Esselâmü Aleyküm ve Rahmetullah,
Anladığım kadarıyla fıtır sadakası müslümanlara farz.
Peki ya bir müslümanın bu sadakayı vermek için yeterli maddiyatı yoksa ne yapmalıdır?
Mesela bir şahsın parası bazen hiç olmuyor, ve bazen de çok az oluyorsa. Bu şahıs nasıl fıtır sadakası verebilir?
Fıtır sadakasının vücubiyet şartı: Gücü yeten kimsenin fıtır sa dakası vermesi vaciptir. Bu sadakanın vacip olması için nisaba bakılmaz. Bunu, İmam Malik, İmam Şafii ve Ebu Sevr ifade etmiştir. Çünkü malın hakkıdır ve malın artmasıyla da bu artış göstermez. Dolayısıyla da -kefa retteki gibi- bunda nisabın vacip oluşuna itibar edilmez. Rey ashabı ise şöyle demiştir: Fıtır sadakası sadece evinden artı ola rak iki yüz dirhem (gümüşe) ya da bu miktarda bir nisaba ulaşan kim senin vermesi vacip olur. Çünkü fakirin kendisinin sadaka alması helal olduğuna göre, -fıtır sadakasını vermeye gücü yetmeyen kimse gibi- onun sadaka vermesi vacip olmaz Fakir kimseden fıtır sadakasının alınmasının imkansız olmayacağı, zira üzerine onda bir zekat vermesi vacip olan bir kimse gibi, o fakirin de bunu verebileceği, şeklinde cevap verilmiştir. Onların (rey ashabının) bu kıyaslamaları ise acziyet sebebidir. Yanında sadece asli ihtiyaçları bulunan kimsenin, (bu fıtır sadakasını vermek için) bu eşyalarını satması gerekmez. Ama asli ihtiyaçlarından artan bir şey olurda, bunları satması ya da fıtır sadakası için sarf etmesi mümkün olursa, bu durumda sadakayı vermesi vacip olur. Çünkü gerçek bir zarara uğramaksızın bu sadakayı ödemeye imkan bulmuş demektir. Mesela ihtiyacından fazla bir yiyeceğe malik olması ve bunu eda etmesi gibi. Elinde fıtır sadakasının meblağı olur; bunun yanında da aynı ölçüde bir borcu olacak olursa şayet, (alacaklının) borcu talep etmesi durumun da, borcunu öder ve zekat vermesi de gerekmez. (Borcu talep etmeyecek olursa fıtır sadakasını verir.) Nitekim borç, fıtır sadakasına engel teşkil et mez. Çünkü fıtırın, fakirlere verilme ve onun her Müslüman tarafından çıkartılıp eda edilmeye şamil olmasının vücubiyet delili daha etkindir. Bunun tahammül vücubiyeti de kendisine nafaka vb. verilen kimselere vaciptir ve maldan bir miktar vermeye bağlı değildir; dolayısıyla nafaka mecrasında akıp gider. Bir de malın zekatı, kişinin mülkü hakkında vacip tir. Borç da mülkü etkiler, zekata bir etkisi vardır. Fıtır sadakası ise beden hakkında vaciptir, onu ise etkilemez. Borç istenilecek olursa, fıtır sadakası sakıt olur; çünkü istendiği anda eda edilmesi vacip sayılmıştır. Bir de bor cun kul hakkı olması hasebiyle tayini etkilidir; zor durumda kalmasıyla da borç verecekliden düşmez. Sebebi açısından geçmiş olması ve vücubiyeti bakımından da önde olması nedeniyle bunu ertelemesiyle de kişi günah kar olmuş olur. Fıtır sadakasının verileceği kimseler: Kendilerine zekat verilen kimselere fıtır sadakası verilebilir. Çünkü bu sadaka, bir zekattır ve ve rileceği kimseler, zekattaki söz konusu olan sınıflara da olabilir. Çünkü bu bir zekattır ve Yüce Allah'ın: "Sadakalar (zekatlar) Allah 'tan bir farz ' olarak ancak, yoksullara, düşkünlere. . . verilir. " !Tevbe Suresi: 60l buyruğunun genel kapsamına girmektedir. Bu sadakayı, kendilerine zekatın verilmesi caiz olmayan kişilere vermek ise caiz değildir. Fıtır sadakasını bir zimml'ye vermek caiz olmaz. Bunu, İmam Malik, Leys, İmam Şafü ve Ebu Sevr söylemiştir. Çünkü bu, bir zekattır ve -zekat gibi- Müslümanlardan başkasına vermek de caiz değildir. Nitekim zekatın Müslümanlardan başkasına vermenin caiz olmayacağı hususunda ihtilaf da yoktur. Ebu Hanife bunun caiz olduğunu söyler. Buna ise geçen açık lamalarla cevap verilmiştir. Bir kimsenin bir topluluğa lazım olanı vermesi ve yine bir topluluğun da bir kişiye lazım olanı vermesi caizdir. el-Muvaffak der ki: Bir topluluğun bir kişiye sadaka vermesine gelince; bunda bir ihtilaf bilmiyoruz. Çünkü sadakanın, hak sahibine sarf edilmesi demek, sanki o, bir kimseye veril miş gibi bu sadakadan beri olduğu (hakkıyla verip de sorumluluktan kur tulmuş olacağı) anlamına gelmiş olmaktadır. Ama bir kişinin topluluğun sadakasını vermesine gelince; bu noktada İmam Şafü ve ona uyanlar, bu sadakanın altı sınıfa bölüştürülmesini, her bir payı da onlardan üç bölü müne taksim edilmesini gerekli görmüşlerdir. Buna dair açıklamaları ve öne sürülen delili ise zikretmiştik. 74 Çünkü bu sadaka, belirli olmadığın dan bunun -nafile sadakada olduğu gibi- herhangi bir kimseye sarf edilip verilmesi de caizdir. Bunu da İmam Malik, Ebu Sevr, İbn Munzir ve Rey ashabı söylemiştir. Kimlerin fıtır sadakasını vermesi gerekir: Fıtır sadakası vermek kendilerine vacip olanlar, geçimlerini temin edebilme imkanı bulanlardır. Bunlar; Eşlerin, kölelerin ve akrabaların nafaka ve fıtır sadakalarını vere bilen kimselerdirler. "Eşlerin" fıtır sadakalarına gelince, bunları koca verir. Bunu, İmam Malik, İmam Şafü ve İshak söylemiştir. Çünkü bu noktada İbn Ömer' den nakledildiğine göre, o şöyle der: "Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi ve sellem) fı tır sadakasını, küçük, büyük, hür, köle ve geçimlerini sağladığınız kimseler hakkında verilmesini emretti."72 Çünkü nikah (evlilik}, nafakanın verilme sebebini gösterdiğinden, -mülk ve yakınlık hükmü gibi- fıtır sadakasının da verilmesi vacip olur. Sevri ve Ebu Hanife ise şöyle demiştir: Eşinin fıtır sadakasını kocası nın vermesi vacip değildir. Kadın bizzat kendisi için fıtır sadakasını verir. Çünkü fıtır sadakası bir zekattır ve -malı sebebiyle zekatını verdiği gibi fıtırını da kadının kendisinin vermesi vacip olur. "Mal sebebiyle zekat verme konusunun, mülk ve yakınlık konularına hamledilemeyeceği" şeklinde cevap verilmiştir. Kölelere gelince; eğer bunlar ticaret için çalıştırılmıyorlarsa, bu du rumda efendilerinin onlar adına fıtır sadakalarını vermeleri gerekir. el Muvaffak der ki: Bu noktada ihtilaf edeni bilmiyoruz. Şayet bu köleler ticaret için çalıştırılıyorlarsa, yine fıtır sadakalarının verilmesi gereklidir. Bunu ise İmam Malik, Leys, Evzai, İmam Şafii ve İshak söylemiştir. Çün kü hadislerin genel manası bunu ifade etmektedir. Bir de onların nafaka ları vaciptir, öyleyse -kendi işleri için çalıştırılan kölelerde olduğu gibi- fı tırlarını vermek de vaciptir. Sevri ve Rey ashabı ise şöyle der: Onların yerine fıtır sadakası vermek vacip olmaz. Çünkü fıtır sadakası bir zekattır ve bir malda iki defa zekat verilmediği gibi, bunlar hakkında da vermek vacip olmaz. Köleler hakkın da sadece ticaret sebebiyle zekat verilir. Fıtır sadakasının beden için bir gereksinim olduğu, bu nedenle de hürler için vacip olacağı, bunun yanında ticaret sebebiyle zekat ver mede ise kıymetinden yani malından vacip olacağı... şeklinde cevap verilmiştir. Fıtır sadakasının kölenin kendisine mi, yoksa efendisine mi vacip olduğu konusunda ihtilaf edilmiştir. Kimisi fıtır sadakasının köleye vacip olduğunu, ancak bunu efendisinin yükleneceğini söylerken, kimi bu sadakamn doğrudan efendiye vacip olduğunu söylemiştir. Buharı, fıtır sadakasının köleye vacip olduğunu, ancak efendisinin bunu yükleneceğini söylemiştir. İbn Battal: "Fıkıh alimlerine göre fıtır sadakası köleye vaciptir. Kölenin bu sadakayı verebilmesi için efendinin ona çahşıp kazanma imkanı vermesi gerekir" demiştir. Beğavi, Mesfibfhu's-Siinne'de: ''Buharı bu başlıktan, kim için fıtır sadakası verileceğini kasdetmiştir" demiştir .
Çevrimdışı
