı yine Kur’an ile yapılacağı için Rasulullah’tan sonra da bu görev, elinde Kur’an olan herkese aittir.[8] Bu da Kur’an’ın kıyamete kadar Rasulullah’a vahyedildiği haliyle elimizde olacağının ve belli bir zamana, yere ve topluma mahsus olamayacağının en güçlü delillerindendir.
Yazımızın başında ayetleriyle gördüğümüz gibi İslam, Allah’ın Adem Aleyhisselam’dan itibaren her nebisine vahyederek, onlara kitap ve onun içindeki hikmeti vererek insanlığa gönderdiği yegane dinin adıdır.[9] Diğer bir deyişle, insanlığın başlangıcından beri tek din İslam’dır.[10] O halde bütün nebiler gönderildikleri zamanda muhataplarına İslam’ı tebliğ etmişlerdir. Bu durumda tarihselci yaklaşıma göre, Kur’an’dan önce gönderilmiş kitapların da sadece gönderildikleri dönemde geçerli olmaları, daha sonraki dönemlerde o kitaplardan hüküm çıkarmanın, onlarla Allah’ın dinini yaşamanın mümkün olmaması gerekir. Diğer bir deyişle, Kur’an’da kendisinden önceki kitaplarla hüküm verilebileceğine dair bir ayet bulunmamalıdır. Çünkü Kur’an bu kitapların en sonuncusu olan İncil’den bile yaklaşık 600 yıl sonra indirilmiştir. Ayetler indikleri dönemle, toplumla ve örfle kayıtlı iseler Kur’an inene kadar geçen yıllardan sonra artık önceki kitaplarla hüküm vermek mümkün olmamalıdır. Yani şöyle bir ayet Kur’an’da olmamalıdır:
De ki: Ey Kitap ehli, Tevrat’ı, İncil’i ve Rabbinizden size indirilmiş olanı tam yerine getirmedikçe temelsiz kalırsınız. Rabbinden sana indirilen (Kur’an) onlardan çoğunun azgınlığını ve küfrünü arttıracaktır. Artık o kâfirlere üzülme. (Maide 5/68)
Görüldüğü gibi önceki kitaplardan yüzlerce yıl sonra inmiş bir Kur’an ayeti, kendilerine kitap indirilmiş olanlar için, kitaplarına tam olarak uyma çağrısı yapmaktadır. Ayette geçen ikame fiili “bir şeyin hakkını tam olarak vermek”[11] anlamına gelir. Nitekim sûrenin 66. ayetinde de aynı fiil kullanılarak kitaba tam olarak uymanın getirileri ortaya konmaktadır:
Eğer onlar Tevrat’ı, İncil’i ve Rableri tarafından kendilerine indirileni uygulasalardı üstlerinden ve altlarından nimetlere boğulurlardı. Aralarında dengeli davranan bir topluluk vardır ama onlardan çoğunun davranışı ne kötüdür!(Maide 5/66)
Önceki kitapların mensupları kitaplarına tam olarak uymak zorundadırlar. Çünkü gelecek nebiye inanma yükümlülükleri (ısr yükü) de onların kitaplarında yazılıdır:[12]
Onlar bu elçiye, bu ümmî nebiye uyan kimselerdir. Onu yanlarındaki Tevrat’ta ve İncil’de yazılı bulurlar. O, onlara iyiliği emreder ve kötülüğü yasaklar. Temiz ve lezzetli şeyleri helal, pis şeyleri haram kılar. Isrlarını (ağır yüklerini) ve üzerlerindeki bağları kaldırıp atar. Kim ona inanır, onu destekler, ona yardım eder ve onunla birlikte indirilen nûra uyarsa, işte onlar umduklarına kavuşurlar.
 (Araf 6/157)
Ayete göre önceki kitapların mensupları, kendilerine indirilmiş olana tam olarak uydukları takdirde Rasulullah’a, dolayısıyla Kur’an’a uyma görevlerinin bilincinde olacaklardır. Üstelik gelecek yeni kitabın (Kur’an’ın) onların kendi kitaplarını da tasdik etme zorunluluğu bulunmaktadır. Beklenen kitabın o olduğunu ancak ellerindekini tasdik edip etmemesi ile test ederek anlayabilirler. Tasdik ettiğini gördüklerinde de Kur’an’a uymak zorundadırlar:
Sizin yanınızda olanı (Tevrat’ı) tasdik edici[13] olarak indirdiğime inanın. Onu görmezlikten gelenlerin ilki olmayın! Âyetlerimi geçici bir bedele karşılık satmayın! Yalnız benden çekinerek kendinizi koruyun!(Bakara 2/41)
Bu ayetin muhatabı olan kişiler kendi kitaplarını bilip ona uyacaklar ki Kur’an’ın onu tasdik ettiğini görsün ve Nebimizin Allah’ın elçisi olduğunu anlayabilsinler. Ancak bu şekilde Rasullullah’a inanabilirler:
Kitap verdiklerimizden kitaplarına tam uyanlar sana inanırlar. Kendini ona kapatanlar da kaybederler.(Bakara 2/121)
Görüldüğü üzere Rabbimiz önceki kitap mensupları için bile tarihselci bir yaklaşımı kabul etmemektedir. Çünkü Rasulullah’a inanıp tâbî olabilmeleri için binlerce yıl önce indirilmiş olsa da kendi kitaplarına tam olarak uymaları gerektiğini bildirmektedir. Bu durumu daha açık bir şekilde göreceğimiz ayetler de mevcuttur:
Allah’ın Kitabı’ndan bilgi sahibi olanları görmedin mi? Aralarında kararı Kitap versin diye Allah’ın Kitabına çağrılınca onlardan bir bölümü yüz çevirerek geri çekiliyorlar. (Âl-i İmrân 3/23)
Ayette geçen “Allah’ın kitabı” ifadesiyle Tevrat ve İncil kastedilmektedir. Bu kitapların mensupları, kendi kitaplarındaki hükmü uygulamaya çağrılmaktadırlar. Gerek Tevrat, gerekse İncil Kur’an’dan çok önce gönderildikleri halde Kur’an’ın indirildiği dönemde dahi geçerliliklerini koruyor olmalılar ki mensuplarının bizzat kendi kitaplarıyla hüküm vermeleri istenmektedir. Nitekim Kur’an’dan kabaca 600 yıl önce gönderilmiş olan İncil’in hükmü Kur’an’ın indiği dönemde geçerli değilse şöyle bir ayet nasıl var olabilir?
İncil’i bilenler, Allah’ın o kitapta indirdiği ile hüküm versinler. Kim Allah’ın indirdiğine göre hükmetmezse onlar fasık kimselerdir. (Mâide 5/47)
İncil’i bilenlerden İncil ile değil, Allah’ın onda indirdiği ile hüküm verilmesinin istenmesi de konumuz açısından son derece önemlidir. Zira bu ifade, İncil ehlinin ona sonradan eklenmiş insan sözü olan bölümleri bildiklerini göstermektedir. Ayette o bölümlere değil, Allah’ın indirdiği kısımlarına uyulması isteniyor. Yani İncil ehlinin kendi kitaplarının indirilmesinden 600 yıl sonra bile, bir insanın yazdığıyla hüküm vermeleri kabul edilmemektedir.
Benzer şekilde Kur’an’dan yaklaşık 2000 yıl önce indirilmeye başlanmış olan Tevrat tarihsel bir kitap olsa ve Kur’an’ın indiği dönemde hükümleri hâlâ geçerli olmasaydı Kur’an’da şöyle bir ayet olabilir miydi?
Ellerinde Tevrat içinde de Allahın hükmü varken nasıl oluyor da seni hakem yapıyor sonra da yüz çeviriyorlar? Bunlar inançlı kimseler değillerdir.(Mâide 5/43)
Açıkça görülüyor ki, İncil ve Tevrat’taki hükümler, Kur’an’ın indirildiği dönemde bile hâlâ geçerliliklerini korumaktadırlar. Aradan geçen yüzlerce hatta binlerce yıl, mensuplarının onlarla hüküm vermesine bir engel teşkil etmemektedir. Diğer bir deyişle, tarihsel olmadıkları, indirildikleri döneme has hükümler içermedikleri Kur’an ayetleri ile sabittir. Dolayısıyla Allah’ın gönderdiği kitaplar indirildikleri zamana ve şartlara has kılınamazlar.
Yine İsa Aleyhisselam’dan çok önce İsrailoğullarına gönderilmiş olan Tevrat’ın İsa Aleyhisselam’a da öğretildiğini Kur’an’dan öğrenmekteyiz. Bu göstermektedir ki İncil’in indirildiği dönemde üzerinden bin küsür yıl geçmiş olan Tevrat’ın hiçbir ayeti Rabbimiz tarafından tarihsel olarak değerlendirilmemiştir, ilk indirildiği gün gibi geçerlidir:
Meryem, “Rabbim! Benim nasıl çocuğum olur? Bana erkek eli değmedi ki!” dedi. “Olacak!” dedi. Allah tercih ettiği şeyi yaratır. Bir işe karar verdi mi sadece “Ol” der ve o şey oluşur.”Allah ona Kitabı, Hikmeti, Tevrat’ı ve İncil’i öğretecektir. (Âl-i İmrân 3/47-48)
Kaldı ki Allah göndermiş olduğu kitaplardaki hükümleri, gönderdiği bir sonraki elçi yani yeni kitap ile ancak kendisi değiştirebilir veya kaldırabilir. Nitekim Tevrat’ın içindeki hükümlerin değiştirilmesi ancak bu şekilde olmuştur:
Ben, önümdeki Tevrat’ı tasdik eden ve size haram edilmiş bazı şeyleri helâl etmek için gelen bir elçiyim. Size Rabbinizin bir belgesini de getirdim, Allah’tan korkun ve bana itaat edin. (Âl-i İmrân 3/50)
Son gönderilen kitap olan Kur’an da önceki kitaplardaki bazı hükümleri değiştirmiş ve bazılarını da kaldırmıştır.[14] Buna örnek gösterebileceğimiz ayetlerden biri yukarıda gördüğümüz Araf Suresi 157. ayetidir. (Ancak ne yazık ki yazımızın başında alıntı yaptığımız tebliğin sahibi, nebi ve rasul kavramları arasındaki farkı göremeyecek, tebliğinde bu ayeti peygamberin teşrî yetkisi olduğu iddiasına delil gösterebilecek kadar Kur’an’a yabancıdır.[15]) Ayetteki “ısr” yükü “gelecek yeni nebiye inanma” sorumluluğudur. Nebimiz son nebi olduğundan bu yükümlülük onunla kaldırılarak ayetlerle de tescil edilmiştir.[16]
Öte yandan Rabbimiz, ehl-i kitabın bir takım iddialarının gerçeği yansıtmadığını belirtirken, kendilerinden uydurdukları sözlerin delilini istemektedir. Delil elbette ki Allah’ın onlara indirdiği bir ayet veya hüküm olmak zorundadır:
Ateş bizi yaksa yaksa, birkaç gün yakar” derler. De ki: “Siz Allah katından söz mü aldınız? Allah sözünden dönmez. Yoksa Allah’ın adını kullanarak bilmediğiniz bir şeyi mi söylüyorsunuz? (Bakara 2/80)
Dediler ki, Yahudi olandan başkası cennete giremez ya da Hristiyan olandan başkası… Bu onların kuruntusudur. De ki, eğer doğru söylüyorsanız delilinizi getirin. (Bakara 2/111)
(Dediler ki), Tevrat indirilmeden önce İsrail’in, kendine haram ettiği dışında bütün yiyecekler İsrail oğullarına helaldir. De ki; getirin Tevrat’ı da okuyun; eğer iddianızda haklıysanız.
Bundan sonra kim kendi yalanını Allah’a mal ederse, onlar zalim kimselerdir. De ki: “Allah doğruyu söyler; siz İbrahim’in dosdoğru dinine uyun; o, müşriklere katılmamıştı. (Âl-i İmrân 3/93-95)
Bu ayetlere bakarak şunu rahatlıkla söyleyebiliriz ki yüce Allah ayetlerinin tarihsel olamayacağını bizzat kendisi tasdik etmekte, ayetlerinin her dönemde delil olarak kullanılması gerektiğini ortaya koymaktadır. Hatta bunun yapılmamasını, diğer bir deyişle tarihselciliği “kendi yalanını Allah’a mal etmek” olarak tarif etmektedir.
Ayrıca Allah’ın indirdiği ayetlerin istisnasız hepsi muhataplarını bağlayıcı niteliktedir; bir kısmı geçerli, bir kısmı yürürlükten kalkmış değildir. Bununla ilgili olarak da kendisinden 2000 yıl önceki ayetlerin istisnasız tamamının geçerli olduğunu belirten şu ayete bakmamız yeterlidir:
Artık siz öyle bir haldesiniz ki birbirinizi öldürüyor, içinizden birtakımını yurtlarından çıkarıyor, onlara yapılan kötülük ve düşmanlığa destek veriyorsunuz. Esir düştükleri haberi gelince de fidye verip kurtarıyorsunuz. Onları sürgün etmek size zaten haramdır. Şimdi siz, Kitabın bir bölümüne inanıyor, bir bölümünü görmezlikten mi geliyorsunuz? İçinizden bunu yapanın hak ettiği nedir? Şu hayatta perişanlıktan başkası mı? Böylelerine Kıyamet gününde en şiddetli azap verilir. Yaptığınız hiçbir şey, Allah’a gizli kalmaz.(Bakara 2/85)
Kur’an’a parçacı yaklaşıp bir kısmını tarihin belli bir dönemine hapsetmek, onu parça parça etmek ve bölmek anlamına gelir. Bunu yapanları hedef alan ayetler çok net ve çok serttir:
Nitekim bölüp ayıranlara da (cezayı) indireceğiz. Bu Kur’an’ı parça parça edenlere. Rabbine yemin olsun ki hepsini sorguya çekeceğiz, yaptıkları bu işlediklerinden dolayı. (Hicr 15/90-93)
Allah’ın insanlığa en büyük ikramı ve nimeti olan kitapları, her dönemde ulaştıkları kişi ve toplumları bağlayıcı olmuşlardır. Onlara muhatap olan insanların her devirde Kitab’a uyma ve onunla hüküm verme zorunlulukları bulunur. Kur’an da kendisinden önceki kitaplar gibi indirildiği günden kıyamete kadar her devirde mutlak surette uyulması gereken bir kitaptır:
İşte bu, indirdiğimiz bereketli Kitaptır. Ona uyun ve kendinizi koruyun ki ikram göresiniz. “Yoksa kalkar, “Kitap bizden önceki iki topluluğa indirilmişti. Biz onların okuduklarından habersiz kaldık.” diyebilirdiniz. Ya da şöyle diyebilirdiniz; “Eğer o Kitap bize indirilmiş olsaydı ona onlardan daha iyi uyardık” İşte size Rabbinizden açık bir belge, bir rehber ve bir ikram geldi. Bundan sonra Allah’ın ayetleri karşısında yalana sarılandan ve onlardan yüz çevirenden daha kötü kim olabilir? Ayetlerimizden yüz çevirenleri, yüz çevirmelerine karşılık azabın kötüsü ile cezalandıracağız. (En’âm 6/155-157)
Eğer Allah’ın indirdiği ayetlerden herhangi biri bile tarihsel olacak olsa ve bir süre sonra hükmü ve bağlayıcılığı ortadan kalkacak olsa yukarıdaki ayette yer alan “Kitap bizden önceki iki topluluğa indirilmişti. Biz onların okuduklarından habersiz kaldık”mazereti öne sürülebilir miydi? Bu mazeretin, öne sürüldüğü takdirde geçerli bir mazeret olacağı, Kur’an’ın bu tür söylemlerin önüne geçtiğinin belirtilmesinden anlaşılmaktadır. Yine ayetlerin tarihsel olması, yani bir devirden sonra uyulması gerekliliğinin ortadan kalkması durumunda “eğer o Kitap bize indirilmiş olsaydı ona onlardan daha iyi uyardık”iddiası ne anlam ifade eder? Kısacası, indirilmiş olan ayetlere uymamak söz konusu bile değildir. Tersine, Allah’ın ayetlerine muhatap olanların onlara daha iyi uyma iddiaları bulunmalıdır.
Tüm bunların yanısıra “…Bugün dininizi olgunlaştırdım; size olan nimetimi tamamladım. Size din olarak İslâm’ı uygun gördüm…”buyrulan Maide Suresi 3. ayet Kur’an’da dururken tarihselci bakış açısını savunmak, yüce Allah’a “dinini olgunlaştırdığını buyurmuşsun ama bize göre fazla bile göndermişsin, şu ayetler bizim için gereksizdi” demek anlamına gelir ki tarihselciler tam da bunu söylemektedirler.
Kendi kafalarından Kur’an’daki ayetlerin hükmünün kalkıp kalkmadığını belirleyebilen tarihselci hocalara (!) şu ayeti ne yapacaklarını da sormak gerekir:
Rabbinin kitabından sana vahyedilene uy. Onun sözlerinin yerine geçecek bir şey yoktur. Ondan başka sığınacak bir yer bulamazsın. (Kehf 18/27)
Acaba Allah’ın sözlerinin yerine geçecek bir şey olmaması sadece Kur’an’ın indiği zamana mahsus bir durum mudur? Bugün Allah’ın sözlerinin yerine geçecek bir şey var mıdır? Yoksa Allah’ın sözlerinin yerine geçecek olanlar tarihselcilerin hadsiz iddiaları mıdır? Allah’ın bir ayetinin bile hükmünü kaldırıp indirildiği zamana has kılmak o ayeti etkisizleştirmek demektir:
Allah’ın ayetlerini etkisizleştirmeye çalışanlar, onları görmezlikten gelenlerden (kafirlerden) başkası değildir. (Mü’min 40/4)
Sonuç olarak; Kur’an’ın hiçbir ayetinin belli bir zamana, kültüre, örfe, topluma has kılınamayacağı çok nettir. Zaten bir kitabın Allah’ın kitabı olması da bunu gerektirir. Kur’an’da çözümleri bulunan hiçbir problem indirildiği dönem ve toplumda görülüp sonradan tarihten silinmiş problemler değildir. İlk bakışta bize hitap etmiyormuş gibi görülen ayetlerin, Allah’ın koyduğu, Kur’an’ın kendi kendisini açıklaması metoduyla okunduğunda kıyamete kadar geçerli olacak hükümler içerdiği görülecektir.
Öte yandan, Kur’an kendinden önceki kitapları tasdik etmektedir. Kendinden öncekilerle arasında tasdik ilişkisi bulunan bir kitabın tarihsel olmasından bahsetmek abesle iştigal etmektir. Önceki kitabın da tüm hükümleri kendinden sonraki kitap geldiğinde geçerli olmalıdır ki tasdikten söz edilebilsin.
Üstelik tarihselcilerin iddia ettikleri gibi Kur’an’daki bir kısım hükümler indirildikleri döneme has olup belli bir süre sonra geçersiz oluyorlarsa bu sürenin ne kadar olduğu ve kim tarafından belirlendiği sorusuna makul bir cevap bulunması gerekir. Hangi değişiklik veya ne tür bir olay artık Kur’an’daki bir hükmü geçersiz halde getirmektedir? Zira bildiğimiz kadarıyla Allah ayetlerini indirirken son kullanma tarihlerini belirtmemiştir. Tarihselcilik iddialarını ortaya atanların bu soruları duymak istemedikleri, eserlerinde bu konulara hiç değinmemelerinden de anlaşılmaktadır.
İlahiyat alanında kariyer yapmış, Kur’an’a tamamen aykırı da olsa, bir konuda kitaplar ve makaleler yazmış akademisyenlerin, savundukları fikrin tamamen çürük olduğunu Allah’ın ayetleriyle ortaya koyan bu ve benzeri uyarılarımızı dikkate alacaklarını beklemek elbette saflık olacaktır. Zaten amacımız bu şahıslerı uyarmak da değildir. Temennimiz bu kişilerin öğrencisi olma talihsizliğini yaşayan kardeşlerimizi, kendilerine anlatılanın uydurma bir din olduğu konusunda uyarmaktır. Bu anlamda tarihselcilik, modern bir ilim sayıldığı ve fakültelerde okutulduğu için hurafelerle dolu geleneksel dini akımlardan çok daha tehlikelidir. Zira Kur’an’da olmayan bir hurafeyi veya uydurma bir rivayeti aklı normal şekilde çalışan bir insana anlatmak nisbeten kolaydır. Ancak mesleğinin tefsir alanında çalışmak olduğunu tüm dünyada geçerli olan profesör ünvanıyla tescil etmiş birinin söylemlerinin Kur’an’a tamamen aykırı olduğunu anlatmak çok daha meşakkatli bir iştir. Allah yardımcımız olsun.

______________________________________________
[1]Alıntı yaptığımız yazının tamamı şu linkte görlüebilir: http://www.dunyabulteni.net/yazar/a...sel-kisilikler-midir-onlara-vahy-indirildi-mi
[2]Kur’an, Vahiy, Nüzul – Mustafa Öztürk – Ankara Okulu Yayınları – Ankara 2016 s: 144
[3]a.g.e – s: 146
[4]Doç. Dr. Mustafa Öztürk – Dini Hükümlerin Kaynağını Kur’an ile Sınırlandırma Eğiliminin Kaynakları ve Tutarlılığı Tebliği S:63 – İsam Yayınları – Dini Hükümlerin Kaynağı ve Dini Metinlerin Anlaşılması Konusundaki Çağdaş Yaklaşımlar Çalıştayı (18-19 Aralık 2009)
[5]Katolik Kilisesi Din ve Ahlâk İlkeleri, Çev: Dominik Pamir 1998, s: 45-46
[6]Prof. Dr. Mustafa Öztürk – “Benim Tarihselciliğim” adlı makale – Mustafa Öztürk: Benim Tarihselciliğim
[7]İlhami Güler, Üç Kur’an Tasavvuru, http://www.medeniyetmektebi.com//index.php?option=com_content&task=view&id=715&Itemid=2
[8]En’âm 6/51, Bakara 2/159, 160, 174, Âl-i İmrân 3/187
[9]Ayrıca bkz: En’âm 6/82-90 – Âl-i İmrân 3/83-85
[10]Âl-i İmrân 3/19, Şûrâ 42/13
[11]Ragıp el-İsfahânî, Müfredatü Elfâzi’l Kur’ân, Tahkîki Safvân Adnan Dâvûdî, Dimaşk-Beyrut, 1992,
[12]“Gelecek nebiye inanma yükümlülüğü” anlamındaki “ısr” yükü Âl-i İmrân 3/81 ayetinde tanımlanmıştır.
[13]Ayrıca bkz: Bakara 2/89, 91, 101, Âl-i İmrân 3/3, 81, Nisâ 4/47, Mâide 5/48, En’âm 6/92, Fâtır 35/31
[14]Konuyla ilgili ayrıntılı bilgi için: Kur’an’ı Anlama Metodu – Dr. Fatih Orum – Nesh maddesi s:140
[15]Doç. Dr. Mustafa Öztürk – Aynı tebliğ s:17
[16]Bu sebeple bu yük bizim üzerimizde yoktur. Bakara Suresi 286. ayet ile bu konu bildirilmiş hatta sürekli okunacak bir dua olarak müslümanların zihinlerinde, bundan sonra herhangi bir mehdi, mesih, nebi gönderilmeyeceğine dair bilginin canlı ve gündemde kalması sağlanmıştır.
 
عبد الرحمن Çevrimdışı

عبد الرحمن

قُل آمَنتُ بِاللهِ ثُمَّ استَقِم
İslam-TR Üyesi
Parantez içinde olanlar benim yorumum, gerisi ise konuşanların söylediklerini telhis eden notlardır.

Prof. Dr. Mehmet Görmez, son günlerde tartışılan Tarihselcilik hakkında ne dedi? Aralık 2020

- Linç edilmesi doğru değil. Yayınlanması ve cımbızlanması doğru değil. [Yersiz bir hüsnü zan besliyor hoca burada. Öztürk Kuranın hürmetini çiğneyen bir kafirdir ve aldığı tenkitleri fazlasıyla haketmiştir. Kuranın dilini eleştirmesi gibi yönleriyle sair tarihselcilerden ayrışır.]
- 0:30 Söylediği sözün tarihselcilikle alakası yoktur (Kur'anın dili ile alakalı?). Ondan önce kimse bunu söylememiştir.
- 1:50 Kuran evrensel bir dil kullanır ve bunun ziyasediyle farkında olan bir metindir.
- Zeyd ve Ebu Leheb dışında isimler anılmamıştır. Savaşlar ve cüzi malumatlar anılmaz. Hz. Aişe'nin ismi geçmez ifk hadisesinde.
- 'Ellezi' gibi ismi mevsuller evrenselliğe işaret eder.
- Ayetler her zaman ve mekanda anlaşılabilir, uygulanabilir. Mescidi dırar misali.
- 14:00 Kuran Allah kelamı değil peygamber kelamıdır diyen olduğunu duymadım hiç. [Burada hoca yine hüsnü zan besliyerek yanılıyor. Tarihselciler Kuran peygamberin zihninde gelişip onun tarafından kitaplaştırılmıştır derler. Hem Allah kelamı, hem peygamber kelamı derler, Fazlur örneğinde olduğu gibi.]
- Mutezile halkül kuran fikri bununla alakasızdır. [Doğrudan alakalı değildir demek mümkündür, çünkü Mutezile halkülkuran itikadına rağmen usulde Hanefi veya mütekellimin fıkhını takip etmişlerdir. Bunu merhum şeyh Vehbe Zuhayli modernistlere reddiyesinde belirtir.]


Dr. Salim eş-Şeyhi: Nassın tarihselliği ve esbabı nüzul arasında yeni muattıla
Kuran ayetlerinin genel amaçla indiğini sebepler üzerinden ve hükümlerinin genel olduğunu illet anlayışı üzerinden anlatıyor.
  • Bir ayrım yapıyor: Tarihiyye (tarihselcilik) edevat ile alakalıdır. Tarihanilik ise hüviyet ile ilgilidir [?]. Hasan Hanefi bir röpörtajda tarihani değil tarihselci olduğunu belirtmiştir.
  • 1. İlk olarak Kuran sair naslar gibidir diyerek kutsiyetini kaldırmak istiyorlar. Nezul kadase.
  • 2. Kuran sosyal ve tarihi bir olay, büyük (evrensel) bir çerçevede küçük bir nokta diyorlar.
  • 3. Nassın büyük çerçeveden ayıtlanmasına karşılar. Bu 'tarihi nassın' başka zamanlara uygulanmasını bu şekilde engelliyorlar.

  • Muhammet Şahrur mühendis. Ben de mühendisim, aynı bölüm mekanika ve sinai.
    • Şahrur'un varacağı sonuç önceden belli. Metoddan neticeye yol almak yerine kitaba istediğini söyletiyor.
    • Kelimeyi tecrid ederek ona yeni anlamlar yüklüyorlar. Burada şeriatın koyduğu manalara itibar etmemişlerdir.
  • Esbabı nüzulu hükümleri illetlendirmede (tatil) esas alıyorlar.
    • Kullandıkları sebep kavramı usulcülerin kullandığı sebep kavramı değildir. Nas sebebe göre gelmiştir, sebep olmasaydı gelmeyecekti derler.
    • 12:30 Halbuki sebepler her zaman vardı. Faiz, zıhar örnekleri. Ancak ayet hemen inmedi, belli bir vakit sonra indi. Önceden inmesi de mümkündü halbuki. Sebebin varlığı kendi başına hükmün vücuda gelmesini gerektirmez.
  • Ayetler geneldir. Örnek: Ali İmran suresinin ilk 84 ayeti Necran Hristiyanları heyeti sebebiyle indi denir. Ancak Necran Hristiyanlarını ilgilendiren bir kaç ayet haricinde ayetler onlarla alakalı olmayan geniş konuları işlerler.
  • Hukuk mantığı sebeplerin illet olmasını reddeder.

Nureddin el-Hadimi, Nassın tarihselliği.
Genel bir değerlendirmede bulunuyor.
  • Tarihselcilik: Kuran belli tarihi bir zaman dışındaki zamanlara uygun değildir demektir.
  • Kuran bunu kendi içinden reddeder. Kuran ahirete kadar geçerlidir.
  • Kuran'ın hükmü tarih üstü, soyut ve mübarektir. [Külli hükümlerden bahsediyor olmalı.]
  • Alimlerin içtihatları ise ona yaklaşır, onu yaklamaya çalışır. [Külli hükümler ve kati olmayan hükümlerden
  • bahsediyor olmalı.]
  • Ve iza kultum fe'dilu. Konuştuğunuz zaman adaletli davranın.
  • Kuranın genel (icmali) hükümlerini uygularkan adaletli, mutedil, mutavassıt (dengeli), insaflı olmak lazım. Ulema böyle yapmıştır.
  • Tarihselciliğin zıddı mutklakçılık (itlakiyye) da yanlıştır. Alimlerin içtihatları mutlak değildir. [Zahiri mezhebini kastediyor da olabilir, taklitçiliği kastediyor da olabilir. Sözün siyakından ikincisi daha muhtemel gözüküyor.]
  • Bazı hükümler sabittir, değişmezler, bazıları değişkendir.
  • Zamana göre bazı hükümlerin değişimesi kaidesi.
  • Şarinin sükut ettiği meseleler kaidesi.
 
Son düzenleme:
عبد الرحمن Çevrimdışı

عبد الرحمن

قُل آمَنتُ بِاللهِ ثُمَّ استَقِم
İslam-TR Üyesi
Ciddi tarihselcilerin öne sürmekten çekineceği bazı çok zayıf iddiaları da konu alan eden güzel ve öz bir reddiye:

* * *​
Tarihselcilere cevaplar! by Bumudin on Kasım 10, 2018 in Reddiye, bumudin.blogspot.com/2018/11/tarihselcilik.html

Tarihselci Tarihselcilik nedir? Tarihselcilerin din anlayışı nasıldır?

Tarihselcilik; ayetlerin indiği dönemde yaşayan insanlara hitap ettiğini, kıssaların yaşanmış olay değil ders almak için anlatılan masallar olduğunu, Kuran'daki hükümlerin çağ dışı olduğunu ve modern çağa hitap etmediğini söyleyen ateizm alternatifi inanç akımıdır. Tarihselcilerin iddialarına bakıldığı zaman ''Kuranı tarihe gömelim, günümüze taşımayalım'' zorlaması olduğu görülür. Ateistlerin iddialarıyla benzer yönleri de vardır. Bu yazımızda tarihselcilerin iddialarına cevaplar vermeye çalışacağız.

İddia 1: Kuran'ın evrensellik iddiası yoktur. Yasin suresi 6.ayette ''Babaları uyarılmamış bir kavmi uyarman içindir.'' yazıyor. Dolayısıyla Kuran günümüze hitap eden bir kitap değildir. Kuran sadece arapları uyarmak için inmiştir. Cevap: Eğer Kuran her devire hitap etmiyorsa ve 1440 yıl önceki arap kavimlerine indiyse o zaman müslüman olmanın gereği nedir? Bize hitap etmeyen bir kitaba neden inanalım? Ayrıca tarihselci bakış açısıyla bütün ayetlerin araplara indiğini söyleyebiliriz. Her şey araplara özel hükümse ve günümüzde geçerli değilse birisi çıkıp ''Faiz yasağı arapların refah seviyesini yükseltmek içindi. Artık zenginiz ve faize geri dönebiliriz'' deseler veya ''Abdest ayeti çölde yaşayanların serinlemesi içindi, soğuk yerde yaşayanların abdest almasına gerek yok'' deseler ne cevap verilecektir? Bunun bir sınırı yoktur. Tevhid inancı bile yok sayılabilir. ''Tek ilah inancı dağınık arapları birleştirmek içindi, artık çok ilahla da insanlar birlik olabiliyor, sadece Allah'a kulluk etmeye gerek kalmadı, putçuluğa dönebiliriz.'' denilebilir. İşte tarihselcilik böyle temelsiz bir inançtır. Ayetlerin sadece indiği dönemde geçerli olduğunu söyleyenler ''Onların yanındaki tevratta Allah'ın hükmü varken seni nasıl hakem yapıyorlar? Sonra da bundan dönüyorlar. Onlar mümin değildir.''[Maide Suresi 43] ayetini de görmezden gelirler. Yahudiler sanki Tevratta aradıkları hüküm yokmuş gibi Hz.Muhammed'i hakem tayin etmek isteyince Maide 43.ayet inmiştir. Tevrat ise Kurandan 2000 yıl önce inmiştir. Bu iki bin yılda Tevratta bulunan hüküm tarihsel olmadıysa nasıl oluyor da Kuran'daki hükümler 1440 yıl sonra tarihsel oluyor? Hangi ayetin yürürlükten kalktığını da sadece yeni kutsal kitap haber verebilir. Eski şeriat hükümleri son nebi Hz. Muhammed (sav) ile nesh edilmiş onun yerine daha hayırlısı getirilmiştir. Hz. Muhammed son nebi olduğu için ve Kuran şeriatı kıyamete kadar geçerli olacağı için herhangi bir ayetin artık geçerli olmadığını söylemek kimsenin haddine değildir. Ahzab Suresi 40: Muhammed erkeklerinizden hiç birinin babası değildir ve lakin Allah'ın resulü ve nebilerin sonuncusudur. Allah her şeyi bilendir. Ancak tarihte kaldığı aşikar olan bazı hükümler vardır ki oda peygamberin özel hayatıyla ilgilidir. Örneğin; peygamber hanımlarıyla evlenmeyi yasaklayan ''.... Allah'ın resulüne eziyet etmeniz olmaz ve onun zevcelerini ondan sonra nikahlamanız ebediyyen olmaz.'' [Ahzab suresi 53] ayeti peygamberin vefatından 30-40 yıl sonrasını kapsayan bir hükümdür ve peygamberin eşleri öldüğü zaman hükmü kalkmıştır. Çünkü ortada resulün eşi kalmamış, hepsi de vefat etmiştir. Siyer bilgisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bunun dışındaki genele hitap eden ayetler ise kıyamete kadar geçerlidir. Ayrıca Kuran'ın her çağa hitap ettiğini de şu ayetlerden anlarız: ''Seni tüm insanlar için müjdeleyici ve uyarıcı olman dışında göndermedik ve lakin insanların ekseriyeti bilmezler.'' [Sebe 28] ''..Bu Kuran bana onunla sizi ve kime ulaşırsa uyarmam için vahyolundu..'' [Enam 19] 'Seni alemlere rahmet olman dışında göndermedik.'' [Enbiya 107] ''O (Allah)ki, kendilerinden olan ümmi (şeriat bilmez) bir resul gönderdi. Onlara ayetleri tilavet ediyor ve temize çıkarıyor. Kitabı ve hikmet'i öğretiyor. Daha önce onlar gerçekten apaçık dalalet içinde kalmışlardı. Ve onlara henüz katılmamış olan sonrakilere (gönderildi). Ve O; azizdir hakîmdir. [Cuma suresi 2,3] ''Bu (Kuran) insanlar için bir beyandır ve hidayettir. Takva sahipleri için vaaz'dır.'' [Ali İmran 138] De: ''Ey insanlar! Gerçekten ben sizin hepinize gönderilen Allah'ın resulüyüm...''[Araf 158]

İddia 2: Kuran'daki cennet anlatımları çölde yaşayan insanlara sulak orman vaad ederek onları dine ısındırmayı amaçlıyordu. Çöldeki insanlara değil de sulak ormanda yaşayan insanlara inseydi bu vaadlerin değeri olmazdı. Cevap: Yeşillik ve su, çölde yaşayanlar için de ormanda yaşayanlar için de huzur vericidir. Cennet ayetleri cennetin gerçek özelliklerini anlatır. Zira Allah insanları kandırmak için sahte vaadlerde bulunmaz. ''Onlar ki iman ettiler ve salih amel işlediler. Onları altından nehirler akan cennetlere dahil edeceğiz. Orada ebediyyen kalıcıdırlar. Allah'ın vaad'i haktır. Ve kimdir Allah'tan daha doğru sözlü olan?'' [Nisa suresi 122] Tarihselcilik mantığıyla ahiret inancı bile yok sayılabilir. Örneğin; ''Ahiret inancı arapları iyi insan olmaya teşvik etmek içindi, artık insanlar iyi olmayı öğrendi, ahirete inanmaya gerek kalmadı'' deseler tarihselci kişiler buna nasıl karşı çıkacaklar? ''Evet haklısın artık ahirete inanmadan da iyilik yapanlar var, günümüzde ahirete inanmaya gerek kalmadı'' demekten başka çareleri kalır mı?

İddia 3: Kuran'da Hızır'ın çocuğu öldürdüğünü anlatan kıssa var ki onun değişmesi gerektiği kanaatindeyim. Bu kıssayı o dönemde yaşayan araplar kabul etmiş olabilir ama bizim kabul etmemiz mümkün değil. Ne yani biz de mi çocuk öldürelim?
Cevap: Hızır ve Musa kıssasında Musa'ya görünen insan suretindeki meleğin Allah'ın emriyle hareket ettiği, hiç birini kendi kafasına göre yapmadığı anlatılır. Bu kıssada bizlere ''Siz de çocukları öldürün'' emri yoktur. Tarihselcilerin kıssaları üzerine alınıp ''çocuk mu öldürelim'' demesi nasıl bir gaflette olduklarını gösterir. Biz hızır değiliz ve Allah'tan özel emirler alarak hareket etmiyoruz. Kehf Suresi 82.ayette ''Onu kendi emrimle yapmadım'' cümlesi zaten Hızırın kafasına göre hareket etmediğini, Allah'tan aldığı emri uyguladığını bildirir. Hızır kıssası yaşanmış bir olayı anlatır ve iç yüzünü bilemediğimiz olayların cereyan ettiğini haber verir. Bu zihniyete göre Firavun'un sihirbazlara söylediği ''ellerinizi ve ayaklarınızı karşılıklı keseceğim''(Şuara 49, Araf 124) sözünü de üzerimize alınıp ''Ne yani biz de mi sihirbazların ellerini keselim'' dememiz gerekir. Halbuki orada tarihte yaşanmış bir olay anlatılmaktadır. Eğer ''Zina edenlere 100 celde vurun''(Nur 2) ayeti gibi tüm müslüman alemine verilen bir emir olsaydı o zaman üzerimize alınabilirdik. Bunu bile akledemedikleri için kıssaları değiştirmek isterler.

İddia 4: Kuran tarihsel değil de evrensel ise ''Onlar için gücünüz yettiğince kuvvet ve bağlanan atlardan hazırlayın..'' (Enfal 60) ayetini nasıl uygulayacağız? 21.yüzyılda savaşa atlarla mı gideceğiz?
Cevap: Enfal 60 ayetinde dönemin şartlarına göre hazırlık yapılması istenmiştir. Bu ayet savaşa atla gitmeyi farz kılmaz. Aksine atların savaşta faydalı olacağı vurgulanıp yaya olarak gitmemelerini tavsiye etmiştir. Ayetin günümüze hitabı ''tanklar, uçaklar hazırlayın'' şeklinde anlaşılır. ''Artık savaşa atla gidilmiyor, günümüze hitap edemiyor'' denmez.

İddia 5: Kuran mahluktur, muhammed peygamberin kalbine indikten sonra dilinden döküldüğü için ilahi kelam değil, insani kelamdır. Meryem'den doğan Allah'ın kelimesine ilah diyenlere kızıyoruz ama Muhammed peygamberin dilinden dökülen sözler ilahi mi oluyor? Kuran insani değilse İsa da insani değildir.
Cevap: Kuran'ın ilahi kelam olduğunu kabul etmeniz için bizzat Allah'ın gelipte sizinle konuşmasını mı bekliyordunuz? Peygamberin kalbine vahyin inmesi ve bunu ezberleyip tebliğ etmesi Kuran'ın insan kelamı olduğunu göstermez. Muhatap insan olduğu için insanlardan bir elçi seçilmiş ve mesajlar ona indirilmiştir. Kuran'ın peygamberin dilinden dökülmüş olmasıyla İsa peygamberin insan olması arasında bağlantı da yoktur.

İddia 6: Eğer Kuran Allah kelamı olsaydı o zaman müşrikler Muhammed peygambere ''Kahin, şair vb'' nitelemeler yapmazdı. Ayetlerin sonlarının uyumlu olmasından Muhammed peygamberin şiirsel anlatım yapmaya çalıştığı bellidir. Sonlarının uyumlu olması için cümleler bazen şimdiki zamanla bazen de gelecek zamanla bitmiştir. Allah kelamı kalbine indiği için onu insanların anlayacağı şekilde tevil ederek yazıya dökmüşlerdir. Kuran bütünüyle Allah kelamı değil, insan kelamıdır. Cevap: Bu iddiaya göre Kuran'ı Muhammed aleyhisselam kendisinden birşeyler katarak yazmıştır. Oysaki vahye ilave yada eksiltme yapmak büyük suçtur ve Resulün görevi mesajı olduğu gibi aktarmaktır. Eğer Resulullah vahiyde bir oynama yapsaydı o zaman Allah onun şah damarını keserdi. Ayrıca müşriklerin iddialarına hak vermekte akıllı bir davranış değildir. Peygamberin şair veya kahin olmadığına bizzat Allah şöyle cevap vermiştir: Ve o bir şair sözü değildir. Nede az inanıyorsunuz. Bir kahin sözü de değildir. Nede az tezekkür ediyorsunuz. Alemlerin rabbinden indirilmiştir. Bize karşı bazı sözler uydurmuş olsaydı, Elbette onu sağından yakalardık. Sonra onun şah damarını elbette keserdik. [Hakka suresi 41-46] Vahiy, peygamberimizin kalbine iniyordu ve aynen ezberliyordu. Farklı kelimeler kullanarak değil indiği şekliyle tebliğ ediyordu. Bir gün ezberlemek için tekrar etmeye çalışınca şu ayet inmişti: ''Ona acele etmek için dilini kıpırdatma. Şüphesiz ki bizim üzerimizedir onu toplamak ve okumak. Öyleyse onu okuduğumuz zaman onun okunuşuna tabi ol. Sonra şüphesiz bizim üzerimizedir onu beyan etmek.'' [Kıyame Suresi 16-19] Hz. Peygamber, gelen vahyi hemen hâfızasına yerleştirmek için tamamlanmasını beklemeden diliyle tekrarlıyordu. Allah Teâlâ bu âyetleri indirerek ona vahiy geldiğinde nasıl davranması gerektiğini öğretmiştir. (bk. Taberî, XXIX, 116-119; Buhârî, “Tefsîr”, Sûre, 75, 2)

İddia 7: Eğer Kuran Allah kelamı olsaydı o zaman ''Allah kibirlileri sevmez'' ayetine zıt olarak ''Allah övülmeye layıktır'' tarzında ayetler olmazdı. Ne yani hem Allah kibri sevmeyecek hem de beni övün diyecek öyle mi? Belli ki Muhammed peygamberin ruh hali değiştikçe kibirle ilgili söyledikleri de değişmiş. Cevap: Bu iddialar da İslam'dan nasibi olmayan ateistlerin iddialarına benzemektedir. Nitekim bazı ateistler ''Övülmek isteyen bir tanrıya inanmam'' derler. Kibir yaratılanlar için yasaktır çünkü yaratılanlar acizdir. Yemek yeyip tuvalete giden, uykusu gelince kafasını kaldıramayan acizlerin kibirlenmesi olacak şey değildir. Aciz olmayan Allah ise herşeyin yaratıcısı ve yöneticisi olduğu için övülmeye layık olandır. Bu kibir onun hakkıdır. Allah'tan başkasının kibirlenmeye hakkı yoktur. Hani meleklere ''Adem için secde edin'' demiştik. Böylece secde ettiler, iblis hariç. Direndi, kibirlendi ve kâfir oldu. [Bakara Suresi 34] Ve rabbiniz dedi ki: Bana yalvarın ki size icabet edeyim. Şüphesiz ki bana ibadet etmekten kibirlenenler aşağılanmış olarak cehenneme dahil olacaklar. [Mumin suresi 60]

İddia 8: Madem ki Kuran Allah kelamı o zaman neden ''Allah onları öldürsün'' (Tevbe 30) ayeti var? Bu ayeti Muhammed peygamber Kuran'a eklemediyse Allah kendi kendine mi dua ediyor? Cevap: ''Yahudiler ''Üzeyr Allah'ın oğludur'' ve Hristiyanlar ''Mesih (isa) Allah'ın oğludur'' dediler. Onların ağızları ile söyledikleri (uydurdukları) daha önceki kafirlerin sözlerine benziyor. Allah onları öldürsün, nasıl da dönüyorlar.'' [Tevbe Suresi 30] ayetindeki ''Allah onları öldürsün'' cümlesi Allah'a çocuk isnad edenlere bir bedduadır ve müslümanların onlar hakkındaki tavrını belirler. Allah kendi kendine dua etmemiştir. Müslümanlara bir duruş öğretmek istemiştir. Zira Allah isterse onları da başkalarını da öldürür. ''Eğer dilerse sizi giderip yeni bir halk getirir.'' [Fatır Suresi 16] Bu mantığa göre Fatiha suresindeki ''Elhamdulillahi rabbil alemin'' cümlesinde de Allah kendi kendine hamd etmektedir. Oysaki bu ayet müslümanların okuması için inmiştir. Allah kendi kendine hamd ediyor değildir. İşte bunun gibi Tevbe 30.ayette de Allah kendi kendine temennide bulunmayıp müslümanlara Allah'a çocuk isnad etmenin kötülüğünü anlatmıştır. Dedikodu ayetindeki ''..Sizden birisi ölmüş kardeşinin etini yemeyi sever mi? Hemen tiksindiniz..'' (Hucurat 12) cümlesindeki gibi bir tiksindirme içermektedir.

İddia 9: Kuran evrensel ise Talak 4.ayetteki ''Henüz adet görmemiş kadınların bekleme süresi 3 aydır'' cümlesini nasıl açıklarsınız? Hiç bir tefsirde çocukların evlenmesine karşı çıkılmaz. İbnul Arabi de kız çocuklarının evlendirilmesinde sakınca olmadığını söylemiştir. Talak 4.ayet 7.yy araplarına hitap eder. Çünkü o dönemde küçük çocukların evlenmesi normal karşılanıyordu.
Cevap: Talak 4.ayette ''Henüz'' kelimesi yoktur. Adet görmeyen kadınlardan kasıt piskolojik olarak adeti geciken kadınlardan bahseder. Adet görmeyen çocukların evlenmesini Allah onaylamaz. ''Yetimleri nikah çağına erişinceye kadar deneyin. Artık onlarda bir rüşd (olgunluk) sezerseniz o zaman mallarını verin...'' [Nisa suresi 6] ayetinde nikah çağından bahsedilmiştir. Bu çağ ona mal verince yönetebileceği olgunluk çağıdır. Olgunluk çağı çocukluk yaşı mıdır? Tefsirlerde pedofili normal görülmüş ise bu İslam'da pedofili olduğuna delil değildir. Sünni tefsirlerin hepsi aynı kafa yapısına sahiptir. Hiçbir tefsir de yok demek gerçeği yansıtmaz. Ne ibnul arabi nede başkası kız çocukların evlenmesini onaylıyor diye İslam'da çocuk evliliği caiz görülemez. Çünkü İslam dini şuna buna göre değil, Allah'ın bildirdiği esaslara göredir. Talak 4.ayete ''henüz'' kelimesini ekleyerek adet görmeyen çocukların evlenebileceğini söylemek kutsal kitabı değiştirmektir. Tarihselcilere Sorular; 1- Ayetler ne zamandan beri tarihsel oldu? Peygamberin vefatından kaç yıl sonra ayetlerin hükmü kalktı? 2- Günümüz arapları için de Kuran tarihsel midir? Araplar da ayetlerin hükümlerini iptal edebilir mi? 3- Ayetlerin hükmünü kaldırmak ilahlık değil midir? Bir hükmü nesh etmek Allah'a mahsustur. Kimin haddinedir ayetlerin hükmünün kalktığını söylemek? 4- Hangi ayetlerin hükmü kalkmıştır? Abdest ayeti mi? Zekat ayeti mi? Faiz ayetleri mi? Ahiret ayetleri mi? Tevhid ayetleri mi? Bunun bir sınırı var mı? Önüne gelen bu ayetin hükmü tarihe karıştı diyebilir. 5- Hükmü kalkan bir kitabı neden savunalım ve neden müslüman olalım? Sonuç: Tarihselcilik fitnesi, Allah'a teslim olamayıp Kuran'dan şüphe eden kişilerin deli saçması iddialarından ibarettir. Amaçları Kuran hükümlerini geçersiz kılmaktır. ''Âyetlerimizi geçersiz kılmak için yarışanlar var ya, işte onlar azap için hazır bulundurulacaklar.'' [Sebe suresi 38] Tarihselcilere göre bütün ayetler cahiliye araplarına hitap eder. Böylece Kuran'ı tarihe gömmek isterler. Tarihselcilik - Bumudin/10.11.2018
 
عبد الرحمن Çevrimdışı

عبد الرحمن

قُل آمَنتُ بِاللهِ ثُمَّ استَقِم
İslam-TR Üyesi
Sadık Tanrıkulu: Tarihselcilik İddialarına Cevap Veren Kitaplar

isim verdiği kitaplar şunlar:
  • Adnan Demircan, ed. Tarihsellik Nedir Ne Değildir? FECR YAYINEVİ, 2020.
  • Hüseyin Çelik. Kur’an Ahkamının Değişmesi -, 2017.
  • İhsan Şenocak. Kur’an-ı Kerim Müdafaası - İhsan Şenocak. Hüküm Kitap, 2016.
  • Mehmet Paçacı. Çağdaş Dönem’de Kur’an’a ve Tefsire Ne Oldu? KLASİK YAYINLARI, 2013.
  • Nevzat Tartı. Tarihsellik Düşüncesi ve Hadislerin Anlaşılması, 2016. akademik
  • Ömer Faruk Korkmaz. Kur’an’ı Susturma Projesinin Modern Kisvesi Tarihselcilik, 2020.
  • Şehmus Demir. Kur’an’ın Yeniden Yorumlanması - -, 2018.
  • Şevket Kotan. Bir Müslüman Kur’an ve Tarihsellik’e Nasıl Bakmalı?
  • ———. Kur’an ve Tarihselcilik. 2020: BEYAN YAYINLARI.
  • ———. Kur’an Yorum ve Tarih & Tarihselci Okumanın Çıkmazları. HİKAV YAYINLARI.
  • İhsan Şenocak Neden Kuranı Kerim Hedef
  • Şehmuz Demir Mitoloji Kuran Kıssları
  • Recep Demir Kuran tefsirinde tarihselci yöntem
  • modern ve tarihselci aklın kuran okuması. polemik.
  • Modern İslam Düşüncesinin Tenkidi 1-3, Ebu Bekir Sifil. 2 ve üç daha önemli.
  • idris şengül kuran kıssaların tarihi değerleri.
 
Üst Ana Sayfa Alt