Çözüldü Tanıdıkları Namaza Kaldırmak Farz mı Mustehab mı?

Selamun Aleykum ve Rahmetullahi ve Berekatuh

1. Sorum
Hocam Hanbeli mezhebinde namazın terki küfürdür. Durum böyle olduğu için Hanbeli mezhebindeki biri, uyuyan birini (namaz kılan) sabah namazına kaldırmaması küfre rıza mı olur? Yani kendisi uyandı namazı kıldı ancak etrafında namaz kılan ama uyuya kalanları namaza kaldırmassa küfre rıza mı göstermiş olur? Namaza kaldırmak farz mıdır müstehab mıdır?

2. Soru
Birisinin yaşadığı yerde namaz vakti girdi, namazı hemen kılmadı, geciktirdi.(3 saat arada vakit var diyelim 1-2 saat geciktirdi). Sonra uyuyakaldı ve namaz vakti geçmiş oldu. Bu durumda uyuyakaldığı için Her kim bir namazı unutur veya ondan gaflet edip uyuyakalırsa, onu hatırladığında hemen kılsın. Onun bundan başka kefareti yoktur…” (Müslim, Mesâcid, 315-316 [684]; bkz. Buhârî, Mevâkîtü’s-salât, 37 [597]) buyurmuştur. hadisindeki durumda mı olur yoksa namazı kasten terk edenlerden mi sayılır?

Sorular biraz farklı ama sorular namaz hakkında olduğu için ayrı ayrı sormak istemedim.

Âleykum selam we rahmetullahi we berakatuh kardeşim

C 1 - İslâm’da herkes, kendi amellerinden, yaptığı işlerden mesuldur. Başkalarının yaptıklarından sorumlu değildir.
Kur’ân-ı Kerîm’de, "Hiçbir günahkâr başkasının günahını yüklenmez. Günah yükü ağır gelen kimse, onun taşınması için yardım çağrısında bulunsa -çağrılan yakını bile olsa- o yükten hiçbir şeyi başkası üzerine alamaz." (Fâtır, 18) buyrulur.
İslâm, her insanın bir iradesi ve seçme hürriyeti bulunduğunu ve bunun sonucu olarak yaptıklarından sorumlu olacağını bildirmiştir. “Herkes kazandığı karşılığında rehindir.” (Tûr, 21);
“Her kim zerre kadar iyilik yapmışsa onu görür, Kim de zerre kadar kötülük yapmışsa onu görür.” (Zilzâl, 7-8);
“O (Allah) yaptığından sorumlu değildir. Onlar ise sorumlu tutulacaklardır.” (Enbiyâ, 23)

Bir Müslüman, ibadetlerini yerine getirmezse hesabını Allah’a verecektir. Diğer Müslümanlara düşen ise Ona nasihat etmek ve telkinlerde bulunmaktır. İnsanın emr-i bi’l mârûfa en yakınlarından, ailesinden başlaması esastır. Nitekim Peygamber’e (s.a.v.) de böyle emredilmiştir. Rabb'imiz Ona tebliği emrederken, “(Önce) en yakın akrabanı uyar.” (Şûarâ, 214) buyurmuştur.
Hadis-i şerifte de her Müslümanın yönetimindekilerden sorumlu olduğu belirtilmiştir:
İbn Ömer (r.anhuma)'den nakledilmiştir: "Rasûlullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem "Hepiniz çobansınız", buyurdu.
Leys İbn Sa'd şöyle bir ek bilgi vermiştir: "Yûnus İbn Yezîd şöyle dedi: Ruzeyk İbnu'I-Hukeym İbn Şihâb'a - ki o sırada ben de Onunla birlikte idim - bir mektub yazarak, Cumua namazını işi dolayısıyla bulunduğu Vadi'l kura'da kıldırmasının câiz olup olmadığını sormuştu. Ruzeyk orada arazilerin ekip biçilmesi için görevlendirilmişti ve maiyetindekilerle birlikte çalışıyordu. Ruzeyk o günlerde Eyle'de (Kızıl Denizin kuzeyinde bir köy) görevli bir memurdu. İbn Şihâb cevabî mektubu yazarken Ben yine oradaydım ve yazdıklarını duydum. Mektubda İbn Şihâb, Ruzeyk'e Cumua namazını kıldırmasını emrediyordu. Hatta delil olarak şu rivayeti zikretmişti:
"Salim bana Abdullah, İbn Ömer'in şöyle dediğini haber verdi: Rasûlullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem'in şöyle buyurduğunu işittim: "Hepiniz yükümlülükleri olan birer çobansınız. Her biriniz himayeniz altında bulunan ve bakmakla yükümlü olduğunuz kişilerden ve işlerden sorumlusunuz; Devlet başkanı yönetici bir çobandır ve tebasından sorumludur, erkekler birer çobandır ve eşlerinden sorumludur, kadınlar birer çobandır ve ailesindekilerden sorumludur, hizmetçiler efendilerinin mallarını korumakla yükümlü birer çobandır ve korumakla yükümlü oldukları mallardan sorumludur."
(Buhari, Cumua, Bab, 11, Hadis no: 893 , 487; Muslim, İmâre, 20, Hadis no: 1829)
Hadisin ravilerinden Salim İbn Abdullah şöyle demiştir: "Sanırım Rasûlullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem şunları da söyledi: "Kişi babasının malını koruyup gözetmekle yükümlüdür ve bunlardan sorumludur. Hepiniz yükümlülükleri olan birer çobansınız ve bakmakla yükümlü olduğunuz kişilerden ve işlerden sorumlusunuz."

Eşlerin birbirlerine ve çocuklarına karşı, maddî konularda olduğu gibi manevî alanlarda da sorumlulukları vardır. Bu sorumluluk, dinin gereklerini öğretmek ve telkin etmektir. Zira Allah Teâlâ, . Muhammed’e (s.a.v.) hitaben şöyle buyurur: “Ailene namazı emret; Kendin de ona sabırla devam et. Senden rızık istemiyoruz; (aksine) Biz Seni rızıklandırıyoruz. Güzel sonuç, takva iledir.” (Tâhâ, 132)
Bir kimse, namaz kılmayan eşine, beş vakit namazını vakti içinde eda etmesi için namazın maddî ve manevî faydalarını güzellikle anlatmalı, Onu geçmişteki ihmalkârlığından ötürü tevbeye davet ederek namaz kılmaya iknaya çalışmalıdır. Güzellikle yapılacak tavsiyelere rağmen, eşin namaz kılmamasının sorumluluğu tamamen kendisine yani kılmayana aittir.


'Yakınlarımızı namaza çağırma, kaldırma noktasında mesûliyetimiz nedir?' sualine gelecek olursak;

Yardımlaşmak güzeldir. Hayat ve dini yaşam yardımlaşma ile kolay ve güzeldir. Kardeşlik yardımlaşmayla güçlenir. İnsanlık yardımlaşmayla yükselir. Başarı yardımlaşmanın meyvesidir. Dinimiz yardımlaşmayı emreder. Kur’ân, “İyilik ve takvada yardımlaşın.” (Mâide 2) buyurur. Peygamber Efendimiz (a.s.): “Kul, kardeşinin yardımında olduğu sürece, Allah da kulun yardımındadır.” buyurmaktadır.

Ebû Hurayra radıyallahu anh’den rivayet edildiğine göre;
Nebî sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu: “Bir kimse, bir mûminden dünya sıkıntılarından birini giderirse, Allah da kıyamet gününde O mûminin sıkıntılarından birini giderir. Bir kimse darda kalana kolaylık gösterirse, Allah da Ona dünya ve âhirette kolaylık gösterir. Bir kimse, bir müslümanın ayıbını örterse, Allah da Onun dünya ve âhiretteki ayıplarını örter. Mûmin kul, din kardeşinin yardımında olduğu sürece, Allah da O kulun yardımındadır. Bir kimse ilim elde etmek için bir yola girerse, Allah da Ona cennetin yolunu kolaylaştırır. Bir cemaat, Allah Teâlâ’nın evlerinden bir evde toplanıp Allah’ın kitabını okur ve Onu aralarında muzakere eder, anlayıp kavramaya çalışırlarsa, üzerlerine sekinet iner ve kendilerini rahmet kaplar. Melekler Onları kuşatırlar, Allah Teâlâ da Onları kendi nezdinde bulunanların arasında anar. Amelinin kendisini geride bıraktığı kişiyi, nesebi öne geçirmez.”
(Riyâzu’s-Sâlihîn, 245; Ahmed b. Hanbel, II. 252; Muslim, Zikr 38; İbni Mâce, Mukaddime 17; Ebû Dâvûd, Edeb, 60; Buhârî, Mezâlim 3; Tirmizî, Hudûd 3, Birr 19)

Öyleyse, beraber bulunduğumuz sevgili dostlarımızı, kardeşlerimizi, ehlimizi namaza kaldırmak gibi bir hayırlı ve nezih işte niçin yardımlaşmayalım? Biz erken uyandığımızda Bizim Onu kaldırmamız, O erken uyandığında Onun Bizi uyandırması her şeyden önce birbirimiz üzerinde kardeşlik hakkımızdır. Nitekim Peygamber Efendimiz de (a.s.) ehlini ve ailesini namaz için uyandırırdı.

Bize İshak b. İbrahim El-Hanzali ile İbni Ebî Ömer hep birden İbni Uyeyne'den rivayet ettiler. İshâk (Dedi ki); Bize Sufyân b. Uyeyne, Ebû Yâ'fûr'dan, O da Muslim b. Subeyh'den, O da Mesrûk'dan, O da Âişe (Radiyallahu anha)'dan naklen haber verdi.
Aişe şöyle demiş: . «Ramadan'ın son on günü girince Rasûlullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) geceleri ihya eder, ailesini uyandırır, ibadete karşı daha ciddiyet gösterir ve paçaları sıvardı.»
(Muslim, İtikâf, Bab 7, Hadis no: 1174)

Ebû Hurayra (r.anh)'den; dedi ki:
Rasûlullah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: "Gecenin bir kısmında kalkıp namaz kılan ve karısını da (namaz kılması için) uyandıran, kalkmak istemediği zaman yüzüne su serpen kimseye Allah rahmetini ihsan etsin. Gece kalkıp namaz kılan ve kocasını da (namaz kılması için) uyandıran, kalkmak istemediği zaman yüzüne su serpen kadına Allah rahmetini ihsan etsin."
(Ebu Davud, Tatavvu, Bab 18, Hadis no: 1308)
Hadiste Namaz kılmanın önce zikr edilmiş olması, mutlak surette insanın eşini namaza kaldırmadan önce kendisinin kılması lâzım geldiği, aksi takdirde hadis-i şerifte vâ'd edilen ecr ve sevaba erişemeyeceğini ifâde etmek için değil, sadece insanın başkasına yapacağı vâ'z ve nasihati önce kendi nefsinde uygulaması lâzım geldiği gerçeğini ifâde etmek içindir. Bu konuda idaresi altında bulunan diğer ev halkı da eşi durumundadır. Hadis-i şerifte onları da geceleyin namaza kaldırmakla aynı sevaba erişileceğine işaret edilmiş ve onları kaldırmaya da tavsiye bulunmaktadır. Şurasını da unutmamak lâzımdır ki: Bütün dinî irşâdlarda esas olan karşıdakini hikmetle ve güzel sözlerle ikna etmek ve Allah'ın emrine yöneltmek olduğuna göre, gece namazlarına kaldırma hususunda da aynı esaslardan hareket etmek ve dolayısıyla gündüzleri ona gece namazının faziletini ve ehemmiyetini en güzel, en müessir ve kalıcı bir biçimde telkin edip Onu iyice ikna etmek lâzımdır. Bir kimse Önce bu görevi yerine getirdikten sonra geceleyin uyumakta olan eşini namaza çağırabilir. "İnsanları Rabb'înin yoluna hikmetle (sağlam delillerle) güzel öğütle davet et. Onlarla mUcâdeleni en güzel (yol) hangisi ise, onunla yap.” (Nahl 125)

Ebû Saîd ve Ebû Hurayra (r.anhumâ)'dan; dediler ki:
Rasûlullah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: Bir adam gecenin bir kısmında karısını uyandırır, sonra her ikisi de iki rekat namaz kılarsa -yahud (o adam tek başına) kılarsa-(erkek) Allah'ı zikr eden erkekler zumresine (Kadın da) Allah'ı zikreden kadınlar zumresine kaydedilir.
(Ebu Davud, Tatavvu, Bab 18, Hadis no: 1309)
Râvi İbn Kesir bu hadisi(n senedini Nebi'e) ulaştırmadı ve Ebû Hurayra'den hiç bahsetmedi. Bu hadisi (sanki) Ebû Saîd'in sözü (imiş gibi) nakletti. Ebû Dâvûd dedi ki; Bu hadisi İbn Mehdi Sufyan'dan nakletti ve; "Öyle zannediyorum ki (Sufyan bu hadisin senedinde) Ebû Hurayra'yi de zikretti, dedi. Ebû Dâvûd dedi ki: Sufyan 'in bu hadisi mevkuftur.
Hadisin şerhinde; "Bu müjdeye erişebilmek için gece kılınacak olan namazın belli bir miktarı yoktur. Sadece iki rekat namaz kılmak bile bu müjdeye erişebilmek için yeterlidir. Ayrıca bu namazın farz veya nafile olması arasında bir fark yoktur."

Ali (radiyallahu anh) anlatıyor:
Bir gece Nebi Sallallahu Aleyhi ve Sellem evimize gelip Beni ve kızı Fatıma'yı kaldırıp: "Haydi namaz kılmıyor musunuz?!" buyurdu. Ben de: "Ey Allah'ın Rasulu, canlarımız Allah'ın elindedir. Eğer bizim kalkmamızı dilerse kaldırır!" dedim.
Ben böyle söyleyince dönüp gitti ve bana hiçbir karşılık vermedi. Sonra Onun giderken dizlerini döverek: "İnsan mucâdele etmeye ne kadar da düşkün (mucâdelecidir) böyle!" dediğini duydum.
(Muslim, Teheccud, Bab 5, Hadis no: 1127)

***
Tüm bu delillerden sonra namaza kaldırma veya namaz kılmadığını bile bile sessiz ve tepkisiz kalma meselesi namazın terki durumunda kişinin alacağı hükme yâni mezheblere göre ve namazın farz veya nafile olmasına göre değişiklik arzeder.
Hanbeli mezhebinde kaçırılan namaz farz ve kişinin farz namazını kılmadığını kat'i olarak biliyor ve hiç çaba sarf etmeden rıda gösteriyorsa haram olup; duruma göre kufre girebilir.



C 2- Namaz vakti girmiş olsa da kişi, bir muddet uyuduktan sonra namazı eda ederim diye niyyet etmiş fakat uykuya yenik düşüp namazı kaçırmış olsa da "kasten namazı kaçırmak" gibi bir niyyeti olmadığından "namazı terk edenlerden" sayılmaz.