I
Çevrimdışı
Unutkanlık, Bunama ve Nedenleri
Hemen hepimizin zaman zaman yakındığı unutkanlık, sebebleri açısından bilimin gündemini yoğun bir şekilde işgal ediyor. Gelişmiş ülkelerde yaşlı nüfus oranın gün geçtikçe artması ile bunama, ülke ekonomisi açısından da oldukça dikkate değer görülmektedir.
Unutkanlık ve demans (bunama) davranış nörolojisinin en önemli konularından biri olup geniş inceleme alanına sahiptir. Özellikle yaşlı insanlarda görülen bunama pek çok hastalığın belirtisi olabilir. Bu yüzdendir ki, pek çok üniversitede ve araştırma hastanelerinde bu hastalığa ait özel birimler oluşturulmuş ve tedavi protokolleri düzenlemiştir. Gelişmiş ülkelerde bu konuya büyük miktarda mali kaynak ayrılmıştır.
Bunaması olan hastalar genelde olayın çok farkında olmadıkları için kendileri çok fazla rahatsızlık hissetmezler, fakat hasta yakınlarının üzüntü ve telaşı daha fazladır. Çoğu insan demansa girmekten oldukça korkar ve bu şekilde bunayarak yaşamaktansa erken ölmeyi tercih edeceklerini bile söylerler. Ülkemizde henüz bu konuda organizasyonlar yeterli olmasa da gelişmiş ülkelerdeki geriatrik servislerde hafızalarını ve zekalarını yitirmiş bu insanların bakımını üstlenen pek çok sosyal servis profesyonel olarak çalışmaktadır.
Hastalarda ilk zamanlarda unutkanlık, dikkat azlığı şikayetleri başlar. Bu bazan tedavi edilebilir bir hastalığın belirtisi olabilir. Özellikle depresyonlu hastalarda düşünme bozuklukları, iyi hatırlayamama gibi belirtiler olabilir. Evde ve iş yerinde genel performans düşüklüğü, kararsızlık ve isteksizlik, enerji azlığı, zihinsel yavaşlık görülebilir. İyi bir gözlem ve muayene ile tanı konup tedavi ile düzelebilir.
Bazı organik hastalıklarda da unutkanlık görülebilir. Bunama süreci genelde oldukça yavaş gelişir. Bazı beyin damar hastalıkları, guatr bezinin iyi çalışmaması sonucu hipotiroidi, B12 vitamini yetmezliği, beyin damar hastalıkları sonucu gelişen beyin kan dolaşımı bozulmaları, bir hareket bozukluğu hastalığı olan parkinson hastalığı ve en çok bilinen Alzheimer hastalığı, AIDS, sifiliz, prion hastalıkları, bazı ırsi ilerleyici beyin hastalıkları bir çırpıda sayılabilecek nedenlerdendir.
Beyin fonksiyonlarını bozduğu için kronik alkol kullanımı da en önemli bunama nedenleri arasında hak ettiği yeri alır. Beyin kabuğu hücreleri alkol etkisiyle giderek azalır ve yaygın demans görülür. Bazı ilaçların alkolle birlikte alınması tabloyu ağırlaştırabilir.
Demansın Özellikleri
Unutkanlık şikayeti ile getirilen hastalarda entellektüel işlevlerde azalma ve bunların etkileri hastaya yardım açısından bilinmesi önemli hususlardandır. Bu hastalarda şikayetler çok yavaş geliştiği için doktora getirildiğinde genelde tablo ilerlemiştir.
Hafıza bozukluğu olan hasta özellikle yakın zamanda olan olayları unuttuğunu söyler eski olayları çok daha rahat hatırlar. Özellikle zamanda uyum bozukluğu (oryantasyon bozukluğu) vardır. Yani bazan günün ne olduğunu, yaz mı yoksa kış mı olduğunu hatırlamakta güçlük çekebilir. Giderek kişisel bakım ve temizliğe olan dikkati azalır. Eşyaların yerini hatırlayamaz olur. Mesajları unutur ve kendi kendine tekrarlamaya çalışır. Çevresine bağımlılığı ve günlük rutine bağımlılığı başlar. Şikayetleri sorulduğunda "karıma sorsanız doktor, o daha iyi bilir." gibi cevaplar verir.
Düşünme, anlama ve mantiki sonuç çıkarma bozulur. Düşünce organizasyonu zayıflamış olup yavaş, uygun olmayan çevresel konuşmalar yapar. Yandan cevaplar verir. TV programlarını iyi anlayamaz olur. Tartışma ve sohbetleri iyi kavrayamaz. Sıradan işleri karıştırmaya başlar ve yapamaz olur.
Karar verme ve yargı yeteneği bozulmuştur. Yeni fikirlerde azalma, insiyatif kullanmada zorluk gözlenir. Yakınlarına bağımlılığı giderek artar.
Bu arada hastalarda lisan işlevleri de bozulur. Sözcük bilgisi azalır. Basit cümlecikleri kullanmaya başlar ve kelime telaffuzları bozulur. Okuma ve yazma bozuklukları da görülmeye başlar. Hastalık ilerledikçe hesabı karıştırır olur ve para işlerini kendi başına başaramaz hale gelir. Bu hastaların yakınları belli aşamadan sonra hastanın velayetini almak zorunda kalır. Bu da tıbbi ve adli kurulların hastayı değerlendirmesini gerektirir.
Son dönemlerde hastalarda kolay kaybolma, amaçsız dolaşma, giyinme zorlukları da görülür. Zaman, yer, kişi uyumları bozulmuştur. Kendini çok genç zamanlarında zannedebilir.
Kaynak: Altınoluk 2002 yılı Haziran sayısı
Fikriye OVAK
Hemen hepimizin zaman zaman yakındığı unutkanlık, sebebleri açısından bilimin gündemini yoğun bir şekilde işgal ediyor. Gelişmiş ülkelerde yaşlı nüfus oranın gün geçtikçe artması ile bunama, ülke ekonomisi açısından da oldukça dikkate değer görülmektedir.
Unutkanlık ve demans (bunama) davranış nörolojisinin en önemli konularından biri olup geniş inceleme alanına sahiptir. Özellikle yaşlı insanlarda görülen bunama pek çok hastalığın belirtisi olabilir. Bu yüzdendir ki, pek çok üniversitede ve araştırma hastanelerinde bu hastalığa ait özel birimler oluşturulmuş ve tedavi protokolleri düzenlemiştir. Gelişmiş ülkelerde bu konuya büyük miktarda mali kaynak ayrılmıştır.
Bunaması olan hastalar genelde olayın çok farkında olmadıkları için kendileri çok fazla rahatsızlık hissetmezler, fakat hasta yakınlarının üzüntü ve telaşı daha fazladır. Çoğu insan demansa girmekten oldukça korkar ve bu şekilde bunayarak yaşamaktansa erken ölmeyi tercih edeceklerini bile söylerler. Ülkemizde henüz bu konuda organizasyonlar yeterli olmasa da gelişmiş ülkelerdeki geriatrik servislerde hafızalarını ve zekalarını yitirmiş bu insanların bakımını üstlenen pek çok sosyal servis profesyonel olarak çalışmaktadır.
Hastalarda ilk zamanlarda unutkanlık, dikkat azlığı şikayetleri başlar. Bu bazan tedavi edilebilir bir hastalığın belirtisi olabilir. Özellikle depresyonlu hastalarda düşünme bozuklukları, iyi hatırlayamama gibi belirtiler olabilir. Evde ve iş yerinde genel performans düşüklüğü, kararsızlık ve isteksizlik, enerji azlığı, zihinsel yavaşlık görülebilir. İyi bir gözlem ve muayene ile tanı konup tedavi ile düzelebilir.
Bazı organik hastalıklarda da unutkanlık görülebilir. Bunama süreci genelde oldukça yavaş gelişir. Bazı beyin damar hastalıkları, guatr bezinin iyi çalışmaması sonucu hipotiroidi, B12 vitamini yetmezliği, beyin damar hastalıkları sonucu gelişen beyin kan dolaşımı bozulmaları, bir hareket bozukluğu hastalığı olan parkinson hastalığı ve en çok bilinen Alzheimer hastalığı, AIDS, sifiliz, prion hastalıkları, bazı ırsi ilerleyici beyin hastalıkları bir çırpıda sayılabilecek nedenlerdendir.
Beyin fonksiyonlarını bozduğu için kronik alkol kullanımı da en önemli bunama nedenleri arasında hak ettiği yeri alır. Beyin kabuğu hücreleri alkol etkisiyle giderek azalır ve yaygın demans görülür. Bazı ilaçların alkolle birlikte alınması tabloyu ağırlaştırabilir.
Demansın Özellikleri
Unutkanlık şikayeti ile getirilen hastalarda entellektüel işlevlerde azalma ve bunların etkileri hastaya yardım açısından bilinmesi önemli hususlardandır. Bu hastalarda şikayetler çok yavaş geliştiği için doktora getirildiğinde genelde tablo ilerlemiştir.
Hafıza bozukluğu olan hasta özellikle yakın zamanda olan olayları unuttuğunu söyler eski olayları çok daha rahat hatırlar. Özellikle zamanda uyum bozukluğu (oryantasyon bozukluğu) vardır. Yani bazan günün ne olduğunu, yaz mı yoksa kış mı olduğunu hatırlamakta güçlük çekebilir. Giderek kişisel bakım ve temizliğe olan dikkati azalır. Eşyaların yerini hatırlayamaz olur. Mesajları unutur ve kendi kendine tekrarlamaya çalışır. Çevresine bağımlılığı ve günlük rutine bağımlılığı başlar. Şikayetleri sorulduğunda "karıma sorsanız doktor, o daha iyi bilir." gibi cevaplar verir.
Düşünme, anlama ve mantiki sonuç çıkarma bozulur. Düşünce organizasyonu zayıflamış olup yavaş, uygun olmayan çevresel konuşmalar yapar. Yandan cevaplar verir. TV programlarını iyi anlayamaz olur. Tartışma ve sohbetleri iyi kavrayamaz. Sıradan işleri karıştırmaya başlar ve yapamaz olur.
Karar verme ve yargı yeteneği bozulmuştur. Yeni fikirlerde azalma, insiyatif kullanmada zorluk gözlenir. Yakınlarına bağımlılığı giderek artar.
Bu arada hastalarda lisan işlevleri de bozulur. Sözcük bilgisi azalır. Basit cümlecikleri kullanmaya başlar ve kelime telaffuzları bozulur. Okuma ve yazma bozuklukları da görülmeye başlar. Hastalık ilerledikçe hesabı karıştırır olur ve para işlerini kendi başına başaramaz hale gelir. Bu hastaların yakınları belli aşamadan sonra hastanın velayetini almak zorunda kalır. Bu da tıbbi ve adli kurulların hastayı değerlendirmesini gerektirir.
Son dönemlerde hastalarda kolay kaybolma, amaçsız dolaşma, giyinme zorlukları da görülür. Zaman, yer, kişi uyumları bozulmuştur. Kendini çok genç zamanlarında zannedebilir.
Kaynak: Altınoluk 2002 yılı Haziran sayısı
Fikriye OVAK
