B
Çevrimdışı
Abdullah bin Ömer’den rivayet edildiğine göre Rasulullah (s) şöyle dedi: “Suret yapanlar, kıyamet gününde azab olunacaklar; kendilerine: Yarattıklarınıza can verin!” denilecektir. (Buhari 5607, Muslim 2108)
Aişe’den rivayet edildiğine göre Rasulullah (s) şöyle dedi: “Kıyamet Günü azab bakımından en zor durumda olanlar, yaratmakta Allah’a benzer olmaya çalışanlardır.” (Buhari 5610, Muslim 2107)
Cabir'den: "Rasulullah (s) insanların bulundukları her yerde resim bulundurmaktan ve resim yapmaktan müslümanları yasakladı." (Tirmizi (1749); Nesai (zinet 112); Ebu Davud (libas 45)
Nevevi şöyle dedi:
Alimler şöyle demiştir: “Hayvan resmini çizmek, haram olup büyük günahlardandır. Çünkü bunu yapan kimsenin azapla cezalandırılacağı rivayet edilmiştir. Her ne amaçla olursa olsun yaptığı iş haramdır. çünkü bu davranışta Allah’ın yaratmasına benzetme mevcuttur. Yapılan çizim; İster elbise, halı, para, duvar üzerinde olsun ister başka şeylerin üzerinde bulunsun fark etmez. Ağaç ve diğer varlıkların çizimi ise haram değildir.” (Şerh Muslim 14/82)
Yine Nevevi: “Alimler şöyle demiştir. Meleklerin içinde resim olan evlere girmemesinin sebebi, resim yapmanın bir günah olması ve Allah’ın yaratmasına benzetme olduğu içindir. (Şerh Muslim 14/84)
Yasağa ilişkin hadisler, sahabi görüşleri ve Sünni fıkıh mezheplerinin fetvaları artırılabilir, özetle Sünni gelenekte genel anlamda suret yasağı malumdur.
İtiraz:
1) İnsan yahut hayvan çizmek Allah’ın yaratmasına benzetmek ama ağaç, çiçek vs. çizmek değil. Neden? Kriter canlılık değilse nedir yani, özellikle ağzı gözü burnu olan şey çizmek mi haram? İyi de o zaman “Allah’ın yaratmasına benzetmek olduğu içindir” illetlendirmesi havada kalıyor, ağacın bu anlamda kediden farkı nedir? Belirtilen illetle birlikte düşünüldüğünde yasaktan bitkilerin istisna edilmesinin keyfi ve tutarsız olduğunu düşünüyorum.
2) Ayrıca yasağın gerekçelendirmesi şu açıdan da absürd: Yaratmak Allah’a mahsus o yüzden resim yapmak haram demek = “İnsanoğlunun yaratma imkanı var ancak yaratmaması gerek.” demeye varıyor. İnsanoğlunun yaratma imkanı varsa yaratmak Allah’a mahsus değildir. Yok, yaratmak Allah’a mahsussa insanoğlunun resim çizmesi yaratmak değildir.
3) Bir diğer itiraz noktası da Sebe suresindendir ki 13. ayet Süleyman peygamberin heykel tasvir ettirdiğini gösteriyor ve bunu şükredilmesi gereken nimetler arasında sayıyor. “Ama onların şeriatları farklıydı…” şeklindeki itiraz geçersiz çünkü geleneksel Sünni paradigma illeti “Allah’ın yaratmasına benzetme” olarak saptadı ve hayvan resmetmeyi kayıtlamaksızın haram kıldı.
يَعۡمَلُونَ لَهُۥ مَا يَشَآءُ مِن مَّحَٰرِيبَ وَتَمَٰثِيلَ وَجِفَانٖ كَٱلۡجَوَابِ وَقُدُورٖ رَّاسِيَٰتٍۚ ٱعۡمَلُوٓاْ ءَالَ دَاوُۥدَ شُكۡرٗاۚ وَقَلِيلٞ مِّنۡ عِبَادِيَ ٱلشَّكُورُ
Cinler Süleyman için dilediği biçimde kaleler, heykeller, havuz gibi çanaklar ve sabit kazanlar yapıyorlardı. Ey Davûd ailesi şükredin! Kullarımdan şükredenler pek azdır. [Sebe:13]
Tevrat, Süleyman peygamberin heykellerini şöyle anlatır:
“Kral fildişinden büyük bir taht yaptırıp saf altınla kaplattı. Tahtın altı basamağı, bir de altın ayak taburesi vardı. Bunlar tahta bağlıydı. Oturulan yerin iki yanında kollar, her kolun yanında birer aslan heykeli bulunuyordu. Altı basamağın iki yanında on iki aslan heykeli vardı. Hiçbir krallıkta böylesi yapılmamıştı. Kral Süleyman'ın kadehleriyle Lübnan Ormanı adındaki sarayın bütün eşyaları saf altından yapılmış, hiç gümüş kullanılmamıştı. Çünkü Süleyman'ın döneminde gümüşün değeri yoktu.” [2.Tarihler 9:17-20]
İmam Maturidi’nin Sebe:13 tefsiri:
“Heykeller. Bazıları şöyle demiştir: Bunlar, erkek suretindeki heykellerdir. Onlar mabetlerde âbid-zâhid kişilerin, meleklerin, peygamberlerin ve mütevâzı şahısların heykellerini yapıp sergiliyorlardı ki insanlar onların suretlerini gördüklerinde onlar gibi ibadet etsinler ve onlara benzemeye çalışsınlar. Veya bunlar başı olmayan heykellerdir. (Diğer birçok tefsirde gördüğümüz ehli sünnetin suret yasağını ayetle uyumlu hale getirme çabaları olarak görüyorum bu tevilleri) Çanaklar, kupalar ve benzeri nesneler gibi. Veya heykellerin o gün yasaklanmış bir iş olmaması da mümkündür. Fakat bugün Allah dışındaki bir varlığa tapmaya sevk etmesi korkusuyla heykel yapmak yasaklanmıştır. Bu yolla İblis bir topluluğu kandırmıştır tâ ki onlar puta tapar olmuşlardı. Yoksa putlarda ve putlardaki durumlarda insanların ona ibadet edecek şekilde kanmasına sebep olacak özellikler bulunmamaktadır. En doğrusunu Allah bilir.”
Sonuç:
Suret ve heykel yasağının İslam’ın ilk döneminde gerçekten var olduğu kanaatindeyim ancak bu yasak putperestlik ortadan kalkana ve tasvir edilemez Allah inancı insanlarda yerleşene kadar geçerli olan bir yasaktı, bugünümüzü bağlamaz. Yahudi bir kral-peygamber olan Hz. Süleyman’ın da dekorasyon ve sanat amaçlı heykeller yaptırması Yahudilerin asırlardır muvahhid bir millet olması ve dolayısıyla Muhammed (s) döneminin aksine heykellerin onlar için izleri toplumdan silinmeye çalışılan eski putperestliği çağrıştırmıyor olmasındandır. İslam’ın ilk dönemlerinde yasaklanan kabir ziyaretlerinin ilerleyen dönemde serbest bırakılması da alimlerce aynı şekilde izah edilen bir örnektir.
İbni Mesud’dan Rasulullah (s) şöyle buyururlar:
“Ben sizi kabirleri ziyaret etmekten men etmiştim. Bundan sonra kabirleri ziyaret ediniz. Çünkü şüphesiz kabirlerin ziyareti, dünyayı küçümsetir ve âhireti hatırlatır.” [İbn Mace, Cenaiz:47]
Abdurrahman bin Muleyke’den:
“Aişe bir gün mezarlıktan dönüyordu. Ben ona, ‘Ey mûminlerin annesi! Nereden geliyorsunuz?’ diye sordum. 'Kardeşim Abdurrahman’ın mezarını ziyaretten geliyorum.’ dedi. Ben, ‘Rasulullah (s) mezar ziyaretini yasaklamamış mıydı?’ diye sordum. 'Evet, Rasulullah mezar ziyaretini yasakladı, ama daha sonra emretti.’ buyurdu.”
[a.g.e.]
Aişe’den rivayet edildiğine göre Rasulullah (s) şöyle dedi: “Kıyamet Günü azab bakımından en zor durumda olanlar, yaratmakta Allah’a benzer olmaya çalışanlardır.” (Buhari 5610, Muslim 2107)
Cabir'den: "Rasulullah (s) insanların bulundukları her yerde resim bulundurmaktan ve resim yapmaktan müslümanları yasakladı." (Tirmizi (1749); Nesai (zinet 112); Ebu Davud (libas 45)
Nevevi şöyle dedi:
Alimler şöyle demiştir: “Hayvan resmini çizmek, haram olup büyük günahlardandır. Çünkü bunu yapan kimsenin azapla cezalandırılacağı rivayet edilmiştir. Her ne amaçla olursa olsun yaptığı iş haramdır. çünkü bu davranışta Allah’ın yaratmasına benzetme mevcuttur. Yapılan çizim; İster elbise, halı, para, duvar üzerinde olsun ister başka şeylerin üzerinde bulunsun fark etmez. Ağaç ve diğer varlıkların çizimi ise haram değildir.” (Şerh Muslim 14/82)
Yine Nevevi: “Alimler şöyle demiştir. Meleklerin içinde resim olan evlere girmemesinin sebebi, resim yapmanın bir günah olması ve Allah’ın yaratmasına benzetme olduğu içindir. (Şerh Muslim 14/84)
Yasağa ilişkin hadisler, sahabi görüşleri ve Sünni fıkıh mezheplerinin fetvaları artırılabilir, özetle Sünni gelenekte genel anlamda suret yasağı malumdur.
İtiraz:
1) İnsan yahut hayvan çizmek Allah’ın yaratmasına benzetmek ama ağaç, çiçek vs. çizmek değil. Neden? Kriter canlılık değilse nedir yani, özellikle ağzı gözü burnu olan şey çizmek mi haram? İyi de o zaman “Allah’ın yaratmasına benzetmek olduğu içindir” illetlendirmesi havada kalıyor, ağacın bu anlamda kediden farkı nedir? Belirtilen illetle birlikte düşünüldüğünde yasaktan bitkilerin istisna edilmesinin keyfi ve tutarsız olduğunu düşünüyorum.
2) Ayrıca yasağın gerekçelendirmesi şu açıdan da absürd: Yaratmak Allah’a mahsus o yüzden resim yapmak haram demek = “İnsanoğlunun yaratma imkanı var ancak yaratmaması gerek.” demeye varıyor. İnsanoğlunun yaratma imkanı varsa yaratmak Allah’a mahsus değildir. Yok, yaratmak Allah’a mahsussa insanoğlunun resim çizmesi yaratmak değildir.
3) Bir diğer itiraz noktası da Sebe suresindendir ki 13. ayet Süleyman peygamberin heykel tasvir ettirdiğini gösteriyor ve bunu şükredilmesi gereken nimetler arasında sayıyor. “Ama onların şeriatları farklıydı…” şeklindeki itiraz geçersiz çünkü geleneksel Sünni paradigma illeti “Allah’ın yaratmasına benzetme” olarak saptadı ve hayvan resmetmeyi kayıtlamaksızın haram kıldı.
يَعۡمَلُونَ لَهُۥ مَا يَشَآءُ مِن مَّحَٰرِيبَ وَتَمَٰثِيلَ وَجِفَانٖ كَٱلۡجَوَابِ وَقُدُورٖ رَّاسِيَٰتٍۚ ٱعۡمَلُوٓاْ ءَالَ دَاوُۥدَ شُكۡرٗاۚ وَقَلِيلٞ مِّنۡ عِبَادِيَ ٱلشَّكُورُ
Cinler Süleyman için dilediği biçimde kaleler, heykeller, havuz gibi çanaklar ve sabit kazanlar yapıyorlardı. Ey Davûd ailesi şükredin! Kullarımdan şükredenler pek azdır. [Sebe:13]
Tevrat, Süleyman peygamberin heykellerini şöyle anlatır:
“Kral fildişinden büyük bir taht yaptırıp saf altınla kaplattı. Tahtın altı basamağı, bir de altın ayak taburesi vardı. Bunlar tahta bağlıydı. Oturulan yerin iki yanında kollar, her kolun yanında birer aslan heykeli bulunuyordu. Altı basamağın iki yanında on iki aslan heykeli vardı. Hiçbir krallıkta böylesi yapılmamıştı. Kral Süleyman'ın kadehleriyle Lübnan Ormanı adındaki sarayın bütün eşyaları saf altından yapılmış, hiç gümüş kullanılmamıştı. Çünkü Süleyman'ın döneminde gümüşün değeri yoktu.” [2.Tarihler 9:17-20]
İmam Maturidi’nin Sebe:13 tefsiri:
“Heykeller. Bazıları şöyle demiştir: Bunlar, erkek suretindeki heykellerdir. Onlar mabetlerde âbid-zâhid kişilerin, meleklerin, peygamberlerin ve mütevâzı şahısların heykellerini yapıp sergiliyorlardı ki insanlar onların suretlerini gördüklerinde onlar gibi ibadet etsinler ve onlara benzemeye çalışsınlar. Veya bunlar başı olmayan heykellerdir. (Diğer birçok tefsirde gördüğümüz ehli sünnetin suret yasağını ayetle uyumlu hale getirme çabaları olarak görüyorum bu tevilleri) Çanaklar, kupalar ve benzeri nesneler gibi. Veya heykellerin o gün yasaklanmış bir iş olmaması da mümkündür. Fakat bugün Allah dışındaki bir varlığa tapmaya sevk etmesi korkusuyla heykel yapmak yasaklanmıştır. Bu yolla İblis bir topluluğu kandırmıştır tâ ki onlar puta tapar olmuşlardı. Yoksa putlarda ve putlardaki durumlarda insanların ona ibadet edecek şekilde kanmasına sebep olacak özellikler bulunmamaktadır. En doğrusunu Allah bilir.”
Sonuç:
Suret ve heykel yasağının İslam’ın ilk döneminde gerçekten var olduğu kanaatindeyim ancak bu yasak putperestlik ortadan kalkana ve tasvir edilemez Allah inancı insanlarda yerleşene kadar geçerli olan bir yasaktı, bugünümüzü bağlamaz. Yahudi bir kral-peygamber olan Hz. Süleyman’ın da dekorasyon ve sanat amaçlı heykeller yaptırması Yahudilerin asırlardır muvahhid bir millet olması ve dolayısıyla Muhammed (s) döneminin aksine heykellerin onlar için izleri toplumdan silinmeye çalışılan eski putperestliği çağrıştırmıyor olmasındandır. İslam’ın ilk dönemlerinde yasaklanan kabir ziyaretlerinin ilerleyen dönemde serbest bırakılması da alimlerce aynı şekilde izah edilen bir örnektir.
İbni Mesud’dan Rasulullah (s) şöyle buyururlar:
“Ben sizi kabirleri ziyaret etmekten men etmiştim. Bundan sonra kabirleri ziyaret ediniz. Çünkü şüphesiz kabirlerin ziyareti, dünyayı küçümsetir ve âhireti hatırlatır.” [İbn Mace, Cenaiz:47]
Abdurrahman bin Muleyke’den:
“Aişe bir gün mezarlıktan dönüyordu. Ben ona, ‘Ey mûminlerin annesi! Nereden geliyorsunuz?’ diye sordum. 'Kardeşim Abdurrahman’ın mezarını ziyaretten geliyorum.’ dedi. Ben, ‘Rasulullah (s) mezar ziyaretini yasaklamamış mıydı?’ diye sordum. 'Evet, Rasulullah mezar ziyaretini yasakladı, ama daha sonra emretti.’ buyurdu.”
[a.g.e.]
