E
Çevrimdışı
İbn-i Teymiyye İle Gazzalî Arasındaki Fark:
İbn-i Teymiyye felsefeyi ve filozofların fikirlerini, arkasındaki gerçekleri öğrenmek için değil, İslâm dinine zıt olan düşüncelerinin batıl olduğunu açıklamak için okuyup incelemiştir.
Evvelâ Hz. Peygamber'in (S.A.V.) getirdiklerine inanmaktadır. Sonra, onlar vasıtasıyla, felsefenin kötülüklerini isbat etmek istemiştir. Bu kötülüklerin mahiyetini bilmek, buna bağlı olarak bu bilgiden sonra onun saçma olduğunu açıklamak İstemiştir.
İbn-i Teymiyye, bu konuda Gazzalî'nİn metodundan ayrılmıştır. Gazzalt felsefeyi, hakikati öğrenmek için okumuştur. Doğru olan gerçeğe ulaşmak için nefsini her şeyden arıtmış ve «şüphe»yi bir yol kabul etmiştir. Fakat, Gazzalî'ye filozofların söylediklerinin bâtıl olduğu aşikâr olmuş, tekrar dine dönmüş, kendini tanıdığı sufîyâne halvetlerde hakikatların nuru gönlüne doğmuştur. Sonra filozoflara hücuma yönelmiş ve onların düştüğü tutarsızlıkları açıklamıştır.
Bununla beraber, o, felsefî düşüncelerden acaba sıyrılabilmiş midir? Gerçek şudur ki; Gazzalî'de bu düşüncelerden bir iz kalmıştır. Hatta, o, bunları terkedememiş ve aklı, felsefî bir hüviyete sahip olmuştur. Felsefenin dallarından birisi olan mantığı müstakil bir bölüm yapmış ve onu kendi İncelemesinin bir parçası kılmıştır. Usulu'l-Fıkh ilmine dair üç temel eserden [27] birisi kabul edilen el-Mustasfa fî ilmi'l-usûl'ün girişinde, ölçüsü mantık olmadıkça ilim dallarından herhangi birinde hakikatlerin tam olarak bilinmesinin mümkün olmadığını ortaya koyar. Mantık ilmini kısaca açıkladığı Kitabu'l-Mustasfa'nın girişinde şöyle diyor:
«Bu girişte, aklın idrak edebileceği hususlar ile onların tarif ve burhan konusunda kapsamını zikredeceğiz. Hakiki tarifin ve hakiki burhanın şartını ve kısımlarını, Mihakku'n-Nazar ve Mi'yaru'1-tlm kitaplarında zikrettiğimizden, bir metod veya bir parça olarak zikredeceğiz. Bu giriş, Usul ilmine ait olmadığı gibi, onun özel mukaddimelerinden de değildir. Bilâkis o, bütün ilimlerin mukad-dîmesidir. Bunu iyice bilmeyen bir kimsenin bilgilerine asla güvenilmez.» [28]
Bu, felsefenin bölümlerinden birine olan derin inançtır. Çünkü Mantık ilmi, felsefenin dallarından birisidir, hatta Aristo'nun kendisinden sonraya bıraktığı en büyük mirastır.
Bu durum, felsefenin incelenmesinde iki âlimin maksadı arasındaki başlıca farklılıktır. Birincisi onu yıkmayı, ikincisi onun bir kısmını baştacı yapmayı vazife edinmiştir. Bundan dolayı,
Gazzalî'nin öğrencilerinden bazıları şöyle demiştir: «Gazzalî, felsefenin derinliklerine girmiş ve fakat çıkmak istediğinde bunu başaramamıştır.» Akaid ve usulu'l-fıkh incelemesinde de benimsediği bu felsefî metodlar, felsefe Ve filozoflar hakkında görüşlerinde beliren hayret duygusu, bundan dolayıdır. O'nun filozoflara hücum edip, tutarsızlıklarını açıkladığını görürken, aynı anda ilimlerinden birini alip, bunu ilimlerin tek ölçüsü yaptığını da görürsünüz. Bu tutumu yüzünden,
İbn-i Teymİyye, Gazzalî hakkında şunları söylemiştir:
«Ebu Hâmid'in sözlerinde, filozofları reddetme ve onların tekfiri, nübüvvet ve başka konuların ta'zimi bulunmakla, yine sözlerinde doğru, güzel, hatta çok kıymetli ve faydalı hususlar bulunmakla birlikte, bazı sözlerinde felsefi unsur ve nübüvvete, hatta sarih akla aykırı ve fakat filozofların metodlanna uygunluğu sözkonusu hususlar da bulunmaktadır. Bu konuda, Horasan, Irak ve Mag-rib âlimlerinden bazı gruplar hayli söz söylemişlerdir.» [29]
Yine bu konuda, İbn-i Teymİyye şunları söylüyor:
«Ebu Hâmid, filozofların söylediklerinin tamamına katılmaz. Her ne kadar kendisine nisbet edilen kitaplarda, onların metodlarına uygun görüşleri varsa da, bir yerde onları küfre ve dalâlete nisbet ediyor. Hatta felsefe konusunda yazılmış, belki de «Madnûnetun biha alâ gayri ehlihâ» denilen kitaplarında, onları Islâmî ifadelerle anlatmış olmakla birlikte, müslümanlann, yahudilerin ve hırisiİ-vanlarm dinlerine sırf muhalefet vardır. Fakat, bazı kimseler, bu kitapların Gazzali'ye nisbetinin iftira olduğunu, bazıları ise o fikirlerden vazgeçtiğini söylüyorlar. Bu kitaplarda söylediklerinin bazılarını, çeşitli yerlerde açıkladığı konusunda şüphe yoktur. Bu nevi dalâlet (hata) cinsinden şeyleri, el-Munkiz mine'd-Da-lâl ve diğer kitaplarında kaydetmiştir.» [30]Sonra, Gazzalî'nin felsefe kitaplarından ve filozofların sözlerinden nakiller yaptığını açıklamış ve hukukçu ve kelâma
Ebu Abdillah al-Mazerî'-nin şöyle dediğini nakletmiştir:
«îbnu Mazeri şöyle dedi: Felsefî ilimlerde İbn-i Sina'nın İşaret ettiği birçok konuda Gazzalî'nin ona itimad ettiğini gördüm. Hatta, bazı yerlerde O'nun sözünü hiç değiştirmeden» bazan da değiştirerek naklediyor. $eriatm sırlan konusunda O'ndan daha bilgili olduğu için, îbn-i Sina'dan daha ileri derecede o sözleri şeriata uyguluyor. Gazzalî, felsefe ilminde İbn-i Sina'ya ve Ihvanu's-Safa risalelerinin müellifine itimad etmiştir.» [31]
___________________
[27] Uç temel eser şunlardır:
Ebu'l-Huseyn el-Basrî'nin el-Mu'temed'i,
İma-mui-Harameyn'İn el-Burhan'ı
ve Gazzali'nin el-Mustasfa'sı.
[28] el-Mustasfâ, C. I., s. 10.
[29] Şerhu'l-Akidetn-îsfahaniyye, s. 15.
[30] Aynı eser, s. 49.
[31] Aynı eser, s. 117.
Ebu Zehra, İmam İbn-i Teymiyye, 225-227.
İbn-i Teymiyye felsefeyi ve filozofların fikirlerini, arkasındaki gerçekleri öğrenmek için değil, İslâm dinine zıt olan düşüncelerinin batıl olduğunu açıklamak için okuyup incelemiştir.
Evvelâ Hz. Peygamber'in (S.A.V.) getirdiklerine inanmaktadır. Sonra, onlar vasıtasıyla, felsefenin kötülüklerini isbat etmek istemiştir. Bu kötülüklerin mahiyetini bilmek, buna bağlı olarak bu bilgiden sonra onun saçma olduğunu açıklamak İstemiştir.
İbn-i Teymiyye, bu konuda Gazzalî'nİn metodundan ayrılmıştır. Gazzalt felsefeyi, hakikati öğrenmek için okumuştur. Doğru olan gerçeğe ulaşmak için nefsini her şeyden arıtmış ve «şüphe»yi bir yol kabul etmiştir. Fakat, Gazzalî'ye filozofların söylediklerinin bâtıl olduğu aşikâr olmuş, tekrar dine dönmüş, kendini tanıdığı sufîyâne halvetlerde hakikatların nuru gönlüne doğmuştur. Sonra filozoflara hücuma yönelmiş ve onların düştüğü tutarsızlıkları açıklamıştır.
Bununla beraber, o, felsefî düşüncelerden acaba sıyrılabilmiş midir? Gerçek şudur ki; Gazzalî'de bu düşüncelerden bir iz kalmıştır. Hatta, o, bunları terkedememiş ve aklı, felsefî bir hüviyete sahip olmuştur. Felsefenin dallarından birisi olan mantığı müstakil bir bölüm yapmış ve onu kendi İncelemesinin bir parçası kılmıştır. Usulu'l-Fıkh ilmine dair üç temel eserden [27] birisi kabul edilen el-Mustasfa fî ilmi'l-usûl'ün girişinde, ölçüsü mantık olmadıkça ilim dallarından herhangi birinde hakikatlerin tam olarak bilinmesinin mümkün olmadığını ortaya koyar. Mantık ilmini kısaca açıkladığı Kitabu'l-Mustasfa'nın girişinde şöyle diyor:
«Bu girişte, aklın idrak edebileceği hususlar ile onların tarif ve burhan konusunda kapsamını zikredeceğiz. Hakiki tarifin ve hakiki burhanın şartını ve kısımlarını, Mihakku'n-Nazar ve Mi'yaru'1-tlm kitaplarında zikrettiğimizden, bir metod veya bir parça olarak zikredeceğiz. Bu giriş, Usul ilmine ait olmadığı gibi, onun özel mukaddimelerinden de değildir. Bilâkis o, bütün ilimlerin mukad-dîmesidir. Bunu iyice bilmeyen bir kimsenin bilgilerine asla güvenilmez.» [28]
Bu, felsefenin bölümlerinden birine olan derin inançtır. Çünkü Mantık ilmi, felsefenin dallarından birisidir, hatta Aristo'nun kendisinden sonraya bıraktığı en büyük mirastır.
Bu durum, felsefenin incelenmesinde iki âlimin maksadı arasındaki başlıca farklılıktır. Birincisi onu yıkmayı, ikincisi onun bir kısmını baştacı yapmayı vazife edinmiştir. Bundan dolayı,
Gazzalî'nin öğrencilerinden bazıları şöyle demiştir: «Gazzalî, felsefenin derinliklerine girmiş ve fakat çıkmak istediğinde bunu başaramamıştır.» Akaid ve usulu'l-fıkh incelemesinde de benimsediği bu felsefî metodlar, felsefe Ve filozoflar hakkında görüşlerinde beliren hayret duygusu, bundan dolayıdır. O'nun filozoflara hücum edip, tutarsızlıklarını açıkladığını görürken, aynı anda ilimlerinden birini alip, bunu ilimlerin tek ölçüsü yaptığını da görürsünüz. Bu tutumu yüzünden,
İbn-i Teymİyye, Gazzalî hakkında şunları söylemiştir:
«Ebu Hâmid'in sözlerinde, filozofları reddetme ve onların tekfiri, nübüvvet ve başka konuların ta'zimi bulunmakla, yine sözlerinde doğru, güzel, hatta çok kıymetli ve faydalı hususlar bulunmakla birlikte, bazı sözlerinde felsefi unsur ve nübüvvete, hatta sarih akla aykırı ve fakat filozofların metodlanna uygunluğu sözkonusu hususlar da bulunmaktadır. Bu konuda, Horasan, Irak ve Mag-rib âlimlerinden bazı gruplar hayli söz söylemişlerdir.» [29]
Yine bu konuda, İbn-i Teymİyye şunları söylüyor:
«Ebu Hâmid, filozofların söylediklerinin tamamına katılmaz. Her ne kadar kendisine nisbet edilen kitaplarda, onların metodlarına uygun görüşleri varsa da, bir yerde onları küfre ve dalâlete nisbet ediyor. Hatta felsefe konusunda yazılmış, belki de «Madnûnetun biha alâ gayri ehlihâ» denilen kitaplarında, onları Islâmî ifadelerle anlatmış olmakla birlikte, müslümanlann, yahudilerin ve hırisiİ-vanlarm dinlerine sırf muhalefet vardır. Fakat, bazı kimseler, bu kitapların Gazzali'ye nisbetinin iftira olduğunu, bazıları ise o fikirlerden vazgeçtiğini söylüyorlar. Bu kitaplarda söylediklerinin bazılarını, çeşitli yerlerde açıkladığı konusunda şüphe yoktur. Bu nevi dalâlet (hata) cinsinden şeyleri, el-Munkiz mine'd-Da-lâl ve diğer kitaplarında kaydetmiştir.» [30]Sonra, Gazzalî'nin felsefe kitaplarından ve filozofların sözlerinden nakiller yaptığını açıklamış ve hukukçu ve kelâma
Ebu Abdillah al-Mazerî'-nin şöyle dediğini nakletmiştir:
«îbnu Mazeri şöyle dedi: Felsefî ilimlerde İbn-i Sina'nın İşaret ettiği birçok konuda Gazzalî'nin ona itimad ettiğini gördüm. Hatta, bazı yerlerde O'nun sözünü hiç değiştirmeden» bazan da değiştirerek naklediyor. $eriatm sırlan konusunda O'ndan daha bilgili olduğu için, îbn-i Sina'dan daha ileri derecede o sözleri şeriata uyguluyor. Gazzalî, felsefe ilminde İbn-i Sina'ya ve Ihvanu's-Safa risalelerinin müellifine itimad etmiştir.» [31]
___________________
[27] Uç temel eser şunlardır:
Ebu'l-Huseyn el-Basrî'nin el-Mu'temed'i,
İma-mui-Harameyn'İn el-Burhan'ı
ve Gazzali'nin el-Mustasfa'sı.
[28] el-Mustasfâ, C. I., s. 10.
[29] Şerhu'l-Akidetn-îsfahaniyye, s. 15.
[30] Aynı eser, s. 49.
[31] Aynı eser, s. 117.
Ebu Zehra, İmam İbn-i Teymiyye, 225-227.
