Çevrimdışı
بسم الله الرحمن الرحيم
و به نستعين
اللهم لا سهل الا ما جعلته سهلا ربي يسر ولا تعسر
Araştırma ihtiyacında bulunduğum mefhumlardan birisi de tevfik ve hızlan kavramıdır.
Evvela biline ki tevfik/توفيق kelimesi وفق/vefk kökünden müştak tef'il babından bir kelimedir. Birkaç çekimini de nakledelim ki aşağıdaki ibareleri okurken gözümüz yabancılık çekmesin;
وفق/veffeka, يوفق/yuveffiku, موفق/muveffiq, موفق/muvaffak, توفيق/tevfik
Allah'tan tevfike mazhar olan bir kişi; ''Şu işimde elhamdülillah muvaffak oldum'' der, yani, Allah beni razı olduğu olduğu amel hususunda başarılı kılmıştır demek istemiştir.
İmam Tahavi رحمه الله
kendi meşhur eserinde Allah'tan tevfik umarak demiştir ki;
يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ وَيَعْصِمُ وَيُعَافِي فَضْلًا وَيُضِلُّ من يشاء ويخذل ويبتلي عدلا
وَكُلُّهُمْ يَتَقَلَّبُونَ فِي مَشِيئَتِهِ بَيْنَ فَضْلِهِ وَعَدْلِهِ
Allah dilediğini fazlu keremince korur afiyet verir ve yine
Allah dilediğini adaleti iktizasınca hızlana uğratır ve mübtela eyler.
Bütün kullar meşieti/dilemesi dahilinde fazlu keremi ve adaleti arasında gidip-gelmektedirler!
HIZLAN NE DEMEK?
Ebu Hanife رحمه الله da Fıkhu'l-Ekber adlı eserinde bu bağlamda şunları ifade etmiştir;
فَكفر من كفر بِفِعْلِهِ وإنكاره وجحوده الْحق بخذلان الله تَعَالَى إِيَّاه وآمن من آمن بِفِعْلِهِ وَإِقْرَاره وتصديقه بِتَوْفِيق الله تَعَالَى إِيَّاه ونصرته لَهُ
وَالله تَعَالَى يهدي من يَشَاء فضلا مِنْهُ ويضل من يَشَاء عدلا مِنْهُ وإضلاله خذلانه وَتَفْسِير الخذلان ان لَا يوفق العَبْد إِلَى مَا يرضاه
Kafir olan kimse hakkı inkarı, fiili ve Allah'ın hızlanıyla kafir olmuştur.
İman eden kimse ikrarı, tasdiki, fiili ve Allah'ın tevfiki, yardımıyla iman etmiştir!
Allah dilediğini fazlu keremince hidayet eyler, adaleti iktizasınca da dilediğini saptırır. Saptırması hızlanıdır.
Hızlanın tefsiri ise; Allah'ın kulu razı olduğu amellere muvaffak kılmamasıdır!
TEVFİK NE DEMEK?
Allah Teala Hud Suresi 88. Ayet-i Kerime'de Şuayb عليه السلام'ın kavmine şöyle dediğini bizlere bildirmiştir;
اِنْ اُر۪يدُ اِلَّا الْاِصْلَاحَ مَا اسْتَطَعْتُۜ وَمَا تَوْف۪يق۪ٓي اِلَّا بِاللّٰهِۜ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَاِلَيْهِ اُن۪يبُ
Ben sadece gücümün yettiği kadar ıslah etmeye çalışıyorum. Muvaffakiyetim de ancak Allah'ın yardımı ile olacaktır. Ben yalnızca O'na dayandım ve ancak O'na döneceğim.
Şimdi gelin bu ayet-i kerimede geçen tevfik kelimesinin manasını ve mahiyetini tefsirler ışığında anlayalım!
İmam Taberi رحمه الله bu ayetin tefsirinde Şuayb عليه السلام'ın şunu kastettiğini bildirmiş ve demiştir ki;
وما إصابتـي الـحقّ فـي مـحاولتـي إصلاحكم وإصلاح أمركم إلا بـالله، فإنه هو الـمعين علـى ذلك إن لا يعنّـي علـيه لـم أصب الـحقّ فـيه
İşinizin ıslahı ve sizin ıslahınız konusunda çalışmam ve hakka isabet etmem ancak Allah'ın (tevfiki) ile mümkündür. Allah bu konuda benim yardımcımdır. Eğer bana yardım eylemezse asla hakka isabet edemem!
Fahreddin er-Razi رحمه الله da dedi ki;
وبين بهذا أن توكله واعتماده في تنفيذ كل الأعمال الصالحة على توفيق الله تعالى وهدايته
Bu ayette beyan olundu ki salih amellerin işlenmesinde tevekkül ve itimad Allah'ın tevfikine ve hidayetine dayalıdır.
Kadı Beydavi رحمه الله bu ayette geçen tevfik kavramını şöyle açıklamıştır;
وما توفيقي لإصابة الحق والصواب إلا بهدايته ومعونته
Hakka ve doğruya isabet hususunda tevfikim ancak Allah'ın hidayeti ve yardımı ile mümkündür!
İmam Suyuti de رحمه الله tevfik kelimesini kudret olarak tefsir eylemiş ve demiştir ki;
قدرتي على ذلك وغيره من الطاعات
Bu işe ve sair taatleri yerine getirebilmeye olan kudretim...
Beğavi رحمه الله ayetin tefsirinde tevfiki şöyle tanımlamıştır;
والتوفيق: تسهيل سبيل الخير والطاعة
TEVFİK: TAAT VE HAYR YOLUNUN KİŞİYE KOLAYLAŞTIRILMASI
Hazin رحمه الله da aynı ifadeleri kullanarak şunları eklemiştir;
التوفيق تسهيل سبيل الخير والطاعة على العبد ولا يقدر على ذلك إلا الله تعالى
Tevfik kula taat ve hayr yolunun kolaylaştırılmasıdır. Buna da ancak Allah Teala güç yetirir!
Alusi رحمه الله da tevfiki şöyle tanımlamıştır;
أن التوفيق وهو كون فعل العبد موافقاً لما يحبه الله تعالى ويرضاه
Tevfik kulun fiilinin Allah'ın sevdiği ve razı olduğu şeye muvafık olmasıdır
İLGİLİ MEFHUM İLE ALAKALI HADİS VE ESERLER
Allah Rasulu صلي الله عليه وسلم buyurmuştur ki;
- إذا أرادَ اللَّهُ بعبدٍ خيرًا استعملَهُ . فقيلَ: كيفَ يستعملُهُ يا رسولَ اللَّهِ ؟ قالَ: يوفِّقُهُ لعملٍ صالحٍ قبلَ الموتِ
Allah bir kulun hayrını dilerse onu kullanır. Denildi ki nasıl kullanır ya Rasulallah? Allah Rasulu ص cevaben şöyle buyurdu;
Onu ölümünden önce hayırlı işlerde muvaffak kılar/tevfikini ihsan eyler!
الراوي : أنس بن مالك | المحدث : الترمذي | المصدر : سنن الترمذي الصفحة أو الرقم: 2142 | خلاصة حكم المحدث : حسن صحيح
Yine Allah Rasulu صلي الله عليه وسلم ve Muaz bin Cebel رضي الله عنه arasında geçen konuşmayı hatırlayalım; Allah Rasulu ص Sahabesinin cevabından memnun olunca Allah'a şöyle hamd etmiştir;
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي وَفَّقَ رَسُولَ ، رَسُولِ اللَّهِ لِمَا يُرْضِي رَسُولَ اللَّهِ
Allah'a hamdolsun ki, Allah'ın Rasulunun elçisini Resûlullah'ın razı olduğu şeye muvaffak kılan Allah'a hamdolsun!
الراوي:معاذ بن جبل المحدث:ابن عبدالبر المصدر:جامع بيان العلم الجزء أو الصفحة:2/844 حكم المحدث:صحيح مشهور
Ömer bin Hattab رضي الله عنه Allah Tealanın şöyle buyurduğunu İbn Batta رحمه الله bizlere nakletmiştir;
قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: يَا ابْنَ آدَمَ بِمَشِيئَتِي كُنْتَ تَشَاءُ لِنَفْسِكَ مَا تَشَاءُ، وَبِإِرَادَتِي كُنْتَ تُرِيدُ لِنَفْسِكَ مَا تُرِيدُ، وَبِفَضْلِ نِعْمَتِي قَوِيتَ عَلَى مَعْصِيَتِي، وَبِتَوْفِيقِي أَدَّيْتَ إِلَيَّ فَرَائِضِي
Ey Ademoğlu! Dilememle nefsin için dilediğini dilersin, İrademle nefsin için istediğini istersin, Fazlu nimetimle günah işlemeye kuvvet buldun ve
tevfikimle farzları eda ettin!
Yine İbn Batta Hazreti Ali'nin كرم الله وجهه şöyle buyurduğunu bizlere nakletmiştir;
فَمَنْ أَحْسَنَ فَبِتَوْفِيقِ اللَّهِ وَرَحْمَتِهِ، وَمَنْ أَسَاءَ فَبِخُذْلَانِ اللَّهِ وَإِسَاءَتِهِ هَلَكَ، لَا الَّذِي أَحْسَنَ اسْتَغْنَى عَنْ تَوْفِيقِ اللَّهِ، وَلَا الَّذِي أَسَاءَ عَلَيْهِ وَلَا اسْتَبَدَّ بِشَيْءٍ يَخْرُجُ بِهِ عَنْ قُدْرَتِهِ
Kim iyilik işlerse bu Allah'ın tevfiki ve rahmeti iledir. Kim kötülük işlerse bu da Allah'ın hızlanı iledir. İyilik yapan kimsenin Allah'ın tevfikinden gayrı iyilik yapması ve kötülük yapan kimsenin sadece kendi kudretiyle kötülük yapması mümkün değildir!
و به نستعين
اللهم لا سهل الا ما جعلته سهلا ربي يسر ولا تعسر
Araştırma ihtiyacında bulunduğum mefhumlardan birisi de tevfik ve hızlan kavramıdır.
Evvela biline ki tevfik/توفيق kelimesi وفق/vefk kökünden müştak tef'il babından bir kelimedir. Birkaç çekimini de nakledelim ki aşağıdaki ibareleri okurken gözümüz yabancılık çekmesin;
وفق/veffeka, يوفق/yuveffiku, موفق/muveffiq, موفق/muvaffak, توفيق/tevfik
Allah'tan tevfike mazhar olan bir kişi; ''Şu işimde elhamdülillah muvaffak oldum'' der, yani, Allah beni razı olduğu olduğu amel hususunda başarılı kılmıştır demek istemiştir.
İmam Tahavi رحمه الله
kendi meşhur eserinde Allah'tan tevfik umarak demiştir ki;
يَهْدِي مَنْ يَشَاءُ وَيَعْصِمُ وَيُعَافِي فَضْلًا وَيُضِلُّ من يشاء ويخذل ويبتلي عدلا
وَكُلُّهُمْ يَتَقَلَّبُونَ فِي مَشِيئَتِهِ بَيْنَ فَضْلِهِ وَعَدْلِهِ
Allah dilediğini fazlu keremince korur afiyet verir ve yine
Allah dilediğini adaleti iktizasınca hızlana uğratır ve mübtela eyler.
Bütün kullar meşieti/dilemesi dahilinde fazlu keremi ve adaleti arasında gidip-gelmektedirler!
HIZLAN NE DEMEK?
Ebu Hanife رحمه الله da Fıkhu'l-Ekber adlı eserinde bu bağlamda şunları ifade etmiştir;
فَكفر من كفر بِفِعْلِهِ وإنكاره وجحوده الْحق بخذلان الله تَعَالَى إِيَّاه وآمن من آمن بِفِعْلِهِ وَإِقْرَاره وتصديقه بِتَوْفِيق الله تَعَالَى إِيَّاه ونصرته لَهُ
وَالله تَعَالَى يهدي من يَشَاء فضلا مِنْهُ ويضل من يَشَاء عدلا مِنْهُ وإضلاله خذلانه وَتَفْسِير الخذلان ان لَا يوفق العَبْد إِلَى مَا يرضاه
Kafir olan kimse hakkı inkarı, fiili ve Allah'ın hızlanıyla kafir olmuştur.
İman eden kimse ikrarı, tasdiki, fiili ve Allah'ın tevfiki, yardımıyla iman etmiştir!
Allah dilediğini fazlu keremince hidayet eyler, adaleti iktizasınca da dilediğini saptırır. Saptırması hızlanıdır.
Hızlanın tefsiri ise; Allah'ın kulu razı olduğu amellere muvaffak kılmamasıdır!
TEVFİK NE DEMEK?
Allah Teala Hud Suresi 88. Ayet-i Kerime'de Şuayb عليه السلام'ın kavmine şöyle dediğini bizlere bildirmiştir;
اِنْ اُر۪يدُ اِلَّا الْاِصْلَاحَ مَا اسْتَطَعْتُۜ وَمَا تَوْف۪يق۪ٓي اِلَّا بِاللّٰهِۜ عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَاِلَيْهِ اُن۪يبُ
Ben sadece gücümün yettiği kadar ıslah etmeye çalışıyorum. Muvaffakiyetim de ancak Allah'ın yardımı ile olacaktır. Ben yalnızca O'na dayandım ve ancak O'na döneceğim.
Şimdi gelin bu ayet-i kerimede geçen tevfik kelimesinin manasını ve mahiyetini tefsirler ışığında anlayalım!
İmam Taberi رحمه الله bu ayetin tefsirinde Şuayb عليه السلام'ın şunu kastettiğini bildirmiş ve demiştir ki;
وما إصابتـي الـحقّ فـي مـحاولتـي إصلاحكم وإصلاح أمركم إلا بـالله، فإنه هو الـمعين علـى ذلك إن لا يعنّـي علـيه لـم أصب الـحقّ فـيه
İşinizin ıslahı ve sizin ıslahınız konusunda çalışmam ve hakka isabet etmem ancak Allah'ın (tevfiki) ile mümkündür. Allah bu konuda benim yardımcımdır. Eğer bana yardım eylemezse asla hakka isabet edemem!
Fahreddin er-Razi رحمه الله da dedi ki;
وبين بهذا أن توكله واعتماده في تنفيذ كل الأعمال الصالحة على توفيق الله تعالى وهدايته
Bu ayette beyan olundu ki salih amellerin işlenmesinde tevekkül ve itimad Allah'ın tevfikine ve hidayetine dayalıdır.
Kadı Beydavi رحمه الله bu ayette geçen tevfik kavramını şöyle açıklamıştır;
وما توفيقي لإصابة الحق والصواب إلا بهدايته ومعونته
Hakka ve doğruya isabet hususunda tevfikim ancak Allah'ın hidayeti ve yardımı ile mümkündür!
İmam Suyuti de رحمه الله tevfik kelimesini kudret olarak tefsir eylemiş ve demiştir ki;
قدرتي على ذلك وغيره من الطاعات
Bu işe ve sair taatleri yerine getirebilmeye olan kudretim...
Beğavi رحمه الله ayetin tefsirinde tevfiki şöyle tanımlamıştır;
والتوفيق: تسهيل سبيل الخير والطاعة
TEVFİK: TAAT VE HAYR YOLUNUN KİŞİYE KOLAYLAŞTIRILMASI
Hazin رحمه الله da aynı ifadeleri kullanarak şunları eklemiştir;
التوفيق تسهيل سبيل الخير والطاعة على العبد ولا يقدر على ذلك إلا الله تعالى
Tevfik kula taat ve hayr yolunun kolaylaştırılmasıdır. Buna da ancak Allah Teala güç yetirir!
Alusi رحمه الله da tevfiki şöyle tanımlamıştır;
أن التوفيق وهو كون فعل العبد موافقاً لما يحبه الله تعالى ويرضاه
Tevfik kulun fiilinin Allah'ın sevdiği ve razı olduğu şeye muvafık olmasıdır
İLGİLİ MEFHUM İLE ALAKALI HADİS VE ESERLER
Allah Rasulu صلي الله عليه وسلم buyurmuştur ki;
- إذا أرادَ اللَّهُ بعبدٍ خيرًا استعملَهُ . فقيلَ: كيفَ يستعملُهُ يا رسولَ اللَّهِ ؟ قالَ: يوفِّقُهُ لعملٍ صالحٍ قبلَ الموتِ
Allah bir kulun hayrını dilerse onu kullanır. Denildi ki nasıl kullanır ya Rasulallah? Allah Rasulu ص cevaben şöyle buyurdu;
Onu ölümünden önce hayırlı işlerde muvaffak kılar/tevfikini ihsan eyler!
الراوي : أنس بن مالك | المحدث : الترمذي | المصدر : سنن الترمذي الصفحة أو الرقم: 2142 | خلاصة حكم المحدث : حسن صحيح
Yine Allah Rasulu صلي الله عليه وسلم ve Muaz bin Cebel رضي الله عنه arasında geçen konuşmayı hatırlayalım; Allah Rasulu ص Sahabesinin cevabından memnun olunca Allah'a şöyle hamd etmiştir;
الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي وَفَّقَ رَسُولَ ، رَسُولِ اللَّهِ لِمَا يُرْضِي رَسُولَ اللَّهِ
Allah'a hamdolsun ki, Allah'ın Rasulunun elçisini Resûlullah'ın razı olduğu şeye muvaffak kılan Allah'a hamdolsun!
الراوي:معاذ بن جبل المحدث:ابن عبدالبر المصدر:جامع بيان العلم الجزء أو الصفحة:2/844 حكم المحدث:صحيح مشهور
Ömer bin Hattab رضي الله عنه Allah Tealanın şöyle buyurduğunu İbn Batta رحمه الله bizlere nakletmiştir;
قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: يَا ابْنَ آدَمَ بِمَشِيئَتِي كُنْتَ تَشَاءُ لِنَفْسِكَ مَا تَشَاءُ، وَبِإِرَادَتِي كُنْتَ تُرِيدُ لِنَفْسِكَ مَا تُرِيدُ، وَبِفَضْلِ نِعْمَتِي قَوِيتَ عَلَى مَعْصِيَتِي، وَبِتَوْفِيقِي أَدَّيْتَ إِلَيَّ فَرَائِضِي
Ey Ademoğlu! Dilememle nefsin için dilediğini dilersin, İrademle nefsin için istediğini istersin, Fazlu nimetimle günah işlemeye kuvvet buldun ve
tevfikimle farzları eda ettin!
Yine İbn Batta Hazreti Ali'nin كرم الله وجهه şöyle buyurduğunu bizlere nakletmiştir;
فَمَنْ أَحْسَنَ فَبِتَوْفِيقِ اللَّهِ وَرَحْمَتِهِ، وَمَنْ أَسَاءَ فَبِخُذْلَانِ اللَّهِ وَإِسَاءَتِهِ هَلَكَ، لَا الَّذِي أَحْسَنَ اسْتَغْنَى عَنْ تَوْفِيقِ اللَّهِ، وَلَا الَّذِي أَسَاءَ عَلَيْهِ وَلَا اسْتَبَدَّ بِشَيْءٍ يَخْرُجُ بِهِ عَنْ قُدْرَتِهِ
Kim iyilik işlerse bu Allah'ın tevfiki ve rahmeti iledir. Kim kötülük işlerse bu da Allah'ın hızlanı iledir. İyilik yapan kimsenin Allah'ın tevfikinden gayrı iyilik yapması ve kötülük yapan kimsenin sadece kendi kudretiyle kötülük yapması mümkün değildir!
