Çevrimdışı
Osmanlı'nın yenilgisi sadece siyasi ve askeri bir yenilgi değil, aynı zamanda islam kültürünün çöküşü, Müslümanların ruhsal ve düşünsel bakımdan çürümesi, İslamın toplumu uyuşturan bir maddeye dönüşmesiydi. Batının tekniklerine sahip olma ve Avrupanın sistem ve silahını kullanma çabası da fayda saglamadı. Artık vakit geçmişti. Derken islam, kendisini birden hiristiyanlık tuzağına yakalanmış olarak buldu. Hristiyanlık, Tonybee nin dediği gibi "Çaglar önce İslamın boynuna geçirdiği halde bir türlü çekmeye cesaret edemediği ipi aniden var gücüyle çekti" halk arasında batıyı taklit etme bombasını patlatarak " Tepeden tırnağa batılı olun!" çağrısında bulunuldu. Bağımsızlık, taassup ve insani şerefimiz üzerinde teslimiyet ve taklit bombasının patlatilmasiyla geçen bir asrın sonunda, reva görülen bütün bu yıkım, yangın ve başibosluktan sonra bugün acılı bir halde ne ilginçtir modern olduğumuzu fakat medeni olmadığımızı gördük
