M
Çevrimdışı
Tasavvuf ıstılahında ise, müridin, ruhî sahada tefekkür ve muhayyile (hayal) gücünü kullanarak mürşidiyle "Beraber" olmasını ifâde eder. Tasavvufta, ruhî terbiye için bu mana beraberliğine ihtiyaç olduğu söylenmiştir.
İddiâ: “Râbıta ya adettir veya değildir. Değilse, ondan ecir beklemek en azından boşuna olur. İbadet ise, neden Rasûlüllah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) ve ashâbı zamanında yok idi de sonra icad edildi. Öyleyse, dinde olmayan bir ibadeti uydurmak, teşri olmakla küfür, haram bid’at olmaz mı?
Bid’at ne demektir? Hükmü nedir?[1]
Feyyûmi el-Misbah’da şöyle dedi: Allah (Celle Celalühü) mahlûkatı ibdâ’ etmekle ibdâ’ etti, onları modelsiz olarak yarattı demektir. Ebda’tü ve Ebda’tühü onun çıkardım ve ihdâs ettim, demektir. Bu mana’dan olarak muhâlif hale bid’at denilmiştir. Bidat ibtida’dan isimdir. Nasıl ki, rıf’at (yükseklik) irtifa’dan ise, sonra bulunan (bid’atın) dinde noksanlık ve yahut fazlalık olan şeylerde kullanılması galip oldu. Lakin kimi zaman bir kısmı mekruh olmaz ve mübah bid’at olarak isimlendirilir. Feyyümi’nin sözü bitti.
Rasûlullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) Efendimiz veya ashabının yapmadığını yapmanın hükmü nedir? Terk, yani bir şeyin Efendimiz (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) ile ashâbı tarafından yapılmamış olması onun haram olduğuna veya câiz olamdığına delilmidir? İddia edildiği gibi, râbıta onlar tarafından yapılmadıysa, ona ne hüküm verilecektir? Terk, yapmama işi demektir. Bu yüzden şu husus, usul-î Fıkh’ın Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) efendimizin fiilleri bahsiyle alakalıdır.
Hâfız Ğumârî şöyle diyor: Yalnız başına terk, kendisiyle beraber, terk edilenin yasaklanan bir şey olduğuna dâir bir nass bulunmadıkça, onun (terk edilen şeyin) haramlığına delâlet etmez. Aksine o işin en fazla, meşru olduğunu gösterir. O terk edilen (yapılmayan) işin mahsurlu oluşu ise tek başına terkten anlaşılmaz.
Selef’in bir şeyi terk etmesi, yani yapmaması da o işin mahzurlu (yasaklanmış) olduğunu göstermez.
İmâm Şâfii şöyle dedi: Şeriat’tan dayanağı olan hiçbir şey, selef onu yapmasa bile bid’at değildir. (Ğumâri’den nakiller bitti.)[2]
Şu hususta mezheplerde değişik görüşler olduğu farz ve isbat edilse bile, böyle bir ictihâdî genişliğe rağmen, kimse Râbıta’ya küfürdür, diyemez.
من سن فى الاسلام سنة حسنة فعمل بها بعده كتب له مثل اجر من عمل بها، ولا ينقص من اجورهم شيئ ومن سن فى الاسلام سنة سيئة فعمل بها بعده كتب عليه مثل وزر من عمل بها ولا ينقص من اوزارهم شيئ
“Kim İslâm’da iyi bir çığır açar da, kendinden sonrakiler onunla amel ederlerse, onunla amel edenlerin sevaplarının aynısı, o çığırı açan kimseye yazılır ve öbürlerinin sevaplarından da hiçbir şey eksiltilmez. Kim de İslâm’da kötü bir çığır açar da kendinden sonrakiler onunla amel ederlerse, onunla amel edenlerin günahlarının aynısı, o kötü çığırı açan kimseye yazılır ve öbürlerinin günahlarından hiçbir şey eksiltilmez.” [3]
Bu, Allah (Celle Celalühü) ve Rasûlü (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) efendimizin emri zıddına olduğu zamandır. Hz.Ömer (Radıyallahu Anh)’ın bu ne güzel bir bid’attir [4] sözü bu türdendir. Bu (terâvîh namazın topluca kılınması) hayırlı fiillerden olunca ve methedilen fiillere dâhil bulununca, onu bid’at diye isimlendirip, methetmiştir. Çünkü Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) onu bu şekliyle onlara sünnet kılmamıştır. Onu bazı gecelerde kılmış sonrada terk etmiş, ona devam etmemiş, onun için insanları toplamamıştır. Hz. Ebû Bekir (Radıyallahu Anh) zamanında da yoktu. Sadece Hz. Ömer (Radıyallahu Anh) insanları onun için topladı ve ona teşvik etti. Bu yüzden ona bid’at ismini verdi. Hâlbuki o, gerçekte sünnettir. Çünkü (Aleyhi’ssalatü ve’s-selâm) Efendimiz:
“Sünnetime ve benden sonraki raşid halifelerin sünnetine yapışınız[5] ve benden sonra iki kişiye Ebû Bekir ve Ömer’e uyunuz” buyurdu.[6] Diğer “Her icad edilen bid’attır”, hadisi bu te’vile hamledilir. Sadece şunu murad etmektedir; Şeriatın asıllarına ters düşen, sünnete uymayan şeyler.[7](İbnü’l Esir’in sözleri burada son buldu.)
“İftira atan cennete giremez”
“Sıla-i Rahmi kesen ve ana babaya itaat etmeyen cennete giremez” hadis-i şerifleri de aynı şekilde değerlendirilmelidir.
Ulema, bu hadisleri izah ederken şu açıklamalarda bulunurlar: “Buradaki cennete giremez” ifâdelerinin manaları, “böyle yapan kimse ilk olarak cennete giremez” ya da “bunu helal görerek yapan kimse cennete giremez” şeklinde anlaşılmalıdır.
Her halükarda ulema, bu hadislerin zâhirinden anlaşıldığı şekliyle değil, te’vil ederek anlamışlardır. Bid’atlerin sapkınlık olduğunu ifâde eden hadisi şerif de diğer benzerleri gibi bu şekilde te’vil edilmiştir. Zira hadislerin geneli ve Sahâbeyi kiram’ın tatbikatları, burada bid’atten maksadın, şeriatte asli bir temele istinat etmeyen “bid’ati seyyie” olduğunu açıkça götermektedir.
Bu hadisin böyle anlaşılması gerektiğini Peygamber Efendimiz (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şu ifâdeleriyle kendisi göstermiştir:
“Kim güzel bir yol ihdas eder ise, bu yolun ve onunla amel eden herkesin sevabı o kimseye de yazılır.”
Nebî (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) mübahların tamamını işlememiştir. Hatta kendisi işlediği zaman ümmetine farz olması yahut meşakkatli hale gelmesi korkusuyla bazı mendupları kasten terk etmiştir. O yüzden kim Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’in bir şeyi yapmadı davasıyla bir şeyin haramlığını iddia ederse, hakkında delil bulunmayan bir şey iddia etti demektir.
Bida’atle murad edilen Şeriatın kendisine delalet edeceği aslı bulunmayan şeyler türünden yapılan icadlardır. Şeriat’tan kendisine delalet edecek bir aslı bulunan şeyler ise, lugat olarak her ne kadar bid’at ise de şeriat’ça bid’at değildir.
Nevevî şöyle demiştir: Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’in her bir bid’at sapıklıktır sözü sınırlandırılmış bir umûmî hükümdür. Kastedilen bid’atların çoğunluğudur. Lugat âlimleri demişlerdir ki: Bid’at demek geçmiş misali olmadan yapılan her bir iştir. Âlimler bid’atın beş kısım olduğunu söylemiştir: Vacip, mendub, haram, mekruh ve mübah. Vacip olan bid’atlerden birisi kelam âlimlerinin mulhid ve bid’atçılara karşı delilleri dizmeleri ve benzeri şeylerdir. Mendub olan bid’atlerden biri de ilim kitaplarını yazmak, medreseleri, tekkeleri ve başka şeyleri bina etmektir. Mübah olan bid’atlerden biri de değişik yemekler ve benzeri şeylerde genişliktir. Haram ve mekruh olan bid’atler ise açıktır. Bu anlattığım bilinirse hadisin aslında manası genel olan sınırları (başka deliller yüzünden) daraltılan bir hadis olduğu bilir. Gelen buna benzer sair hadislerde böyledir. Ömer (Radıyallahu Anh)’ın ne güzel bid’at sözü de bunu teyid etmektedir.
İmâm Nevevî, Tehzibu’l-Esmâ ve’l-Lügat isimli eserinde şöyle demiştir: Şeriat’ta bid’at, Rasûlullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) zamanında bulunmayan bir şeyin sonradan ihdas edilmesi demektir ki, güzel ve çirkin olarak ikiye ayrılmaktadır. Abdülaziz b. Abdisselâm el-Kavâid isimli kitabının sonunda şöyle demiştir: Bid’at, vacip, haram, mendup, mekruh ve mübaha ayrılmaktadır. Bundaki yol şeriatın kaidelerine ahzedilmesidir. Eğer vaciplik kâidesine dâhil oluyorsa, vaciptir. (Abdülaziz b. Abdisselâm’ın sözü bitti.)
İmâm Beyhakî, Menâkıbu’ş-Şafî’de isnadıyla İmâm Şafî’den şöyle dediğini rivâyet etti. Sonradan icad edilen işler iki kısımdır: Birincisi bir âyete veya bir hadise yahut bir esere yahut da bir icmaâ ters düşmeyen şeylerdir. Bunun hakkında âlimlerden hiç birinin muhâlif görüşü yoktur. Bu kınanmayan, sonradan icat edilen şeydir. Ömer radıyallahu anhu “Terâvîh namazı için bu ne güzel bir bid’attır” derken, “önceden mevcut olmayan, olduğu zamanda kendinde geçmişi inkar bulunmayan bir icat olduğunu kastetmektedir. Bu, Şafî’nin Allah (Celle Celâlühü) ondan razı olsun sözünün sonudur. (Nevevî’’nin sözü bitti.) [8]
İmâm Şafî şöyle demiştir: Şeriattan dayanağı olan her bir şey, selef onu yapmasada bid’at değildir. Zira selefin onunla amel etmeyi terk etmesi bazen o anda kendileri için mevcut olan bir mazeret sebebiyle yahut ondan daha üstün bir şey sebebiyle yahut da onun bilgisi tamamına ulaşmaması sebebiyle olmuş olabilir. (Şafî’nin sözü bitti)
Bu hadis (ve buna benzer hadisler) bid’atın hasene ve seyyie diye ikiye ayrıldığını açıkça ifâde etmektedir. Hasene şahsı bakımından bid’at ise de nev’i/türü bakımından, şer’i bir kâide veya bir âyet yahut hadisin geneli altına girmesi sebebiyle meşrû’dur. İşte bundan dolayı hasene diye isimlendirilmiştir. Ve ecri o çığırı açan üzerinde öldükten sonra devam eder. Seyyie de şeriatın kaidelerine muhâlif olandır. Kınanan sünnet ve sapık olan bid’atta budur.[9](Ğumariden nakiller bitti.)
Mühim bir sual: Râbıta inkârcıları bize sorsalar: Ey Râbıta’yı kabul eden Nakşî Tarikatı mensupları! Yukarıdaki nakillerinizden bid’atın hasene/güzel ve seyyie/kötü diye ikiye ayrıldığı görülmektedir. Hâlbuki Râbıta’yı kabul edip onunla emel eden sizlerin imâmlarınızın en büyüklerinden olan İmâm Rabbânî, bunu kabul etmemektedir: Bid’atin hepsi kötüdür, güzeli olmaz demektedir;[10] buna ne dersiniz?
Cevap: Bid’atin, hasenesi/güzeli olmaz; Hepsi seyyiedir/kötüdür diyenler şer’i ıstılahı kastediyorlar; lügat ma’nasındaki bid’ati kastetmiyorlar. Bid’atin güzeli de vardır diyenler Şer’i ıstılahı kastetmeyip lügat ma’nâsını murad ediyorlar. Yani her iki guruba göre bid’atı hasene Şer’i manada bidd’at değildir. İmâm Rabbânî Şer’i ıstılahı esas alarak şeriat’ı ve Sünnet’in temel esaslarına uyan ama şeklen sonradan ortaya çıkan bir şeye bid’at demez. Diğerleri de şeklen sonra ortaya çıkmasından dolayı lügat manasıyla bid’at, şeriat esasına dayandığından dolayı hasene demişlerdir. Kısacası hilaf/anlaşmazlık lâfzîdir, manevi değildir. Esasta hepsi bir kapıya çıkmaktadır.[11]
Râbıta’ya şer’i ma’nâda bid’at denemez. Çünkü Kur’ân ve Sünnet’e uymayan bir yanı bulunmadığı gibi, onlarla emredilen zikrin vesilesi olmanın yanında, şer’i delillerden bir nicesinin umûmu/geneli kapsamı çerçevesinde düşünülebilecekleri çok açık ve esaslı dayanakları vardır.
Râbıta’nın Şer’î Delilleri
Kimi iyi maksatlı âlim ve fâzıl kardeşlerimiz de Râbıta’ya Kur’ândan ve sünnet’den delil aramanın boşuna olduğu meâlinde sözler sarf ederken, ibaresi veya mantûku ile râbıta’ya delalet eden delilleri kastediyorlarsa davaları belki kabul görebilir. Hiç kimse mantûkuyla ibaresiyle olan bir delili bulunduğunu iddia etmemiştir. Yok, eğer, işâreti, delaleti veya iktizası veya kıyas yolu ile vasıtalı olarak Râbıtayı gösteren âyetler ve hadislerin bulunmadığını söylüyorlarsa, bu iddiâ katiyen batıldır. Nitekim esâsen açık olan bu batıl oluş getireceğimiz deliller ile daha da açıklık kazanacaktır. Geride geçen Usûl-i Fıkıh kâidesinin delilleri olan deliller de umûmât olarak Râbıta’nın meşruluğunun delilleridir. Nitekim müçtehitlerimizin, birçok fıkhi meseleye dâir getirdikleri sem’i delillerin ekserisi umûmât olmaları haysiyetiyledir.
Râbıta’nın Kur’ân’dan Delilleri
Şurada inşâellah, Râbıtayı da içine alacak geniş mânalı iki âyet getireceğiz.
Birinci Âyet: “Ona (yaklaşmaya ve varmaya) vesile arayınız.(Maide: 35)
Âyette hâslık veya tahsis, yani belli bir tahdid sınırlandırma yok. O halde aranılabilecek vesileler, hükümleri Farz, [12] Vacip, Sünnet, Müstehap, Mendup ve Mübah olan vesileler olabilir. Öte yanda Mekruh ve Haram [13] vesileler dahi varsa da, Kitab, Sünnet, İcmâ veya Kıyasla sâbit olan mekruh ve haram vesileler (vâsıtalar) ile Allah’a yaklaşılamaz.
Kitab, Sünnet, İcmâ ve Kıyasla sâbit olan farz, vacip, sünnet, müstehab, mendub ve bir kısım mübah vesileler aranması bu âyet içine girer. Hakkında lehte ve aleyhte delil bulunmayan mubahlarda, ameller sadece niyetlerledir ve kişi için niyet ettiği vardır hadisi gereğince, kimi zaman mendub veya müstehab olurlar.
Yani farz, vacip, sünnet, müstehab ve mendub vesileler yanında, mubah vesileleri niyetlerimiz ile Allah’a yaklaşmaya sebep yapabiliriz. Bunların sınır ve sayısı olmaz. Yerine göre yalnız yaşamak… Şartlarına uyan uzlet… şer’î ölçüler içersinde kırlarda gezinmek… Kuvvetten düşmeyecek derecede az yemek… Mübah nimetlerden şükretmek için yemek, hesabından kurtulmak için mubah nimetlerden uzaklaşmak… Riyasız ve kibirsiz olarak nuranilik kazanmak ve hikmet elde etmek için mubah sözleri sarf etmemek vb…
Hâsılı ibadetlerinize vasıtalı vasıtasız yardımı olacak her mübah araç, bu haysiyetlerle meşru vesilelerdendir. Dolayısıyla bunun neresi Râbıta delili? diyenler bunu biraz düşünmeleri gerek.
İkinci Âyet: “Kim Allah’a ve Rasûlüne itaat ederse, onlar Allah’ın nimetlendirdiği nebiler, sıddıklar, şehitler ve sâlihlerle beraberdirler. Onlarda arkadaşlıkları (kendileriyle arkadaş olamak) ne güzel kişilerdir.(Nisâ: 69)
Taberânî (ö.360/971) zararsız bir isnatla, Hz. Âişe(r.anha)’dan rivâyet etti. Ashab’tan bir adam Rasûlullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’e geldi ve “Ya Rasûlullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şüphesiz ki sen bana, elbette canımdan da daha sevgilisin; şüphe yok ki sen bana elbette çocuklarımdan daha sevgilisin; ve şüphe yok ki ben, elbette evde oluyor ve seni hatırlıyorum da sabredemiyorum; ta ki geliyorum da sana bakıyorum. Ölümümü ve ölümünü hatırladığımda anladım ki sen cennete girdiğinde nebilerle beraber (yüksek mertebelere) yükseltileceksin ve ben de cennete girdiğimde seni göremeyeceğimden korktum.” Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) bir cevap vermedi. Nihâyet Cibril (Aleyhi’s-selâm) ona bu âyeti indirdi.[14]
Bir kâideyi hatırlayalım:
Bir âyetin sebeb-i nüzulunun hâss olması lafzının ma’nasının umumi oluşuna mani olmadığı ehl-i hakk olan ehl-i sünnetin Kur’ânı Kerîm’i anlamadaki temel kaidelerindendir. Evet iniş sebebi, mukteza-i hâlin bilinmesinde çok mühim olduğundan, âyetin anlaşılmasında büyük bir yardımcı olur. Ancak âyetin manası her zaman onunla sınırlı değildir.
Buna göre âyet, Allah (Celle Celalühü)’e ve Rasulüllah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’e itaat edenlerin (âhirette nebilerle beraber olacağını haber verdiği gibi, dünyada da beraber olacağına, olması icap ettiğini dahi haber vermiş veya talep etmiş olabilir. İtaat ölçüsünde onlarla beraber olacaklarını haber veriyor, bir nisbette beraber olmalarını istiyor olabilir. Hâsılı; ihbârî olan bu cümle ile, inşâî manada ifâde edilmiş de olabilir. Yani onlarla beraber olsunların en güçlü anlatış biçimlerinden biriyle.
Râbıtanın Hadislerden Delilleri:
Burada konuyla ilgili değişik mertebelerde alakalı hadisleri getireceğiz. Bunlar umumlarıyla râbıtayı da içine almaktadır.
من سن سنة حسنة كان له اجرها واجر من عمل بها الى يوم القيامة
“Kim İslâm’da güzel bir sünnet yaparsa/bir yol açarsa, onun için o yolun ecri ve kendinden sonra onunla amel edecek olanların ecri vardır.” [15]
Güzel bir sünnet icad etmek, yani güzel bir yol veya çığır açmak elbette mübahlar çerçevesinde düşünülebilir. Yoksa Rasulüllah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) ve Ashabının yolu zaten açılmıştı. O yolu yeniden açmak düşünülemez. Haram veya mekruh sahada da zaten güzel bir yol açılamaz. O halde bu ancak mübahlar ve ruhsatlar sahasında olabilir.
Râbıtanın hiçbir delili olmasa bile, onu inkâr edenler ve şirk görenler, yasaklığına dair geçerli ve yeterli bir delil bulup getirmedikçe, tecrübelerle birçok hayırlara vasıta ve sebep olduğundan onun şu hadisin umumunun delaletiyle güzel bir amel olduğunu kabul etmeleri gerek tabiî ki sünneti inkar etmiyorlarsa. Hâsılı, şu hadis, açılan güzel yeni bir çığırın sevap getiren bir amel, yani ibadet olduğunu açık bir biçimde göstermektedir.
Rasulüllah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyuruyor:
Allah (Celle Celalühü) Kitab’ında neyi helal yaptıysa, o helaldir. Neyi haram yaptıysa o haramdır. Ne hakkında da sustu ise, o affedilmiş bir şeydir (mübahtır). O halde Allah (Celle Celalühü)’den âfiyetini kabul ediniz. Zira Allah (Celle Celalühü) hiçbir şeyi unutmaz. Sonra Rabbin unutan değildir (unutmaz) (Meryem, 64) âyetini okudu.[16]
عن عمر بن الخطاب رضى الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: "انما الاعمال بالنيات وانما لكل امرئ ما نوى"
Ömer İbn Hattab (Radiyallahu Anh)’dan rivâyete göre, Resûlüllah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) Efendimiz şöyle buyurmuştur:
“Ameller(in kabulü ve sevabı) ancak niyetlere göredir ve herkes için ancak niyet ettiği vardır.” [17]
İmâm Birgivi, Tarikat-ı Muhammediyye’sinde ve Hamevi, Eşbah Şerhi’nde, şöyle diyorlar: Mübahlarla taatler için kuvvetlenmek yahut onlara ulaşılmak kastedilirse ibadet olurlar. Yemek, uyumak, mal kazanmak ve (helal yollardan) cima etmek/cinsi ilişkide bulunmak gibi.[18]
عن عبد الله بن مسعود رضى الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: "ما رأى المسلمون حسنا فهو عند الله حسن، وما رآه المسلمون سيئا فهو عند الله سيئ.
Abdullah İbn Mes’ud (Radiyallahu Anh)’dan rivâyet edilen bir hadis-i şerifte, Resûlüllah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem): “Müslümanların güzel gördükleri, Allah katında da güzeldir. Müslümanların kötü gördüğü, Allah indinde de kötüdür.” buyurmuştur.[19]
Bu hadis-i şeriflerin açık beyanıyla, bu ümmetin âlimlerinin ve velilerinin güzel gördükleri şeyler Allah indinde de makbuldür. Sahâbe-i Kiram’dan bu güne kadar gelen Allah dostlarının kabul etmiş olduğu râbıtayı inkar etmek, icmâ’a karşı gelmektir.
Mühim Bir Tenbih: Hakkında aleyhte delil bulunmayan mübah bir işi, Müslümanlar güzel gördükleri için bu Allah katında da güzeldir. En kamil, en nezih, en mütteki, en zâhid, en âbid ve en zâkir görse, mü’minler topluluğu, bir şeyi güzel görse, güzel bulsa? Şu hadis ve onun vadisindeki delillere istinaden fıkıhta Örf temeline dayanan nice hükümler vardır. Râbıtanın hiçbir delili olmasa bu hadis dahi yeterde artar bile.
Ameller (yapılan işler) dinimize göre ya iyi, ya kötü, yahut da mübahtır. Buna göre; İyi amelleri, iyi niyetler geçerli, sevap getiren, iyilikte dâim veya daha iyi, kötü niyetler ise ya az sevaplı, ya sevapsız, ya geçersiz yahut kötü, niyetsizlik, bizâtihi ameli geçersiz yapar. Namaz, oruç ve benzerleri gibi. Amelin şartı olan ameli, yani amelin amelini, sevapsız yapar. Abdest ve gusül gibi.
Kötü işleri, kötü niyetler ya kötülükte daim yahut daha kötü yapar. Kötü işleri, iyi niyet hiçbir zaman iyi yapmaz. Hatta bazen daha da kötü yapar. Meselâ sevap olsun diye günah işlemek gibi. Haramı ibadet maksadı ile yapmak küfürdür. İyi niyet, kötü işleri bazen de daha az kötü yapabilir. Domuz olduğunu zannederek adam öldürmenin günahı yoksa da diyet kul hakkı olduğu için vardır. Kötü işleri niyetsizlik bazen olduğu halde kötü bırakır, bazen de daha hafif kötü yapar.
Ne iyi, ne kötü, yani, mübah olan bir ameli, fiilen başka kötülüklere sebep olmamak şartıyla, iyi bir niyet, iyi ve sevap getiren, yapar. Mübah ama güzel ve kıymetli bir elbiseyi, üzerinde Allah’ın nimetinin eseri gözükmesi maksadıyla giymek, hesabından kurtulmak yahut bulunmayanları kıskandırmamak maksadıyla giymemek gibi. Kötü bir niyet de, kötü ve günah getiren bir amel yapar. Aynı elbiseyi, hava atmak ve böbürlenmek için giymek yahut zâhidlik ve âbidlik taslamak için giymemek gibi.
Gerçi i’tiraf etmeliyiz ki, mübahların kötü niyetlerle kötü olmaları ne kadar mümkün ve kolaysa, iyi niyetlerle iyi olmaları, o ölçüde zor, hatta bazen daha da zordur. Zira fiilen başka kötülüklere alet olmayacakları kolay tespit edilemeyeceğinden, iyi niyet silahını mübahlarda kullanmak çoğu zaman kâr getirmediği gibi, bazen yan zararlarda getirebilir. Bu silah ancak ilim sahiplerince kullanılabilir.
Şüphesiz ki, Allah (Celle Celalühü) günah kıldıklarının işlenmesini nasıl sevmez, çirkin bulursa, (iyi ve Salih maksadlarla işlenecek olan ve bazen azimetlere vardıracak olan) ruhsatlarında işlenmesini sever.
Bu ruhsatlar, naslarla bildirilmiş olabileceği gibi, nasların lehte ve aleyhte bir şey söylememesiyle de sabit olabilir. Hele, ibadetlere basamak ve merdiven yapıldıkları takdirde, ruhsatların mendup olacağını bilenler bilir. Mübahların iyi niyet ve maksatlarla ibadet haline geleceğini biraz önce âlimlerden öğrenmiştik. Ruhsatlar ise mübahlıktan aşağı düşmez öyleyse vesveseleri defedecek ve Allah (Celle Celalühü)’ün zikrine sebep olacak olan Râbıta da ruhsat bile olsa, Allah (Celle Celalühü)’ün dolayısıyla sevdiği bir mendup iş olmaktan aşağı değildir. El verir ki şu ruhsatlar netice bakımından Allah (Celle Celalühü)’ü unutturacak cinsten olmasın.
Râbıta mübahtır. Lakin vesvese ve gafletin giderilmesinde oluşturduğu tecrübe ile sâbittir. O niyetle bu mübah işi işliyor ve maksadımıza ulaşabiliyorsak, bu iş sevap olur. Bir çıkar da, putlara ibadet etmek, onları Allah (Celle Celalühü)’ye yaklaşmaya vesile etmektir. Bir kimseye yapılan Râbıta da Allah (Celle Celalühü)’e yaklaşmaya bir vesiledir. Öyleyse Râbıta da Râbıta yapılana bir ibadettir, gibi bir kıyas veya benzetme yaparsa… Bu, ikisi de yuvarlak teker gibidir, diye açlar tarafından ekmeği, tezeğe benzetmekten de öte bir şey olur.
Münâvî (ö.1032/1623) ise bu hadisin şerhinde Hâkim Tirmizî’den şu nakli yapar:
“Kendilerine bakıldığında sana Allah’ı hatırlatan kimseler öyle kimselerdirki onların üzerinde Allah tarafından verilmiş zâhirî bir görüntü vardır. Allah’ın nuru, kibriya ve heybeti, vakar unsü onları kaplamıştır. Bu durumda onlara bakan kimse Allah (Celle Celalühü)’ı hatırlar Çünkü, Onun melekût aleminin eser ve nurları vardır. Bunlar velilerin sıfatıdır. Kalp bu şeylerin madeni ve yerleştiği yerdir. Yüz, kalpte olanı (bir şekilde) çekip dışa yansıtır.
Kalpte Allah (Celle Celalühü)’ın marifet nuru ve İlahi emirlere itaat ziyâsı hakim olunca bu nur yüze etki eder, dışa yansır ve sen böyle bir yüze bakınca sana hayır ve takvayı hatırlatır. Bu da sende iyi hal ve ilme meyli artırır. Bunlar ise sıdk ve hakka sevk eder. Böylece sende istikamet oluşur. Kamil insanın yüzünde parlayan Allah’ın (Celle Celalühü) celal ve cemalinin azametini hatırlatır. Böyle bir nuru görmek insanı nakıs (ve rezil) işlerden alıkoyar.[20]
Nitekim Rasûlullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) efendimiz buyurdular:
Allah’ın kullarının en hayırlıları o kimselerdir ki, görüldüklerinde Allah (Celle Celalühü) zikredilir.[21]
Size en hayırlılarınızı haber vereyim mi? Hayırlılarınız o kimselerdir ki, görüldüklerinde Allah (Celle Celalühü) zikredilir.[22]
Sizin en hayırlınız, görülmesi Allah (Celle Celalühü) zikrettiren (hatırlatan akla getiren) kimsedir.[23]
Velilerim o kimselerdir ki, görüldüklerinde Allah (Celle Celalühü) zikredilir.[24]
Enes (Radiyallahu Anh)’tan rivâyet edilen bir hadis-i şerifte, Resûlüllah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)şöyle buyurmaktadır:
عن انس رضى الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: "افضلكم الذين اذا رؤوا ذكر الله تعالى لرؤيتهم"
“En faziletli kimseleriniz o kimselerdir ki, onların görülmelerinden dolayı Allah (Celle Celalühü) hatırlanır.” [25]
Şu son dört hadisin isnadlarında zayıflık bulunsa bile toplamları itibariyle en azından Hasen li Gayrihi olurlar. Kaldı ki; aynı manadaki ilk iki hadis zaten hasen idiler. Dolayısıyla bir müşkil kalmamış oluyor.
Şurası akıllı ve insaflı herkesçe bilinebilecek bir şeydir ki, bir veliyi kafa gözüyle görmek, kişiye Allah’ı hatırlatıyorsa, gönül gözüyle yani hayali olarak görmesi de Allah (Celle Celalühü) zikrettirir. Hatta kafa gözüyle görememesini bununla telafi eder. Öyleyse şu yedi hadis, Râbıtanın zikre sebep ve vasıta olmasıyla, dolayısıyla bir zikir olduğunu göstermektedir.
Ali’ye (keremellahu vechehü ve radıyallahu anhu’ya) bakmak ibadettir.[26]
Bu hadis, sahih, hatta bazı âlimlerin mütevâtir tariflerine uyan mütevâtir bir hadistir. Hâkim bu hadisi İmran b. Husayn’den rivâyet ettikten sonra, bu Buhârî ve Müslim şartlarına göre isnâdı sahih bir hadistir. Abdullah İbn-i Mesud’an rivâyet edilen şahidleri de sahihtirler demiştir.
Hâkim’in sözünü ettiği şâhid iki tarikle yaptığı şu rivâyettir: Abdullah İbn Mes’ud (Radiyallahu Anh)’tan rivâyet edilen bir hadis-i şerifte Peygamberimiz (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur:
عن عبد الله بن مسعود رضى الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: النظر الى وجه على عبادة.
“Ali’nin yüzüne bakmak ibadettir.” [27]
Zehebî’nin hiçbir sebep göstermeden “şu rivâyet uydurmadır; şahidi ise sahihtir”,[28] demesi bir hatadır. Kabul edilebilir ilmi bir delil göstermeliydi.
Hâfız Muhaddis Ahmed el-Ğumari bu rivâyet münasebetiyle kısaca şöyle diyor: Bu İmran hadisi’nin bir başka tarifi vardır; Birinci Tarik: Ebû Müslim el-Keşşi (kecci)nin isnadı… İkinci Tarik: İbnü’l-Âbar, şu rivâyeti Mu’cemu Ashabi’s-Sarfi’de el-Keşşî yoluyla bu şekilde isnad etti. Üçüncü Tarik: Taberânî de el-Keşşi’den bunu rivâyet etmiştir. Onun rivâyetinde şu ifâdeler de vardır. “İmran İbn-i Husayn’i Ali’ye keskin bakışlarla bakarken gördüm. Ona bu hususta söz söylenince şöyle dedi: Ben Rasûlullah’ı şöyle derken işittim: Ali’ye bakmak ibadettir.
Bu, hasen bir rivâyettir. Zehebî el-Mizan’da, İmran İbn-i Halid’i zikretti ve şöyle dedi: Atalarında “Ali’ye bakmak ibadettir” hadisini rivâyet etti. Bu haberi O’ndan Yakup el-Fesevi rivâyet etti. Bu, benim tenkidime göre batıldır. Hâfız Alâî, Zehebî’nin şu değerlendirmesini tenkit ederek bu hadisin batıl olduğuna hükmetmek hak olmaktan çok uzaktır. Fakat Hatib’in de dediği gibi hadis “ğarib”dir. (Alâî’nin sözü bitti.)
Bir hadis hem garîp hem sahih olabilir. Nitekim sahih hadislerin çoğu ğariptir. Bununla beraber şu hadisin ğarip oluşu da kabul edilecek bir şey değildir. Ğarip oluşundan isnadının ğaripliğini kasdetmiyorlar, manasının ğaripliğini kastediyorlar. Çünkü Ali’ye bakmanın ibadet olmasını anlamadılar. Manasını kafalarında canlandıramadılar. Bu ma’nadan uzak olduklarında onu ğarip buldular. “İmran hakkında Zehebî’nin cerh zikretmemesi yanında, O, bu hadisi rivâyet etmekte, O’na mütâbaat edilmiş başkası tarafından uyulmuştur.
O halde İmran hadisinin her iki tariki de ayrı ayrı olarak sahihtir. Ya bir arada olarak düşünülürlerse ne olur?
Muhaddislerin İmâm Hâfız Ebu’l Ferec İbnü’l-Cevzî, de Telbisü İblis isimli eserinde kendi isnadıyla Abdullah İbn-i Abbas (r.anhüma’dan) şöyle dediğini rivâyet etti: Ehli Sünnet’ten Sünnet’e çağıran ve bid’atten kaçındırmakta olan bir adama bakmak ibadettir.[29]
عن ابى هريرة رضى الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: خمس من العبادة قلة الطعام والقعود فى المساجد والنظر الى الكعبة والنظر فى المصحف من غير ان يقرأه والنظر فى وجه العالم.
Ebû Hureyre (Radiyallahu Anh)’tan rivâyet göre, Resûlüllah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)şöyle buyurmuştur:
“Beş şey ibadettendir; az yemek, camilerde oturmak, Kâbe’ye bakmak, okumadan da olsa mushafa bakmak, âlimin yüzüne bakmak.” [30]
والنظر فى واجه العالم“Ve’n-nazaru fî vechi’l-âlimi/ âlimin yüzüne nazar etmek” ifâdesine dikkatle bir bakalım. Dilde نظرdüşünerek, tefekkür ederek (ibretle) bakmak ma’nasına gelir.[31]
Kafasının gözüyle bakmak fırsatını kaçıran, kalbinin gözüyle de baksa fena mı olur?
Mühim bir süal: Burada, şeyhin ruhaniyeti nereden ve nasıl geliyor da mürid onu karşısına alıyor? Bu şekilde bir soru sorulacak olursa…
Deriz ki; Hadiste şöyle buyurulmuştur:
عن عائشة رضى الله عنها قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: "الارواح جود مجندة فما تعارف منها ائتلف وما تناكر منها اختلف.
Âişe(Radiyallahu Anhâ) validemizden rivâyete göre: Resûlüllah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem): “Ruhlar toplu ordulardır. Onlardan (ezelde, Allah yolunda) birbiriyle tanışanlar i’tilâf eder (anlaşır, Allah uğrunda), tanışmayanlar ise ihtilaf eder (dünyada zıtlaşırlar.)” buyurdu. [32]
عن عبد الله بن عمرو بن العاص رضى الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: "ان ارواح المؤمنين لتلتقيان على مسيرة يوم وليلة ومارأى واحد منهما صاحبه.
Abdullah İbn Amr İbn Âs (Radiyallahu Anh)’tan rivâyet edilen bir hadis-i şerifte Resûl-ü Ekrem (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) Efendimiz şöyle buyurmuştur:
“Muhakkak ki mü’minlerin ruhları, daha sahip(ler)i (birbiri)ni görmeden, bir gün ve gecelik yol mesafesinde karşılaşırlar.” [33]
Abdullah İbn Abbas, Kur’ân’ın (Yusuf aleyhi’s-selâm) şâyet Rabbinin bürhanını görmeseydi [34] âyetin tefsirinde şöyle dedi: Yakup Aleyhisselâm O’na bir şekle büründü ve göğsüne vurdu da, şehvet parmak uçlarından çıktı.[35]
Yakup (Aleyhi’s-selâm)’ın Yusuf (Aleyhi’s-selâm)’a çok uzaklardan bir şekle bürünmesi ve görünmesi rivâyeti, Hâkim, Zehebî, Suyûtî ve diğer büyük hadis hâfızlarınca sahih bulunmuştur. Bizim için bu yeterlidir.
عن عمابرة خزيمة بن ثابت عن ابيه رضى الله عنه انه رأى فى المنام كأنه سجد على جبين رسول الله صلى الله عليه وسلم وذكر ذلك لرسول الله صلى الله عليه وسلم فقال: ان رسول الله صلى الله عليه وسلم قال: الروح يلقى الروح، فاقنع رسول الله صلى الله عليه وسلم رأسه ثم امره فسجد من خلفه على جبين رسول الله صلى الله عليه وسلم.
Imare İbn Huzeyme İbn Sabit (Radiyallahu Anh)şöyle anlatıyor: Babam Huzeyme bir kere rüyasında sanki Resûlüllah’ın(Sallallahu Aleyhi ve Sellem) alnı üzerine secde ettiğini görmüş, bunu Resûlüllah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’e anlatmıştı. Bunun üzerine Resûlüllah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem): “Ruh ruha kavuşur.” buyurmak sûretiyle mübarek başını eğerek ona rüyada gördüğü gibi yapmasını emretti. Babam da arka tarafından Resûlüllah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’in alnı üzerine secde yaptı.[36]
Rü’ya gördüğümüzde rü’yadayken görüştüğümüz kişinin çoğunlukla bundan haberi olmaz. Şüphesiz ruhlarımız buluşup görüştü ama başka şey veya şeylerle meşgul olduğu belki ruhunun bir aksi yani yansımasından ibadet olan rûhaniyet ile görüştüğünden haberi yoktur. Böylece her yönüyle sizin ruhunuz onun ruhu ile görüşmüşler ama onun ruhunun yansıması olan rûhaniyetiyle. zira bir kişiyi bir anda bir çok kişi rü’yada görebilir, hatta aynı anda bir çok kişi kendisini rü’yada görmeyen bir başka kişiyi görmüş olabilir. Bunlar ruhların buluşmasıdır. Ancak ya vâsıtasız, yahut ruhaniyet vâsıtasıyla. Bu, nasıl ki rüyada böyle ise, uyanıkken de böyledir. Birisine telefon açtığınızda, onun size, şu anda seni düşünüyordum yahut şu anda sana telefon etmek üzere ahizeye elimi uzatıyordum dediği olmuştur. Sizi bilmem ama bu benim başıma çok geldi. Bunlar sıradan insanlar için olabilecek şeyler. Velilerin ki bazen kerâmet icabı, harikulâde biçimde olabilir.
[1] Râbıta bölümünün bir kısmı Hüseyin Avni Hoca Efendinin Guraba dergisinin 4-5. sayısındaki yazılarından alıntı yapılmıştır.
[2] Hüsnü’t-Tefehhüm ve’d-Derk li mes’eleti’t-Terk, s. 25, hulâsa.
[3] Müslim, İlm 15 “Zekat” 69, Tayâlisî, el-Müsned, s. 92 h. No: 670, Humeydî, el-Müsned, c. II, s. 353 h. No: 805, Ahmed b. Hanbel, c. 4 s. 360-361
[4] (Buhârî, Terâvîh namazı(2010)
[5] (önceki Hadisin kendisi (Ebû Dâvûd ve Tirmizi hadisi)
[6] (Ahmet İbn-i Hanbel (5/382) Tirmizi, Menakıp(3662,3805) İbn Mâce (97)
[7] (En-Nihaye fi Ğaribi’l –Hadis1/106, 1/107)
[8] İmam Nevevî, Tehzîbu’l-Esmâ ve’l-Luğât, 3/22-23.
[9] Ğumari’nin ismi geçen risalesinden hulasa
[10] İmâm Rabbânî, Mektûbât:1/159-160, 186.Mektup
[11] Bu bid’at hususunda Allame Leknevi’nin, İkâmetü’l-Hucceh isimli kıymetli bir risalesi vardır.
[12] İman farzları birincisidir.
[13] Küfür ile şirk de harama dahil olup haramların başındadırlar.
[14] (Taberânî, İbn-i Merdûye Ebû Nuaym, Hilye, Zıya el-Makdisi Âişe (r.anha)dan ed-Dürrü’l-Mensûr:2/588
[15] Beyhakî, Enes’ten Azizi bu rivâyetin isnâdı hasendir, dedi: 3/360 (Ebû Dâvûd et-Tayâlisî (670), Ahmed bin Hanbel (4/357-358-359), İbn Ebi Şeybe (3/109-110), Müslim, Zekat (1/1017), Tirmizî, 2675, Tahavî, Müşkil (243), İbnü Hıbbân (3308). Müslimin şartına göre sahih ve bir çokları Şuayb el-Arnavut el-İhsan tahkiki (8/101-102)
[16] (Bezzâr ve Hâkim Ebu’d-Derda’dan merfu olarak. Hâkim’in isnadı sahihtir. Bezzar da isnadı sahihtir dediler. Benzerlerini, Ebû Dâvûd (3800) Tirmizî (1726) İbn Mâce (3367) Taberânî (es-Sağır:1111 el-Kebir:6124,6159, Darekutni (4/298), Beyhakî 10:12 ve diğerleri merfu ve mevkûf bir çok yolla rivâyet etmişlerdir.) Geniş bilgi ve tahliller için İbn-i Recep el-Hanbelî’nin Câmiu’l-Ulum ve’l-Hikem’ine bakılabilir. 2/150-173, Müessesetü’r-Risâle, 1412
[17] Buhârî, Bedü’l-Vahy: 1, No: 1, 1/3, Müslim, İmare: 45, No: 1907, 3/1515
[18] Nablusi, El-Hadika: 2/366-385, Seyyid Ahmet El-Hamevi Ğemzu Uyuni’l-Besâir Şerhu Kitabi’l-Eşbahve’n-Nezâir:1/78
[19] Hâkim, el-Müstedrek, no: 4465, 3/83, Ebû Dâvûd et-Tayâlesî, sh: 33, Ahmed İbn Hanbel, Müsned, No: 3600, 2/16
[20] Munâvî, Fevzü’l-Kadîr. 111 467-468
[21] Ahmed b. Hanbel, Müsned (H:17921) Abdurrahman b. Ğanem (r.anh)’dan Hadisin isnadı, Heysemî (6/93) ve Münzirî’ye 3/499 göre hasendir. Müsnedi Ahmed dip notu: 14/31, (Dârul-Hadis Kahire)
[22] Ahmed İbn-i Hanbel, İbn Mâce (H:4119, Dârul-Marife), Esma Binti Yezid (r.anha’dan) Müsned Darul-Hadis Kahire) H:27471, İsnadı Hasendir. Müsned-i Ahmed, 18/598.
[23] (Hâkim-i Tirmizi, İbnAmr (r.anhüma’dan), Kenzül- Ummal:1/419, H:1787
[24] (Hâkim-i Tirmizi, İbn Abbas (r.anh’den), Aynı yer H:1783
[25] (Hâkim-i Tirmizi, Enes (r.anh’den) Aynı yer H:1784
[26] Hâkim , el- Müstedrek, sahihtir: 3/141
[27] Hâkim, el-Müstedrek, No: 4683, 82, 81, 3/153. Taberânî, el-Mu’cemü’l-Kebîr, No: 207, 18/109.
[28] Şu halde Zehebî “Ali’ye bakmak ibadettir” rivâyetinin uydurma olduğunu iddia ettiyse de, Şahidi olan “Ali’nin yüzüne bakmak ibadettir” rivâyetinin sahih olduğunu itiraf ediyor.
[29] İbnü’l Cevzî, Telbisü İblis:16
[30] Deylemi, Müsned-i Firdevs, 2/190, no: 2969. Suyûtî, el-Fethu’l-Kebîr, no: 6097, 1/566. Ebû Hureyre (r.anh’den), zayıf bir senetle, bu hadisin senedi zayıf ise de, önceki sahih rivâyetleri takviye için getirilmiştir. Dolayısıyla şu zayıflığın, zayıflı hiçbir şekilde delil kabul etmeyenlere göre de burada zararı olmaz. Zira mücerred takviye içindir.
[31] Nazar, bir nesneye bakıp düşünmektir.
[32] Buhârî, Enbiya: 3, no: 3158, 3/1213. Müslim, Birr: 49, no: 2638, 4/2031.
[33] Ahmed İbn Hanbel, Müsned, no: 7068, Buhârî, el-Edebü’l-Müfred, no: 263, sh: 89.
[34] Yusuf Suresi: 24
[35] Hâkim, el-Müstedrek. Hâkim, “Bu rivâyet, Buhârî ve Müslim şartlarına göre sahihtir” dedi. Zehebî de Müstedrek telhisinde Hâkim’i tasdik etti.
[36] İbn Ebî Şeybe, Musannef, İman: 18, 7/243. Ahmed İbn Hanbel, Müsned, no: 21923, 21937, 21943, 21944, 8/201. Nesâî, es-Sünenü’l-Kübrâ, Tabir: 5, no: 7631, 4/384. KAYNAK SELEFİLER VE TASAVVUFÇULARIN GÖRÜŞLERİ
İddiâ: “Râbıta ya adettir veya değildir. Değilse, ondan ecir beklemek en azından boşuna olur. İbadet ise, neden Rasûlüllah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) ve ashâbı zamanında yok idi de sonra icad edildi. Öyleyse, dinde olmayan bir ibadeti uydurmak, teşri olmakla küfür, haram bid’at olmaz mı?
Bid’at ne demektir? Hükmü nedir?[1]
Feyyûmi el-Misbah’da şöyle dedi: Allah (Celle Celalühü) mahlûkatı ibdâ’ etmekle ibdâ’ etti, onları modelsiz olarak yarattı demektir. Ebda’tü ve Ebda’tühü onun çıkardım ve ihdâs ettim, demektir. Bu mana’dan olarak muhâlif hale bid’at denilmiştir. Bidat ibtida’dan isimdir. Nasıl ki, rıf’at (yükseklik) irtifa’dan ise, sonra bulunan (bid’atın) dinde noksanlık ve yahut fazlalık olan şeylerde kullanılması galip oldu. Lakin kimi zaman bir kısmı mekruh olmaz ve mübah bid’at olarak isimlendirilir. Feyyümi’nin sözü bitti.
Rasûlullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) Efendimiz veya ashabının yapmadığını yapmanın hükmü nedir? Terk, yani bir şeyin Efendimiz (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) ile ashâbı tarafından yapılmamış olması onun haram olduğuna veya câiz olamdığına delilmidir? İddia edildiği gibi, râbıta onlar tarafından yapılmadıysa, ona ne hüküm verilecektir? Terk, yapmama işi demektir. Bu yüzden şu husus, usul-î Fıkh’ın Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) efendimizin fiilleri bahsiyle alakalıdır.
Hâfız Ğumârî şöyle diyor: Yalnız başına terk, kendisiyle beraber, terk edilenin yasaklanan bir şey olduğuna dâir bir nass bulunmadıkça, onun (terk edilen şeyin) haramlığına delâlet etmez. Aksine o işin en fazla, meşru olduğunu gösterir. O terk edilen (yapılmayan) işin mahsurlu oluşu ise tek başına terkten anlaşılmaz.
Selef’in bir şeyi terk etmesi, yani yapmaması da o işin mahzurlu (yasaklanmış) olduğunu göstermez.
İmâm Şâfii şöyle dedi: Şeriat’tan dayanağı olan hiçbir şey, selef onu yapmasa bile bid’at değildir. (Ğumâri’den nakiller bitti.)[2]
Şu hususta mezheplerde değişik görüşler olduğu farz ve isbat edilse bile, böyle bir ictihâdî genişliğe rağmen, kimse Râbıta’ya küfürdür, diyemez.
من سن فى الاسلام سنة حسنة فعمل بها بعده كتب له مثل اجر من عمل بها، ولا ينقص من اجورهم شيئ ومن سن فى الاسلام سنة سيئة فعمل بها بعده كتب عليه مثل وزر من عمل بها ولا ينقص من اوزارهم شيئ
“Kim İslâm’da iyi bir çığır açar da, kendinden sonrakiler onunla amel ederlerse, onunla amel edenlerin sevaplarının aynısı, o çığırı açan kimseye yazılır ve öbürlerinin sevaplarından da hiçbir şey eksiltilmez. Kim de İslâm’da kötü bir çığır açar da kendinden sonrakiler onunla amel ederlerse, onunla amel edenlerin günahlarının aynısı, o kötü çığırı açan kimseye yazılır ve öbürlerinin günahlarından hiçbir şey eksiltilmez.” [3]
Bu, Allah (Celle Celalühü) ve Rasûlü (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) efendimizin emri zıddına olduğu zamandır. Hz.Ömer (Radıyallahu Anh)’ın bu ne güzel bir bid’attir [4] sözü bu türdendir. Bu (terâvîh namazın topluca kılınması) hayırlı fiillerden olunca ve methedilen fiillere dâhil bulununca, onu bid’at diye isimlendirip, methetmiştir. Çünkü Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) onu bu şekliyle onlara sünnet kılmamıştır. Onu bazı gecelerde kılmış sonrada terk etmiş, ona devam etmemiş, onun için insanları toplamamıştır. Hz. Ebû Bekir (Radıyallahu Anh) zamanında da yoktu. Sadece Hz. Ömer (Radıyallahu Anh) insanları onun için topladı ve ona teşvik etti. Bu yüzden ona bid’at ismini verdi. Hâlbuki o, gerçekte sünnettir. Çünkü (Aleyhi’ssalatü ve’s-selâm) Efendimiz:
“Sünnetime ve benden sonraki raşid halifelerin sünnetine yapışınız[5] ve benden sonra iki kişiye Ebû Bekir ve Ömer’e uyunuz” buyurdu.[6] Diğer “Her icad edilen bid’attır”, hadisi bu te’vile hamledilir. Sadece şunu murad etmektedir; Şeriatın asıllarına ters düşen, sünnete uymayan şeyler.[7](İbnü’l Esir’in sözleri burada son buldu.)
“İftira atan cennete giremez”
“Sıla-i Rahmi kesen ve ana babaya itaat etmeyen cennete giremez” hadis-i şerifleri de aynı şekilde değerlendirilmelidir.
Ulema, bu hadisleri izah ederken şu açıklamalarda bulunurlar: “Buradaki cennete giremez” ifâdelerinin manaları, “böyle yapan kimse ilk olarak cennete giremez” ya da “bunu helal görerek yapan kimse cennete giremez” şeklinde anlaşılmalıdır.
Her halükarda ulema, bu hadislerin zâhirinden anlaşıldığı şekliyle değil, te’vil ederek anlamışlardır. Bid’atlerin sapkınlık olduğunu ifâde eden hadisi şerif de diğer benzerleri gibi bu şekilde te’vil edilmiştir. Zira hadislerin geneli ve Sahâbeyi kiram’ın tatbikatları, burada bid’atten maksadın, şeriatte asli bir temele istinat etmeyen “bid’ati seyyie” olduğunu açıkça götermektedir.
Bu hadisin böyle anlaşılması gerektiğini Peygamber Efendimiz (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şu ifâdeleriyle kendisi göstermiştir:
“Kim güzel bir yol ihdas eder ise, bu yolun ve onunla amel eden herkesin sevabı o kimseye de yazılır.”
Nebî (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) mübahların tamamını işlememiştir. Hatta kendisi işlediği zaman ümmetine farz olması yahut meşakkatli hale gelmesi korkusuyla bazı mendupları kasten terk etmiştir. O yüzden kim Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’in bir şeyi yapmadı davasıyla bir şeyin haramlığını iddia ederse, hakkında delil bulunmayan bir şey iddia etti demektir.
Bida’atle murad edilen Şeriatın kendisine delalet edeceği aslı bulunmayan şeyler türünden yapılan icadlardır. Şeriat’tan kendisine delalet edecek bir aslı bulunan şeyler ise, lugat olarak her ne kadar bid’at ise de şeriat’ça bid’at değildir.
Nevevî şöyle demiştir: Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’in her bir bid’at sapıklıktır sözü sınırlandırılmış bir umûmî hükümdür. Kastedilen bid’atların çoğunluğudur. Lugat âlimleri demişlerdir ki: Bid’at demek geçmiş misali olmadan yapılan her bir iştir. Âlimler bid’atın beş kısım olduğunu söylemiştir: Vacip, mendub, haram, mekruh ve mübah. Vacip olan bid’atlerden birisi kelam âlimlerinin mulhid ve bid’atçılara karşı delilleri dizmeleri ve benzeri şeylerdir. Mendub olan bid’atlerden biri de ilim kitaplarını yazmak, medreseleri, tekkeleri ve başka şeyleri bina etmektir. Mübah olan bid’atlerden biri de değişik yemekler ve benzeri şeylerde genişliktir. Haram ve mekruh olan bid’atler ise açıktır. Bu anlattığım bilinirse hadisin aslında manası genel olan sınırları (başka deliller yüzünden) daraltılan bir hadis olduğu bilir. Gelen buna benzer sair hadislerde böyledir. Ömer (Radıyallahu Anh)’ın ne güzel bid’at sözü de bunu teyid etmektedir.
İmâm Nevevî, Tehzibu’l-Esmâ ve’l-Lügat isimli eserinde şöyle demiştir: Şeriat’ta bid’at, Rasûlullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) zamanında bulunmayan bir şeyin sonradan ihdas edilmesi demektir ki, güzel ve çirkin olarak ikiye ayrılmaktadır. Abdülaziz b. Abdisselâm el-Kavâid isimli kitabının sonunda şöyle demiştir: Bid’at, vacip, haram, mendup, mekruh ve mübaha ayrılmaktadır. Bundaki yol şeriatın kaidelerine ahzedilmesidir. Eğer vaciplik kâidesine dâhil oluyorsa, vaciptir. (Abdülaziz b. Abdisselâm’ın sözü bitti.)
İmâm Beyhakî, Menâkıbu’ş-Şafî’de isnadıyla İmâm Şafî’den şöyle dediğini rivâyet etti. Sonradan icad edilen işler iki kısımdır: Birincisi bir âyete veya bir hadise yahut bir esere yahut da bir icmaâ ters düşmeyen şeylerdir. Bunun hakkında âlimlerden hiç birinin muhâlif görüşü yoktur. Bu kınanmayan, sonradan icat edilen şeydir. Ömer radıyallahu anhu “Terâvîh namazı için bu ne güzel bir bid’attır” derken, “önceden mevcut olmayan, olduğu zamanda kendinde geçmişi inkar bulunmayan bir icat olduğunu kastetmektedir. Bu, Şafî’nin Allah (Celle Celâlühü) ondan razı olsun sözünün sonudur. (Nevevî’’nin sözü bitti.) [8]
İmâm Şafî şöyle demiştir: Şeriattan dayanağı olan her bir şey, selef onu yapmasada bid’at değildir. Zira selefin onunla amel etmeyi terk etmesi bazen o anda kendileri için mevcut olan bir mazeret sebebiyle yahut ondan daha üstün bir şey sebebiyle yahut da onun bilgisi tamamına ulaşmaması sebebiyle olmuş olabilir. (Şafî’nin sözü bitti)
Bu hadis (ve buna benzer hadisler) bid’atın hasene ve seyyie diye ikiye ayrıldığını açıkça ifâde etmektedir. Hasene şahsı bakımından bid’at ise de nev’i/türü bakımından, şer’i bir kâide veya bir âyet yahut hadisin geneli altına girmesi sebebiyle meşrû’dur. İşte bundan dolayı hasene diye isimlendirilmiştir. Ve ecri o çığırı açan üzerinde öldükten sonra devam eder. Seyyie de şeriatın kaidelerine muhâlif olandır. Kınanan sünnet ve sapık olan bid’atta budur.[9](Ğumariden nakiller bitti.)
Mühim bir sual: Râbıta inkârcıları bize sorsalar: Ey Râbıta’yı kabul eden Nakşî Tarikatı mensupları! Yukarıdaki nakillerinizden bid’atın hasene/güzel ve seyyie/kötü diye ikiye ayrıldığı görülmektedir. Hâlbuki Râbıta’yı kabul edip onunla emel eden sizlerin imâmlarınızın en büyüklerinden olan İmâm Rabbânî, bunu kabul etmemektedir: Bid’atin hepsi kötüdür, güzeli olmaz demektedir;[10] buna ne dersiniz?
Cevap: Bid’atin, hasenesi/güzeli olmaz; Hepsi seyyiedir/kötüdür diyenler şer’i ıstılahı kastediyorlar; lügat ma’nasındaki bid’ati kastetmiyorlar. Bid’atin güzeli de vardır diyenler Şer’i ıstılahı kastetmeyip lügat ma’nâsını murad ediyorlar. Yani her iki guruba göre bid’atı hasene Şer’i manada bidd’at değildir. İmâm Rabbânî Şer’i ıstılahı esas alarak şeriat’ı ve Sünnet’in temel esaslarına uyan ama şeklen sonradan ortaya çıkan bir şeye bid’at demez. Diğerleri de şeklen sonra ortaya çıkmasından dolayı lügat manasıyla bid’at, şeriat esasına dayandığından dolayı hasene demişlerdir. Kısacası hilaf/anlaşmazlık lâfzîdir, manevi değildir. Esasta hepsi bir kapıya çıkmaktadır.[11]
Râbıta’ya şer’i ma’nâda bid’at denemez. Çünkü Kur’ân ve Sünnet’e uymayan bir yanı bulunmadığı gibi, onlarla emredilen zikrin vesilesi olmanın yanında, şer’i delillerden bir nicesinin umûmu/geneli kapsamı çerçevesinde düşünülebilecekleri çok açık ve esaslı dayanakları vardır.
Râbıta’nın Şer’î Delilleri
Kimi iyi maksatlı âlim ve fâzıl kardeşlerimiz de Râbıta’ya Kur’ândan ve sünnet’den delil aramanın boşuna olduğu meâlinde sözler sarf ederken, ibaresi veya mantûku ile râbıta’ya delalet eden delilleri kastediyorlarsa davaları belki kabul görebilir. Hiç kimse mantûkuyla ibaresiyle olan bir delili bulunduğunu iddia etmemiştir. Yok, eğer, işâreti, delaleti veya iktizası veya kıyas yolu ile vasıtalı olarak Râbıtayı gösteren âyetler ve hadislerin bulunmadığını söylüyorlarsa, bu iddiâ katiyen batıldır. Nitekim esâsen açık olan bu batıl oluş getireceğimiz deliller ile daha da açıklık kazanacaktır. Geride geçen Usûl-i Fıkıh kâidesinin delilleri olan deliller de umûmât olarak Râbıta’nın meşruluğunun delilleridir. Nitekim müçtehitlerimizin, birçok fıkhi meseleye dâir getirdikleri sem’i delillerin ekserisi umûmât olmaları haysiyetiyledir.
Râbıta’nın Kur’ân’dan Delilleri
Şurada inşâellah, Râbıtayı da içine alacak geniş mânalı iki âyet getireceğiz.
Birinci Âyet: “Ona (yaklaşmaya ve varmaya) vesile arayınız.(Maide: 35)
Âyette hâslık veya tahsis, yani belli bir tahdid sınırlandırma yok. O halde aranılabilecek vesileler, hükümleri Farz, [12] Vacip, Sünnet, Müstehap, Mendup ve Mübah olan vesileler olabilir. Öte yanda Mekruh ve Haram [13] vesileler dahi varsa da, Kitab, Sünnet, İcmâ veya Kıyasla sâbit olan mekruh ve haram vesileler (vâsıtalar) ile Allah’a yaklaşılamaz.
Kitab, Sünnet, İcmâ ve Kıyasla sâbit olan farz, vacip, sünnet, müstehab, mendub ve bir kısım mübah vesileler aranması bu âyet içine girer. Hakkında lehte ve aleyhte delil bulunmayan mubahlarda, ameller sadece niyetlerledir ve kişi için niyet ettiği vardır hadisi gereğince, kimi zaman mendub veya müstehab olurlar.
Yani farz, vacip, sünnet, müstehab ve mendub vesileler yanında, mubah vesileleri niyetlerimiz ile Allah’a yaklaşmaya sebep yapabiliriz. Bunların sınır ve sayısı olmaz. Yerine göre yalnız yaşamak… Şartlarına uyan uzlet… şer’î ölçüler içersinde kırlarda gezinmek… Kuvvetten düşmeyecek derecede az yemek… Mübah nimetlerden şükretmek için yemek, hesabından kurtulmak için mubah nimetlerden uzaklaşmak… Riyasız ve kibirsiz olarak nuranilik kazanmak ve hikmet elde etmek için mubah sözleri sarf etmemek vb…
Hâsılı ibadetlerinize vasıtalı vasıtasız yardımı olacak her mübah araç, bu haysiyetlerle meşru vesilelerdendir. Dolayısıyla bunun neresi Râbıta delili? diyenler bunu biraz düşünmeleri gerek.
İkinci Âyet: “Kim Allah’a ve Rasûlüne itaat ederse, onlar Allah’ın nimetlendirdiği nebiler, sıddıklar, şehitler ve sâlihlerle beraberdirler. Onlarda arkadaşlıkları (kendileriyle arkadaş olamak) ne güzel kişilerdir.(Nisâ: 69)
Taberânî (ö.360/971) zararsız bir isnatla, Hz. Âişe(r.anha)’dan rivâyet etti. Ashab’tan bir adam Rasûlullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’e geldi ve “Ya Rasûlullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şüphesiz ki sen bana, elbette canımdan da daha sevgilisin; şüphe yok ki sen bana elbette çocuklarımdan daha sevgilisin; ve şüphe yok ki ben, elbette evde oluyor ve seni hatırlıyorum da sabredemiyorum; ta ki geliyorum da sana bakıyorum. Ölümümü ve ölümünü hatırladığımda anladım ki sen cennete girdiğinde nebilerle beraber (yüksek mertebelere) yükseltileceksin ve ben de cennete girdiğimde seni göremeyeceğimden korktum.” Nebi (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) bir cevap vermedi. Nihâyet Cibril (Aleyhi’s-selâm) ona bu âyeti indirdi.[14]
Bir kâideyi hatırlayalım:
Bir âyetin sebeb-i nüzulunun hâss olması lafzının ma’nasının umumi oluşuna mani olmadığı ehl-i hakk olan ehl-i sünnetin Kur’ânı Kerîm’i anlamadaki temel kaidelerindendir. Evet iniş sebebi, mukteza-i hâlin bilinmesinde çok mühim olduğundan, âyetin anlaşılmasında büyük bir yardımcı olur. Ancak âyetin manası her zaman onunla sınırlı değildir.
Buna göre âyet, Allah (Celle Celalühü)’e ve Rasulüllah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’e itaat edenlerin (âhirette nebilerle beraber olacağını haber verdiği gibi, dünyada da beraber olacağına, olması icap ettiğini dahi haber vermiş veya talep etmiş olabilir. İtaat ölçüsünde onlarla beraber olacaklarını haber veriyor, bir nisbette beraber olmalarını istiyor olabilir. Hâsılı; ihbârî olan bu cümle ile, inşâî manada ifâde edilmiş de olabilir. Yani onlarla beraber olsunların en güçlü anlatış biçimlerinden biriyle.
Râbıtanın Hadislerden Delilleri:
Burada konuyla ilgili değişik mertebelerde alakalı hadisleri getireceğiz. Bunlar umumlarıyla râbıtayı da içine almaktadır.
من سن سنة حسنة كان له اجرها واجر من عمل بها الى يوم القيامة
“Kim İslâm’da güzel bir sünnet yaparsa/bir yol açarsa, onun için o yolun ecri ve kendinden sonra onunla amel edecek olanların ecri vardır.” [15]
Güzel bir sünnet icad etmek, yani güzel bir yol veya çığır açmak elbette mübahlar çerçevesinde düşünülebilir. Yoksa Rasulüllah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) ve Ashabının yolu zaten açılmıştı. O yolu yeniden açmak düşünülemez. Haram veya mekruh sahada da zaten güzel bir yol açılamaz. O halde bu ancak mübahlar ve ruhsatlar sahasında olabilir.
Râbıtanın hiçbir delili olmasa bile, onu inkâr edenler ve şirk görenler, yasaklığına dair geçerli ve yeterli bir delil bulup getirmedikçe, tecrübelerle birçok hayırlara vasıta ve sebep olduğundan onun şu hadisin umumunun delaletiyle güzel bir amel olduğunu kabul etmeleri gerek tabiî ki sünneti inkar etmiyorlarsa. Hâsılı, şu hadis, açılan güzel yeni bir çığırın sevap getiren bir amel, yani ibadet olduğunu açık bir biçimde göstermektedir.
Rasulüllah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyuruyor:
Allah (Celle Celalühü) Kitab’ında neyi helal yaptıysa, o helaldir. Neyi haram yaptıysa o haramdır. Ne hakkında da sustu ise, o affedilmiş bir şeydir (mübahtır). O halde Allah (Celle Celalühü)’den âfiyetini kabul ediniz. Zira Allah (Celle Celalühü) hiçbir şeyi unutmaz. Sonra Rabbin unutan değildir (unutmaz) (Meryem, 64) âyetini okudu.[16]
عن عمر بن الخطاب رضى الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: "انما الاعمال بالنيات وانما لكل امرئ ما نوى"
Ömer İbn Hattab (Radiyallahu Anh)’dan rivâyete göre, Resûlüllah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) Efendimiz şöyle buyurmuştur:
“Ameller(in kabulü ve sevabı) ancak niyetlere göredir ve herkes için ancak niyet ettiği vardır.” [17]
İmâm Birgivi, Tarikat-ı Muhammediyye’sinde ve Hamevi, Eşbah Şerhi’nde, şöyle diyorlar: Mübahlarla taatler için kuvvetlenmek yahut onlara ulaşılmak kastedilirse ibadet olurlar. Yemek, uyumak, mal kazanmak ve (helal yollardan) cima etmek/cinsi ilişkide bulunmak gibi.[18]
عن عبد الله بن مسعود رضى الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: "ما رأى المسلمون حسنا فهو عند الله حسن، وما رآه المسلمون سيئا فهو عند الله سيئ.
Abdullah İbn Mes’ud (Radiyallahu Anh)’dan rivâyet edilen bir hadis-i şerifte, Resûlüllah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem): “Müslümanların güzel gördükleri, Allah katında da güzeldir. Müslümanların kötü gördüğü, Allah indinde de kötüdür.” buyurmuştur.[19]
Bu hadis-i şeriflerin açık beyanıyla, bu ümmetin âlimlerinin ve velilerinin güzel gördükleri şeyler Allah indinde de makbuldür. Sahâbe-i Kiram’dan bu güne kadar gelen Allah dostlarının kabul etmiş olduğu râbıtayı inkar etmek, icmâ’a karşı gelmektir.
Mühim Bir Tenbih: Hakkında aleyhte delil bulunmayan mübah bir işi, Müslümanlar güzel gördükleri için bu Allah katında da güzeldir. En kamil, en nezih, en mütteki, en zâhid, en âbid ve en zâkir görse, mü’minler topluluğu, bir şeyi güzel görse, güzel bulsa? Şu hadis ve onun vadisindeki delillere istinaden fıkıhta Örf temeline dayanan nice hükümler vardır. Râbıtanın hiçbir delili olmasa bu hadis dahi yeterde artar bile.
Ameller (yapılan işler) dinimize göre ya iyi, ya kötü, yahut da mübahtır. Buna göre; İyi amelleri, iyi niyetler geçerli, sevap getiren, iyilikte dâim veya daha iyi, kötü niyetler ise ya az sevaplı, ya sevapsız, ya geçersiz yahut kötü, niyetsizlik, bizâtihi ameli geçersiz yapar. Namaz, oruç ve benzerleri gibi. Amelin şartı olan ameli, yani amelin amelini, sevapsız yapar. Abdest ve gusül gibi.
Kötü işleri, kötü niyetler ya kötülükte daim yahut daha kötü yapar. Kötü işleri, iyi niyet hiçbir zaman iyi yapmaz. Hatta bazen daha da kötü yapar. Meselâ sevap olsun diye günah işlemek gibi. Haramı ibadet maksadı ile yapmak küfürdür. İyi niyet, kötü işleri bazen de daha az kötü yapabilir. Domuz olduğunu zannederek adam öldürmenin günahı yoksa da diyet kul hakkı olduğu için vardır. Kötü işleri niyetsizlik bazen olduğu halde kötü bırakır, bazen de daha hafif kötü yapar.
Ne iyi, ne kötü, yani, mübah olan bir ameli, fiilen başka kötülüklere sebep olmamak şartıyla, iyi bir niyet, iyi ve sevap getiren, yapar. Mübah ama güzel ve kıymetli bir elbiseyi, üzerinde Allah’ın nimetinin eseri gözükmesi maksadıyla giymek, hesabından kurtulmak yahut bulunmayanları kıskandırmamak maksadıyla giymemek gibi. Kötü bir niyet de, kötü ve günah getiren bir amel yapar. Aynı elbiseyi, hava atmak ve böbürlenmek için giymek yahut zâhidlik ve âbidlik taslamak için giymemek gibi.
Gerçi i’tiraf etmeliyiz ki, mübahların kötü niyetlerle kötü olmaları ne kadar mümkün ve kolaysa, iyi niyetlerle iyi olmaları, o ölçüde zor, hatta bazen daha da zordur. Zira fiilen başka kötülüklere alet olmayacakları kolay tespit edilemeyeceğinden, iyi niyet silahını mübahlarda kullanmak çoğu zaman kâr getirmediği gibi, bazen yan zararlarda getirebilir. Bu silah ancak ilim sahiplerince kullanılabilir.
Şüphesiz ki, Allah (Celle Celalühü) günah kıldıklarının işlenmesini nasıl sevmez, çirkin bulursa, (iyi ve Salih maksadlarla işlenecek olan ve bazen azimetlere vardıracak olan) ruhsatlarında işlenmesini sever.
Bu ruhsatlar, naslarla bildirilmiş olabileceği gibi, nasların lehte ve aleyhte bir şey söylememesiyle de sabit olabilir. Hele, ibadetlere basamak ve merdiven yapıldıkları takdirde, ruhsatların mendup olacağını bilenler bilir. Mübahların iyi niyet ve maksatlarla ibadet haline geleceğini biraz önce âlimlerden öğrenmiştik. Ruhsatlar ise mübahlıktan aşağı düşmez öyleyse vesveseleri defedecek ve Allah (Celle Celalühü)’ün zikrine sebep olacak olan Râbıta da ruhsat bile olsa, Allah (Celle Celalühü)’ün dolayısıyla sevdiği bir mendup iş olmaktan aşağı değildir. El verir ki şu ruhsatlar netice bakımından Allah (Celle Celalühü)’ü unutturacak cinsten olmasın.
Râbıta mübahtır. Lakin vesvese ve gafletin giderilmesinde oluşturduğu tecrübe ile sâbittir. O niyetle bu mübah işi işliyor ve maksadımıza ulaşabiliyorsak, bu iş sevap olur. Bir çıkar da, putlara ibadet etmek, onları Allah (Celle Celalühü)’ye yaklaşmaya vesile etmektir. Bir kimseye yapılan Râbıta da Allah (Celle Celalühü)’e yaklaşmaya bir vesiledir. Öyleyse Râbıta da Râbıta yapılana bir ibadettir, gibi bir kıyas veya benzetme yaparsa… Bu, ikisi de yuvarlak teker gibidir, diye açlar tarafından ekmeği, tezeğe benzetmekten de öte bir şey olur.
Münâvî (ö.1032/1623) ise bu hadisin şerhinde Hâkim Tirmizî’den şu nakli yapar:
“Kendilerine bakıldığında sana Allah’ı hatırlatan kimseler öyle kimselerdirki onların üzerinde Allah tarafından verilmiş zâhirî bir görüntü vardır. Allah’ın nuru, kibriya ve heybeti, vakar unsü onları kaplamıştır. Bu durumda onlara bakan kimse Allah (Celle Celalühü)’ı hatırlar Çünkü, Onun melekût aleminin eser ve nurları vardır. Bunlar velilerin sıfatıdır. Kalp bu şeylerin madeni ve yerleştiği yerdir. Yüz, kalpte olanı (bir şekilde) çekip dışa yansıtır.
Kalpte Allah (Celle Celalühü)’ın marifet nuru ve İlahi emirlere itaat ziyâsı hakim olunca bu nur yüze etki eder, dışa yansır ve sen böyle bir yüze bakınca sana hayır ve takvayı hatırlatır. Bu da sende iyi hal ve ilme meyli artırır. Bunlar ise sıdk ve hakka sevk eder. Böylece sende istikamet oluşur. Kamil insanın yüzünde parlayan Allah’ın (Celle Celalühü) celal ve cemalinin azametini hatırlatır. Böyle bir nuru görmek insanı nakıs (ve rezil) işlerden alıkoyar.[20]
Nitekim Rasûlullah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) efendimiz buyurdular:
Allah’ın kullarının en hayırlıları o kimselerdir ki, görüldüklerinde Allah (Celle Celalühü) zikredilir.[21]
Size en hayırlılarınızı haber vereyim mi? Hayırlılarınız o kimselerdir ki, görüldüklerinde Allah (Celle Celalühü) zikredilir.[22]
Sizin en hayırlınız, görülmesi Allah (Celle Celalühü) zikrettiren (hatırlatan akla getiren) kimsedir.[23]
Velilerim o kimselerdir ki, görüldüklerinde Allah (Celle Celalühü) zikredilir.[24]
Enes (Radiyallahu Anh)’tan rivâyet edilen bir hadis-i şerifte, Resûlüllah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)şöyle buyurmaktadır:
عن انس رضى الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: "افضلكم الذين اذا رؤوا ذكر الله تعالى لرؤيتهم"
“En faziletli kimseleriniz o kimselerdir ki, onların görülmelerinden dolayı Allah (Celle Celalühü) hatırlanır.” [25]
Şu son dört hadisin isnadlarında zayıflık bulunsa bile toplamları itibariyle en azından Hasen li Gayrihi olurlar. Kaldı ki; aynı manadaki ilk iki hadis zaten hasen idiler. Dolayısıyla bir müşkil kalmamış oluyor.
Şurası akıllı ve insaflı herkesçe bilinebilecek bir şeydir ki, bir veliyi kafa gözüyle görmek, kişiye Allah’ı hatırlatıyorsa, gönül gözüyle yani hayali olarak görmesi de Allah (Celle Celalühü) zikrettirir. Hatta kafa gözüyle görememesini bununla telafi eder. Öyleyse şu yedi hadis, Râbıtanın zikre sebep ve vasıta olmasıyla, dolayısıyla bir zikir olduğunu göstermektedir.
Ali’ye (keremellahu vechehü ve radıyallahu anhu’ya) bakmak ibadettir.[26]
Bu hadis, sahih, hatta bazı âlimlerin mütevâtir tariflerine uyan mütevâtir bir hadistir. Hâkim bu hadisi İmran b. Husayn’den rivâyet ettikten sonra, bu Buhârî ve Müslim şartlarına göre isnâdı sahih bir hadistir. Abdullah İbn-i Mesud’an rivâyet edilen şahidleri de sahihtirler demiştir.
Hâkim’in sözünü ettiği şâhid iki tarikle yaptığı şu rivâyettir: Abdullah İbn Mes’ud (Radiyallahu Anh)’tan rivâyet edilen bir hadis-i şerifte Peygamberimiz (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) şöyle buyurmuştur:
عن عبد الله بن مسعود رضى الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: النظر الى وجه على عبادة.
“Ali’nin yüzüne bakmak ibadettir.” [27]
Zehebî’nin hiçbir sebep göstermeden “şu rivâyet uydurmadır; şahidi ise sahihtir”,[28] demesi bir hatadır. Kabul edilebilir ilmi bir delil göstermeliydi.
Hâfız Muhaddis Ahmed el-Ğumari bu rivâyet münasebetiyle kısaca şöyle diyor: Bu İmran hadisi’nin bir başka tarifi vardır; Birinci Tarik: Ebû Müslim el-Keşşi (kecci)nin isnadı… İkinci Tarik: İbnü’l-Âbar, şu rivâyeti Mu’cemu Ashabi’s-Sarfi’de el-Keşşî yoluyla bu şekilde isnad etti. Üçüncü Tarik: Taberânî de el-Keşşi’den bunu rivâyet etmiştir. Onun rivâyetinde şu ifâdeler de vardır. “İmran İbn-i Husayn’i Ali’ye keskin bakışlarla bakarken gördüm. Ona bu hususta söz söylenince şöyle dedi: Ben Rasûlullah’ı şöyle derken işittim: Ali’ye bakmak ibadettir.
Bu, hasen bir rivâyettir. Zehebî el-Mizan’da, İmran İbn-i Halid’i zikretti ve şöyle dedi: Atalarında “Ali’ye bakmak ibadettir” hadisini rivâyet etti. Bu haberi O’ndan Yakup el-Fesevi rivâyet etti. Bu, benim tenkidime göre batıldır. Hâfız Alâî, Zehebî’nin şu değerlendirmesini tenkit ederek bu hadisin batıl olduğuna hükmetmek hak olmaktan çok uzaktır. Fakat Hatib’in de dediği gibi hadis “ğarib”dir. (Alâî’nin sözü bitti.)
Bir hadis hem garîp hem sahih olabilir. Nitekim sahih hadislerin çoğu ğariptir. Bununla beraber şu hadisin ğarip oluşu da kabul edilecek bir şey değildir. Ğarip oluşundan isnadının ğaripliğini kasdetmiyorlar, manasının ğaripliğini kastediyorlar. Çünkü Ali’ye bakmanın ibadet olmasını anlamadılar. Manasını kafalarında canlandıramadılar. Bu ma’nadan uzak olduklarında onu ğarip buldular. “İmran hakkında Zehebî’nin cerh zikretmemesi yanında, O, bu hadisi rivâyet etmekte, O’na mütâbaat edilmiş başkası tarafından uyulmuştur.
O halde İmran hadisinin her iki tariki de ayrı ayrı olarak sahihtir. Ya bir arada olarak düşünülürlerse ne olur?
Muhaddislerin İmâm Hâfız Ebu’l Ferec İbnü’l-Cevzî, de Telbisü İblis isimli eserinde kendi isnadıyla Abdullah İbn-i Abbas (r.anhüma’dan) şöyle dediğini rivâyet etti: Ehli Sünnet’ten Sünnet’e çağıran ve bid’atten kaçındırmakta olan bir adama bakmak ibadettir.[29]
عن ابى هريرة رضى الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: خمس من العبادة قلة الطعام والقعود فى المساجد والنظر الى الكعبة والنظر فى المصحف من غير ان يقرأه والنظر فى وجه العالم.
Ebû Hureyre (Radiyallahu Anh)’tan rivâyet göre, Resûlüllah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)şöyle buyurmuştur:
“Beş şey ibadettendir; az yemek, camilerde oturmak, Kâbe’ye bakmak, okumadan da olsa mushafa bakmak, âlimin yüzüne bakmak.” [30]
والنظر فى واجه العالم“Ve’n-nazaru fî vechi’l-âlimi/ âlimin yüzüne nazar etmek” ifâdesine dikkatle bir bakalım. Dilde نظرdüşünerek, tefekkür ederek (ibretle) bakmak ma’nasına gelir.[31]
Kafasının gözüyle bakmak fırsatını kaçıran, kalbinin gözüyle de baksa fena mı olur?
Mühim bir süal: Burada, şeyhin ruhaniyeti nereden ve nasıl geliyor da mürid onu karşısına alıyor? Bu şekilde bir soru sorulacak olursa…
Deriz ki; Hadiste şöyle buyurulmuştur:
عن عائشة رضى الله عنها قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: "الارواح جود مجندة فما تعارف منها ائتلف وما تناكر منها اختلف.
Âişe(Radiyallahu Anhâ) validemizden rivâyete göre: Resûlüllah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem): “Ruhlar toplu ordulardır. Onlardan (ezelde, Allah yolunda) birbiriyle tanışanlar i’tilâf eder (anlaşır, Allah uğrunda), tanışmayanlar ise ihtilaf eder (dünyada zıtlaşırlar.)” buyurdu. [32]
عن عبد الله بن عمرو بن العاص رضى الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: "ان ارواح المؤمنين لتلتقيان على مسيرة يوم وليلة ومارأى واحد منهما صاحبه.
Abdullah İbn Amr İbn Âs (Radiyallahu Anh)’tan rivâyet edilen bir hadis-i şerifte Resûl-ü Ekrem (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) Efendimiz şöyle buyurmuştur:
“Muhakkak ki mü’minlerin ruhları, daha sahip(ler)i (birbiri)ni görmeden, bir gün ve gecelik yol mesafesinde karşılaşırlar.” [33]
Abdullah İbn Abbas, Kur’ân’ın (Yusuf aleyhi’s-selâm) şâyet Rabbinin bürhanını görmeseydi [34] âyetin tefsirinde şöyle dedi: Yakup Aleyhisselâm O’na bir şekle büründü ve göğsüne vurdu da, şehvet parmak uçlarından çıktı.[35]
Yakup (Aleyhi’s-selâm)’ın Yusuf (Aleyhi’s-selâm)’a çok uzaklardan bir şekle bürünmesi ve görünmesi rivâyeti, Hâkim, Zehebî, Suyûtî ve diğer büyük hadis hâfızlarınca sahih bulunmuştur. Bizim için bu yeterlidir.
عن عمابرة خزيمة بن ثابت عن ابيه رضى الله عنه انه رأى فى المنام كأنه سجد على جبين رسول الله صلى الله عليه وسلم وذكر ذلك لرسول الله صلى الله عليه وسلم فقال: ان رسول الله صلى الله عليه وسلم قال: الروح يلقى الروح، فاقنع رسول الله صلى الله عليه وسلم رأسه ثم امره فسجد من خلفه على جبين رسول الله صلى الله عليه وسلم.
Imare İbn Huzeyme İbn Sabit (Radiyallahu Anh)şöyle anlatıyor: Babam Huzeyme bir kere rüyasında sanki Resûlüllah’ın(Sallallahu Aleyhi ve Sellem) alnı üzerine secde ettiğini görmüş, bunu Resûlüllah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’e anlatmıştı. Bunun üzerine Resûlüllah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem): “Ruh ruha kavuşur.” buyurmak sûretiyle mübarek başını eğerek ona rüyada gördüğü gibi yapmasını emretti. Babam da arka tarafından Resûlüllah (Sallallahu Aleyhi ve Sellem)’in alnı üzerine secde yaptı.[36]
Rü’ya gördüğümüzde rü’yadayken görüştüğümüz kişinin çoğunlukla bundan haberi olmaz. Şüphesiz ruhlarımız buluşup görüştü ama başka şey veya şeylerle meşgul olduğu belki ruhunun bir aksi yani yansımasından ibadet olan rûhaniyet ile görüştüğünden haberi yoktur. Böylece her yönüyle sizin ruhunuz onun ruhu ile görüşmüşler ama onun ruhunun yansıması olan rûhaniyetiyle. zira bir kişiyi bir anda bir çok kişi rü’yada görebilir, hatta aynı anda bir çok kişi kendisini rü’yada görmeyen bir başka kişiyi görmüş olabilir. Bunlar ruhların buluşmasıdır. Ancak ya vâsıtasız, yahut ruhaniyet vâsıtasıyla. Bu, nasıl ki rüyada böyle ise, uyanıkken de böyledir. Birisine telefon açtığınızda, onun size, şu anda seni düşünüyordum yahut şu anda sana telefon etmek üzere ahizeye elimi uzatıyordum dediği olmuştur. Sizi bilmem ama bu benim başıma çok geldi. Bunlar sıradan insanlar için olabilecek şeyler. Velilerin ki bazen kerâmet icabı, harikulâde biçimde olabilir.
[1] Râbıta bölümünün bir kısmı Hüseyin Avni Hoca Efendinin Guraba dergisinin 4-5. sayısındaki yazılarından alıntı yapılmıştır.
[2] Hüsnü’t-Tefehhüm ve’d-Derk li mes’eleti’t-Terk, s. 25, hulâsa.
[3] Müslim, İlm 15 “Zekat” 69, Tayâlisî, el-Müsned, s. 92 h. No: 670, Humeydî, el-Müsned, c. II, s. 353 h. No: 805, Ahmed b. Hanbel, c. 4 s. 360-361
[4] (Buhârî, Terâvîh namazı(2010)
[5] (önceki Hadisin kendisi (Ebû Dâvûd ve Tirmizi hadisi)
[6] (Ahmet İbn-i Hanbel (5/382) Tirmizi, Menakıp(3662,3805) İbn Mâce (97)
[7] (En-Nihaye fi Ğaribi’l –Hadis1/106, 1/107)
[8] İmam Nevevî, Tehzîbu’l-Esmâ ve’l-Luğât, 3/22-23.
[9] Ğumari’nin ismi geçen risalesinden hulasa
[10] İmâm Rabbânî, Mektûbât:1/159-160, 186.Mektup
[11] Bu bid’at hususunda Allame Leknevi’nin, İkâmetü’l-Hucceh isimli kıymetli bir risalesi vardır.
[12] İman farzları birincisidir.
[13] Küfür ile şirk de harama dahil olup haramların başındadırlar.
[14] (Taberânî, İbn-i Merdûye Ebû Nuaym, Hilye, Zıya el-Makdisi Âişe (r.anha)dan ed-Dürrü’l-Mensûr:2/588
[15] Beyhakî, Enes’ten Azizi bu rivâyetin isnâdı hasendir, dedi: 3/360 (Ebû Dâvûd et-Tayâlisî (670), Ahmed bin Hanbel (4/357-358-359), İbn Ebi Şeybe (3/109-110), Müslim, Zekat (1/1017), Tirmizî, 2675, Tahavî, Müşkil (243), İbnü Hıbbân (3308). Müslimin şartına göre sahih ve bir çokları Şuayb el-Arnavut el-İhsan tahkiki (8/101-102)
[16] (Bezzâr ve Hâkim Ebu’d-Derda’dan merfu olarak. Hâkim’in isnadı sahihtir. Bezzar da isnadı sahihtir dediler. Benzerlerini, Ebû Dâvûd (3800) Tirmizî (1726) İbn Mâce (3367) Taberânî (es-Sağır:1111 el-Kebir:6124,6159, Darekutni (4/298), Beyhakî 10:12 ve diğerleri merfu ve mevkûf bir çok yolla rivâyet etmişlerdir.) Geniş bilgi ve tahliller için İbn-i Recep el-Hanbelî’nin Câmiu’l-Ulum ve’l-Hikem’ine bakılabilir. 2/150-173, Müessesetü’r-Risâle, 1412
[17] Buhârî, Bedü’l-Vahy: 1, No: 1, 1/3, Müslim, İmare: 45, No: 1907, 3/1515
[18] Nablusi, El-Hadika: 2/366-385, Seyyid Ahmet El-Hamevi Ğemzu Uyuni’l-Besâir Şerhu Kitabi’l-Eşbahve’n-Nezâir:1/78
[19] Hâkim, el-Müstedrek, no: 4465, 3/83, Ebû Dâvûd et-Tayâlesî, sh: 33, Ahmed İbn Hanbel, Müsned, No: 3600, 2/16
[20] Munâvî, Fevzü’l-Kadîr. 111 467-468
[21] Ahmed b. Hanbel, Müsned (H:17921) Abdurrahman b. Ğanem (r.anh)’dan Hadisin isnadı, Heysemî (6/93) ve Münzirî’ye 3/499 göre hasendir. Müsnedi Ahmed dip notu: 14/31, (Dârul-Hadis Kahire)
[22] Ahmed İbn-i Hanbel, İbn Mâce (H:4119, Dârul-Marife), Esma Binti Yezid (r.anha’dan) Müsned Darul-Hadis Kahire) H:27471, İsnadı Hasendir. Müsned-i Ahmed, 18/598.
[23] (Hâkim-i Tirmizi, İbnAmr (r.anhüma’dan), Kenzül- Ummal:1/419, H:1787
[24] (Hâkim-i Tirmizi, İbn Abbas (r.anh’den), Aynı yer H:1783
[25] (Hâkim-i Tirmizi, Enes (r.anh’den) Aynı yer H:1784
[26] Hâkim , el- Müstedrek, sahihtir: 3/141
[27] Hâkim, el-Müstedrek, No: 4683, 82, 81, 3/153. Taberânî, el-Mu’cemü’l-Kebîr, No: 207, 18/109.
[28] Şu halde Zehebî “Ali’ye bakmak ibadettir” rivâyetinin uydurma olduğunu iddia ettiyse de, Şahidi olan “Ali’nin yüzüne bakmak ibadettir” rivâyetinin sahih olduğunu itiraf ediyor.
[29] İbnü’l Cevzî, Telbisü İblis:16
[30] Deylemi, Müsned-i Firdevs, 2/190, no: 2969. Suyûtî, el-Fethu’l-Kebîr, no: 6097, 1/566. Ebû Hureyre (r.anh’den), zayıf bir senetle, bu hadisin senedi zayıf ise de, önceki sahih rivâyetleri takviye için getirilmiştir. Dolayısıyla şu zayıflığın, zayıflı hiçbir şekilde delil kabul etmeyenlere göre de burada zararı olmaz. Zira mücerred takviye içindir.
[31] Nazar, bir nesneye bakıp düşünmektir.
[32] Buhârî, Enbiya: 3, no: 3158, 3/1213. Müslim, Birr: 49, no: 2638, 4/2031.
[33] Ahmed İbn Hanbel, Müsned, no: 7068, Buhârî, el-Edebü’l-Müfred, no: 263, sh: 89.
[34] Yusuf Suresi: 24
[35] Hâkim, el-Müstedrek. Hâkim, “Bu rivâyet, Buhârî ve Müslim şartlarına göre sahihtir” dedi. Zehebî de Müstedrek telhisinde Hâkim’i tasdik etti.
[36] İbn Ebî Şeybe, Musannef, İman: 18, 7/243. Ahmed İbn Hanbel, Müsned, no: 21923, 21937, 21943, 21944, 8/201. Nesâî, es-Sünenü’l-Kübrâ, Tabir: 5, no: 7631, 4/384. KAYNAK SELEFİLER VE TASAVVUFÇULARIN GÖRÜŞLERİ