Çözüldü İmam İbn Cerir Et Taberi'nin Akidesi ve Görüşleri Nelerdir?

Abu Jafar · 2 Mar 2012

Imam Ibn Jarir Et-Taberi´nin Isim ve Sifat konusunda Akidesini ariyorum.

Abdulmuizz Fida · 6 Mar 2012

İBN CERİR et-TABERİ’NİN GÖRÜŞLERİ

Hamd, Allah’a mahsustur. O’na hamdeder, O’ndan yardım ve mağfiret dileriz. Nefislerimizin şerlerinden, amellerimizin kötülüklerinden Allah’a sığınırız. Allah’ın hidayete ilettiğini kimse saptıramaz. Saptırdığını da kimse hidayete iletemez.

Şehadet ederim ki Allah’tan başka hiçbir ilah yoktur. O bir ve tektir, O’nun ortağı yoktur. Yine şehadet ederim ki Muhammed Allah’ın kulu ve rasuludur. Allah’ın salat ve selamı ona, aile halkına, ashabına ve güzel bir şekilde onlara tabi olanlara olsun. Hepsine pek çok salat ve selam olsun.

Başta Câmi’u’l-beyân adlı tefsiri olmak üzere et-Tebsîr fî usûli’d-dîn ,er-Red ‘alâ zi’l-esfâr ve Sarîhu’s-Sunne (veya Şerhu’s-Sunne,’Akîdetu’t-Taberî) gibi akaide dair eserlerin yanı sıra Kur’an’ı anlama ve ondan doğru hükümler çıkarma yöntemine ilişkin kitaplar yazan Taberî, benimsediği i’tikâdî görüşleriyle Ehl-i Sunnet’in erken devir öncü alimleri arasında yer alır.
Genelde Ahmed b. Hanbel’den övgü ile söz etmek(Taberî, Sarîhu’s-Sunne, s.538) ve Selefiyye’ye benzer görüşleri benimsemekle birlikte akâid sisteminde aklî delillere de başvurduğu için kısmen Sunnî bir kelamcı olarak da kabul edilmesi mümkündür. Bazı felsefe kitapları okuduğuna ilişkin rivayetler (Taberî, et-Tebsîr, s.45) ile dinde aklî tefekkure başvurulmasını kabul etmeyen Dâvud b. Ali’yi reddetmek amacıyla müstakil bir eser yazması da onun dinî düşüncede aklî bilgilere itibar ettiğini gösterici mahiyettedir. Hanbelîyye-Selefiyye mensuplarınca bidatçilikle itham edilmesi de onun Selefiyye’ye bütünüyle uymadığının bir kanıtı sayılabilir (Zehebî, XIV, 277).
Eserlerinde Gadîr-i Hum rivayetlerine yer vermesi, Ali b. Ebu Tâlib’in faziletine dair rivayetleri derlemesi ve çıplak ayak üzerine meshetmeyi caiz görmesi sebebiyle Şia’ya nisbet edilmesine rağmen (Zehebî, V,100; İbn Kudâme, I,133; İbn Hacer,V,100)
Taberî, Sunnî bir alimdir. Zira bu husus eserlerindeki beyanlarıyla sâbit olduğu gibi Şîa’ya yönelik eleştirileri de mevcuddur. Ehl-i Sünnet’e o derece bağlıdır ki yahudilerle hırıstiyanlar hakkında nâzil olan bazı ayetlerin kapsamına Ehl-i Bid’at fırkarını da dahil etmiştir (Taberî, Tefsîr , III,181, VIII,106).

Peygamber’in vefatından sonra müslümanlar arasında ortaya çıkan ilk ihtilaflara ve zaman içinde zuhûr eden akaid problemlerine sırasıyla temas edib Cehmiyye, Mu’tezile, Murcie, Havâric, Şia gibi Ehl-i Bid’at adını verdiği mezheblerin görüşlerini şiddetle eleştirirken (Hamevî, XVIII,82) aklî tahlillere girişmesi onun bu alanda önemli bir yere sahib olduğunu kabul etmek için yeterlidir. O sadece nakle bağlı kalan bir alim değildir; aksine Allah’ın, katile uygulanmasını emrettiği kısâsı, namaz gibi terk edilmesi mümkün olmayacak şekilde farz kılmadığını savunması örneğinde olduğu gibi akılcı bir bakış açısıyla hüküm veren muctehid bir alimdir (Taberî, Tefsîr, II,102).
Ona göre müslümanlar arasında vukû bulan ilk ihtilaf hilafet konusudur. Bunun ardından, insanlara karşı yeryüzünde Allah’ın hüccetini teşkil eden bir dînî önderin bulunub bulunmadığı meselesi tartışılmış, daha sonra sırasıyla kullara ait fiillerin kaza ve kaderle ilişkisi, büyük günah işleyen müslümanların hükmü ve ircâ meselesi, imanın tanımı ve mahiyeti, Kur’ân’ın mahluk olup olmaması, kabir azabı ve ahirette Allah’ın görülmesi, son olarak da Kur’ân’ı telaffuz (mes’eletu’l-lafz) meslesi birer i’tikâdî problem olarak ortaya çıkmıştır (Taberî, et-Tebsîr, sf. 156-203; a.mlf., Sarîhu’s-Sunne, sf: 204)

Taberî’nin dikkat çeken i’tikâdî görüşlerini şöylece özetlemek mümkündür:

1. Bilgi problemi:
Dînî ve dünyevî bilgiler iki kaynaktan elde edilir; birisi duyular, diğeri duyuların algıladığı bilgilerle akıl yürüterek ve tefekkürde bulunarak istidlalde bulunmaktır ki buna nazar da denilir. Dinin kaynağını teşkil eden peygamberin verdiği haberler, kulak vasıtasıyla işitildiğinden dînî bilgiler de duyuların içinde mutalaa edilebilir. Duyu verileriyle istidlalde bulunmak akıl yürütmeyi gerektirir. Akıl yürütmenin doğruya isabet edebilmesi için kişinin, zihinsel açıdan sağlıklı olub hastalıklardan uzak bulunması gerekir. Aksi takdirde isabetli bir akli bilgiye ulaşmak mümkün olmaz. Akıl vahyin bildirdiği hususları imkansız bulmaz, aksine teyit eder (Taberî, et-Tebsîr, sf: 113; Tefsîr, I,101,242,253, VIII,124, XII,86-87,XV,147).
Buna göre bilginin kaynakları duyular, akıl yürütme ve haberden oluşur. Dînî bilginin kaynağı Kur’ân ve meşhur hadislerdir. Peygamber’in getirdiği bilgilerle din tamamlandığından vasî, huccet veya daha başka bir isim verilen kişilerin verdiği bilgiler din adına geçerli değildir (Taberî, et-Tebsîr, s.167).

2. İlliyyet:
Maddî varlıklarda sebep-sonuç arasındaki ilişki zorunludur, sebeb var olunca onun peşinden sonuç zarurî olarak gelir. Meselâ ateş varsa yanma ve yakma da zorunludur. Bu durum insanlara ait fiillerde de söz konusudur. Şayet kafirler iman etmiyorsa bunun sebebi Allah’ın onlarda iman etme kudretini yaratmamasıdır. Eğer yaratsaydı iman etmeleri kaçınılmaz olurdu. Buna mukabil mûminlerin iman etmesinin sebebi de Allah’ın onlarda iman etme kudretini yaratmasıdır. Bu da iman ve itaat etme kudreti ile inkar ve isyan etme kudretinin ayrı olduğunu gösterir. Çünkü sebeb ile sonuç arasında zorunlu bir ilişki vardır (Taberî, et-Tebsîr, sf. 168, 174).

3. Ulûhiyyet:
Dînin i’tikâdî konularını iki esasta toplamak mümkündür, bunlar da Allah’ın tevhidi ve adâletidir. Her ikisi da duyu verileriyle istidlalde bulunarak bilinebilir (Taberî,et-Tebsîr,s.114).
Allah kelimesi, Arabca olup el-ilah demektir ve evreni yaratan ve yöneten yüce varlık anlamına gelir. Evrendeki varlıkların bilgi ve irade eseri olduğunu gösteren ilginç bir yapı taşımasından hareketle akıl yürüterek benzeri bulunmayan yüce bir yaratıcısının varlığına kesin bir şekilde ulaşmak mümkündür. Aklın ulaştığı bu sonucu inkarcıların reddetmesi bu bilginin yanlışlığını göstermez, aksine bu durum inkarcıların, arzularını aklın önüne geçirmek suretiyle zihinsel bir afete maruz kaldıklarını kanıtlar (Taberî, Tefsir, I,54-55,195,248,II,65, XI,86-87).
Allah’ın zâtı varlığını ifade ettiği gibi isimleri de sıfatları bulunduğunu belirtir ve bunların varlığı vahiyle bilindiği gibi akıl yürüterek de bilinir.Allah’ın ezelî ve ebedî olan hayat, ilim, irade , kudret gibi sıfatları bulunduğunu bilmeyen mümin adını almayı hak etmez (Taberî, et-Tebsîr, s.127-129,130-134).
Hayat sıfatı Allah’ın varlığının sona ermemesi, tekvîn sıfatı da var etmeyi dilediği varlığa “ol” demesi anlamına gelir. Allah’a kıdem sıfatı atfedilmesi gerekir, çünkü varlığının başlangıcı yoktur. İlim sıfatı Allah’ın, varlık ve olayları vuku bulmadan önce bilmesini kapsar. Bazı ayetlerde bazı insanların imtihan edilmesinin, Allah’ın sonucu bilmesi için gerçekleştirildiği anlamına gelen ifadelerin kullanılması imtihana konu olan olayların insanlara gösterilmesini sağlamaya yöneliktir (Taberî,Tefsîr, I,510,III,164, XVIIII,49, XXX,347).
Naslarda Allah’a atfedilen ve akıl yürüterek O’na nispet edilemeyecek olan sıfatların bir kısmı ulûhiyyete uygun anlamlarla te’vil edilmeli, tevîl edilemeyenler ise teşbîhten tamamen kaçınılarak kabul edilmelidir. Bunlardan “vech” zât, “yed” nimet ve kuvvet, “cenb” emir, “istivâ” malik olma ve hakimiyet, “ityân” ilim ve nusrat anlamlarına gelir (Taberî, Tefsîr, I,80-81,132-133,192, II,329, III,316, VII,161,XXVI,76,XXIX,38; a.mlf. et-Tebsîr, s.134-145; Sarsûr, s.126,367,435).
Kur’ân Allah’ın kelamı ve kelamı da sıfatı olduğundan hiçbir cümle içinde Kur’ân’a mahluk sıfatı verilemez. İnsana ait bir fiil olan Kur’ân’ı telaffuz etme ve yazma fiilleri ise mahluktur (Taberî, et-Tebsîr, s.153-155, 200-201).
Zâtını ve sıfatlarını bilmek Allah’ın maddî bir varlık olmasını gerektirmediği gibi ahirette muminlerce görülmesi de onun maddeye benzemesini gerektirmez. Akıl ise rü’yetullahı mümkün görür (Taberî, Tefsir, VII,303,303; a.mlf., et-Tebsîr, s.150).

4. Efâl-i ibâd :
İnsana ait fiiller kendi seçimi ve Allah’ın yaratmasıyla gerçekleşir. İnsanın, Allah’ın yaratmasına ihtiyaç duymadan kendi kudret ve iradesiyle fiillerini kendi başına gerçekleştirmesi mümkün olsaydı Allah’tan yardım dilemesine gerek kalmaz, böylece Allah’tan müstağni kalırdı. Halbuki Kur’an’da, mûminlerin iman ve itaat etmekte Allah’tan yardım taleb etmesi gerektiği bildirilmektedir (Fâtiha 1/5-6). Bu da mûminlerin Allah’ın yardımı (tevfîk) ve yaratması sayesinde iman ettiğini, buna karşılık kafirlerin de Allah’ın kendilerinde yarattığı inkar sebebiyle inkar ettiğini gösterir. Buna göre iman etme gücü ile inkar etme gücü aynı değildir. Allah, mümin ile inkar, kafir ile iman arasına girer de bu sebeple mümin kafir olmaz, kafir ise iman etmez. Bu itibarla insana ait fiiller üzerinde insanın fark edemediği bir mudahalesi vardır. Kâfirin iman etmesine engel olması, tercihine yönelik bir cezadır, mûmini inkar etmekten koruması da tercihine dair mukafattır (Hamevî, XVIII,82).
Tevfîk olmadan iman, hızlân olmadan da inkar gerçekleşmez. Eğer kafire iman etme gücü verseydi iman etmemesi imkansız olurdu, mumine de inkar etme gücü verseydi kafir olmamsı imkansız hale gelirdi. İnsanın sorumluluğu ise yaptığı iman veya inkar etmeye ilişkin seçimine dayanır. İnsan yaptığı seçim sebebiyle tevfîk veya hızlâna müstahak olur, peşinden de Allah, insanda iman veya inkar etme kudretini yaratır. Bu sebeple insana ait fiiller hem insana, hem de Allah’a nisbet edilir (Taberî,Tefsîr, I,70, 84-85, IX, 204, 217; a.mlf., et-Tebsîr, sf. 172-174).

5.Nubuvvet:
Peygamberin, mucizelerinin yanı sıra herhangi bir bilinen yönteme ve kaynağa baş vurmadan gayb aleminden haber verib bunun olaylarla teyid edilmesi doğruluğunun delillerindendir. Bütün peygamberler erkeklerden seçilmiştir, kadın peygamber yoktur. Peygamberlerin kendilerine vahy edilen haberler ve vaidler konusunda herhangi bir şüphe içinde bulunmazlar. İlâhî aleme dair müşahedelerinde bir şubhe ve tereddüt içine düşmeleri peygamberlik sıfatlarıyla bağdaşmaz. Peygamberlerden Hz.İdris ve Hz.İsa diri olarak gök katlarına yükseltilmiştir (Taberî, Tefsîr, III,278, XIII,80,86-87,XVI,96).
Peygamber’in nübüvvetine dair en önemli delil, muhtevası, nazmı ve belagatı itibariyle benzeri getirilemeyen Kur’ân’dır. Bunun dışındaki en önemli delil ise Tevrat ve İncil’de müjdelenmesi ve bunu Ehl-i Kitab alimlerinin bilmesidir. Nitekim Selmân-ı Fârisî’nin müslüman olması bir papazdan aldığı bu tür bilginin izini sürmesidir. Bir ummî insan olarak Âdem’in yaratılışından diğer peygamberlerin tevhid mucâdelelerine dair haberler vermesi de peygamberliğinin açık delillerindendir (a.e., I,85,165,220, 321-323,370-372,II,53-54, III,266).
İsrâ ve Mi’râc ruh ve bedenle birlikte vukû bulmuştur. Zira sadece ruhen gerçekleşmesinde peygamber’in nübüvvetine delil teşkil etme özelliği taşımaz. Burağ’a bindirildiğine dair rivayetler de bunu teyit eder. Peygamber’in Makâm-ı Mahmûd’u Mevkıf’te insanlara şefaat etmesi manasına gelebileceği gibi Mucâhid b. Cebr’in kabul ettiği üzere arşa oturtulması anlamına da gelebilir. Bunu engelleyen aklî ve naklî hiçbir delil yoktur (a.e., XV,16-17,147-148).
Velî iman ve takvâ sahibi olan müminlerdir. Onlara verilen müjde dünya hayatında sadık rüyalar görmeleri veya ölümleri anında ruhlarını alan meleklerce ilâhî rahmete ve rızâya nail olacaklarının bildirilmesidir (a.e., XI,131-132).

6. Kıyâmet ve âhirat :
Kıyâmet alametlerinden nuzûl-i İsa mutevâtir hadislere dayandığı dikkate alınarak vukû bulacağına inanmak gerekir. Ayrıca Allah Îsâ’yı öldürüb ruhen katına yükseltseydi nuzûlünden önce diriltilip tekrar öldürülmesi gerekirdi. Bu da insanın bir defa öldürüleceğine dair Kur’ân’ın verdiği bilgilere aykırıdır (a.e.,III,291). Bazı görüşlerin aksine Ye’cûc ve Me’cûc olayı ise henüz vukû bulmamıştır, kıyâmetin kopmasından önce gerçekleşecektir (a.e., XVI,22).
İnsanın yaratılması esnasında meleklerce bedenine üflenen ruh, ölümü anıda yine meleklerce bedenden çıkarılıb alınır. Berzah aleminde müminlerin kabirlerinden cennete bir kapı açılır ve cenneti seyredib hoş kokusunu alırlar, kafirlerin kabirlerinden de cehenneme bir kapı açılır ve cehennemi seyredib kötü kokusunu hissederler.Şehidler ise diğer mûminlerden farklı olarak berzah aleminde cennet nimetlerinden yararlanır. Bu konudaki hadisleri reddetmek mümkün değildir. Allah’ın cansız bir bedene azab etmesini akıl da imkansız görmez. Ayrıca kabir azab ve nimetine dair Kurân’dan da açık deliller vardır (Taberî, et-Tebsîr, s.205-212; a.mlf., Tefsîr,I,188-189,II,39,XI,11-12).
Cennete fâsıkların, cehenneme de müminlerin girmeyeceğini ileri süren görüşler naslara aykırıdır. Tevhid ehlinden olan fâsıklar uzun süre cehennemde kalıb cezalarını çektikten sonra cennete gireceklerine dair mutevâtir hadisler mevcuttur. Kur’an’da da şakîlerin cehennemde ebedî olarak kalacakları belirtilmekle birlikte bir istisnâ kaydı ile bunların cehennemden çıkacaklarına işaret edilmiştir (a.e., XII,119).

7. İman- Günah- Tekfîr :
Mutlak anlamda iman, “inanılması farz olan esasların doğruluğunu bilip tasdik ettikten sonra inancını diliyle ifade etmek ve ilâhî buyrukları uygulamak” diye tanımlanır. Buna göre kamil imanda bilgi, ,ikrar ve uygulamadan oluşan unsurlar vardır. Bunların hepsini yerine getirmek farzdır. Sadece kalbiyle tasdik edip bunu ifade eden ve büyük günah işleyen kişi fâsık müslümandır. Uygulamada ihmali bulunan müslümanların imanı eksiktir, ihmali bulunmayanların imanı ise fazladır Bütün unsularını bir araya getirmek herkes için zor olduğundan “inşaallah mûminim” ifadesini kullanmak daha doğru bir yaklaşımdır (Taberî,et-Tebsîr, s.184,189-198; a.mlf.,Tefsîr,I,101,117).
Hakkında kesin delil bulunan ve inanılması veya yapılması farz olan bir hükmü inkar etmek kişiyi İslâm dîninden çıkarır. Bu itibarla Allah’ın yüce sıfatları bulunduğunu veya bunların kadîm olduğunu inkar etmek yahud delillerini bilmemek ve Kur’ân’ın mahluk olduğunu iddia etmek tekfir sebebleri arasında yer alır (Taberî, et-Tebsîr, 124,129,151-152,164).
Ebu Bekir b. Ebu Kuhâfe ile Ömer b. el-Hattâb’ın hidâyet önderleri olmadığını söyleyip onlara ta’n etmek Peygamber’e ta’n etmek anlamına gelir, bu sebeple de bu tutumu sergileyenlerin İslâm dîniyle ilgisi kalmaz. Çünkü hilâfet meselesine ilişkin ihtilafı çözmek için emirliğin Kureyş’e ait olduğunu söyleyen Ebu Bekir’i ashabın çok büyük ekseriyeti teyit etmiştir (a.e.,156-158; İbn Hacer,V,101).
Taberî, başta ulûhiyyet, hatta sem’iyyât meseleleri olmak üzere i’tikâdî konularda aklî istidlallere başvurmak ve akâid meselelerinde aklî bilgiler kullanmakla önemli ölçüde Selefiyye’nin mutekaddimîninden ayrılmış, belli başlı haberî sıfatları tevil etmiş, imana bilgi unsurunu da eklemiş, ancak bazı âhâd hadisleri mutevâtir kabul etmiş ve tekfirde katı sayılabilecek bir tutum takınmış Sunnî bir alimdir. Zira farz olan inanç ve davranışları delilleriyle bilmeyen kişinin müslüman olamayacağını söylemesi bunu göstermektedir. Sebeb - sonuç arasındaki ilişkinin zorunlu olduğuna hükmetmesiyle de kelâmcılara muhalefet etmiştir.
Eserleri Ehl-i Sunnet’in kaynakları arasında yer almış, Ebu Ya’lâ el-Ferrâ, İbn Teymiyye ve İbn Kayyım el-Cevziyye gibi muteahhir dönem Selefiyye alimlerine öncülük ettiğini söylemek mümkündür.
Husâm b. Hasan Sarsûr Taberî’nin ilâhî sıfatlara dair görüşlerini Âyâtu’s-sıfât ve menhecu İbn Cerîr et-Taberî fî tefsîri me’ânîhâ adlı eserinde mukayeseli olarak incelemiştir.

İsim ve Sıfat Tevhidi Konusunda Selef’in Metodu

Kitab ve Sunnet’te sabit olan isim ve sıfatlara ilave ve eksiltme yapmaksızın iman etmek gerekir.

İmamlar’ın İmam’ı, İbn Huzeyme (rahımullah) şöyle der:

Allah’ın sıfatları konusundaki hadisler Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem)’den tevaturle ve Kitaba uygun olarak gelmiştir. Önceki nesiller de sonrakilere sahabilerden ve tabiilerden başlayarak günümüze kadar bu hadisleri nesilden nesile nakletmişlerdir. O sıfatları Allah hakkında kabul edip te’vilden ve inkardan sakınmış teşbihi ve keyfiyet yorumunu terk ederek o sıfatlarla Allah’ı tanımış O’na inanmış ve Allah’ın Kitabında bildirdiği Rasulu (s.a.v.)’in de o Kitabdakileri açıklama sadedinde verdiği bilgilere de teslim olmuşlardır. (İbn Kudame, Zemmu’t-Te’vil, s. 140; el-Hucce fi Beyani’l-Mahacce 1/101)
Ebu Bekir el-İsmaili de şöyle der: Biliniz ki hadiscilerin yani ehl-i sunnet ve’l cemaatin yolu Allah’a kitablarına ve peygamberlerine iman etmek Allah’ın Kitabının ve Peygamberinden gelen sahih rivayetlerin bildirdiği şeyleri kabul etmektir.Orada gelen şeylerden sapmaya ve onları reddetmeye imkan yoktur. Çünkü mûminler Kitab ve Sunnete uymakla emrolunmuşlardır. Nitekim Allah Kitab ve Sünnete uyanların hidayetini garanti eder. Peygamberlerinin onları doğru yola ileteceğini ifade eder. Ona muhalefetin de fitneye ve elem verici bir azaba yol açacağı uyarısında bulunur. Yine onlar Allah’ın hem kendisinin ve hem de Rasulünün bildirdiği güzel isimlere ve sıfatlara sahib olduğuna inanırlar.

الإسماعيلي الامام الحافظ الثبت شيخ الإسلام أبو بكر أحمد بن إبراهيم بن إسماعيل بن العباس الإسماعيلي
الجرجاني كبير

(Ahmed İbn İbrahim İbn İsmail İbn el-Abbas el-İsmaili el-Curcani Ebu Bekir: Zehebi onun hakkında şöyle demiştir: İmam hafız sebt/sağlam şeyhulislam H. 371 senesinde vefat etmiştir. Tezkiratu’l-Huffaz 3/947 Tabakatu’ş-Şafiiyye 3/7)

Onlar isim ve sıfatların tamamını –Kitab ve Sunnette geçtikleri gibi- zahiri manaları üzere kabul ederler. Bu sıfatları çarpıtmaksızın ve nasıl olduklarına dair yorum yapmaksınız onların gerektirdiği Allah’a uygun mükemmellikleri aynen kabul ederler. Buna göre Allah’ın Kitabının ve Rasulu (s.a.v.)'in Sunnetinin bildirdiği her şeye iman etmek farzdır. Kendisine deliller sunulduktan sonra kim onları inkar eder veya onlar hakkında eğri yola saparsa onun küfründen korkulur.
Nitekim İmam Şafii şöyle der: Allah’u Teala’nın Kitabında zikredilen ve Peygamberinin haber verdiği isim ve sıfatları vardır. Kendisine Kur’an’dan ve Sünnetten bu isimlerin ve sıfatların varlığına dair delil getirilen kimsenin bunları reddetmesi caiz değildir. Çünkü onları Kur’an bildirmiştir ve Rasulullah (s.a.v.)’den de onlar hakkında sahih rivayetler gelmiştir. Kendisine delil getirildikten sonra kim buna muhalefet ederse Allah’ı inkar etmiş olur.Kendisine delil sunulmadan önce ise bilmediği için mazur sayılır. (İbn Kudame , Zemmu’t-Te’vil, sf: 139-142)
Dolayısıyla da selef dinin izin vermediği hiçbir şeyi Allah’a isim olarak vermezler. Dinde yer alan isimlerle O’nu isimlendirmek farzdır dinde yer almayan isimlerle O’nu isimlendirmek ise doğru değildir.

Nitekim Abdurrahman İbn Kasım el-Utaki şöyle demiştir. Bir kimsenin Allah’ı ancak O’nun Kur’an’da kendisini vasfettiği şeylerle vasıflandırması gerekir. (İbn Ebi Zemeneyn, Usulu’s-Sunne, 1/212)

(Abdurrahman İbn el-Kasım İbn Halid İbn Cunade el-Utaki Ebu Abdullah el-Basri İbn Hacer onun hakkında şöyle der: Fakihtir Malik’in arkadaşıdır. Güvenilir onuncu tabakadandır. H. 191 yılında vefat etmiştir. Takribu’t-Tehzib 1/495; Tehzibu’t-Tehzib 6/252)

Secezi de şöyle demiştir: Muctehid imamlar sıfatların ancak tevkifi olarak bilinebileceğinde ittifak etmişlerdir. Aynı şekilde onların izahı da ancak tevkifi bilgilerle caizdir. Allah’ı ancak kendisinin ve Rasulunun vasfettiği şeylerle vasfetmek caizdir. (Kitabu’l-Harf ve’s-Savt, sf: 139)

Ebu Suleyman el-Hattabi şöyle demiştir: Allah Teala’yı kabul etmek demek, O’nun keyfiyetini değil varlığını kabul etmek olunca sıfatlarını kabul etmek de bunların keyfiyetlerini belirlemek değil varlıklarını kabul etmek anlamına gelir. (el-Erbain fi Sıfati Rabbi’l-Alemin, sf: 117)

Hafız Ebu’l-Kasım et-Teymi de şöyle demiştir: Allah’ın zatını ispat etmek O’nun keyfiyetini değil varlığını isbat etmek demektir. Sıfatlarının isbatı da böyledir. Selefin tamamı bu görüştedir. (el-Hucce fi Beyani’l-Mehacce, s.34)

İshak İbn Rahaveyh şöyle der: Allah’ın eli bildiğimiz bir el gibidir veya elin aynısıdır. İşitmesi başkasının işitmesi gibidir ve işitmenin aynısıdır dediği zaman bu bir teşbih/benzetme olur. Fakat Allah’ın eli vardır, Allah işitir Allah görür gibi şeyler söylediği zaman, bunların nasıl olduğu konusunda yorum ve benzetme yapmazsa bu teşbih olmaz. Bu Allah’ın şu sözü gibi olur: O’nun benzeri hiçbir şey yoktur O işitendir görendir (Şûra) (Sunenu’t-Tirmizi, 3/42)

Tirmizi de şöyle der: Bu ve benzeri sıfatlar ve Rab Teala’nın her gece dünya semasına inmesi gibi rivayetler hakkında ilim adamları şöyle demişlerdir:
Bu tür hadislere yorum yapmaksızın, verhme kapılmaksızın ve nasıl diye sormaksızın inanırız. Ehl-i Sunnet ve’l-Cemaatin ilim sahibleri de böyle demişlerdir. Cehmiler ise bu rivayetleri inkar etmişler ve bu bir teşbihtir demişlerdir. (Sunenu’t-Tirmizi, 3/41-42, 5/ 251)

İmam Muhammed İbnu’l-Hasan da şöyle demiştir: Doğudan batıya kadar bütün fıkıhçılar, Rab Teala’nın sıfatları konusunda Kur’an’a ve güvenilir raviler yoluyla Rasulullah (s.a.v.)'den gelen sahih hadislere, Te’vil nitelendirme ve teşbih yapmaksızın iman etme konusunda ittifak etmişlerdir. (Lalekai Şerhu İtikadi, Ehli’s-Sunne ve’l-Cemaa, 2/432-433)

واعلم أنّ فصل ما بيننا وبين المبتدعة هو مسألة العقل ، فإنهم أسسوا دينهم على المعقول ، وجعلوا الاتباع والمأثور تبعًا للعقول
وأما أهل السنة قالوا: الأصل في الدين الاتباع والمعقول تبع، ولو كان أساس الدين على المعقول لا ستغنى الخلق عن الوحي، وعن الأنبياء صلوات الله عليهم، ولبطل معنى الأمر والنهي، ولقال من شاء ما شاء، ولو كان الدين بني على المعقول لجاز للمؤمنين أن لا يقبلوا شيئاً حتى يعقلو

Ebu Muzaffer es-Sem’ani de şöyle dermiştir: Şunu bil ki bizimle bid’atçıları ayıran şey akıl meselesidir. Onlar dinlerini akıl üzerine kurdular akla tabi oldular ve nakli akla uydurdular. Ehl’i-Sunnet ise şöyle dedi; dinde asıl olan tabi olmaktır akıl nakle tabidir. Eğer dinin temeli akıl üzere kurulmuş olsaydı insanların vahye ve peygamberlere ihtiyacı kalmazdı. Dinin emir ve yasağı geçersiz olur ve dileyen dilediği şeyi söylerdi. Yine eğer din akıl üzerine bina edilmiş olsaydı mu’minlerin akılları yatmadıkça hiçbir şeyi kabul etmemeleri gerekirdi. (Savnu’l-Mantık, sf: 182)

Hafız İbn Abdilberr şöyle der: Sahabe ve Tabiin alimlerinin Allah’ın arşı üzerinde olduğu ilminin ise her yerde olduğu hususunda icma olduklarını nakletmiş ve bu hususta onlara muhalefet eden hiç kimse huccet getirememiştir, demiştir. (et-Temhid, 7/137-138)

Muhammed İbn Yusuf şöyle der: Her kim ki, Allah’ın arşı’nın üzerinde değildir, derse o kafirdir. (Buhari, Hakku’l-Ef ali’l-İbad ve’r-Red ale’l-Cehmiyye, 128)

عن صدقة قال : سمعت سليمان التيمي يقول : ( لو سئلت أين الله لقلت في السماء )

Sadaka’dan dedi ki: Suleyman et-Teymi’yi şöyle derken dinledim: Bana 'Allah nerededir?' diye sorulacak olursa, şubhesiz 'semadadır' derim.

(Bunu el-Lalekai (2/92) rivayet etmiştir. Buhari de bunu Halku Ef’ali’l-İbad ve’r-Redd ale’l-Cehmiyye Kitabında zikretmiştir, s.71)

( صحيح ) وروى عبد الله بن أحمد بن حنبل في الرد على الجهمية حدثني أبي حدثنا شريح بن النعمان عن عبد الله بن نافع قال : قال مالك بن أنس : الله في السماء وعلمه في كل مكان لا يخلو منه شيء

Abdullah b. Ahmed b. Hanbeli, er-Reddu ale’l-Cehmiyye’de şunu rivayet etmektedir. Bana babam tahdis etti, bize Şureyh b. Naim tahdis etti, o söyledi ki: Abdullah b. Nafi dedi ki: Allah semada’dır, ilmi her yerdedir. Hiçbir şey O’nun ilminin dışında değildir.

(Bunu Ebu Davud el-Mesail’de (s.263) el-Acurri (s.289) el-Lalekai (I/92/b) rivayet etmiştir.)

( صحيح ) صح عن علي بن الحسن بن شقيق قال : قلت لعبد الله بن المبارك كيف نعرف ربنا عزوجل قال :

في السماء السابعة على عرشه ولا نقول كما تقول الجهمية : إنه هاهنا في الأرض فقيل هذا لأحمد بن حنبل فقال : هكذا هو عندنا .
وفي يرواية للمصنف عنه قال :
سألت ابن المبارك : كيف ينبغي لنا أن نعرف ربنا عز وجل ؟ قال : على السماء السابعة على عرشه ولا نقول كما تقول الجهمية : إنه هاهنا في الأرض

Şeyhu’l-İslam Abdullah b. el-Muberak (rahımullah) şöyle dedi:
Ali b. el-Hasen b Şekik’den şöyle dediği sahih olarak rivayet edilmiştir: Abdullah b. el-Muberak’e : 'Aziz ve Celil olan Rabbimizi nasıl tanırız?' diye sordum. Dedi ki: 'O yedinci semada Arşı üstündedir. Cehmiyye’nin dediği gibi, 'O, işte burada yerdedir' demeyiz'.

Bu husus Ahmed b. Hanbel’e söylenince, O, 'Bu bize göre de böyledir' demişti
Yine diğer bir rivayette: İbnu’l-Muberak’e sordum: 'Aziz ve Celil olan Rabbimizi nasıl tanımamız gerekir?' Dedi ki: 'Yedinci semanın üstünde Arşı üzerindedir. Bizler, Cehmiyye’nin dediği gibi, 'O, işte burada yerdedir' demeyiz.
(Bunu İmam Buhari rahımullah, Halku Ef’ali’l-İbad ve’r-Redd ale’l-Cehmiyye Kitabında zikretmiştir, sf: 15)

Alemlerin Rabbi olan Allah’a hamdolsun, Peygamberimiz Muhammed’e salat ve selam olsun.

Benzer konular	Forum			Tarih
İlmi Konu 4 Mezheb İmamının Tasavvufçular Hakkında Sahih Görüşleri	Tasavvuf	0	164	4 Nis 2024
Sahîh-i Müslim Şerhi el-Minhâc İmam Muhyiddin En-Nevevî	Hadis-i Şerif	4	357	14 Mar 2024
Çözüldü İmam Muhammed'e Ait Olduğu Söylenen Sözü Açıklar mısınız?	Akide / İtikad Soru - Cevab	1	227	4 Mar 2024
Soru Fıkhı Ekber Aliyyül Kari Şerhi'nde Geçen İmam Azam'ın Sözü Doğru mu?	Üyeler Arası Soru - Cevab	11	509	18 Şub 2024
Video 4 Mezhep İmamının ''Allah Nerede?'' Sorusuna Verdiği Yanıt	Akaid / İtikad Videoları	2	346	29 Ocak 2024
Şerhu's-Sunne ~ İmam Berbeharî	İslam Âkâidi	1	256	29 Ocak 2024
Video İmam Maturidiye Göre, Tarikatçı=Mekke Müşriğidir	Tasavvuf - Bid'at Videoları	3	389	27 Ocak 2024
Çözüldü İmam Şafii ile Bir Adam Arasında Geçen Bu Anının Kaynağı Var mı?	Muhtelif Meseleler	3	486	10 Ocak 2024

Ara

Ara

Çözüldü İmam İbn Cerir Et Taberi'nin Akidesi ve Görüşleri Nelerdir?

Abu Jafar

Üyeliği İptal Edildi

Abdulmuizz Fida

فَاسْتَقِمْ كَمَا أُمِرْتَ

Benzer konular