Neler yeni
İslami Forum, Dini Forum, islami site, islami sohbet, radyo, islami bilgiler

İslam-tr.org'a hoş geldiniz! Hemen üye olun ve kendi konularınızı, düşüncelerinizi paylaşarak bu platforma katılın. Oturum açtıktan sonra, İslam dini, tarih ve güncel konularla ilgili paylaşımlarda bulunabilirsiniz.

Hanefi Mezhebinin Hadislere Dayanmadığı Iddialarına Reddiye

Durum
Üzgünüz bu konu cevaplar için kapatılmıştır...
E Çevrimdışı

Ehli_Hadis

Aktif Üye
İslam-TR Üyesi
Men Ceraha Ebu Hanife:

Ebuşşeyh Tabakat(2/110)
حدثنا محمد بن عمرو قال ثنا رسته قال ثني موسى بن المساور قال سمعت عصام بن يزيد يقول سمعت سفيان الثوري يقول كان أبو حنيفة ضالا مضلا
EbuşŞeyh Tabakat(2/155)
775 - سمعت أبي ذكر الجلد بن أيوب فقال ليس يسوي حديثه شيئا قلت له الجلد ضعيف قال نعم ضعيف الحديث سمعت أبا معمر يقول ما سمعت بن المبارك ذكر أحدا بسوء إلا يوما ذكر عنده الجلد بن أيوب فقال أيش حديث الجلد وما الجلد من الجلد وقال أبي قال يزيد بن زريع ذاك أبو حنيفة لم يجد شيئا يحتج به إلا بالجلد حديث الحيض
Ahmed Bin Hanbel el-İlel(1/391)
4842 - حدثني أبي قال حدثنا مسكين قال حدثنا الأوزاعي قال سئل أبو حنيفة قال أبي لم يسمع الأوزاعي من أبي حنيفة شيئا إنما عابه به
Ahmed el-ilel(3/195)
2253 - نعمان بن ثابت أبو حنيفة الكوفي مولى لبني تيم الله بن ثعلبة روى عنه عباد بن العوام وابن المبارك وهشيم ووكيع ومسلم بن خالد وأبو معاوية والمقري كان مرجئا سكتوا عنه وعن رأيه وعن حديثه قال أبو نعيم مات أبو حنيفة سنة خمسين ومائة
Buhari Tarihul Kebir(8/81)
132 - أبو إسحاق إبراهيم بن عبد الله الخزاف الجرجاني المعروف بالقصير روى عن عبد الله بن يزيد المقري وسليمان بن عيسى السجزي وأبي معاذ الضحاك بن شمر وغيرهم روى عنه أحمد بن حفص السعدي وعبد الرحمن بن عبد المؤمن وغيرهما أخبرنا عبد الله بن عدي الحافظ قال سمعت حمدان بن حفص يقول سمعت إبراهيم بن عبد الله بن عدي الخزاف الجرجاني يقول سمعت عبد الله بن يزيد المقري يقول حدثنا أبو حنيفة وكان مرجئا يرفع صوته ويمده فقال له رجل فلم تحدث عنه إذا كان مرجئا قال أنا لا أبيع اللحم إلا مع العظام
Sehmî Tarihu Curcan(s.130)
وأما ما ذكره حماد بن زيد في حجاج ونبه ما رأى العلماء يسألونه فليس بداخل في الروايات لأنه حكى أنه سمعهم يقولون ما تقول في كذا يريد الفقه وأبو حنيفة فقد كان من الفقه ما لا يدفع من علمه فيه ولم يكن في الحديث بالمرضى لأن للأسانيد نقادا فإذا لم يعرف الأستاذ ما يكتب وما كذب نسب إلى الضعف والله أعلم
Tarihu Curcan(s.555)
169 - محمد بن أحمد بن رزق بن عبد الله جد شيخنا أبو الحسن بن رزقويه سمع محمد بن غالب التمتام حدثنا أبو الحسن بن رزقويه عن وجوده في كتابه سمعت محمد بن أحمد بن محمد بن أحمد بن رزق يقول وجدت في كتاب جديمحمد بن أحمد بن رزق حدثنا محمد بن غالب بن حرب الضبي قال سمعت أبا حذيفة يقول سمعت سفيان الثوري يقول استتيب أبو حنيفة من الكفر مرتين
Hatib Tarih(1/303)
أخبرنا أبو بكر البرقاني قال قرئ على إسحاق النعالي وانا اسمع حدثكم عبد الله بن إسحاق المدائني قال نا حنبل بن إسحاق قال سمعت عمى يعنى احمد بن حنبل يقول وكان يعقوب أبو يوسف متصفا في الحديث فاما أبو حنيفة ومحمد بن الحسن فكانا مخالفين للاثر وهاذان لهما رأى سوء يعنى أبا حنيفة ومحمد بن الحسن وأخبرنا البرقاني قال نا يعقوب بن موسى الأردبيلي قال نبأنا احمد بن طاهر بن النجم الميانجي قال نبأنا سعيد بن عمرو البرذعي قال سمعت أبا زرعة يعنى الرازي يقول كان أبو حنيفة جهميا وكان محمد بن الحسن جهميا وكان أبو يوسف سليما من التهجم
Hatib(2/179)
والرواية الثانية فيها ذكر أبي حنيفة وحذفه بعض النقلة قلت منع من ذلك امران أحدهما ان عبد الرزاق بن هارون روى عن بن عيينة مثل هذا القول الثاني سواء والأمر الأخر ان المحفوظ عن بن عيينة سوء القول في أبى حنيفة من ذلك ما أخبرنا محمد بن عبيد الله الحنائي أخبرنا أبو محمد عبد الله بن احمد بن الصديق المروزي حدثنا احمد بن محمد المنكدري حدثنا محمد بن أبى عمر قال سمعت بن عيينة يقول وأخبرنا بن الفضل أخبرنا عبد الله بن جعفر بندرستويه حدثنا يعقوب بن سفيان قال حدثني محمد بن أبى عمر يعنى العدني قال قال سفيان ما ولد في الإسلام مولود أضر على أهل الإسلام من أبى حنيفة وهكذا روى الحميدي عن بن عيينة ولسفيان بن عيينة في أبى حنيفة كلام غير هذا كثير شبهه في المعنى ثم ذكرناه في أخبار أبى حنيفة ولو كان بن عيينة أعظم أبا حنيفة ذاك الاعظام وجعله رابع أئمة علماء الإسلام لم يقدم عليه بالقول الشنيع هذا الاقدام فبان بما ذكرناه ان بن المغلس زاد فيما روى واختلق ما حكى ونسال الله العصمة من الزلل والتوفيق لصالح القول والعمل
Hatib(4/208-9)
7297 - النعمان بن ثابت أبو حنيفة التيمي إمام أصحاب الرأي وفقيه أهل العراق
رهط حمزة الزيات وكان خزازا يبيع الخز أنبأنا محمد بن احمد بن رزق أخبرنا محمد بن العباس بن أبي دهل الهروي حدثنا احمد بن محمد بن يونس الحافظ حدثنا عثمان بن سعيد الدارمي قال سمعت محبوب بن موسى يقول سمعت بن أسباط يقول ولد أبو حنيفة وأبوه نصراني أخبرنا الحسن بن محمد الخلال أخبرنا علي بن عمرو الحريري أن أبا القاسم علي بن محمد بن كاس النخعي أخبرهم قال حدثنا محمد بن علي بن عفان حدثنا محمد بن إسحاق البكائي عن عمر بن حماد بن أبي حنيفة قال أبو حنيفة النعمان بن ثابت بن زوطي فاما زوطي فإنه من أهلكابل وولد ثابت على الإسلام وكان زوطي مملوكا لبني تيم الله بن ثعلبة فاعتق فولاؤه لبني تيم الله بن ثعلبة ثم لبني قفل وكان أبو حنيفة خزازا ودكانه معروف في دار عمرو بن حريث قال محمد بن علي بن عفان وسمعت أبا نعيم الفضل بن دكين يقول أبو حنيفة النعمان بن ثابت بن زوطي أصله من كابل أخبرنا أبو نعيم الحافظ حدثنا أبو احمد الغطريفي قال سمعت الساجي يقول سمعت محمد بن معاوية الزيادي يقول سمعت أبا جعفر يقول كان أبو حنيفة اسمه عتيك بن زوطرة فسمى نفسه النعمان وأباه ثابتا أخبرنا محمد بن احمد بن رزق أخبرنا احمد بن جعفر بن محمد بن سلم الختلي حدثنا احمد بن علي الأبار حدثنا عبد الله بن محمد العتكي البصري حدثنا محمد بن أيوب الذارع قال سمعت يزيد بن زريع يقول كان أبو حنيفة نبطيا أخبرنا احمد بن عمر بن روح النهرواني أخبرنا المعافى بن زكريا حدثنا احمد بن نصر بن طالب حدثنا إسماعيل بن عبد الله بن ميمون قال سمعت أبا عبد الرحمن المقرئ يقول كان أبو حنيفة من أهل بابل وربما قال في قول البابلي كذا أخبرنا الخلال أخبرنا علي بن محمد بن كاس النخعي حدثهم قال حدثنا أبو بكر المروزي حدثنا النضر بن محمد حدثنا يحيى بن النضر القرشي قال كان والد أبو حنيفة من نسا وقال النخعي حدثنا سليمان بن الربيع قال سمعت الحارث بن إدريس يقول أبو حنيفة أصله من ترمذ وقال النخعي أيضا حدثنا أبو جعفر احمد بن إسحاق بن البهلول القاضي قال سمعت أبي يقول عن جدي قال ثابت والد أبي حنيفة من أهل الأنبار أخبرنا القاضي أبو عبد الله الحسين بن علي الصيمري أخبرنا عمر بن إبراهيم المقرئ حدثنا مكرم بن احمد بن عبيد الله بن شاذان المروزي قالحدثني أبي عن جدي قال سمعت إسماعيل بن حماد بن أبي حنيفة يقول أنا إسماعيل بن حماد بن النعمان بن ثابت بن النعمان بن المرزبان من أبناء فارس الأحرار والله ما وقع علينا رق قط ولد جدي في سنة ثمانين وذهب ثابت إلى علي بن أبي طالب وهو صغير فدعا له بالبركة فيه وفي ذريته ونحن نرجوا من الله أن يكون قد استجاب الله ذلك لعلي بن أبي طالب فينا قال والنعمان بن المرزبان أبو ثابت هو الذي أهدى لعلي بن أبي طالب الفالوذج في يوم النيروز فقال نورزونا كل يوم وقيل كان ذلك في المهرجان فقال مهرجونا كل يوم ذكر إرادة بن هبيرة أبا حنيفة على ولاية القضاة وامتناع أبي حنيفة من ذلك أخبرنا القاضي أبو العلاء محمد بن علي الواسطي حدثنا أبو الحسن محمد بن حماد بن سفيان بالكوفة حدثنا الحسين بن محمد بن الفرزدق الفزاري حدثنا أبو عبد الله عمرو بن احمد بن عمرو بن السرح بمصر حدثنا يحيى بن سليمان الجعفي الكوفي حدثنا علي بن معبد حدثنا عبيد الله بن عمرو الرقي قال كلم بن هبيرة أبا حنيفة أن يلي له قضاء الكوفة فأبى عليه فضربه مائة سوط وعشرة أسواط في كل يوم عشرة أسواط وهو على الامتناع فلما رأى ذلك خلى سبيله كتب إلى القاضي أبو القاسم الحسن بن محمد بن احمد بن إبراهيم المعروف بالانباري من مصر وحدثني أبو طاهر محمد بن احمد بن محمد بن أبي الصقر امام الجامع بالأنبار عنه قال أخبرنا محمد بن احمد بن المسور البزاز حدثنا أبو عمرو المقدام بن داود الرعيني حدثنا علي بن معبد حدثنا عبيد الله بن عمرو ان بن هبيرة ضرب أبا حنيفة مائة سوط وعشرة أسواط في أن يلي القضاء فأبى وكان بن هبيرة عامل مروان على العراق في زمن بني أمية أخبرنا أبو الحسن علي بن القاسم بن الحسن الشاهد بالبصرة حدثنا علي بن إسحاق المادراني قال سمعت إبراهيمبن عمر الدهقان يقول سمعت أبا معمر يقول سمعت أبا بكر بن عياش يقول إن أبا حنيفة ضرب على القضاء أخبرنا التنوخي حدثنا احمد بن عبد الله الدوري أخبرنا احمد بن القاسم بن نصر أخو أبي الليث الفرائضي حدثنا سليمان بن أبي شيخ قال حدثني الربيع بن عاصم مولى بني فزارة قال أرسلني يزيد بن عمر بن هبيرة فقدمت بأبي حنيفة فاراده على بيت المال فأبى فضربه أسواطا أخبرنا الخلال أخبرنا الحريري ان النخعي حدثهم قال حدثنا محمد بن علي بن عفان حدثنا يحيى بن عبد الحميد عن أبيه قال كان أبو حنيفة يخرج كل يوم أو قال بين الأيام فيضرب ليدخل في القضاء فابى ولقد بكى في بعض الأيام فلما أطلق قال لي كان غم والدتي أشد علي من الضرب وقال النخعي حدثنا إبراهيم بن مخلد البلخي حدثنا محمد بن سهل بن أبي منصور المروزي حدثني محمد بن النضر قال سمعت إسماعيل بن سالم البغدادي يقول ضرب أبو حنيفة على الدخول في القضاء فلم يقبل القضاء قال وكان احمد بن حنبل إذا ذكر ذلك بكى وترحم على أبي حنيفة وذلك بعد أن ضرب احمد أخبرني عبد الباقي بن عبد الكريم بن عمر المؤدب أخبرنا عبد الرحمن بن عمر الخلال حدثنا محمد بن احمد بن يعقوب بن شيبة حدثنا جدي أخبرني عبد الله بن الحسن بن المبارك عن إسماعيل بن حماد بن أبي حنيفة قال مررت مع أبي بالكناسة فبكى فقلت له يا أبت ما يبكيك قال يا بني في هذا الموضع ضرب بن هبيرة أبي عشرة أيام في كل يوم عشرة أسواط على أن يلي القضاء فلم يفعل وقيل إن أبا جعفر المنصور أشخص أبا حنيفة من الكوفة إلى بغداد ليوليه القضاء ذكر قدوم أبي حنيفة بغداد وموته بها أخبرنا أبو عمر الحسن بن عثمان الواعظ أخبرنا جعفر بن محمد بن احمد بن الحكم الواسطي وأخبرنا القاضي أبو العلاء الواسطي حدثنا طلحة بن محمد بنجعفر المعدل قالا حدثنا محمد بن احمد بن يعقوب حدثنا جدي حدثنا بشر بن الوليد الكندي قال أشخص أبو جعفر أمير المؤمنين أبا حنيفة فاراده على أن يوليه القضاء فأبى فحلف عليه ليفعلن فحلف أبو حنيفة أن لا يفعل فحلف المنصور ليفعلن فحلف أبو حنيفة أن لا يفعل فقال الربيع الحاجب ألا ترى أمير المؤمنين يحلف فقال أبو حنيفة أمير المؤمنين على كفارة أيمانه أقدر مني على كفارة أيماني وأبى أن يلي فأمر به إلى الحبس في الوقت هذا لفظ أبي العلاء وانتهى حديث الواعظ وزاد أبو العلاء والعوام يدعون أنه تولى عدد اللبن أياما ليكفر بذلك عن يمينه ولم يصح هذا من جهة النقل والصحيح أنه توفى وهو في السجن أخبرنا الخلال أخبرنا الحريري ان النخي حدثهم قال حدثنا سليمان بن الربيع حدثنا خارجة بن مصعب بن خارجة قال سمعت مغيث بن بديل يقول قال خارجة دعا أبو جعفر أبا حنيفة إلى القضاء فأبى عليه فحبسه ثم دعا به يوما فقال أترغب عما نحن فيه قال أصلح الله أمير المؤمنين لا أصلح للقضاء فقال له كذبت قال ثم عرض عليه الثانية فقال أبو حنيفة قد حكم علي أمير المؤمنين أني لا أصلح للقضاء لأنه ينسبني إلى الكذب فان كنت كاذبا فلا اصلح وإن كنت صادقا فقد أخبرت أمير المؤمنين أني لا أصلح قال فرده إلى الحبس أخبرني أبو بشر محمد بن عمر الوكيل وأبو الفتح عبد الكريم بن محمد بن احمد الضبي المحاملي قالا حدثنا عمر بن احمد الواعظ حدثنا مكرم بن احمد حدثنا احمد بن محمد الحماني قال سمعت إسماعيل بن أبي أويس يقول سمعت الربيع بن يونس يقول رأيت أمير المؤمنين المنصور ينازل أبا حنيفة في أمر القضاء وهو يقول اتق الله ولا ترعى أمانتك إلا من يخاف الله والله ما أنا بمأمون الرضى فكيف أكون مأمون الغضب ولو اتجه الحكم عليك ثم هددتني أن تغرقني في الفرات أو ان تلي الحكم لاخترت ان أغرق ولك حاشية يحتاجون إلى من يكرمهم لكفلا أصلح لذلك فقال له كذبت أنت تصلح فقال قد حكمت لي على نفسك كيف يحل لك أن تولي قاضيا على أمانتك وهو كذاب أخبرنا الصيمري أخبرنا أبو عبيد الله المرزباني حدثنا محمد بن احمد الكاتب حدثنا عباس الدوري قال حدثونا عن المنصور أنه لما بنى مدينته ونزلها ونزل المهدي في الجانب الشرقي وبنى مسجد الرصافة أرسل إلى أبي حنيفة فجيئ فعرض عليه قضاء الرصافة فأبى فقال له إن لم تفعل ضربتك بالسياط قال أو تفعل قال نعم فقعد في القضاء يومين فلم يأته أحد فلما كان في اليوم الثالث أتاه رجل صفار ومعه آخر فقال الصفار لي على هذا درهمان وأربعة دوانيق بقية ثمن تور صفر فقال أبو حنيفة اتق الله وانظر فيما يقول الصفار قال ليس له علي شيء فقال أبو حنيفة للصفار ما تقول قال استحلفه لي فقال أبو حنيفة للرجل قل والله الذي لا إله ألا هو فجعل يقول فلما رآه أبو حنيفة معزما على أن يحلف قطع عليه وضرب بيده إلى كمه فحل صرة وأخرج درهمين ثقيلين فقال للصفار هذان الدرهمان عوض من باقي تورك فنظر الصفار إليهما وقال نعم فأخذ الدرهمين فلما كان بعد يومين اشتكى أبو حنيفة فمرض ستة أيام ثم مات قال أبو الفضل يعني عباس فهذا قبره في مقام الخيزران إذا دخلت من باب القطانين يسرة بعد قبرين أو ثلاثة وقيل إن المنصور أقدمه بغداد لأمر آخر غير القضاء أخبرنا القاضي أبو العلاء الواسطي حدثنا أبو القاسم طلحة بن محمد بن جعفر حدثنا أبو بكر محمد بن احمد بن يعقوب بن شيبة عن جده يعقوب قال حدثني عبد الله بن الحسن قال سمعت الواقدي يقول كنت بالكوفة وقد أشخص أبو جعفر أمير المؤمنين أبا حنيفة إلى بغداد أخبرنا محمد بن احمد بن رزق أخبرنا إسماعيل بن علي الخطبي حدثنا محمد بن عثمان حدثنا نصر بن عبد الرحمن قال حدثنا الفضل بن دكين حدثني زفر بن الهذيل قال كان أبو حنيفة يجهر بالكلام أيام إبراهيم جهارا شديدا فقلتله والله ما أنت بمنته حتى توضع الحبال في أعناقنا قال فلم يلبث أن جاء كتاب المنصور إلى عيسى بن موسى أن أحمل أبا حنيفة قال فغدوت إليه ووجهه كأنه مسح قال فحمله إلى بغداد فعاش خمسة عشر يوما ثم سقاه فمات وذلك في سنة خمسين ومات أبو حنيفة وله سبعون سنة صفة أبي حنيفة وذكر السنة التي ولد فيها أخبرنا القاضي أبو عبد الله الصيمري قال قرأنا على الحسين بن هارون الضبي عن أبي العباس بن سعيد قال حدثنا عبد الله بن إبراهيم بن قتيبة حدثنا حسن بن الخلال قال سمعت مزاحم بن داود بن علية يذكر عن أبيه أو غيره قال ولد أبو حنيفة سنة إحدى وستين ومات سنة خمسين ومائة لا أعلم لصاحب هذا القول متابعا أخبرنا أبو نعيم الحافظ حدثنا أبو إسحاق إبراهيم بن عبد الله الأصبهاني بنيسابور حدثنا محمد بن إسحاق الثقفي حدثنا يوسف بن موسى حدثنا أبو نعيم قال ولد أبو حنيفة سنة ثمانين وكان له يوم مات سبعون سنة ومات في خمسين ومائة وهو النعمان بن ثابت أخبرنا التنوخي حدثني أبي حدثنا أبو بكر محمد بن حمدان بن الصباح النيسابوري بالبصرة حدثنا احمد بن الصلت بن المغلس الحماني قال سمعت أبا نعيم يقول ولد أبو حنيفة سنة ثمانين بلا مائة ومات سنة خمسين ومائة وعاش سبعين سنة قال أبو نعيم وكان أبو حنيفة حسن الوجه حسن الثياب طيب الريح حسن المجلس شديد الكرم حسن المواساة لاخوانه أخبرنا الخلال أخبرنا الحريري أن النخعي حدثهم قال حدثنا محمد بن علي بن عفان قال سمعت نمر بن جدار يقول سمعت أبا يوسف يقول كان أبو حنيفة ربعا من الرجال ليس بالقصير ولا بالطويل وكان أحسن الناس منطقاوأحلاهم نغمة وأنبههم على ما يريده وقال النخعي حدثنا محمد بن جعفر بن إسحاق عن عمر بن حماد بن أبي حنيفة أن أبا حنيفة كان طوالا تعلوه سمرة وكان لباسا حسن الهيئة كثير التعطر يعرف بريح الطيب إذا اقبل وإذا خرج من منزله قبل أن تراه أخبرنا القاضي أبو بكر احمد بن الحسن الحرشي حدثنا أبو العباس محمد بن يعقوب الأصم حدثنا محمد بن الجهم حدثنا إبراهيم بن عمر بن حماد بن أبي حنيفة قال قال أبو حنيفة لا يكتنى بكنيتي بعدي إلا مجنون قال فرأينا عدة اكتنوا بها فكان في عقولهم ضعف أخبرنا أبو نعيم الحافظ حدثنا أبو بكر عبد الله بن يحيى الطلحي حدثنا عثمان بن عبيد الله الطلحي حدثنا إسماعيل بن محمد الطلحي حدثنا سعيد بن سالم البصري قال سمعت أبا حنيفة يقول لقيت عطاء بمكة فسألته عن شيء فقال من أين أنت قلت من أهل الكوفة قال أنت من أهل القرية الذين فرقوا دينهم وكانوا شيعا قلت نعم قال فمن أي الأصناف أنت قلت ممن لا يسب السلف ويؤمن بالقدر ولا يكفر أحدا بذنب قال فقال لي عطاء عرفت فالزم ذكر خبر ابتداء أبي حنيفة بالنظر في العلم أخبرنا الخلال أخبرنا علي بن عمر الحريري أن علي بن محمد النخعي حدثهم قال حدثنا محمد بن محمود الصيدناني حدثنا محمد بن شجاع بن الثلجي حدثنا الحسن بن أبي مالك عن أبي يوسف قال قال أبو حنيفة لما أردت طلب العلم جعلت اتخير العلوم وأسأل عن عواقبها فقيل لي تعلم القرآن فقلت إذا تعلمت القرآن وحفظته فما يكون آخره قالوا تجلس في المسجد ويقرأ عليك الصبيان والاحداث ثم لا تلبث أن يخرج فيهم من هو أحفظ منك أو يساويك في الحفظ فتذهب رياستك قلت فان سمعت الحديث وكتبته حتى لم يكن في الدنيا أحفظ مني قالوا إذا كبرت وضعفت حدثت واجتمع عليك الاحداث والصبيان ثم لا تأمن أن تغلط فيرمونك بالكذب فيصير عارا عليك في عقبك فقلت لا حاجة لي في هذا ثمقلت أتعلم النحو فقلت إذا حفظت النحو والعربية ما يكون آخر أمري قالوا تقعد معلما فأكثر رزقك ديناران إلى ثلاثة قلت وهذا لا عاقبة له قلت فان نظرت في الشعر فلم يكن أحد أشعر مني ما يكون أمري قال تمدح هذا فيهب لك أو يحملك على دابة أو يخلع عليك خلعة وان حرمك هجوته فصرت تقذف المحصنات قلت لا حاجة لي في هذا قلت فان نظرت في الكلام ما يكون آخره قالوا لا يسلم من نظر في الكلام من مشنعات الكلام فيرمى بالزندقة فاما أن تؤخذ فتقتل وأما أن تسلم فتكون مذموما ملوما قلت فان تعلمت الفقه قالوا تسأل وتفتي الناس وتطلب للقضاء وان كنت شابا قلت ليس في العلوم شيء أنفع من هذا فلزمت الفقه وتعلمته أخبرنا العتيقي حدثنا محمد بن العباس حدثنا أبو أيوب سليمان بن إسحاق الجلاب قال سمعت إبراهيم الحربي يقول كان أبو حنيفة طلب النحو في أول أمره فذهب يقيس فلم يجئ وأراد أن يكون فيه استاذا فقال قلب وقلوب وكلب وكلوب فقيل له كلب وكلاب فتركه ووقع في الفقه فكان يقيس ولم يكن له علم بالنحو فسأله رجل بمكة فقال له رجل شج رجلا بحجر فقال هذا خطأ ليس عليه شيء لو أنه حتى يرميه بابا قبيس لم يكن عليه شيء أخبرني البرقاني أخبرنا محمد بن العباس الخزاز حدثنا عمر بن سعد حدثنا عبد الله بن محمد حدثني أبو مالك بن أبي بهز البجلي عن عبد الله بن صالح عن أبي يوسف قال قال لي أبو حنيفة انهم يقرؤون حرفا في يوسف يلحنون فيه قلت ما هو قال قوله لا يأتيكما طعام ترزقانه فقلت فكيف هو قال ترزقانه أخبرنا الخلال أخبرنا الحريري أن النخعي حدثهم قال حدثني جعفر بن محمد بن حازم حدثنا الوليد بن حمادعن الحسن بن زياد عن زفر بن الهذيل قال سمعت أبا حنيفة يقول كنت أنظر في الكلام حتى بلغت فيه مبلغا يشار الي فيه بالأصابع وكنا نجلس بالقرب من حلقة حماد بن أبي سليمان فجاءتني امرأة فقالت لي رجل له امرأة أمة أراد أن يطلقها للسنة كم يطلقها فلم أدري ما أقول فامرتها أن تسأل حماد ثم ترجع فتخبرني فسألت حماد فقال يطلقها وهي طاهر من الحيض والجماع تطليقة ثم يتركها حتى تحيض حيضتين فإذا اغتسلت فقد حلت للأزواج فرجعت فأخبرتني فقلت لا حاجة لي في الكلام وأخذت نعلي فجلست إلى حماد فكنت أسمع مسائله فاحفظ قوله ثم يعيدها من الغد فاحفظها ويخطئ أصحابه فقال لا يجلس في صدر الحلقة بحذائي غير أبي حنيفة فصحبته عشر سنين ثم نازعتني نفسي الطلب للرياسة فأحببت أن اعتزله وأجلس في حلقة لنفسي فخرجت يوما بالعشي وعزمي أن أفعل فلما دخلت المسجد فرأيته لم تطب نفسي أن أعتزله فجئت وجلست معه فجاءه في تلك الليلة نعي قرابة له قد مات بالبصرة وترك مالا وليس له وارث غيره فأمرني أن أجلس مكانه فما هو الا أن خرج حتى وردت علي مسائل لم أسمعها منه فكنت أجيب وأكتب جوابي فغاب شهرين ثم قدم فعرضت عليه المسائل وكانت نحوا من ستين مسألة فوافقني في أربعين وخالفني في عشرين فآليت على نفسي أن لا أفارقه حتى يموت فلم أفارقه حتى مات أخبرنا أبو عبد الله محمد بن عبد الواحد حدثنا الوليد بن بكر الأندلسي حدثنا علي بن احمد بن زكريا الهاشمي حدثنا أبو مسلم صالح بن احمد بن عبد الله العجلي حدثني أبي قال قال أبو حنيفة قدمت البصرة فظننت اني لا أسأل عن شيء إلا اجبت فيه فسألوني عن أشياء لم يكن عندي فيها جواب فجعلت على نفسي ان لا أفارق حمادا حتى يموت فصحبته ثماني عشرة سنة أخبرني الصيمري قال قرأنا على الحسين بن هارون الضبي عن أبي العباس احمد بن محمد بن سعيد قال حدثنا محمد بن عبيد بن عتبة حدثنا محمد بن الحسينأبو بشير حدثنا إبراهيم بن سماعه مولى بني ضبة قال سمعت أبا حنيفة يقول ما صليت صلاة منذ مات حماد الا استغفرت له مع والدي واني لاستغفر لمن تعلمت منه علما أو علمته علما وأخبرنا الصيمري أخبرنا عمر بن إبراهيم المقرئ حدثنا مكرم بن احمد حدثنا بن مغلس حدثنا هناد بن السري قال سمعت يونس بن بكير يقول سمعت إسماعيل بن حماد بن أبي سليمان يقول غاب أبي غيبة في سفر له ثم قدم فقلت له يا أبت إلى أي شيء كنت أشوق قال وأنا أرى أنه يقول إلى ابني فقال إلى أبي حنيفة ولو أمكنني أن لا أرفع طرفي عنه فعلت أخبرني محمد بن عبد الملك القرشي أنبأنا أبو العباس احمد بن محمد بن الحسين الرازي حدثنا علي بن احمد الفارسي أخبرنا محمد بن فضيل هو البلخي العابد أنبأنا أبو مطيع قال قال أبو حنيفة دخلت على أبي جعفر أمير المؤمنين فقال لي يا أبا حنيفة عمن أخذت العلم قال قلت عن حماد عن إبراهيم عن عمر بن الخطاب وعلي بن أبي طالب وعبد الله بن مسعود وعبد الله بن عباس قال فقال أبو جعفر بخ بخ استوثقت ما شئت يا أبا حنيفة الطيبين الطاهرين المباركين صلوات الله عليهم أخبرني أبو بشر محمد بن عمر الوكيل وأبو الفتح عبد الكريم بن محمد الضبي قالا حدثنا عمر بن احمد الواعظ حدثنا مكرم بن احمد القاضي حدثنا احمد بن عطية الكوفي حدثنا بن أبي أويس قال سمعت الربيع بن يونس يقول دخل أبو حنيفة يوما على المنصور وعنده عيسى بن موسى فقال للمنصور هذا عالم الدنيا اليوم فقال له يا نعمان عمن أخذت العلم قال عن أصحاب عمر عن عمر وعن أصحاب علي عن علي وعن أصحاب عبد الله عن عبد الله وما كان في وقت بن عباس على وجه الأرض أعلم منه قال لقد استوثقت لنفسك أخبرنا القاضي أبو بكر محمد بن عمر الداودي أخبرنا عبيد الله بن احمد بن يعقوب المقرئ حدثنا محمد بن محمد بن سليمان الباغندي حدثني شعيب بن أيوب حدثنا أبو يحيى الحماني قال سمعت أبا حنيفة يقول رأيت رؤيا افزعتني حتى رأيت كأني انبش قبر النبي صلى الله عليه وسلم فأتيت البصرة فأمرت رجلا يسأل محمد بن سيرين فسأله فقال هذا رجل ينبش أخبار النبي صلى الله عليه وسلم أخبرني الصيمري قال قرأنا على الحسين بن هارون عن أبي العباس بن سعيد قال أخبرنا محمد بن عبد الله بن سالم قال سمعت أبي يقول سمعت هشام بن مهران يقول رأى أبو حنيفة في النوم كأنه ينبش قبر رسول الله صلى الله عليه وسلم فبعث من سأل له محمد بن سيرين فقال محمد بن سيرين من صاحب هذه الرؤيا فلم يجبه عنها ثم سأله الثانية فقال مثل ذلك ثم سأله الثالثة فقال صاحب هذه الرؤيا يثير علما لم يسبقه إليه أحد قبله قال هشام فنظر أبو حنيفة وتكلم حينئذ
(Hatib(13/323-334)
2062 - النعمان بن ثابت أبو حنيفة مولى بنى تيم الله بن ثعلبة روى عن عطاء ونافع وأبى جعفر محمد بن على وقتادة وسماك بن حرب وحماد بن أبى سليمان روى عنه هشيم وعباد بن العوام وابن المبارك ووكيع وعبد الرزاق وأبو نعيم ثم تركه بن المبارك بأخرة سمعت أبى يقول ذلك نا عبد الرحمن حدثني أبى قال سمعت محمد بن كثير العبدي يقول كنت عند سفيان الثوري فذكر حديثا فقال رجل حدثني فلان بغير هذا فقال من هو قال أبو حنيفة قال احلتنى على غير ملىء حدثنا عبد الرحمن حدثني أبى نا الحميدي نا وكيع نا أبو حنيفة انه سمع عطاء إن كان سمعه نا عبد الرحمن نا صالح بن احمد بن محمد بن حنبل نا على يعنى بن المديني قال سمعت يحيى بن سعيد يقول مر بي أبو حنيفة وانا في سوق الكوفة فلم أسأله عن شيء وكان جارى بالكوفة فما قربته ولا سألته عن شيء نا عبد الرحمن انا إبراهيم بن يعقوب الجوزجاني فيما كتب الى عن أبى عبد الرحمن المقرىء قال كان أبو حنيفة يحدثنا فإذا فرغ من الحديث قال هذا الذي سمعتم كله ريح وباطل نا عبد الرحمن انا إبراهيم بن يعقوب الجوزجاني فيما كتب الى قال حدثني إسحاق بن راهويه قال سمعت جريرا يقول قال محمد بن جابر اليمامي سرق أبو حنيفة كتب حماد منى نا عبد الرحمن نا احمد بن منصور المروزي قال سمعت سلمة بن سليمان قال قال عبد الله يعنى بن المبارك ان أصحابي ليلوموننى في الرواية عن أبى حنيفة وذاك انه أخذ كتاب محمد بن جابر عن حماد بن أبى سليمان فروى عن حماد ولم يسمعه منه نا عبد الرحمن نا محمد بن حمويه بن الحسن قال سمعت الحسين بن الحسن المروزي يقول ذكر أبو حنيفة عند احمد بن حنبل فقال رأيه مذموم وبدنه لا يذكر حدثنا عبد الرحمن ثنا حجاج بن حمزة قال نا عبدان بن عثمان قال سمعت بن المبارك يقول كان أبو حنيفة مسكينا في الحديث قال أبو محمد
İbnu Ebi Hatim Cerh ve Tadil(8/449)
1954 - النعمان بن ثابت أبو حنيفة التيمى كوفى مولى تيم بكر بن وائل أخبرنا عبد الله بن محمد بن حيان بن مقير أخبرنا محمود بن غيلان ثنا مؤمل قال كنت مع سفيان الثوري في الحجر فجاء رجل فسأله عن مسألة فأجاب فقال الرجل ان أبا حنيفة قال كذا وكذا فأخذ سفيان نعليه حتى خرق الطواف ثم قال لا ثقة ولا مأمون ثنا محمد بن احمد بن حماد سمعت عمرو بن على يقول سمعت يحيى بن سعيد يقول سألت سفيان قلت سمعت حديث المرتدة من عاصم قال قلت سمعت من أخذ عنه قال اما من ثقة فلا ثنا احمد بن محمد بن سعيد ثنا عبد الله بن احمد ثنا أبى ثنا بن مهدى سألت سفيان عن حديث عاصم في المرتدة قال اما من ثقة فلا قال أبى وكان أبو حنيفة يحدثه عن عاصم ثنا احمد بن محمد بن سعيد ثنا احمد بن زهير بن حرب قال سمعت يحيى بن معين يقول كان الثوري يعيب على أبى حنيفة حديثا يرويه ولم يكن يرويه غير أبى حنيفة عن عاصم عن أبى رزين عن بن عباس فلما خرج الى اليمن دلسه عن عاصم حدثنا احمد بن محمد بن سعيد ثنا على بن حسن بن سهل ثنا محمد بن فضيل البلخي ثنا داود بن حماد بن فرافصة عن وكيع عن أبى حنيفة عن عاصم عن أبى رزين عن بن عباس في النساء إذا ارتددن قال يحبسن ولا يقتلن قال وكيع كان سفيان يسأل عن هذا الحديث بالشام فربما قال ثنا النعمان عن عاصم وربما قال ثنا بعض أصحابنا ثنا محمد بن احمد بن حماد ثنا محمد بن عبد الله بن يزيد المقري ثنا عبد الله بن الوليدالعدني عن سفيان عن رجل عن عاصم بن بهدلة عن أبى رزين عن بن عباس قال لا تقتل النساء إذا ارتددن عن الإسلام وثنا محمد بن القاسم سمعت الخليل بن خالد يعرف بأبي هند يقول سمعت عبد الصمد بن حسان يقول كان بين سفيان الثوري وأبى حنيفة شيء فكان أبو حنيفة اكفهما لسانا ثنا على بن احمد بن سليمان ثنا بن أبى مريم قال سألت يحيى بن معين عن أبى حنيفة قال لا يكتب حديثه ثنا احمد بن علي المدائني ثنا محمد بن عمرو بن نافع ثنا نعيم بن حماد ثنا بن عيينة قال قدمت الكوفة فحدثتهم عن عمرو بن دينار عن جابر بن زيد بحديث فقالوا ان أبا حنيفة يذكر ذا عن جابر بن عبد الله قلت لا اعلم هو جابر بن زيد قال فذكر ذلك لأبي حنيفة قال فقال لا تبالوا ان شئتم اجعلوه جابر بن عبد الله وان شئتم اجعلوه جابر بن زيد قال عمرو بن على وأبو حنيفة صاحب الراى واسمه النعمان بن ثابت ليس بالحافظ مضطرب الحديث واهي الحديث ثنا بن أبى داود ثنا الربيع بن سليمان الجيزي عن الحارث بن مسكين عن بن القاسم قال قال مالك الداء العضال الهلاك في الدين وابو حنيفة من الداء العضال ثنا بن حماد حدثني عبد الله بن احمد حدثني أبو معمر عن الوليد بن مسلم قال قال لي مالك أيذكر أبو حنيفة في بلدكم قلت نعم قال ما ينبغي لبلدكم ان تسكن ثنا احمد بن محمد بن سعيد ثنا محمد بن عبد الله بن سليمان ثنا سلمة بن شبيب ثنا المقري عبد الله بن يزيد أبو عبد الرحمن قال سمعت أبا حنيفة يقول عامة ما أحدثكم خطأ ثناه عبد الله بن محمد بن عبد العزيز حدثني محمود بن غيلان ثنا المقري سمعت أبا حنيفة يقول ما رأيت أفضل من عطاء وعامة ما أحدثكم خطا ثنا احمد بن حفص عن عمرو بن على حدثني أبو غادر الفلسطيني أخبرني رجل انه رأى النبي صلى الله عليه وسلم في المنام فقلت يا رسول الله حدثنا هذا عمن ناخذه قال صلى الله عليه وسلم عن سفيان الثوري فقلت فأبو حنيفة قال صلى الله عليه وسلم ليس هناك يعنى ليس في موضع الاخد عنه ثنا محمد بن يوسف الفربري ثنا على بن خشرم ثنا على بن إسحاق قال سمعت بن المبارك يقول كان أبو حنيفة في الحديث يقيم ثنا بن أبى عصمة ثنا احمد بن الفرات قال سمعت الحسن بن زياد اللؤلؤى يقول سمعت أبا حنيفة يقول لا باس ان تفتح الصلاة بالفارسيةحدثنا بن حماد حدثني صالح ثنا على قال سمعت يحيى بن سعيد يقول مر بي أبو حنيفة وأنا في سوق الكوفة فقال لي قيس القياس هذا أبو حنيفة فلم أسأله عن شيء قيل ليحيى كيف كان حديثه قال ليس بصاحب حديث ثنا احمد بن على المدائني ثنا موسى بن النعمان ثنا سعيد بن راشد قال جلس أبو حنيفة الى أيوب فقال حدثني سالم الأفطس ان سعيد بن جبير كان يرى الارجاء فقال له أيوب كذبت قال لي سعيد بن جبير لا تقربن طلق فإنه مرجئ سمعت بن حماد يقول قال السعدي لا يقنع بحديثه ولا برأيه يعني أبا حنيفة وقال النسائي النعمان بن ثابت أبو حنيفة كوفى ليس بالقوي ثنا احمد بن حفص ثنا احمد بن سعيد الدارمي قال سمعت النضر بن شميل يقول كان أبو حنيفة متروك الحديث ليس بثقة ثنا محمد بن يوسف ثنا محمد بن المهلب البخاري ثنا إبراهيم بن الأشعث قال سمعت الفضل يقول لم يكن بين المشرق والمغرب فقيها يذكر بخير الا عاب أبو حنيفة مجلسه سمعت عبد الله بن محمد بن عبد العزيز يقول سمعت منصور بن أبى مزاحم يقول سمعت شريك يقول لان يكون في كل ربع من رباع الكوفة خمار يبيع الخمر خير من ان يكون فيها من يقول بقول أبى حنيفة ثنا احمد بن محمد بن عبيدة ثنا المزني إسماعيل بن يحيى ثنا على بن معبد عن عبيد الله بن عمرو الجزري قال قال الأعمش يا نعمان يعنى أبا حنيفة ما تقول في كذا قال كذا قال ما تقول في كذا قال كذا قال من أين قلت قال أنت حدثتني عن فلان عنه فقال الأعمش يا معشر الفقهاء أنتم الأطباء ونحن الصيادلة ثنا حاجب بن مالك ثنا عبد الله بن سعيد الكندي ثنا يونس بن بكير عن أبى حنيفة قال لو أعطيت في صدقة الفطر هليج أجزأك ثنا الحسن بن سفيان ثنا محمد بن الصباح قال سمعت سفيان بن عيينة يقول قال مساور الوراق ... إذا ما القوم يوما قايسونا ... بمعضلة من الفتوى طريفة ... ... رميناهم بمقياس صليب ... مصيب من طراز أبى حنيفة ... ... إذا سمع الفقيه بها وعاها ... واثبتها بحبر في صحيفة ... قال فكان أبو حنيفة إذا رأى مساور قال ها هنا واوسع له ثنا إسحاق بن احمد بن حفص ثنا يعقوب بن إبراهيم الدورقي حدثني أبو خالد يزيد بنحكيم العسكري وذكر من فضلة ثنا أبو عبد الرحمن السروجى وكان يحدث عن حماد بن زيد وغيره قال أخبرني وكيع انه اجتمع في بيت بالكوفة بن أبى ليلى وشريك والثوري وأبو حنيفة بن حي وهو الحسن بن صالح كوفى قال أبو حنيفة ايمانه على ايمان جبريل وان نكح أمه وكان شريك لا يجيز شهادته ولا شهادة أصحابه واما الثوري فما كلمه حتى مات أخبرنا القاسم بن زكريا قال قلت لعباد بن يعقوب اسمعت شريكا يقول رأيت يدار في حلق المسجد يستتاب فقال نعم سمعت شريكا يقول هذا ثنا عبد الملك ثنا أبو الأحوص ثنا موسى بن إسماعيل قال وسمعت حماد بن سلمة يقول أبو حنيفة ثنا عبد الله بن عبد الحميد الواسطي ثنا بن أبى برة قال سمعت المؤمل يقول سمعت حماد بن سلمة يقول كان أبو حنيفة شيطانا استقبل آثار رسول الله صلى الله عليه وسلم يردها برأيه ثنا عبد الملك ثنا يحيى بن عبدك قال سمعت المقري يقول حدثنا أبو حنيفة وكان مرجئيا يمد بها صوته صوتا عاليا قيل للمقري فأنت لم تروى عنه وكان مرجئا قال انى ابيع اللحم مع العظام ثنا عبد الله بن عبد الحميد ثنا بن أبى بزة سمعت المقري يقول ثنا أبو حنيفة وكان مرجئا ودعانى الى الإرجاء فأبيت عليه ثنا إسحاق بن احمد بن حفص ثنا زياد بن أيوب حدثني إبراهيم بن المنذر الخزامى بالمدينة قال سمعت أبا عبد الرحمن المقري يقول قال يا أبا حنيفة ممن أنت قلت أهل دورق قال فما منعك ان تنتمي الى بعض احياء العرب قال فانى هكذا كنت حتى اعتزيت الى هذا الحي من بكر بن وائل فوجدتهم احياء صدقا ثنا الجنيدي ثنا البخاري وحدثني نعيم بن حماد قال كنت عند سفيان ونعى أبو حنيفة فقال الحمد لله كان ينقض الإسلام عروة عروة وما ولد في الإسلام اشأم منه سمع خلف بن الفضل البلخي يقول سمعت محمد بن إبراهيم بن سعيد يقول سمعت أبا صالح الفراء يقول سمعت يوسف بن أسباط يقول سمعت أبا حنيفة يقول لو ادركنى رسول الله صلى الله عليه وسلم وادركته لاخد بكثير من قولي وهل الدين الا بالرأى الحسن ثنا الفضل بن عبد الله بن مخلد ثنا العباس بن الوليد الخلال سمعت محمد بن القاسم بن سميع يقول سألت أبا حنيفة في مسجد الحرام عن شرب النبيذ فقال لي عليك باشده فإنك لن تقوم بشكرهثنا عبد الله بن سليمان بن الأشعث ثنا احمد بن صالح ثنا عنبسة بن خالد ثنا يونس بن يزيد قال رأيت أبا حنيفة عند ربيعة بن أبى عبد الرحمن وكان مجهود أبى حنيفة ان يفهم ما يقول ربيعة سمعت على بن احمد بن سليمان يقول سمعت إبراهيم بن يعقوب يقول سمعت احمد بن حنبل يقول إنما كان أبو حنيفة تابعة ما اخترع قولا ولا انشر خلافه لان أهل الكوفة إبراهيم التيمى والشعبي والحكم وغيرهم ثنا احمد بن حفص ثنا حفص بن طرخان ثنا غسان بن الفضل ثنا حماد بن زيد قال قلت لأبي حنيفة ان جابرا روى عنك وانك تقول ايمانى كايمان جبريل وميكائيل قال ما قلت هذا ومن قال هذا فهو مبتدع قال فذكرت ذلك لمحمد بن الحسن صاحب الرأي قول حماد بن زيد فقال صدق حماد إن أبا حنيفة كان يكره ان يقول ذلك سمعت عمر بن محمد أبو حفص الباب شامي الوكيل يقول سمعت جعفر الطيالسي يقول سألت يحيى بن معين عن أبي حنيفة فقال أبو حنيفة أجل من أن يكذب سمعت بن حماد ثنا أحمد بن منصور الرمادي سمعت يحيى بن معين يقول سمعت يحيى بن سعيد القطان لا نكذب الله ربما سمعنا الشيء من رأي أبى حنيفة فاستحسناه فاخذنا به قال يحيى بن معين وكان يحيى بن سعيد يذهب في الفتوى الى مذهب الكوفيين ثنا بن حماد ثنا عباس سمعت يحيى يقول سمعت أبا قطن يقول بعث بي شعبة الى أبى حنيفة قال فاتيت أبا حنيفة فقال لي كيف أبو بسطام فقلت بخير فقال نعم حشو المصر هو ثنا بن حماد قال وحدثني أبو بكر الاعين حدثني يعقوب بن شيبة عن الحسن الحلواني سمعت شبابة يقول كان شعبة حسن الرأي في أبى حنيفة فكان يستنشد في هذه الأبيات قول مساور يقول لي كيف قال فقلت قال ... إذا ما الناس يوما قايسونا ... بآبدة من الفتوى طريفة ... ... اتيناهم بمقياس صليب ... مصيب من طراز أبى حنيفة ... ... إذا سمع الفقيه بها وعاها ... واثبتها بحبر في صحيفة ... قال الشيخ وأبو بكر الاعين شيخ بغدادي مصرى سمعت أبا عروبة يقول سمعت سفيان بن وكيع يقول سمعت أبى يقول سمعت أبا حنيفة يقول البول في المسجد أحسن من بعض القياس سمعت أبا عروبة يقول سمعت مالك بن الخليل يقول قلت لعبد الله بن داود تعرف في يعنى أبى حنيفة مثلة قال لا كان أبو حنيفة خزازا وكان الأعمش صيرفياثنا يحيى بن زكريا ثنا بن حيوة ثنا أيوب بن سافرى ثنا شاذان الأسود بن عامر ثنا أبو بكر بن عياش قال كان أبو حنيفة عريفا على الحاكة بدار الخزازين سمعت بن أبى داود يقول الوقيعة في أبى حنيفة جماعة من العلماء لان امام البصرة أيوب السختياني وقد تكلم فيه وإمام الكوفة الثوري وقد تكلم فيه وامام الحجاز مالك وقد تكلم فيه وامام مصر الليث بن سعد وقد تكلم فيه وامام الشام الأوزاعي وقد تكلم فيه وامام خراسان عبد الله بن المبارك وقد تكلم فيه فالوقيعة فيه إجماع من العلماء في جميع الأفاق أو كما قال ثنا أبو يعلى قال قرأ علي بشر بن الوليد أخبرنا أبو يوسف عن أبى حنيفة عن موسى بن أبى عائشة عن عبد الله بن شداد بن الهاد عن جابر بن عبد الله عن رسول الله صلى الله عليه وسلم انه قال من صلى خلف امام كان قرآنه له قراءة ثنا على بن سعيد بن بشير ثنا عبد الرحمن بن عبد الصمد بن شعيب بن إسحاق حدثني جدي سمعت بن إسحاق عن أبى حنيفة عن موسى بن الحسن عن عبد الله بن شداد عن جابر عن النبي انه صلى ورجل خلفه يقرا فجعل الرجل من أصحاب محمد ينهاه عن القراءة في الصلاة فقال تنهانى عن القراءة خلف رسول الله فتنازعا حتى ذكر ذلك للنبي صلى الله عليه وسلم فقال من صلى خلف امام فان قراءة الامام له قراءة ثنا بن صاعد وابن حماد ومحمد بن احمد بن الحسين قالوا ثنا شعيب بن أيوب ثنا أبو يحيى الحماني ثنا أبو حنيفة ثنا موسى بن أبى عائشة عن عبد الله بن شداد بن الهاد عن جابر بن عبد الله ان رجلا قرأ خلف النبي صلى الله عليه وسلم سبح اسم ربك الأعلى فسكت القوم فسألهم ثلاث مرار كل ذلك يسكتون فقال الرجل انا فقال قد علمت ان بعضكم خالجنيها ورواه أبو يوسف عن أبى حنيفة عن موسى عن عبد الله بن شداد عن أبى الوليد عن جابر عن النبي صلى الله عليه وسلم ان رجلا قرأ ثناه احمد بن على المدائني عن بن اخى بن وهب عن عمه عن الليث عن أبى يوسف بذلك وثنا الحسين بن عمير ثنا مجاهد بن موسى ثنا جرير وابن عيينة جميعا عن موسى بن أبى عائشة عن عبد الله بن شداد بن الهاد قال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم من كان له امام فقراءته له قراءةثنا عمر ثنا سحيم ثنا المقري عن أبى حنيفة عن موسى بن أبى عائشة عن عبد الله بن شداد عن جابر عن النبي صلى الله عليه وسلم مثله ثنا محمد بن عمر بن عبد العزيز ثنا أبو عمير ثنا حجاج وثنا معاوية بن العباس ثنا سعيد بن عمرو ثنا بقية جميعا عن شعبة عن موسى بن أبى عائشة عن عبد الله بن شداد قال رسول الله صلى الله عليه وسلم من كان له امام فقراءته له قراءة ورواه مع من ذكرنا عن موسى بن أبى عائشة مرسلا والثوري وزائدة وزهير وأبو عوانة وابن أبى ليلى وشريك وقيس بن الربيع وغيرهم وروى عن المقري عن أبى حنيفة موصولا كما رواه غيره عنه قال المقري أنا لا أقول عن جابر أبو حنيفة يقول انا بريء من عهدته وروى عن الحسن بن عمارة وهذا زاد أبو حنيفة في إسناده جابر بن عبد الله ليحتج به في إسقاط الحمد عن المأمونين وقد ذكرناه عن الأئمة عن موسى مرسلا ووافقه الحسن بن عمارة وهو أضعف منه عن موسى موصولا أخبرنا أبو يعلى قال قرئ على بشر بن الوليد أخبركم أبو يوسف عن أبى حنيفة عن أبى سفيان قبل ان يلقاه يخبر عن أبى نضره عن أبى سعيد عن النبي صلى الله عليه وسلم قال مفتاح الصلاة الوضوء وتحريمها التكبير وتحليلها التسليم وفي كل ركعتين تسلم بعد التشهد ولا تجزيء صلاة إلا بفاتحة الكتاب ومعها شيء زاد أبو حنيفة في هذا المتن وفي كل ركعتين تسليم وقد رواه عن أبى سفيان أبو معاوية وابن فضيل وزياد البكائي ومندل بن على وحمزة الزيات وحسان الكرماني وغيرهم فلم يذكروه ثنا عبدان ثنا زيد بن الحريش ثنا أبو همام الأهوازي عن مروان بن سالم عن أبى حنيفة عن حماد عن إبراهيم عن علقمة عن عبد الله ان النبي صلى الله عليه وسلم أكل ذبيحة امرأة قال الشيخ لم يروه موصولا غير أبى حنيفة زاد فيه علقمة وعبد الله والنبي عليه السلام واما يرويه منصور ومغيرة وحماد عن إبراهيم قوله أخبرنا محمد بن احمد بن حماد ومحمد بن احمد بن الحسين قالا ثنا شعيب بن أيوب عن أبى هريرة عن النبي صلى الله عليه وسلم قال إذا ارتفع النجم ارتفعت العاهة عن أهل كل بلدورواه كذلك عن وكيع ويزيد بن هارون الحماني ومحمد بن الحسن وجعفر بن عون والمقري وغيرهم ولا يحفظ عن عطاء إلا من رواية أبى حنيفة عنه وروى عن عسل عن عطاء مسندا وموقوفا وعسل وأبو حنيفة سيان في الضعف على ان عسل مع ضعفه أحسن ضبطا للحديث منه ثنا على بن احمد بن على بن عمران ثنا بندار ثنا إسحاق الأزرق أخبرنا نعمان عن علقمة بن مرثد عن سليمان بن بريدة عن أبيه عن النبي صلى الله عليه وسلم انه قال اذهب يا فلان فان الدال على الخير كفاعله قال الشيخ وهذا حديث لا يجود إسناده غير أبى حنيفة عن علقمة بن مرثد وتابعه حفص بن سليمان روى عن علقمة أحاديث مناكير لا يرويها غيره ورواها عن أبى حنيفة إسحاق الأزرق ومصعب بن المقدام وأرسله عنه محمد بن الحسن فلم يذكر فيه بن مرثد ولا بريدة ثنا يحيى بن على بن هاشم الخفاف حدثني محمد بن إبراهيم بن أبى سكينة ثنا محمد بن الحسن أخبرنا أبو حنيفة ثنا أبو حجية عن بن بريدة عن أبى الأسود الدئلى عن أبى ذر عن النبي صلى الله عليه وسلم ان أحسن ما غيرتم به الشعر الحناء والكتم قال الشيخ وهكذا رواه عباد بن صهيب ورواه معافى عنه عن رجل قد سماه عن أبى بردة عن أبى الأسود عن أبي ذر عن النبي صلى الله عليه وسلم ورواه الحسن بن زياد ومكي وابن بزيع عنه عن أبى حجية عن أبى الأسود عن أبى ذر عن النبي صلى الله عليه وسلم ولم يذكروا بن بريدة فقد روى عنه هذه الألوان التي ذكرتها وأبو حجية هو الأجلح بن عبد الله الكندي قال الشيخ وأبو حنيفة له أحاديث صالحة وعامة ما يرويه غلط وتصاحيف وزيادات في أسانيدها ومتونها وتصاحيف في الرجال وعامة ما يرويه كذلك ولم يصح له في جميع ما يوريه الا بضعة عشر حديثا وقد روى من الحديث لعله أرجح من ثلاثمائة حديث من مشاهير وغرائب وكله على هذه الصورة لأنه ليس هو من أهل الحديث ولا يحمل على من تكون هذه صورته في الحديث
İbn Adiy el-Kamil(7/5-12)
1127 - النعمان بن ثابت أبو حنيفة الكوفي صاحب الرأي يروي عن عطاء
ونافع كان مولده سنة ثمانين في سوا الكوفة وكان أبوه مملوكا لرجل منبني ربيعة من تيم الله من نجد يقال لهم بنو قفل فأعتق أبوه وكان خبازا لعبد الله بن قفل ومات أبو حنيفة سنة خمسين ومائة ببغداد وقبره في مقبرة الخيزران وكان رجلا جدلا ظاهر الورع لم يكن الحديث صناعته حدث بمائة وثلاثين حديثا مسانيد ما له حديث في الدنيا غيره أخطأ منها في مائة وعشرين حديثا إما أن يكون أقلب إسناده أو غير متنه من حيث لا يعلم فلما غلب خطؤه على صوابه استحق ترك الاحتجاج به في الأخبار ومن جهة أخرى لا يجوز الاحتجاج به لأنه كان داعيا إلى الإرجاء والداعيةإلى البدع لا يجوز أن يحتج به عند أئمتنا قاطبة لا أعلم بينهم فيه خلافا على أن أئمة المسلمين وأهل الورع في الدين في جميع الأمصار وسائر الأقطار جرحوه وأطلقوا عليه القدح الا الواحد بعد الواحد قد ذكرنا ما روى فيه من ذلك في كتاب التنبيه على التمويه فأغنى ذلك عن تكرارها في هذا الكتاب غير أني أذكر منها جملا يستدل بها على ما وراءها من ذلك ما حدثنا زكريا بن يحيى الساجي بالبصرة قال حدثنا بندار ومحمد بن علي المقدمي قال حدثنا معاذ بن معاذ العنبري قال سمعت سفيان الثوري يقول استتيب أبو حنيفة من الكفر مرتين أخبرنا أحمد بن يحيى بن زهير بتستر قال حدثنا إسحاق بن إبراهيم البغويقال حدثنا الحسن بن أبي مالك عن أبي يوسف قال أول من قال القرآن مخلوق أبو حنيفة يريد بالكوفة أخبرنا الحسين بن إدريس الأنصاري قال حدثنا سفيان بن وكيع قال حدثنا عمر بن حماد بن أبي حنيفة قال سمعت أبي يقول سمعت أبا حنيفة يقول القرآن مخلوق قال فكتب إليه بن أبي ليلى إما أن ترجع وإلا لأفعلن بك فقال قد رجعت فلما رجع إلى بيته قلت يا أبي أليس هذا رأيك قال نعم يا بني وهو اليوم أيضا رأيي ولكن أعيتهم التقية أخبرنا أحمد بن علي بن المثنى بالموصل قال حدثنا أبو نشيط محمد بن هارون قال حدثنا محبوب بن موسى عن يوسف بن أسباط قال قال أبو حنيفة لو أدركني رسول الله صلى الله عليه وسلم لأخذ بكثير من قولي وهل الدين الا الرأي الحسن أخبرنا علي بن عبد العزيز الأبلي قال حدثنا عمرو بن محمد الأنس عن أبي البختري قال سمعت جعفر بن محمد يقول اللهم إنا ورثنا هذه النبوة عن أبينا إبراهيم خليل الرحمن وورثنا هذا البيت عن أبينا إسماعيل بن خليل الرحمن وورثنا هذا العلم عن جدنا محمد صلى الله عليه وسلم فاجعل لعنتي ولعنة آبائي وأجدادي على أبي حنيفة أخبرنا محمد بن القاسم بن حاتم قال حدثنا الخليل بن هند قال حدثنا عبد الصمد بن حسان قال كنت مع سفيان الثوري بمكة عند الميزاب فجاء رجل فقال إن أبا حنيفة مات قال اذهب إلى إبراهيم بن طهمان فأخبره فجاء الرسول فقال وجدته نائما قال ويحك اذهب فأنبهه وبشره فإن فتان هذه الأمة مات والله ما ولد في الإسلاممولود أشأم عليهم من أبي حنيفة ولله لكأن أبو حنيفة أقطع لعروة الإسلام عروة عروة من قحطبة الطائي بسيفه أخبرنا آدم بن موسى قال حدثنا محمد بن إسماعيل البخاري قال حدثنا نعيم بن حماد قال حدثنا أبو إسحاق الفزاري قال سمعت سفيان الثوري وجاء نعي أبو حنيفة فقال الحمد لله الذي أراح المسلمين منه لقد كان ينقض الإسلام عروة عروة أخبرنا عبد الكبير عمر الخطابي بالبصرة قال حدثنا علي بن جندب قال حدثنا محمد بن عامر الطائي قال رأيت كأني واقف على درج مسجد دمشق في جماعة من الناس فخرج شيخ ملبب شيخا وهو يقول أيها الناس إن هذا غير دين محمد قال فقلت لرجل إلى جنبي من هذين الشيخين قال هذا أبو بكر الصديق ملبب أبا حنيفة أخبرنا زكريا بن يحيى الساجي قال حدثنا أحمد بن سنان القطان قال سمعت علي بن عاصم يقول قلت لأبي حنيفة إبراهيم بن علقمة عن عبد الله أن النبي صلى الله عليه وسلم صلى بهما خمسا ثم سجد سجدتين بعد السلام فقال أبو حنيفة إن لم يكن جلس في الرابعة فما تسوى هذه الصلاة هذه وأشار إلى شيء من الأرض فأخذه ورمى به أخبرنا الحسن بن سفيان الشيباني قال حدثنا إبراهيم بن الحجاج قال حدثنا حماد بن زيد قال جلست إلى أبي حنيفة بمكة وجاء سليمان فقال إني لبست خفينوأنا محرم أو قال لبست السراويل وأنا محرم فقال له أبو حنيفة عليك دم قال فقلت للرجل وجدت نعلين أو وجدت إزارا فقال لا فقلت يا أبا حنيفة إن هذا يزعم أنه لم يجد فقال سواء وجد أم لم يجد فقلت حدثنا عمرو بن دينار عن جابر بن زيد عن بن عباس قال سمعت رسول الله صلى الله عليه وسلم يقول السراويل لمن لم يجد الإزار والخفين لمن لم يجد النعلين وأخبرنا أيوب عن نافع عن بن عمر أن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال السراويل لمن لم يجد الإزار والخفين لم يجد النعلين قال فقال بيده كأنه لم يعبأ بالحديث فقمت من عنده فتلقاني الحجاج بن أرطاة داخل المسجد فقلت يا أبا أرطاة ما تقول في محرم لبس السراويل أو لبس خفين فقال حدثنا عمرو بن دينار عن جابر بن زيد عن بن عباس قال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم السراويل لمن لم يجد الإزار والخفين لمن لم يجد النعلين وأخبرنا أبو إسحق عن الحارث عن علي أنه قال السراويل لمن لم يجد الإزار والخفين لمن لم يجد النعلين قال قلت فما بال صاحبكم يقول كذا وكذا قال ومن ذاك وصاحب ذاك قبح الله ذاك أخبرنا أحمد بن عبيد الله بأنطاكية قال حدثنا علي بن حرب قال حدثنا علي بن عاصم قال قلت لأبي حنيفة ما تقول في رجل أعتق جارية وجعل عتقها صداقها قال لا يجوز قلت كيف أنا عندك قال ثقة قلت فعبد العزيز بن صهيب قال ثقة قلت فحدثني عبد العزيز بن صهيب عن أنس بن مالك أن النبي صلى الله عليه وسلم أعتق صفية وجعل عتقها صداقها فقال أبو حنيفة كنت أشتهي أن يكون تما بدريهمات أخبرنا محمد بن أحمد بن أبي عون الرياني بنسا قال حدثنا علي بن حجر قالحدثنا داود بن الزبرقان قال سئل أبو حنيفة عن الخليطين خليط البسر والتمر فقال حدثني حماد عن إبراهيم أنه كان لا يرى بذلك بأسا قلت هل كان إبراهيم يحدث فيه برخصة كما حدث في نبيذ الجر قال لا أعلمه قلت ما تصنع بحديث إبراهيم وقد جاء النهي عن رسول الله صلى الله عليه وسلم عن ذلك قال أما إني أزيدك حديثا حدثني نافع أن بن عمر خلطهما قلت إنما صنع ذلك مرة واحدة من وجع عرض له لأن التمر بلغم والزبيب جاف كان ينظم له الثوم فيلقي في القدر فإذا أنضجت القدر ما فيها كشط الثوم ورمى به أخبرني بذلك أيوب عن نافع عن بن عمر قال فقال أبو حنيفة ما أبالي مرة صنعه أو مائة مرة ثم أقبل علي فقال من حدثك قلت حدثني مطر الوراق عن عطاء بن أبي رباح عن جابر بن عبد الله أن رسول الله صلى الله عليه وسلم نهى عن البسر والتمر أن يخلط بينهما وعن الزبيب والتمر أن يخلط بينهما وحدثني ليث بن أبي سليم عن عطاء عن جابر أن النبي صلى الله عليه وسلم نهى عنهما أن يخلطا وحدثنا أبان عن أنس أن النبي صلى الله عليه وسلم نهى عنهما أن يخلطا وحدثنا سعيد بن أبي عروبة عن قتادة عن أنس أن النبي صلى الله عليه وسلم نهى عنهما أن يخلطا قال أنس ولقد حرمت الخمر وما لأهلي شراب غير الغليظين وحدثني أبو العلاء وأبو ثابت عن أنس أنه كان يقطع له التذنوبة من البسروحدثنا الصلب بن ديناد عن أبي نضرة عن أبي 0سعيد أن النبي صلى الله عليه وسلم نهى عنهما أن يخلطا وحدثنا شعبة عن الحكم عن بن أبي ليلى أن النبي عليه الصلاة والسام نهى عنهما أن يخلطا وحدثنا هشام الدستوائي عن يحيى بن أبي كثير عن عبد الله بن أبي قتادة عن أبيه أن النبي صلى الله عليه وسلم نهى عنهما أن يخلطا وحدثنا هشام الدستوائي عن يحيى بن أبي كثير عن عبد الله بن أبي قتادة عن أبيه قال لا تنبذوا الزهو والرطب جميعا ولا تنبذوا الزبيب والتمر جميعا وانتبذوا كل واحد منهما علي حدة وحدثنا شعبة عن أبي إسحاق قال حدثنا فقيه من أهل نجران عن بن عمر أن النبي صلى الله عليه وسلم أتى برجل سكران أو قال نشوان فلما ذهب سكره أمر بجلده فقال يا رسول الله إني لم أشرب خمرا إنما شربت خليط بسر وتمر فأمر أن يلجد ثم نهى عنهما أن يخلطا وأخبرنا شعبة عن محارب بن دثار عن جابر قال خليط البسر والتمر خمر وحدثنا هشام الدستوائي عن عكرمة عن بن عباس قال إنما افسر البسر والتمر وهو يسمى المزاء فإذا خلطهما لم يصلح قال فقال أبو حنيفة ما أرى به بأسا قلت فسبحان الله ألم يقل الله جل وعز وما آتاكم الرسول فخذوه وما نهاكم عنه فانتهوا قال أرأيت لو أتيت بجمجمة فيها نبيذ تمر نبذ بالأمس أتشربه قلت نعم ثم أتيت بجمجمة فيها نبيذ بسر نبذ أول من أمس أتشربه فسكت ولم أقل لا ولا نعم فقال إذا اجتمعا في بطن صلح وإذا اجتمعا في إناء لم يصلح خبرنا زكري - ا بن يحيى الساجي بالبصرة قال حدثنا عصمة بن محمد قال حدثناالعباس بن عبد العظيم قال حدثنا أبو بكر بن أبي الأسود قال سمعت بشر بن المفضل يقول قلت لأبي حنيفة حدثنا شعبة عن هشام عن يزيد بن أنس عن أنس أن يهوديا رضخ رأس جارية بين حجرين فرضخ رسول الله صلى الله عليه وسلم رأسه بين حجرين قال هذيان وأخبرنا الثقفي قال سمعت محمد بن سهل بن عسكر يقول سمعت أبا صالح الفراء يقول سمعت أبا إسحاق الفزاري يقول كنت عند أبي حنيفة فجاءه رجل فسأله عن مسألة فقال فيه فقلت إن النبي صلى الله عليه وسلم قال كذا وكذا قال هذا حديث خرافة أخبرنا الفضل بن الحسين بهمذان قال حدثنا يحيى بن عبد الله بن ماهان عن بن عيينة قال حدثت أبا حنيفة بحديث عن النبي صلى الله عليه وسلم فقال بل على هذا أخبرنا الساجي قال حدثنا سعيد بن محمد قال حدثنا عباس العنبري قال حدثنا أبو بكر بن الأسود قال سمعت بشر بن المفضل يقول حدثنا عبيد الله بن عمر عن نافع عن بن عمر قال البيعان بالخيار ما لم يتفرقا وقال أبو حنيفة هذا رجز سمعت الحسن بن عثمان بن زياد يقول سمعت محمد بن منصور الجوار يقول رأيت الحميدي يقرأ كتاب الرد على أبي حنيفة في المسجد الحرام فكان يقول قال بعض الناس كذا فقلت له فيكف لا تسميه قال أكره أن أذكره في المسجد الحرام وأخبرنا محمد بن عبد الرحمن الفقيه قال سمعت محمد بن أحمد بن حكيم الشيباني يقول سمت أبا إسحاق الطالقاني يقول سمعت بن المبارك يقول من كان عندهكتاب الحيل يريد أن يعمل بما فيه فهو كافر وبانت منه امرأته وبطل حجه ثم قال قال فلان لو أن رجلا ظاهر من امرأته فارتد عن الإسلام سقط عنه كفارة الظهار ولو أن رجلا ابتلى بهذا وقال له رجل افعل هذا لكي تسقط عنه الكفارة فهو كافر وبانت منه امرأته وبطل حجه أخبرنا الثقفي قال سمعت الحسن بن الصباح قال حدثنا مؤمل بن إسماعيل قال سمعت سفيان الثوري يقول أبو حنيفة غير ثقة ولا مأمون أخبرنا يعقوب بن محمد المغرى قال حدثنا أحمد بن سلمة قال سمعت الحسين بن منصور يقول سمعت مبشر بن عبد الله بن رزم النيسابوري يقول كتب إلينا إبراهيم بن طهمان من العراق أن امحوا ما كتبتم عني من آثار أبي حنيفة وسمعت محمد بن محمود النسائي يقول سمعت علي بن خشرم يقول سمعت علي بن إسحاق السمرقندي يقول سمعت بن المبارك يقول كان أبو حنيفة في الحديث يتيما وأخبرنا الحسن بن إسحاق بن إبراهيم الخولاني بطرسوس قال حدثنا محمد بن جابر المروزي قال سمعت زياد بن أيوب يقول سألت أحمد بن حنبل عن الرواية عن أبي حنيفة وأبي يوسف فقال لا أرى الرواية عنهما وأخبرنا الحسين بن إدريس الأنصاري قال حدثنا محمد بن علي الثقفي قال سمعت إبراهيم بن شماس يقول ترك بن المبارك أبا حنيفة في آخر امره وأخبرنا أحمد بن بشر الكرجي قال حدثنا محمد بن الخطاب قال حدثنا رستة قال قال إسماعيل بن حماد بن أبي حنيفة خاصمت رجلا في دار إلى شريك فلما دنوت منه نظر إلي بوجه غليظ ثم قال ألك بهذا عهدة قلت نعم قال ائتني بالعهدة ولم تكن لي عهدة فرجعت إلى أبي فأخبرته فقال ويحك كذبت عند شريكمع سوء رأيه فينا فلما رجعت إليه قال هات عهدتك قلت أصلحك الله هي عند رجل وليس هو شاهد فقال أفاك بن أفاك بن أفاك سمعت حمزة بن داود يقول سمعت داود بن بكر يقول سمعت المقري يقول حدثنا أبو حنيفة وكان مرجئا ودعاني إلى الإرجاء فأبيت عليه وأخبرني محمد بن المنذر قال حدثنا عثمان بن سعيد قال حدثنا أبو الربيع الزهراني قال سمعت حماد بن زيد يقول سمعت أبا حنيفة يقول لم أكد ألقى شيخا الا أدخلت عليه ما ليس من حديثه الا هشام بن عروة أخبرنا أحمد بن بشر قال حدثنا محمود بن الخطاب قال حدثنا رستة قال سمعت عبد الرحمن بن مهدي يقول وذكر أبا حنيفة فقرأ ليحملوا أوزارهم كاملة يوم القيامة ومن أوزار الذين يضلونهم بغير علم ألا ساء ما يزرون أخبرنا إبراهيم بن أبي أمية بطرسوس قال حدثنا محمد بن يحيى البلخي قال حدثنا سفيان قال لما قعد أبو حنيفة قال مساور الوراق كنا من الدين قبل اليوم في سعة حتى بليا بأصحاب المقاييس قوم إذا اجتمعوا صاحوا كأنهم ثعالب صبحت بين النواريس سمعت الفضل بن الحسن يقول سمعت يحيى بن عبد الله بن ماهان يقول سمعت هدبة بن عبد الوهاب يقول إذا ذو الرأي خاصم من قياس وجاء ببدعة هنة سخيفة أتيناهم يقول الله فيها وآثار نبوءة شريفة فكم من فرج محصنة عفيف أحل حرامها بأبي حنيفةسمعت عبد الله بن محمد البغوي يقول سمعت منصور بن أبي مزاحم يقول سمعت شريكا يقول لو كان في كل ربع من أرباع الكوفة خمار يبع الخمر خير من أن يكون فيه رجل يقول بقول أبي حنيفة أخبرنا الثقفي قال حدثنا أبو يحيى محمد بن عبد الرحمن يقول سمعت أبا معمر يحدث عن الوليد بن مسلم قال سأل مالك بن أنس رجلا ايتكلم في بلدك برأي أبي حنيفة قال نعم قال إن بلدكم أهل أن لا يسكن أخبرنا محمد بن القاسم بن حاتم قال حدثنا محمد بن داود السمناني قال حدثنا بن المصفى قال حدثنا سويد بن عبد العزيز قال جاء رجل إلى أبي حنيفة فقال ما تقول فيمن أكل لحم الخنزير فقال لا شيء عليه أخبرنا الثقفي قال حدثنا أحمد بن الوليد الكرخي قال حدثنا الحسن بن الصباح قال حدثنا محفوظ بن أبي ثوبة قال حدثني بن أبي مسهر قال حدثنا يحيى بن حمزة وسعيد بن عبد العزيز قالا سمعنا أبا حنيفة يقول لو أن رجلا عبد هذا البغل تقربا بذلك إلى الله جل وعلا لم أر بذلك بأسا
İbn Hibban Mecruhin(3/61-73)
1876 - النعمان بن ثابت أبو حنيفة حدثنا سليمان بن داود القطان قال حدثنا أحمد بن الحسين الترمذي
قال حدثنا أبو نعيم ضرار بن صرد قال حدثنا سليمان المقرىء قال سمعت الثوري يقول قال لنا حماد أفيكم من يأتى أبا حنيفة بلغوا عني أبا حنيفة أني بريء منه وكان يقول حدثنا عبد العزيز بن أحمد بن الفرج قال حدثنا أبو بكر بن خلاد قال سمعت عبد الرحمن بن مهدي يقول سمعت حماد بن زيد يقول سمعت أيوب وذكر أبو حنيفة فقال أيوب يريدون أن يطفئوا نور الله بأفواههم ويأبى الله إلا أن يتم نوره ولو كره الكافرون حدثنا محمد بن عبد الرحمن السامي وحدثنا سعيد بن يعقوب الطالقانيقال حدثنا مؤمل عن عمر بن إسحاق قال سمعت بن عون يقول ما ولد في الإسلام مولود أشأم من أبى حنيفة وكيف تأخذون دينكم عن رجل قد خذل في عظم دينه حدثنا محمد بن أحمد الأنطاكي قال حدثنا محمد بن كثير عن الأوزاعي قال قال سلمة بن حكيم لما مات أبو حنيفة الحمد لله إن كان لينقض الإسلام عروة عروة حدثنا الفضل بن عبد الله قال حدثنا سعيد بن يعقوب الطالقاني قال حدثنا مؤمل قال كنا عند سفيان الثوري فجاء ذكر أبي حنيفة فقام وقال غير ثقة ولا مأمون حدثنا حاتم بن منصور قال حدثنا الحميدي قال سمعت سفيان يقول ما ولد في الإسلام مولود أضر على الإسلام من أبي حنيفة حدثنا عبد الله بن أحمد بن حنبل قال حدثنا منصور بن أبي مزاحم قال حدثنا مالك بن أنس يقول إن أبا حنيفة كاد الدين ومن كاد الدين فليس له دين حدثنا عبد الله بن أحمد قال حدثنا إبراهيم بن عبد الرحيم حدثنا أبو معمر حدثنا الوليد بن مسلم قال قال لي مالك بن أنس يذكر أبو حنيفة ببلدكم قال قلت نعم قال ما ينبغي لبلدكم أن تسكن وقال حدثنا أبو بكر الأعين قال حدثنا منصور بن سلمة أبو سلمة الخزاعي قال سمعت حماد بن سلمة وسمعت شعبة يلعن أبا حنيفة حدثني عبد الله بن الليث المروزي قال حدثنا محمد بن يونس الجمالقال سمعت يحيى بن سعيد يقول سمعت شعبة يقول كف من تراب خير من أبي حنيفة حدثنا محمد بن إسماعيل قال حدثنا الحسن بن علي حدثنا يحيى قال سمعت شريكا يقول إنما كان أبو حنيفة صاحب خصومات لم يكن يعرف إلا بالخصومات وسمعت أبا بكر بن عياش يقول كان أبو حنيفة صاحب خصومات لم يكن يعرف إلا بالخصومات حدثنا محمد بن نعيم بن حماد قال حدثنا أبو بكر الأعين قال سمعت إبراهيم بن شماس قال سمعت بن المبارك يقول اضربوا على حديث أبي حنيفة حدثنا محمد بن عثمان بن أبي شيبة قال حدثنا أبو عامر عبد الله بن براد الأشعري قال سمعت عبد الله بن إدريس قال سمعت أبا حنيفة وهو قائم على درجته ورجلان يستفتيانه في الخروج مع إبراهيم وهو يقول لهما أخرجا أخرجا حدثنا محمد بن عيسى قال حدثنا إبراهيم بن سعيد قال سمعت معاذ بن معاذ العنبري يقول استتيب أبو حنيفة من الكفر مرتين حدثنا زكريا بن يحيى الحلواني قال سمعت محمد بن بشار العبد بن بندار يقول ما كان عبد الرحمن بن مهدي يذكر أبا حنيفة إلا قال بينه وبين الحق حجاب حدثنا زكريا بن يحيى قال حدثنا محمد بن المثنى قال ما سمعت عبد الرحمن يحدث عن أبي حنيفة شيئا قط حدثناه محمد بن عيسى قال حدثنا صالح قال حدثنا علي بن المديني قال سمعت يحيى بن سعيد يقول مر بي أبو حنيفة وأنا في سوق الكوفة فقال لي تيس القياس هذا أبو حنيفة فلم أسأله عن شيءقال يحيى وكان جاري بالكوفة فما قربته ولا سألته عن شيء قيل ليحيى كيف كان حديثه قال لم يكن بصاحب الحديث حدثنا الفضل بن عبد الله قال حدثنا محمد بن أبي خالد المصيصي قال سمعت وكيع بن الجراح وسئل عن أبي حنيفة قال كان مرجئا يرى السيف حدثنا محمد بن أيوب قال حدثنا محمد بن عبد الله بن نمير قال سمعت أبي قال أدركت الناس ما يكتبون الحديث عن أبي حنيفة فكيف الرأي حدثنا محمد بن سعد الشاشي قال حدثنا شيبان قال حدثني يحيى بن كثير أبو النضر قال كان أيوب السختياني إذا سمع حديثا يعجبه قال عن من فيقال عن أبي حنيفة فيقول دعوه حدثنا عبد الله قال أخبرني أبي قال حدثنا مسكين قال حدثنا الأوزاعي قال سئل أبو حنيفة قال أبي لم يسمع الأوزاعي من أبي حنيفة إنما عابه حدثنا عبد الله بن أحمد قال حدثنا محمد بن سهل بن عسكر قال حدثنا أبو صالح الفراء قال سمعت أبا إسحاق الفزاري يقول كان أبو حنيفة مرجئا يرى السيف حدثني أحمد بن أصرم المدني قال حدثنا محمد بن هارون قال حدثنا أبو صالح الفراء عن يوسف بن أسباط قال كان أبو حنيفة مرجئا وكان يرى السيف وولد على غير الفطرة حدثنا محمد بن عيسى قال حدثنا إبراهيم بن سعيد قال حدثنا محمد بن حميد عن جرير عن محمد بن جابر قال جاءني أبو حنيفة يسألني عن كتاب حماد فلم أعطه كتابا فدس إلي ابنه فدفعت كتبي إليه فدفعها إلى أبيهفرواها أبوحنيفة من كتبي عن حماد حدثنا الهيثم بن خالد قال سمعت أحمد بن عثمان بن حكيم يقول سمعت أبا نعيم يقول ما كنا نسمع أبا حنيفة إلا مقنعين حدثنا أحمد بن علي قال حدثنا أبو حماد الحسين بن حريث قال حدثنا الفضل بن موسى قال كان أبو حنيفة يحدث عن أبي العطوف فإذا لم يحدث عنه قال زعم حماد قال الفضل زعموا كثير الكذب حدثنا حاتم بن منصور قال حدثنا الحميدي قال سمعت سفيان يقول كنت جالسا عند رقبة بن مصقل فرأى ناسا محفلين قال من أين قالوا من عند أبي حنيفة فقال إنه يمكنهم من رأى ما مضغوا وينقلبون إلى أهليهم بغير فقه حدثنا محمد بن إسماعيل قال حدثنا سليمان بن حرب قال سمعت حماد بن زيد قال سمعت الحجاج بن أرطاة يقول ومن أبو حنيفة ومن يأخذ عن أبي حنيفة حدثنا على بن الحسين قال حدثنا عبد الرحمن بن عمر الأصبهاني قال حدثنا عبد الرحمن بن مهدي قال سألت سفيان عن حديث عاصم عن رزين بن رزين عن بن عباس في المرتدة إذا ارتدت تحبس ولا تقتل قلت أسمعته قال أما من ثقة فلا قال عبد الرحمن هذا الحديث رواه أبو حنيفة عن عاصم حدثنا سليمان بن داود العقيلي قال سمعت أحمد بن الحسن الترمذي قال سمعت أحمد بن حنبل يقول أبو حنيفة يكذب حدثنا عبد الله بن أحمد قال حدثنا سريج بن يونس قال حدثنا أبو قطن عن أبي حنيفة وكان زمنا في الحديث حدثناه عبد الله بن محمد المروزي قال سمعت الحسين بن الحسن المروزي يقول سألت أحمد بن حنبل فقلت ما تقول في أبي حنيفة فقال رأيه مذموم وحديثه لا يذكر حدثنا عبد الله بن أحمد قال سمعت أبي يقول حديث أبي حنيفة ضعيف ورأيه ضعيف حدثنا محمد بن عثمان قال سمعت يحيى بن معين وسئل عن أبي حنيفة قال كان يضعف في الحديث حدثنا عبد الله قال حدثني أبي قال حدثنا عبد الله بن عمر قال سألت سفيان عن حديث عاصم بن أبي النجود في المرتدة أسمعته فقال أما من ثقة فلا قال أبي وكان أبو حنيفة يرويه
Ukayli Duafa(4/268-284)
قل يعقوب حدثنا معاذ بن المثنى حدثنا رجاء بن السندي قال سمعت عبد الله بن إدريس يقول كان أبو حنيفة ضالا مضلا وأبو يوسف فاسقا من الفاسقين
Ukayli Duafa(4/440)
586 - نعمان بن ثابت أبو حنيفة ليس بالقوي في الحديث كوفي
Nesai Duafa vel Metrukin(s.100)
255 - النعمان بن ثابت أبو حنيفة مات ببغداد سنة خمسين ومائة قال بخلق القرآن واستتيب من كلامه الرديء غير مرة كثير الخطأ والأوهام
Ebu Nuaym Esbahani Duafa(s.154)
61 - وأبو حنيفة وليس بالقوي بالحديث
Nesai Tesmiyetu Fukahail Emsar(s.128)
2461 - قال أبو نعيم وسمعت زفر يقول كنا نختلف إلى أبي حنيفة ومعنا أبو يوسف ومحمد بن الحسن فكنا نكتب عنه قال زفر فقال يوما أبو حنيفة لأبي يوسف ويحك يا يعقوب لا تكتب كل ما تسمع مني فإني قد أرى الرأي اليوم وأتركه غدا وأرى الرأي غدا وأتركه بعد غد
Tarihu İbn Main Birivayetid Devri(3/504)
383 - سئل الدارقطني وأنا أسمع عن سماع أبي حنيفة يصح قال لا ولا رؤية ولم يلحق أبو حنيفة أحدا من الصحابة
Darekutni Sualatu hamze(1/263)
قال لنا أبو عبد الرحمن بن أحمد بن شعيب وأبو حنيفة ليس بالقوي في الحديث وهو كثير الغلط والخطأ على قلة روايته والضعفاء من أصحابه
Nesai Men Lem Yervi Anhu Gayri Vahid(s.123)
3539 - النعمان بن ثابت أبو حنيفة قال سفيان الثوري ليس بثقة وقال يحيى بن معين لا يكتب حديثه وقال مرة اخرى هو انبل من ان يكذب وقال النسائي ليس بالقوي في الحديث وهو كثير الغلط والخطأ على قلة روايته وقال النضر بن شميل هو متروك الحديث وقال ابن عدي عامة ما يرويه غلط وتصحيف وزيادات وله احاديث صالحة وليس من اهل الحديث

 
E Çevrimdışı

Ehli_Hadis

Aktif Üye
İslam-TR Üyesi
Men Cereha Ebu Hanife

Ebuşşeyh Tabakat


قال سمعت عصام بن يزيد يقول سمعت سفيان الثوري يقول كان أبو حنيفة ضالا مضلا
Dedi ki: Asım b. Yezid'i şöyle derken işittim Sufyan es-Sevri söyledi ki: Ebu Hanife hem sapık hemde saptırıcı idi.(Ebuşşeyh Tabakat 2/110)

Ahmed b.Hanbel Kitabu’l-İlel


Sufyan es-Sevri: Ebu Hanife’nin iki kere tevbeye davet edildiğini nakleder. (Ahmed b.Hanbel Kitabu’l-İlel.II/69/428-32)

Kadı Şerik b Abdillah Şerik:Kufe’nin her köşesinin merkeple dolmasının orada Ebu Hanife’nin görüşünde birisinin bulunmasından daha hayırlı olacağını söyler.Ahmed b.Hanbel Kitabu’l-İlel.II/69/428-32

Kadı Şerik b Abdillah: Şerik’e sorulur Ebu Hanife’yi neden dolayı tevbeye davet ettiniz Şerik şöyle cevap verdi Küfürden (Ahmed b.Hanbel Kitabu’l-İlel.II/224

Malik b.Enes: Ebu Hanife az kalsın dini yıkacaktı der. Ahmed b.Hanbel Kitabu’l-İlel.II/69/428-32

Hammad bin Seleme: Ebu Hanife bir şeytandı: Hz Peygamber’in sözlerini kendi görüşlerine dayanarak reddederdi (İbn Adi el-Kamil fi Zuafai’r-Rical.8/239)Ahmed b.Hanbel İlel II/68/428 II/246/1775

Abdullah b.İdris Malik b.Enes’e: bizim yanımızda Alkame ve Esved var diyecek olur.Bunun üzerine Malik –Ebu Hanife’yi kastederek-sizin yanınızda işi tersyüz eden var der.Ahmed b.Hanbel bunu söylerken elini ters yüz eder.(Ahmed b.Hanbel Kitabu’l-İlel.I/194(1036)

Abdullah b.Mubarek vefatından kısa bir süre önce Ebu Hanife’nin hadislerini kaldırıp atmıştır (Ahmed b.Hanbel Kitabu’l-İlel.II/242/1749)

Ahmed b.Hanbel Evzai’nin Ebu Hanife’den hiç rivayet almadığını çünkü bu konuda onu ayıpladığını söyler (Ahmed b.Hanbel Kitabu’l-İlel II/202)

Eş’ari.el-İbane

Ebu’l-Hasan el-Eş’ari: Sufyan es-Sevri İmam Ebu Hanife’nin hocası Hammad bin Ebu Süleyman’dan şu sözü nakletmiştir: O Müşrik Ebu Hanife’ye söyle ben ondan tamamen beriyim onunla hiçbir ilişkim yoktur (Eş’ari.el-İbane.77)

İmam Buhari et-Tarihul-Kebir


İmam Buhari: Ebu Hanife Murcii’dir rey ve hadisleri terk edilmiştir (Buhari et-Tarihu’l-Kebir VIII.81)

İmam Müslim b Hacac Kitabul Kuna vel Esma

İmam Müslim şöyle der: Ebu Hanife Numan b Sabit rey sahibidir Hadisi muztaribtir ve fazla sahih hadisi yoktur (İmam Müslim b Hacac Kitabul Kuna vel Esma .31


İbn Adi el-Kamil fi Zuafai’r-Rical


İmam Malik: Ebu Hanife dini mahveden hastalıklardan biridir.(İbn Adi el-Kamil fi Zuafai’r-Rical.8/237

İbn Ebi Davud:Ebu Hanife’ye saldırı ve onu itham İslam ümmetinin icma noktalarından biridir:Basra’nın fıkıh imamı Eyyüb es-Sahtiyani onun aleyhinde konuşmuştur.Küfe’nin imamı Süfyan es-Sevri öyle Hicaz bölgesinin imamı Malik bin Enes öyle Mısır’ın imamı Leys bin Sa’d öyle Şam’ın imamı Evzai öyle Horasan’ın imamı Abdullah bin Mübarek öyle Kısacası yeryüzünün her yanındaki İslam uleması onun hakkındaki kanaati menfidir.(İbn Adi el-Kamil fi Zuafai’r-Rical.8/241)

İbrahim bin Eş’as: Yeryüzünün her yanında hayırla anılan fakihlerin tümü Ebu Hanife’yi kötülemiştir (İbn Adi el-Kamil fi Zuafai’r-Rical.8/238)

İbn Abdilber Camiu Beyani’l-ilm

İmam Malik: Ebu Hanife bu ümmetin karşısına kılıçla çıksaydı şu kıyas ve re’y yoluyla verdiği zarardan daha az zarar verirdi.(İbn Abdilber Camiu Beyani’l-ilm 2/1079

İbn Abdilberr el-İntika

Sufyan bin Uyeyne: Allah ona lanet etsin: İslam’ın can damarlarını bir bir kopardı Müslümanlar arasında ondan daha şerir biri doğmamıştır.İbn Abdilberr el-İntika/149-150)

İbnül-Carud: Müslüman olup olmadığı tartışmalıdır.( İbn Abdilberr el-İntika.150)

Abdullah bin Mübarek şöyle diyor: Biz önceleri onu tanımıyorduk ve sohbetlerine devam ediyorduk.Ne zamanki onu yakından tanıdık kendisini terk ettik.( İbn Abdilberr el-İntika./151)


Hatib el-Bağdadi Tarihu Bağdad


Hatib el-Bağdadi Tarihu Bağdad’da şöyle der: Onun hakkında dinin hem esaslarına hem de fürüatına ilişkin şenaatleri yüzünden çok sözler söylenmiştir.Gerçek şu ki Ebu Hanife bütün ilmi kudretine rağmen bizim bu eserimizde tanıttığımız ulema gibi örnek alınacak bir insan değildir (Hatib el-Bağdadi 13/371-372)

İbn Ebi Şeybe: Sanıyorum Ebu Hanife Yahudi idi (Hatib 13/413)

Sufyan es-Sevri:Zındıklığından dönmesi için iki kez kafirliğinden dönmesi içinse defalarca tövbeye çağrıldı.(Hatib el-Bağdadi 13/382-383)

Ebu Davud Süleyman es-Sicistani şöyle diyor: İmam Malik Şafii ve İbn Hanbel Ebu Hanife’nin dalalet içinde olduğunda ittifak etmişlerdir.(Hatib el-Bağdadi Tarihu Bağdad 13/383-384)

Kadı Şerik: Ebu Hanife Allah’ın kitabından iki ayeti inkar etti:Ebu Hanife imanın artıp eksilmeyeceğini iddia etti.Ve o namazın Allah’ın dininden bir parça olmadığını savundu. Hatib el-Bağdadi Tarihu Bağdad.13/372)

Sufyan es-Sevri: İslam bünyesine Ebu Hanife’nin yerleştirdiği şerden daha büyük bir şer yerleşmemiştir Hatib el-Bağdadi Tarihu Bağdad.13/397)

Sufyan es-Sevri Ebu Hanife’nin ölüm haberini alınca şunları söyledi: Toplumun büyük bir kesimine musallat olan bir beladan bizi kurtaran Allah’a hamd olsun Ümmetin fitne kaynağı yok oldu. Hatib el-Bağdadi Tarihu Bağdad.13/4239

Evza’i:Ebu Hanife İslam’ın can damarlarına musallat oldu ve onları birer birer parçaladı.Evzai Ebu Hanife’nin ölüm haberini alınca şöyle dedi:Elhamdülillah Yok olup gitti Yaşamaya devam etseydi İslam’ın can damarlarını parçalamaya devam edecekti. Hatib el-Bağdadi Tarihu Bağdad.13/398

İmam Malik: Benim için Ebu Hanife’nin sözüyle hayvan pisliği arasında hiçbir fark yoktur. Hatib el-Bağdadi Tarihu Bağdad.13/411

Abdullah b.Mübarek şöyle diyor: Ne müçtehidi o buna layık biri değildi Sabahtan yatsıya kadar keyif çatardı Müçtehid olmaya nereden vakit bulacaktı ( Hatib el-Bağdadi Tarihu Bağdad.13/406)

Abdurrahman bin Mehdi: Ebu Hanife ile hak arasına bir perde gerilmiştir.( Hatib el-Bağdadi Tarihu Bağdad.13/406)



İbn Hibban Kitabul-Mecruhin


Kendisinden başka kimsenin rivayet etmediği 130 hadis rivayet etti.Bunların yüz yirmi tanesinde yanlışlar yapmıştır ya senetlerini karıştırmış yahut da farkında olmadan metinleri değiştirmiştir Hatası doğrularına galp gelince de hadisleri delil olarak kullanmaktan tümüyle vazgeçme yoluna gitmiştir.Ebu Hanife’yi din konusunda delil yapmak caiz değildir Çünkü o Mürcie mezhebi’nin davetçisi idi.Bid’ata davetçilik edenlerin din konusunda asla kanıt olmayacağı ise imamlarımızın ortak kanaatidir.Müslümanların önderi imamlar bu kişi hakkında bütün bölgelerde eleştiriler yapmış onu tek tek reddetmişlerdir.(İbn Hibban Kitabul-Mecruhin.s.405-213)

1-Küfür’den iki defa tevbeye davet edildi (Sevri’den naklen)
2-Kur’an Mahluktur diyor
3-Bu Ümmetin fitnecisi (Sevri’den naklen)
4-Muhammed s a v dinini değiştiren
5-Hz Peygamberin bir hadisine heyezan diyor
6-Hz Peygamberin bir hadisine hurafe diyor
7-Sufyan es-Sevri sika ve emin değildir
8-Abdullah b Mübarek Ebu Hanife hadiste yetim idi
9-Domuz eti yiyen bir kimse hakkın da ne dersin Diye sonran birisine bir şey gerekmez diyor
10-Allah’a yakınlık maksadıyla bir katıra ibadet eden kimsenin bu davranışında bir beis görmüyor.İbn Hibban Kitabu’l-Mecruhı’n III/61-73)

Nesai Duafa ve’l-Metrukın

النعمان بن ثابت أبو حنيفة مات ببغداد سنة خمسين ومائة قال بخلق القرآن واستتيب من كلامه الرديء غير مرة كثير الخطأ والأوهام
İmam Nesai: Numan bin Sabit Ebu Hanife bağdatta 150 senesinde öldü Kur’an mahluk derdi sözünden tevbe ettirildi bir çok defa çok hata eder ve yanılırdı (Nesai Duafa ve’l-Metrukın.s.100)

İmam Nesai: Ebu Hanife leyse bi’l-kaviyyi fi’l-hadis- Ebu Hanife hadiste kuvvetli değildir (Nesai Ebu Abdurrahman Ahmed Kitabu’d-Duafa ve’l-metrukın .s.240)
Ebu Nuaym Esbahani Duafa

وأبو حنيفة وليس بالقوي بالحديث
Ebu Nuaym Esbahani: Hadiste kuvvetli değildir (Duafa.s.154)
Tarihçi İbn Sad et-Tabakat

Tarihçi İbn Sad: Ebu Hanife hadiste zayıftır o rey sahibi idi (İbn Sa’d et-Tabakat VI,368-369.VII.321)
İbnü’l-Cevzi Kitabud-Duafa

İbnu’l-Cevzi’nin naklettiğine göre Sufyan şöyle demiştir Ebu Hanife sika ve emin bir kimse değildir.(İbnu-l-Cevzi Kitabud-Duafa III/163)

Ebu Zur’a er-Razi Kitabud-Duafa

Ebu Zur’a er-Razi: Ebu Hanife hadiste zayıftır (Ebu Zur’a er-Razi Kitabud-Duafa III/664)

Darekutni Sünen

Darekutni: Ebu Hanife hadis yönünden zayıftır (Darekutni Sünen I/323)
 
H Çevrimdışı

Habibullah

İslam-tr Sakini
Site Emektarı
A. Yüce Allah'ın Tevhidi, Şer'î Tevessül ve Bid'at Tevessül


1. Ebû Hanîfe dedi ki:

"Bir kimsenin Yüce Allah'a ancak onu vesile kılarak ve ancak Yüce Allah'ın şu buyruğundan anlaşıldığı üzere emrolunmuş ve izin verilmiş surette dua etmesi gerekir:

"En güzel isimler Allah'ındır. O halde O'na bunlarla dua edin. Onun isimlerin de eğriliğe sapanları terkedin. Onlar yapmakta olduklarının cezasını çekecektir." (el-A'raf, 7/180) (ed-Durru'l-Muhtar maa Haşiyeti Reddi'I-Muhtar (VI, 396-397)

2. Ebû Hanîfe dedi ki:

"Dua eden kimsenin filânın hakkı için yahut peygamber lerinin ve rasûllerinin hakkı için Beyt-i Haram'ın ve Meş'ar-i Haram'ın hakkı için senden dilekte bulunuyor um demesi mekruhtur ." (Şerhu'l-Akîdeti't-Tahâviyye, s. 234; İthafu's-Saâdeti'l-Muttakîn, II, 285; Aliyyu'l-Kârî, Şerhû'l-Fıkhi'l Ekber, s. 198)

3. Ebû Hanîfe dedi ki:

"Herhangi bir kimsenin Allah'a ancak onu vesile ederek dua etmesi gerekir. Bir kimsenin senin Arşının izzet noktaları hakkı için yahutta mahlukatının hakkı için demesini mekruh görüyorum." (et-Tevessulu ve'l-Vesile, s. 82; Ayrıca bk. Şerhu'l-Fıkhi'l-Ekber, s. 198)

(İmam Ebû Hanîfe ile Muhammed b. el-Hasen dua eden bir kimsenin:

"Allah'ım senin Arşının izzet noktaları hakkı için senden diliyorum" demesini mekruh görmüşlerdir. Çünkü böyle bir duaya izin verildiğine dair bir nass bulunmama ktadır. Ebû Yûsuf ise sünnette bu konuda bir nassa vâkıf olduğundan ötürü böyle bir duaya cevaz vermekted ir. Vâkıf olduğu bu nassa göre Peygamber sallallah u aleyhi ve sellem şu duayı yaparmış:

"Allah'ım senden Arşının izzet noktalan ve kitabının rahmetini n son sınırlan hakkı için... diliyorum"... el-Binaye, IX, 382'de ve Nasbu'r-Raye, IV, 272'de belirtild iği gibi Beyhaki, Kitabu'd-Daavat el-Kebire'de rivayet etmiştir. Ancak bu hadisin senedinde tenkid edilmiş üç nokta vardır:

1. Davud b. Ebî Asım'ın İbn Mes'ud'dan hadis dinlememiş olduğu,

2. Abdu'l-Melik b. Cureyc hem tedlis yapan, hem mürsel rivayetle r nakleden birisidir .

3. Ömer b. Harun yalancılıkla itham edilmiş birisidir . Bundan dolayı İbnu'l-Cevzî, el-Binaye, IX, 382'de belirtild iği üzere: "Bu hadis hiç şüphesiz uydurmadır, senedi de gördüğün gibi boştur" demiştir. Bk. Tehzibu't-Tehzib, III, 189, VI, 405, VII, 501 Takribu't-Tehzib, I, 520)


B. Yüce Allah'ın Sıfatları ve Cehmiye'ye Cevab



4. Ebû Hanîfe dedi ki:

"Yüce Allah yaratılmışların sıfatları ile nitelendi rilemez. Onun gazabı ve rızası kendisine ait ve nasıllığı tarafımızdan bilinemey en iki sıfattır. Ehl-i sünnet ve'l-cemaatin görüşü budur. O gazab da eder, razı da olur. Onun gazabı cezalandırması, rızası da sevap ve mükafatıdır denilemez . Biz onu kendi zatını nitelendi rdiği gibi nitelendi ririz. O Ehaddir (bir ve tektir), Sameddir (kimseye muhtaç olmayandır), doğurmamıştır, doğmamıştır ve onun eşi benzeri hiç kimse yoktur, o hayydır, kadîrdir, semîdir, basîrdir, alîmdir. Allah'ın eli onların eli üstündedir, fakat onun eli yarattıklarının eli gibi değildir, yüzü de yarattıklarının yüzü gibi değildir." (el-Fıkhu'l-Ebsat, s. 56)

5. Ebû Hanîfe dedi ki:

"Yüce Allah'ın Kur'ân-ı Kerim'de de belirttiği gibi eli, yüzü ve nefsi vardır. Yüce Allah'ın Kur'ân-ı Kerim'de söz konusu ettiği yüz, el ve nefis ona ait nasıllığı bizce bilinemey en sıfatlardır. Onun eli, kudreti ya da nimetidir denilmez. Çünkü o takdirde bu sıfatın iptali söz konusudur . Bu ise (sıfatların iptali) kaderiyye cilerin ve mutezile mensuplarının görüşüdür." (el-Fıkhu'l-Ekber, s. 302)

6. Ebû Hanîfe dedi ki:

"Herhangi bir kimsenin Allah'ın zatı hakkında (kendiliğinden) bir şeyler söylememesi gerekir. Aksine o Allah'ı kendi zatını nitelendi rdiği vasıflarla vasfeder. Kendi görüşünden hareketle onun hakkında hiçbir şey söylemez. Âlemlerin Rabbi olan Allah bundan pek yücedir, pek mübarektir." (Şerhu'l-Akideti't-Tahaviye, II, 427, Tahkik: Dr. et-Türki; Celâu'l-Ayneyn, s. 368)

7. Yüce Allah'ın "inmesi" hakkında kendisine soru sorulunca:

"O nasıllığı bizce bilinmeye n bir şekilde" diye cevap vermiştir.

(Akidetu's-Selef Eshabu'l-Hadis, s. 42, Daru's-Selefiye baskısı; Beyhaki, el-Esmau ve's-Sıfat, s. 456 -Bu rivayet hakkında el-Kevseri herhangi bir şey söylememiştir.-; Şerhu'l-Akideti't-Tahaviyye, s. 245, Tahric: el-Elbânî; el-Kari, Şerhu'l-Fıkhi'l-Ekber, s. 60)

(Sahabeden bir topluluk tarafından sahih senedler ile rivayet edilmiş ve mutevatir derecesin e yükselmiş hadiste şöyle buyurulma ktadır:

"Yüce Allah her gecenin son üçte biri kalınca dünya göğüne iner..."

İmam Ebû Hanîfe'ye Yüce Allah'ın bu "inişi" hakkında sorulmuştur.)
Kaynak: islami Forum, Dini Forum, islami site, islami sohbet, radyo, islami bilgiler https://www.islam-tr.org/akide-itikad/13092-imam-ebu-hanifenin-akidesi.html#post123211

8. Ebû Hanîfe dedi ki:

"Yüce Allah'a (eller) yukarı doğru (kaldırılarak) dua edilir. Aşağıdan dua edilmez. Çünkü aşağıda olmanın rububiyye t ve uluhiyyet in herhangi bir niteliği ile hiçbir ilgisi yoktur." (el-Fıkhu'l-Ebsat, s. 51)

9. Yine Ebu Hanife dedi ki:

"O gazab da eder, razı da olur. Onun gazabı cezalandırması, rızası da mükâfatlandırmasıdır denilemez ." (el-Fıkhu'l-Ebsat, s. 56, Kitabın muhakkiki el-Kevseri bu söz hakkında herhangi bir şey dememiştir.)

10. Ebû Hanife dedi ki:

"O mahlukatından hiçbir şeye benzemediği gibi mahlukatından hiçbir şey de ona benzemez. O ezelden beri isim ve sıfatlarına sahip olduğu gibi ebediyyen de böyledir." (el-Fıkhu'l-Ekber, s. 301)

11. Ebû Hanife dedi ki:

"Onun sıfatları yaratılmışların sıfatlarına benzemez. O bilir fakat onun bilmesi bizim bilmemiz gibi değildir. O muktedird ir fakat bizim kudretimi z gibi değil. O görür fakat bizim görmemiz gibi değil. O işitir fakat bizim işitmemiz gibi değil. O konuşur fakat bizim konuşmamız gibi değil." (el-Fıkhu'l-Ekber, s. 302 )

12. Ebû Hanife dedi ki:

"Yüce Allah asla yaratılmışların nitelikle riyle nitelendi rilmez." (el-Fıkhu'l-Ebsat, s. 56)

13. Ebû Hanife dedi ki:

"Allah'ı insanlara ait herhangi bir özellikle nitelendi ren bir kimse kâfir olur." (el-Akidetu't-Tahaviyye, Talik: el-Elbânî, s. 25)

14. Ebû Hanife dedi ki:

"Sıfatları zati ve fiili sıfatlar (olmak üzere iki türlü)'dır.

Zatî sıfatlar hayat, kudret, ilim, kelâm, semi', basar ve iradedir.

Fiilî sıfatlar ise yaratmak, rızıklandırmak, var etmek (inşâ), ibda (yoktan ve benzersiz modelsiz yaratmak), sun' ve buna benzer fiilî sıfatları vardır. O bütün isim ve sıfatlarına ezelden beri sahiptir ve ebediyyen böyle kalacaktır." (el-Fıkhu'i-Ekber, s. 301)

15. Ebû Hanife dedi ki:

"O fiiliyle ezelden beri faildir. Fiil onun ezelden beri bir sıfatıdır. Fail Yüce Allah'ın kendisidi r. Fiil ezelden beri o'nun sıfatıdır. Mef'ul (fiilden etkilener ek var olan) ise mahluktur . Yüce Allah'ın fiili ise mahluk değildir." (el-Fıkhu'l-Ekber, s. 301)

16. Ebû Hanife dedi ki:

"Ben Rabbimin gökte mi yoksa yerde mi olduğunu bilemiyor um diyen bir kimse kâfir olur. Aynı şekilde o Arşın üzerindedir amma Arş gökte midir yoksa yerde midir bilemiyor um diyen kimse de böyledir."

(el-Fıkhu'l-Ebsat, s. 46 Buna benzer ifadeleri Şeyhu'l-İslam İbn Teymiye, Mecmûu'l-Fetâvâ (V, 48)da, İbnu'l-Kayyim, İctimau'l-Cuyuşi'l-İslâmiyye (s. 139)da Zehebî, el-Uluvv (s. 101-102)de, İbn Kudame, el-Uluvv (s. 116)de, İbn Ebi'l-lzz, Şerhu't-Tahâviyye, (s. 301 )de nakletmişlerdir.)

17. Kendisine: İbadet ettiğin ilahın nerededir? diye soran kadına da şu cevabı vermiştir:

"Şüphesiz Yüce Allah yerde değil, göktedir. Bir adam kendisine:

Yüce Allah'ın:

"Ve o sizinle beraberdi r." (Hadid, 57/4) buyruğu hakkında ne dersin deyince ona şu cevabı vermiştir:

Bu senin yanında olmadığın kimseye:

Ben seninle beraberim diye bir mektub yazmana benzer." (el-Esmau ve's-Sıfat, s. 429)

18. Ebû Hanife dedi ki:

"Allah'ın eli onların ellerinin üzerindedir fakat onun eli mahlukatının eli gibi değildir." (el-Fıkhu'l-Ebsat, s. 56)

19. Ebû Hanife dedi ki:

"Şüphesiz Yüce Allah yerde değil, göktedir. Bir adam kendisine:

Peki Yüce Allah'ın:

"Ve o sizinle beraberdi r." (Hadid, 57/4) buyruğu hakkında ne dersin? deyince şu cevabı verdi:

"Bu senin yanında bulunmadığın bir kimseye:

Ben seninle beraberim diye mektup yazmana benzer." (el-Esmau ve's-Sıfat, II, 170)

20. Ebû Hanife dedi ki:

"O henüz Mûsâ aleyhisse lâm ile konuşmadan önce de (ezelden) mütekellim idi." (el-Fıkhu'l-Ekber, s. 302)

21. Ebû Hanife dedi ki:

"O kendine has kelâmıyla mütekellimdir. Kelâm onun ezelden beri bir sıfatıdır." (el-Fıkhu'l-Ekber, s. 301)

22. Ebû Hanife dedi ki:

"O konuşur fakat bizim konuşmamız gibi değil." (el-Fıkhu'l-Ekber, s. 302)

23. Ebû Hanife dedi ki:

"Mûsâ aleyhisse lâm Yüce Allah'ın kelâmını işitti. Nitekim Yüce Allah şöyle buyurmakt adır:

"Allah Mûsâ ile özel bir şekilde konuştu." (Nisa, 4/164)

Yüce Allah henüz Mûsâ aleyhisse lâm ile konuşmadan önce de (ezelden) mütekellim idi." (el-Fıkhu'l-Ekber, s. 302)

24. Ebû Hanife dedi ki:

"Kur'ân Allah'ın kelâmıdır. Mushaflar da yazılıdır, kalblerde ezberleni p bellenmiştir. Dillerde okunur, Peygamber sallallah u aleyhi ve selleme indirilmiştir." (el-Fıkhu'l-Ekber, s. 301)

25. Ebû Hanife dedi ki:

"Kur'ân yaratılmış (mahluk) değildir." (el-Fıkhu'l-Ekber, s. 301)

C. İmam Ebû Hanîfe'nin Kader ile İlgili Görüşleri

1. Bir adam İmam Ebû Hanîfe'ye gelerek onunla kader hususunda tartışmaya koyuldu. Ona şunları söyledi:

"Sen kader üzerinde düşünen kimsenin güneşin kendisine bakana benzediğini ve güneşe baktıkça şaşkınlığının da arttığını bilmiyor musun?" (Kalâidu Ukudi'l-lkyan, vr. 77 b)

2. İmam Ebû Hanîfe diyor ki:

"Yüce Allah, daha var olmalarından önce ezelden beri eşyayı biliyordu ." (el-Fıkhu'l-Ekber, s. 302, 303)

3. Ebû Hanife dedi ki:

"Yüce Allah var olmayanı var olmama halinde yok olarak bilir. Onu varedeceği takdirde nasıl olacağını da bilir. Yüce Allah var olanı varlığı halinde var olarak bilir. Onun nasıl yok olacağını da bilir." (el-Fıkhu'l-Ekber, s. 302-303)

4. İmam Ebû Hanîfe diyor ki:

"Onun kaderi Levh-i Mahfuzdadır." (el-Fıkhu'l-Ekber, s. 302)

5. Ebû Hanife dedi ki:

"Yüce Allah'ın kaleme yazmasını emrettiğini, kalemin: Neyi yazayım Rabbim dediğini, Yüce Allah'ın: "Kıyamet gününe kadar olacak olan her şeyi yaz" dediğini ikrar ve kabul ederiz. Çünkü Yüce Allah şöyle buyurmakt adır:

"İşledikleri her şeyde defterler dedir. Küçük büyük herşey satır satır yazılıdır." (Kamer, 54/52 53) (el-Vasiyye (şerhi ile) s. 21)

6. İmam Ebu Hanife dedi ki:

"Dünyada da ahirette de o dilemedikçe hiçbir şey olmaz." (el-Fıkhu'l-Ekber, s. 302)

7. İmam Ebû Hanîfe diyor ki:

"Yüce Allah eşyayı yokken var etti." (el-Fıkhu'l-Ekber, s. 302)

8. Ebû Hanife dedi ki:

"Allah varlıkları yaratmada n önce de hâlık (yaratıcı) idi." (el-Fıkhu'l-Ekber, s. 304)

9. Ebû Hanife dedi ki:

"Bizler kulun amelleriy le ikrar ve marifetiy le de mahluk olduğunu kabul ve ifade ederiz. Fail (işi yapan) fiilleriy le yaratılmış olduğuna göre fiillerin in de yaratılmış olması öncelikle söz konusudur ." (Vasiyye -şerhi ile- s. 14)

10. Ebû Hanife dedi ki:

"Kulların hareket ve sükûn türünden bütün fiilleri onların kesbi (kazanması)dır. Yüce Allah da onların yaratıcısıdır. Hepsi de onun meşieti (dilemesi), ilmi, kaza ve kaderi iledir." (el-Fıkhu'l-Ekber, s. 303)

11. İmam Ebû Hanîfe dedi ki:

"Kulların hareket ve sükûn (hareketsi zlik) gibi bütün fiilleri gerçek anlamıyla onların kesbleri (kazanımları)'dir. Yüce Allah da onların yaratıcısıdır. Hepsi onun meşieti (dilemesi), ilmi, kaza ve kaderi iledir. İtaatlerin tamamı da Allah'ın sevmesi, rızası, ilmi, meşieti, kaza ve kaderi ile ve onun emri ile vacibtir. Bütün masiyetle r de onun ilmi, kazası, takdiri ve meşieti ile olmakla birlikte; onları sevmesi, onlardan razı olması ve onları emretmesi yle değildir." (el-Fıkhu'l-Ekber, s. 303)

12. Ebû Hanife dedi ki:

"Yüce Allah insanları küfür ve imandan azade olarak yaratmıştır." (Doğrusu şöyle olmalıdır: "Yüce Allah insanları İslam fıtratı üzere yaratmıştır." Nitekim Ebû Hanîfe bunu bundan sonraki sözleriyle açıklayacaktır.)

Sonra onlara hitapta bulundu, onlara emirler verdi, yasaklar koydu. Kâfir olan kendi fiili, inkârı ve hakkı reddetmes i, Yüce Allah'ın da onu yardımsız bırakmasıyla kâfir olur. İman eden kimse de kendi fiiliyle, ikrarıyla Yüce Allah'ın tevfiki ve ona yardım etmesi ile iman eder." (el-Fıkhu'l-Ekber, s. 302-303)

13. Ebû Hanife dedi ki:

"Adem'in soyundan gelecek olanları sulbünden zerrecikl er şeklinde çıkardı. Onlara akıl verdi, onlara hitab etti. Onlara imanı emretti, küfrü yasakladı. Onlar da onun rububiyye tini kabul ettiler. Bu onların iman etmeleri demekti. İşte onlar bu fıtrat üzere doğarlar. Bundan sonra kâfir olanlar ise değiştirmiş ve değişiklik yapmış olurlar. İman edip tasdik edenler ise o ahid üzere sebat etmiş ve devam etmiş olur." (el-Fıkhu'l-Ekber, s. 302)

14. Ebû Hanife dedi ki:

"Eşyayı takdir edip onların hakkında hükmünü veren odur. Dünyada da, ahirette de onun meşîeti (iradesi), ilmi, kazası, kaderi ve Levh-i Mahfuzda yazması ile olmadıkça hiçbir şey olmaz." (el-Fıkhu'l-Ekber, s. 302)

15. Ebû Hanife dedi ki:

"Yarattıklarından hiçbir kimseyi kâfir olmaya ya da iman etmeye mecbur etmez. Onları şahıslar halinde yaratmıştır. İman ve küfür kulların fiilidir. Yüce Allah kâfir olanı küfür halinde kâfir olarak bilir. Bundan sonra iman edecek olursa onu mü'min olarak bilir ve onu sever. (Bütün bunlar sebebiyle de) ilminde herhangi bir değişiklik söz konusu olmaz." (el-Fıkhu'l-Ekber, s. 303)

D. İmam Ebû Hanîfe'nin İmâna Dair Görüşleri

1. Ebû Hanife dedi ki:

"İman ikrar ve tasdikten ibarettir ." (el-Fıkhu'l-Ekber, s. 304)

2. Ebû Hanife dedi ki:

"İman dil ile ikrar, kalb ile tasdiktir . Tek başına ikrar iman olmaz. (Vasiyet-şerhi ile-, s. 2)

Tahâvî de bunu Ebû Hanîfe'den ve onun arkadaşından nakletmiş bulunmakt adır. (el-Akidetu't-Tahaviyye -şerhi ile-, s. 360)

3. Ebû Hanife dedi ki:

"İman artmaz ve eksilmez." (Vasiyet -şerhi ile-, s. 3)

Derim ki: İmanın artıp eksilmeye ceğine dair görüşü ile imanın neye ad olduğu ve imanın kalb ile tasdik, dil ile ikrardan ibaret olup amelin imanın hakikati dışında olduğuna dair görüşü ile İmam Ebû Hanîfe'nin iman ile ilgili itikadî kanaati ile Malik, Şafiî, Ahmed, İshak, Buhârî ve diğer İslam önderlerinin bu husustaki itikadî kanaati birbirind en ayrılmaktadır. Ebû Hanîfe'nin görüşü doğru olmaktan uzaktır. Fakat her iki halde de o ecir almıştır. İbn Abdi'l-Berr ve İbn Ebi'l-İzz, Ebû Hanîfe'nin bu görüşünden döndüğünü hissettir en ifadeler nakletmişlerdir.

Doğrusunu en iyi bilen Allah'tır. (İbn Abdi'l-Berr, et-Temhid, IX, 247; Şerhu'l-Akideti't-Tahaviye, s. 395)

E. İmam Ebû Hanîfe'nin Ashab-ı Kiram'a Dair Görüşleri

1. İmam Ebû Hanîfe dedi ki:

"Rasûlullah sallallah u aleyhi ve sellem'in ashabından hiçbir kimseden hayırdan başkası ile söz etmeyiz. (el-Fıkhu'l-Ekber, s. 304)

2. İmam Ebû Hanîfe dedi ki:

"Rasûlullah sallallah u aleyhi ve sellem'in ashabından hiçbirisinden teberri edip uzaklaşmadığımız gibi kimilerin i dışarda tutarak, kimilerin i de veli bilmeyiz (hepsini veli biliriz.)" (el-Fıkhu'l-Ebsat, s. 40)

3. İmam Ebû Hanîfe dedi ki:

"Onlardan herhangi birisinin Rasûlullah ile birlikte geçirdiği bir an dahi, bizden herhangi bir kimsenin ne kadar uzun olursa olsun ömür boyu amelinden daha hayırlıdır." (el-Mekki, Menakıbu Ebî Hanife, s. 76)

4. İmam Ebû Hanîfe dedi ki:

"Peygamber imiz Muhammed sallallah u aleyhi ve sellem'den sonra bu ümmetin en faziletli sinin Ebu Bekir es-Sıddîk olduğunu, sonra Ömer, sonra Osman, sonra da Ali -Allah hepsinden razı olsun- olduğunu ikrar ve ifade ederiz." (Vasiyet -şerhi ile-, s. 14)

5. İmam Ebû Hanîfe dedi ki:

"Rasûlullah sallallah u aleyhi ve sellem'den sonra insanların en faziletli si Ebu Bekir, Ömer, Osman ve Ali'dir. Ayrıca Rasûlullah sallallah u aleyhi ve sellem'in bütün ashabı hakkında onları güzel bir şekilde anmaktan başka bir şey söylemeyiz." (en-Nuru'l-Lami', vr. 119 b'de ondan nakledild iği gibi.)

F. İmam Ebû Hanîfe'nin Kelâm ve Din Hususunda Tartışmaları Yasaklayışı

1. İmam Ebû Hanîfe dedi ki:

"Basra'da heva sahipleri pek çoktur. Oraya yirmi küsur defa girip çıktım. Kimi zaman orada bir sene, kimi zaman daha fazla veya daha az bir süre kaldım. O zamanlar kelâm ilminin ilimlerin en üstünü olduğunu zannediyo rdum." (el-Kürdi, Menakibu Ebî Hanife, s. 137)

2. İmam Ebû Hanîfe dedi ki:

"Kelâm ilmini tetkik eder dururdum. O kadar ki bu hususta parmakla gösterilecek seviyeye kadar ulaştım. Hammad b. Ebî Süleyman'ın halkasına yakın bir yerde oturuyord uk. Yanıma bir kadın gelerek dedi ki:

Bir adamın cariye bir hanımı olup onu sünnete uygun boşamak isterse kaç talak ile onu boşar. Ona ne söyleyeceğimi bilemedim . Kendisine Hammad'a gidip sormasını sonra da dönüp bana verdiği cevabı bildirmes ini söyledim. Kadın gidip Hammad'a sordu. Hammad dedi ki:

Kadını önce ay halinden temizlend ikten sonra ve onunla cima etmeden bir defa boşar. Sonra iki defa ay hali oluncaya kadar ona ilişmez. Kadın (son ay halinden temizleni p) gusletti mi başka bir koca ile evlenmesi helal olur. Kadın dönüp bana söylediğini bildirdi. Ben de kendi kendime:

Kelâm ilmine ihtiyacım yoktur, deyip ayakkabılarımı alarak Hammad'ın ders halkasına oturdum." (Târîhu Bağdad, XIII, 333)

3. İmam Ebû Hanîfe dedi ki:

"Allah Amr b. Ubeyd'e lanet etsin. Çünkü o insanlara hakkında söz söylemelerinin kendileri ne hiçbir fayda sağlamayacağı kelâma giden yolu açmıştır." (el-Herevî, Zemmu'l-Kelâm, s. 28-31)

Bir adam kendisine bir soru sorarak:

İnsanların arazlar ve cisimler hakkında sonradan ortaya koydukları söz ve açıklamalar (kelâm) hakkında ne dersin? dedi. Şunları söyledi:

"Bunlar felsefeci lerin görüşleridir. Sen rivayetle re ve selefin yoluna tabi ol. Sonradan ortaya çıkartılmış her bir şeyden uzak dur. Çünkü sonradan çıkartılanlar bid'attir." (el-Herevî, Zemmu'l-Kelâm, vr. 194 b)

4. Ebu Hanife'nin oğlu Hammad dedi ki:

"Bir gün babam -Allah'ın rahmeti üzerine olsun- yanıma geldi. Yanımda kelâm ile uğraşanlardan bir topluluk da vardı. O sırada bir husus hakkında yüksek sesle tartışıyorduk. Onun evde olduğunu farkedinc e yanına çıktım. Bana:

Ey Hammad yanında kimler var dedi. Ben:

Filan, filan ve filan diyerek yanımda bulunanla rın adını verdim. Peki neyi konuşuyorsunuz dedi. Ben:

Şu şu hususları konuşuyoruz dedim. Bana dedi ki:

Ey Hammad kelâmı bırak. (Hammad devamla) dedi ki:

Ben babamın işleri birbirine karıştırdığını hiç görmediğim gibi bir işi emredip sonra da o işi yasakladığını da görmemiştim. Bunun üzerine ona dedim ki:

Babacığım sen daha önce bana kelâm ile uğraşmayı emretmiyo r muydun? Şu cevabı verdi:

Evet, fakat evladım bugün ben sana kelâmla uğraşmayı yasaklıyorum. Niye? diye sordum şu cevabı verdi:

Evladım çeşitli kelâmî meseleler hakkında ihtilafa düştüğünü gördüğün bu kimseler bir görüş etrafında birleşmiş ve tek bir din üzere idiler. Nihayet şeytan onları birbirler inden uzaklaştırdı, aralarına düşmanlığı ve ayrılığı soktu, onlar da sonunda ayrılığa düştüler..." (el-Mekkî, Menakibu Ebî Hanîfe, s. 183-184)

5. Ebu Hanîfe, Ebû Yusuf'a dedi ki:

"Dinin esasları ile ilgili avama kelâm esaslarına göre sakın konuşmayasın. Çünkü onlar seni taklid eden bir toplulukt ur. O takdirde onlar da kelâmla uğraşırlar." (el-Mekkî, Menakibu Ebî Hanîfe, s. 373)

İşte Ebû Hanife'nin bu sözleri onun dinin esasları ile ilgili meseleler e dair akîdesini, kelâma ve kelâmcılara karşı tavır ve tutumunu açıkça ortaya koymaktadır.
__________________
https://www.islam-tr.org/akide-itikad/13092-imam-ebu-hanifenin-akidesi.html
 
E Çevrimdışı

Ehli_Hadis

Aktif Üye
İslam-TR Üyesi
(el-Fıkhu'l-Ebsat-Fıkhul-Ekber) İmam Ebû Bekr Muhammed b. Muhammed el-Kâşânî, Ebû Bekr Alâu'd-Din Muhammed b. Ahmed es-Semerkandî'den rivayet etti. Bize Ebû'l-Muin Meymun b. Muhammed en-Mekhûlî en-Nesefi, ona el-Fadl lakaplı, Ebû Abdillah el-Hüseyn b. Ali el-Kaşgarî, ona Ebû Mâlik Nasrân b. Nasr el-Huttelî, ona Ali b. el-Hasen b. Muhammed el-Gazzâl, ona Ebû'l-Hasen Ali b. Ahmed el-Fârisî, ona Nusayr b. Yahya el-Fakih haber verdi. Şöyle dedi: Ebû Muti Hakem b. Abdillah el-Belhi'nin şöyle söylediğini işittim: Ebû Hanîfe'ye (r.a.) fıkhı ekberi sordum, şöyle dedi:

"Yüce Allah yaratılmışların sıfatları ile nitelendi rilemez. Onun gazabı ve rızası kendisine ait ve nasıllığı tarafımızdan bilinemey en iki sıfattır. Ehl-i sünnet ve'l-cemaatin görüşü budur. O gazab da eder, razı da olur. Onun gazabı cezalandırması, rızası da sevap ve mükafatıdır denilemez . Biz onu kendi zatını nitelendi rdiği gibi nitelendi ririz. O Ehaddir (bir ve tektir), Sameddir (kimseye muhtaç olmayandır), doğurmamıştır, doğmamıştır ve onun eşi benzeri hiç kimse yoktur, o hayydır, kadîrdir, semîdir, basîrdir, alîmdir. Allah'ın eli onların eli üstündedir, fakat onun eli yarattıklarının eli gibi değildir, yüzü de yarattıklarının yüzü gibi değildir." (el-Fıkhu'l-Ebsat, s. 56)

Ebû Muti Hakem b. Abdillah el-Belhi hakkında İbn Main Bir şey değildir der.Ebu Hatim İbn Hibban'a göre Ebu Muti el-Hakem Abdillah sünene düşman Murci'e resilerinden kezzab (yalancı) bir kimsedir ez-Zehebi Mizanu'l-İtidal I.574 İbn Hibban K.el-Mecrühin I.250
 
H Çevrimdışı

Habibullah

İslam-tr Sakini
Site Emektarı
sen turkce ve edebiyat derslerine git ve konu nasil anlasilir okunulan eserlerdeki anlatimlari nasil
anlayabiliriz bana ALLAH(c.c) in gazabini ve rizasini goren kimsenin adini soylebilirmisin, bu ummetde hz.muhammed (s.a.v) dahi gormemistir daha evvelki ummetlerde vakidir bunu anla ve sonra konusalim tamammi...
 
F Çevrimdışı

ferdiosman

Aktif Üye
İslam-TR Üyesi
İMAM EBÛ HANÎFE VE HADİS İLMİNDEKİ MEVKİİ

İNKİŞAF - Haziran-Ağustos 2006 Araştırmacı Hadis Dr.Ebubekir Sifil

Geçmişte şu veya bu sebeple vuku bulmuş olan bu "Ebû Hanîfe aleyhdarlığı"nın her şeye rağmen ısrarla ve inatla devam ettiriliyor oluşu, üzerinde ciddi olarak düşünülmesi gereken bir "arıza" durumuna işaret etmektedir. Zira tarihte İmam hakkında vuku bulmuş bu itham, cerh ve taz'ifler, sadece Hanefî ulema tarafından değil, diğer mezheplere mensup insaf ve tahkik ehli ulema tarafından da gerekli biçimde cevaplandırılmış bulunmaktadır.

Mâlikî mezhebine mensup İbn Abdilberr'in el-İntikâ'sı,

Şâfiî mezhebine mensup ez-Zehebî'nin Menâkıb'ı,

Muhammed b. Yusuf es-Sâlihî'nin Ukûdu'l-Cümân'ı,

es-Süyûtî'nin Tebyîdu's-Sahîfe'si,

İbn Hacer el-Mekkî'nin el-Hayrâtu'l-Hısân'ı,

Hanbelî mezhebine mensup Cemâluddîn Yusuf b. Abdilhâdî'nin Tenvîru's-Sahîfe'si.. bu meyanda ilk akla gelenlerdir.



Bütün bu çalışmalara rağmen Ebû Hanîfe aleyhdarlığının bir "dindarlık" ve "Sünnet/Hadis taraftarlığı" göstergesi olarak yaşatılması ve terviç edilmesi bizatihi din adına ve Sünnet/Hadis adına kaygı vericidir. İmam Ebû Hanîfe'nin çağdaşlarından ünlü zahid Mekkeli Abdülazîz b. Ebî Ravvâd'ın şu tesbitine katılmamak mümkün değildir: "Ebû Hanîfe imtihan vesilesidir. Kim onu severse sünnîdir; kim de ona buğz ederse bid'atçidir."[4]




Söz gelimi M. Nâsıruddîn el-Albânî, "Ebû Hanîfe aleyhdarları" arasında hayli "ılımlı" bir görüntü verdiği halde, mesleğini icra için ayağına gelmiş fırsatı tepmeyi "ilmî objektiflik" anlayışıyla bağdaştıramamakta ve Nasbu'r-Râye'ye düşülen bir dipnotu vesile edinerek İmam Ebû Hanîfe'nin kimler tarafından taz'if edildiğini şöyle sıralamaktadır:

"Evvela İmam Ebû Hanîfe'nin taz'ifinde ed-Dârekutnî yalnız değildir. Aksine bu konuda imamların büyükleri ondan önce davranmışlardır ki, herhangi bir taassup sahibinin, imamlıkları ve büyüklükleri sebebiyle onların taz'ifinde kusur bulması mümkün değildir. Onlardan birisi Abdullah b. el-Mübârek'tir. İbn Ebî Hâtim sahih bir senedle onun şöyle dediğini nakletmiştir: "Ebû Hanîfe Hadis'te miskin idi." Yine İbn Ebî Hâtim şöyle der: "İbnu'l-Mübârek Ebû Hanîfe'den rivayette bulunmuş, ancak son zamanlarında onu(n hadisini) terk etmiştir. Babamı böyle derken işittim."

"Yine onlardan bir diğeri İmam Ahmed'dir. el-Ukaylî ed-Du'afâ'da sahih bir senedle onun şöyle dediğini nakletmiştir: "Ebû Hanîfe'nin hadisi zayıftır."

"Yine onlardan bir diğeri, es-Sahîh sahibi İmam Müslim'dir. el-Künâ isimli eserinde şöyle demiştir: "Hadisi muzdaribdir. Çok fazla sahih hadisi yoktur."

"Yine onlardan bir diğeri İmam en-Nesâî'dir. ed-Du'afâ ve'l-Metrûkîn'de şöyle demiştir: "Hadis'te kuvvetli değildir."


(…)"Ebû Hanîfe'nin (rh.a) Hadis'te taz'if edilmiş olması, şöhret sahibi olduğu ilimdeki ve şöhret sahibi olduğu Fıkıh'taki kadrini ve büyüklüğünü mutlak olarak alçaltmaz. Onun Fıkıh ilmindeki üstünlüğü ve kendini ona vermesi, Hadis'te hıfzının zayıflamasına yol açmış olmalıdır. Malumdur ki, bir alimin bir ilme yönelmesi ve onda ihtisas sahibi olması genellikle diğer ilim dallarında hafızasını zayıflatan hususlardandır. En iyisini Allah Teala bilir."[5]




İmam Ebû Hanîfe hakkındaki bu iddia ve ithamlar ne yazık ki sadece onun hadisçilik yönüyle sınırlı kalmamış, itikadî sahaya da uzanarak küfürle itham edilmesi noktasına kadar vardırılmıştır. Ancak bu yazı sadece ona İlm-i Hadis nokta-i nazarından yöneltilen tenkitleri konu edineceği için konunun diğer boyutlarına değinilmeyecektir. [6]



İmam Ebû Hanîfe'ye Hadis ilmi bağlamında yöneltilen tenkit ve taz'ifleri iki grupta toplamak mümkündür:



1. Hadis müktesebatının yetersiz ve Hadis'te güvenilmez/zayıf olduğu, hafızasının yeterince güçlü olmadığı gerekçesiyle yapılan tenkitler.

2. Hadislerle amel konusuna gereken ihtimamı göstermediği, re'yi çok kullandığı ve hadislere muhalefet ettiği gerekçesiyle taz'ifi.




Yukarıdaki iki başlık altında toplanabilecek "Ebû Hanîfe cerhleri" meyanında mütekaddimundan nakledilen ne varsa eserlerine doldurarak İmam'ı cerh edenler kervanına katılan İbn Adiyy,[7] el-Ukaylî,[8] İbn Kuteybe,[9] İbn Ebî Hâtim,[10] el-Hatîbu'l-Bağdâdî,[11] İbnu'l-Cevzî[12] gibi daha birçok müellif bulunduğunu ve burada zikredilen örneklerin, münhasıran Hadis sahasıyla sınırlı olmalarına dikkat edildiğini belirtmek gerekir. Bunun dışında Kur'an'ın mahluk olduğu, cennet ve cehennemin son bulacağı, irca (mürciîlik) vb. konulardaki görüşleri sebebiyle tekfir edildiği, tevbeye davet edildiği… konusunda birçok şey nakledilmiştir. Muhammed Zâhid el-Kevserî merhum Te'nîbu'l-Hatîb adlı muhalled eserinde bütün bu iddiaları büyük bir vukufiyet ve dirayetle cevaplandırmış ve İmam'ın, bu ithamların tamamından beri olduğunu mukni delillerle ortaya koymuştur.



İddiaların ilmî kıymeti

Yukarıda örnek olarak zikredilen ve tamamı kitap hacmini dolduracak kemiyette olan cerh, taz'if ve tenkitlerin ilmî kıymeti hakkında şunları söyleyebiliriz:




İmam Ebû Hanîfe üzerinde yoğunlaşan tenkitler, dönemin fotoğrafını yansıtması bakımından hayli önemlidir. Öncelikle Irak (Bağdat ve Basra) merkezli "i'tizal" hareketi, itikadî sahada derin sarsıntılar meydana getirmektedir. Cedelci kişilikleri dolayısıyla Mu'tezilîler, konuştukları sıradan insanları kolaylıkla etki altına alabilmektedirler. Toplumsal doku için hayli tehlikeli olan bu akım karşısında topluma önderlik edenler, insanları onlarla konuşmaktan, bir araya gelip oturmaktan titizlikle sakındırma gayreti içinde olmuşlardır. Büyük imamlardan Kelam ilmiyle iştigalden veya Kelamcılar'la hemhal olmaktan sakındırma babında nakledilen sözleri bu bağlamda değerlendirmek gerekir.



Tam karşı cephede yer alan Hadisçiler dönemin fotoğrafındaki ikinci aslî unsur olarak temayüz etmektedir. Aralarında rivayetlerin ihtiva ettiği anlamlara ve Fıkhu'l-Hadis'e fazla ihtimam göstermeyen, bütün mesaisini rivayetleri olabildiğince fazla tarikten toplama işine sarf eden "nakale-i ahbar" ve "zevamil-i esfar"ın da bulunduğu Ehl-i Hadis, re'y, kıyas vb. kavramlardan hazzetmeyen, bunları ve temsil ettikleri çizgiyi hep "tekinsiz" bulan bir anlayışı temsil eder durumdadır.




Ne var ki itikadî bakımdan bunlar arasında da en az Mu'tezile kadar tehlikeli istikametlere gidenler bulunduğu bir vakıadır. Ehl-i Hadis içinde teşbih ve tecsim inancına meyledenlerin, hatta fiilen bu inancı benimseyenlerin bu tutumunun temelinde rivayetlerin manalarına nüfuz edememe, bir de rivayetlerin mana ile nakli bulunmaktadır. Bilhassa itikadî sahaya taalluk eden müteşabihat türü rivayetleri Şer'î prensipler ve İslamî akıl süzgecinden geçiren Sünnî Kelamcı çizgiyi Sünnet'e/Hadis'e ittiba ve "teslimiyet" adına en acımasız ithamlarla zemmedenler, elbette bu Ümmet'in yarısının, hatta üçte ikisinin[13] metbuu durumundaki İmam Ebû Hanîfe'nin üstünü çizmekte de bir beis görmeyecek, hatta bunu dinî bir sorumluluk addedecektir!



İşin ilginç yanı, bu Ümmet'in ta'zim ve tebcil ettiği büyük şahsiyetlere atfen İmam'ın Hadisçiliğine yöneltilen iddiaların kahir ekseriyetinin güvenilmez senedlerle gelmiş olmasıdır. el-Kevserî merhumun Te'nîbu'l-Hatîb'de, ondan önce el-Melikü'l-Muazzam İsa b. Ebî Bekr'in es-Sehmu'l-Musîb'de ortaya koyduğu bu gerçeğe rağmen Ebû Hanîfe aleyhdarlığının hala yaşıyor, daha doğrusu "yaşatılıyor" olması, üzerinde ciddi olarak düşünülmesi gereken bir husustur.




Nu'aym b. Hammâd, İbn Ebî Hâtim, Abdullah b. Ahmed… ve emsali "Re'y fobisi" taşıyan kimselerin, aşağıda örnekleri zikredilecek olan ta'dil ve övgülere karşı gözünü yumarak tek taraflı ve önyargılı hareket etmeleri neticesinde yukarıda zikredilen türden cerh ve tenkitler ne yazık ki kitapları doldurarak ebedileştirilmiştir
.

Cerh-Ta'dil kitaplarının tarafsızlığı meselesi

Söz konusu iddialar içinde, sened bakımından herhangi bir kusur taşımayanlar yok mudur? Elhak, vardır. Ancak bunlar da ya aslen "cerh/taz'if" ve "tenkid" unsuru taşımayan tesbitlerdir, yahut taassup/önyargı kaynaklıdırlar, ya da sahipleri hakikat-i hale vakıf olduktan sonra bu görüşlerinden rücu etmişlerdir. En niyahet bunlar arasında bu kategorilerden birine girmeyenler var ise de, kemiyet ve keyfiyet olarak bu türlü tenkitlerden yakasını kurtarabilmiş insan sayısı hemen hemen yok gibidir.




Bu gerçeğe parmak basan İbn Cerîr et-Taberî şöyle der: "Şayet bozuk mezheplerden birine nisbet edilen kimselerin her biri hakkında bu durum sabit ve bu sebeple o kimselerin adaleti sakıt, şahitlikleri batıl olacak olsaydı, İslam merkezlerindeki muhaddislerin çoğunluğunun terk edilmesi gerekirdi. Çünkü bir grup, onlardan her birini hoşa gitmeyen şeylere nisbet etmişlerdir…"[14]




Söz gelimi İmam Ebû Hanîfe aleyhine nakillerde bulunmakla maruf olan İbn Ebî Hâtim, İmam el-Buhârî' hakkında şöyle demektedir: "… Kendisinden babam (Ebû Hâtim) ve Ebû Zür'a Hadis dinlemişlerdir. Daha sonra Muhammed b. Yahya en-Nîsâbûrî, el-Buhârî'nin kendilerine "Benim Kur'an'ı telaffuzum mahluktur" dediğini yazınca ikisi de el-Buhârî'nin hadisini terk ettiler."[15]




Hatırdan çıkarılmaması gereken husus şudur: Cerh-Ta'dil alimleri de insandır. Her insana arız olan izafîlikler şüphesiz ki onlara da arız olmuştur. Bazıları bundan kurtulmasını bilmiş, ancak bu arıza diğer bazılarında mevcudiyetini devam ettirmiştir. İmam eş-eş-Şâfi'î'nin hocası ve kendisinden çokça rivayette bulunduğu İbrahim b. Muhammed b. Ebî Yahya el-Eslemî hakkında İbn Adiyy, "Hadisini çokça inceledim. Rivayetlerinde münker bir şeye rastlamadım…" der.[16]



el-Kevserî'nin bu ifadelere itirazı oldukça dikkat çekicidir: "Ahmed (b. Hanbel) ve İbn Hibbân gibi Hadis tenkitçilerinin bu zat hakkındaki sözlerini biliyorsun. el-İclî onun hakkında şöyle der: "Medineli, Rafızî, Cehmî, kaderî. Hadisi yazılmaz." Hatta Hadis tenkitçilerinin birçoğu bu zatı tekzib etmiş (Hadis'te yalancı olduğunu belirtmiş) tir. Eğer eş-Şâfi'î bu zattan, Mâlik'ten rivayet ettiği kadar çok hadis rivayet ediyor olmasaydı, İbn Adiyy onun durumunu takviyeye çalışmazdı…"[17]




Gerçeği görenler;


Şam fakihi İmam el-Evzâ'î, Abdullah b. el-Mübârek ile karşılaştığında, İmam Ebû Hanîfe'yi kastederek, "Kûfe'den çıkan şu bid'atçi kimdir?" diye sorar. İbnu'l-Mübârek herhangi bir şey söylemez. Kaldığı eve gider ve üç gün içinde İmam Ebû Hanîfe'nin güzel çözümlerden oluşan meselelerini derleyerek küçük bir kitap oluşturur. Bundan sonrasını kendisinden dinleyelim:

"el-Evzâ'î o sıralar oranın mescidinde imamlık ve müezzinlik yapıyordu. Elimdekinin ne olduğunu sordu. Kitabı kendisine verdim. Açtı ve içindeki meselelerden birini inceledi. O meselenin üzerine, "Bu, en-Nu'man'ın görüşüdür" diye yazmıştım. Ezan sonrasına kadar –ayakta olduğu halde– kitabın baş tarafından bir miktar okudu. Sonra kitabı cübbesinin cebine koydu. Ardından, kamet getirerek namazı kıldırdı. Namazdan sonra kitabı tekrar çıkardı ve inceledi. Bir süre sonra bana dönerek, "Ey Horasanlı! Bu en-Nu'man b. Sâbit kimdir?" diye sordu. "Irak'ta karşılaştığım bir üstat" diye cevap verdim. "Bu zat belli ki üstatlar arasında seçkin birisi. Git ve ondan daha fazla ilim almaya bak" dedi. Bunun üzerine kendisine, "Bu, kendisinden sakındırdığın Ebû Hanîfe'dir" dedim. Aradan bir süre geçtikten sonra el-Evzâ'î ile Mekke'de karşılaştık. O meselelerde Ebû Hanîfe'ye taraftarlık ettiğini gördüm. Ayrılacağımız zaman kendisine, "Ebû Hanîfe'yi nasıl buldun?" diye sordum. "İlminin çokluğu ve aklının mükemmeliyeti sebebiyle ona gıpta ettim. Onun hakkındaki eski görüşümden dolayı da Allah Teala'dan bağışlanma diledim.


Zira ben eskiden onun hakkında açıkça hatalıydım. O adamdan ilim öğrenmeye devam et. Zira o, kendisi hakkında kulağıma gelen şeylerden uzaktır."[18]



Bir diğer örnek de İmam Muhammed el-Bâkır'dır. Bir hac mevsiminde karşılaştığı İmam Ebû Hanîfe'ye, dedesi Hz. Peygamber (s.a.v)'in dinini ve sünnetini değiştirdiği yolunda bazı duyumlar aldığını ve işin aslının ne olduğunu sorduğunda İmam, işin aslını kendisine örnekleriyle izah eder. Bunun üzerine İmam Muhammed el-Bâkır, İmam Ebû Hanîfe'ye sarılarak alnından öper ve kendisine dua eder.[19]




Ve nihayet İbn Adiyy'in durumu bu hususta ibretamiz bir vesika oluşturmaktadır. el-Kâmil isimli eserinde İmam Ebû Hanîfe aleyhinde menkul ne kadar söz varsa yer vermeye çalışan İbn Adiyy, İmam et-Tahâvî ile karşılaşıp işin gerçeğini kavrayınca fikirleri değişmiş, hatta İmam Ebû Hanîfe'nin rivayetlerinden oluşan bir Müsned kaleme almıştır.[20]




Tenkitlerin sebebi;


Mâlikî mezhebinin büyük Hadis ve Fıkıh alimi İbn Abdilberr şöyle der: "Hadisçiler Ebû Hanîfe'nin zemminde ifrata gitmiş ve bu hususta haddi aşmışlardır. Onlara göre bunu gerektiren sebep, rivayetlere re'y ve kıyası sokması ve bu iki unsura itibar etmesidir. (…) Onun bazı ahad haberleri reddi, makul tevile dayanıyordu ve bunların birçoğunda daha önceki ulema aynı şeyi yapmıştır. Ebû Hanîfe gibi re'y ile hüküm verenler de bu hususlarda daha evvelki ulemanın izinden gitmiştir. (…)




"Hiçbir ilim ehli bilmiyorum ki bir Kur'an ayeti konusunda tevil yapmış veya bir Sünnet(in anlaşılması) konusunda bir mezhep benimsemiş ve o mezhep sebebiyle başka bir Sünnet'i reddetmiş olmasın. Bu şekilde bir sünneti reddederken de makul bir tevile veya nesh iddiasına dayanmışlardır. Şu kadar ki Ebû Hanîfe'nin bu tarz davranışı başkalarına göre daha fazladır.




"Yahya b. Selâm şöyle demiştir: "(…) el-Leys b. Sa'd şöyle dedi: "Mâlik b. Enes'in, hepsi de Hz. Peygamber (s.a.v)'in sünnetine muhalif olan 70 meselesini tesbit ettim. Mâlik bu meselelerde re'yi ile hüküm vermiştir. Kendisine nasihat babından bu meseleleri ona yazdım."




"Bu Ümmet'in alimlerinden hiç kimse, herhangi bir hadisin Hz. Peygamber (s.a.v)'den sabit olduğunu kabul ettikten sonra, kendisi gibi bir rivayet veya icma yahut kendisine teslim olmak gereken bir asla dayanan uygulama tarafından nesh edildiğini iddia etmeden yahut senedinde bir kusur bulunduğunu ileri sürmeden onu reddetmemiştir. Eğer bir kimse böyle yapacak olursa, imam ittihaz edilmesi şöyle dursun, "adalet" sıfatı düşer; fasıklar sınıfına girer. (…)




"Ebû Hanîfe'den rivayette bulunanlar, onu tevsik eden (güvenilir olduğunu söyleyen) ler ve onu meth-u sena edenler, aleyhinde konuşanlardan fazladır. Ehl-i Hadis'ten onun aleyhinde konuşanların kendisini en fazla ayıpladıkları noktalar re'y ve kıyasa çokça dalması ve irca akidesini benimsemesidir…"[21]




Bu satırları okuduktan sonra "keşke mesele, İbn Abdilberr'in son derece dikkatli seçilmiş ifadelerle anlattığından ibaret olsaydı" demekten kendimizi alamıyoruz. Ehl-i Hadis'in İmam Ebû Hanîfe'yi tenkit ve taz'if ettiği meseleler incelendiğinde şu üç noktada toplandıkları görülür:




1. Akaid. Bu sahada İmam Ebû Hanîfe'nin irca akidesini benimsemesinden, Cennet ve Cehennem'in yok olacağına kadar birçok hususta kabul edilemez görüşler benimsediği nakledilmiştir.

2. Hadis müktesebatının azlığı, hafızasının zayıflığı. Bu hususta ileri gelen Hadis imamlarından Abdullah b. el-Mübârek'ten İmam eş-Şâfi'î'ye, Ahmed b. Hanbel'den Sütfyân es-Sevrî ve İbn Uyeyne'ye kadar pek çok isimden naklen pek ağır cerh ve taz'if ifadeleri nakledilmiştir.

3. Sahih hadislere muhalefeti, kendisine hatırlatıldığı halde hadis doğrultusunda hüküm vermekten imtina etmesi, re'ye dayalı hüküm vermeyi Hadis ve rivayete dayalı hüküm vermeye tercih etmesi.[22]




Şimdi de Hakikat-i hal;


Eğer mesele sadece ileri gelen birçok Hadis imamının İmam Ebû Hanîfe'yi cerh etmesi, bunun karşılığında da Hanefîler'in onu müdafaaya yönelik çabalarından ibaret olsaydı, yukarıdaki üç maddenin oluşturduğu manzara gayret-i diniyyesi ağır basan herkes tarafından aynı tepkiyle karşılanırdı. Ancak bu yazının başlarında isimlerini saydığım –farklı mezheplere mensup– insaf ve tahkik ehli ulemanın İmam'ı müdafaa eden çalışmalara imza atmış olması işin rengini değiştiriyor.




Mesele sadece daha sonraki ulemanın tevsik ve tebcilinden ibaret değildir elbette. Gerek aynı dönemde, gerekse daha sonra yaşamış olan birçok mutedil Hadis imamı İmam Ebû Hanîfe hakkında adaletten ve gerçekten ayrılmamış, başkalarının sözlerine iltifat etmeksizin hakikati olduğu gibi dile getirmiştir.




İmam Ebû Hanîfe'yi metheden isimler arasında örnek olarak şunları sayabiliriz:

1. İmam el-Buhârî'nin önde gelen hocalarından olan Mekkî b. İbrahim: "Ebû Hanîfe zamanının en alimi idi."[23]

2. Ahmed b. Hanbel ve daha başka büyüklerin kendisinden rivayette bulunduğu (sika gördükleri,yani yalan söylemiyecek)Yezîd b. Harun: "Bin kişiye yetiştim; çoğundan hadis yazdım. Aralarında 5 kişiden daha fakih, vera sahibi ve alim görmedim. Bu beş kişinin başında Ebû Hanîfe gelir."[24]

3. Abdullah b. el-Mübârek: "Kûfe'ye geldim ve "Sizin şu memleketinizin en alimi kimdir?" diye sordum. Hepsi de "Ebû Hanîfe" diye cevap verdi." Yine İbnu'l-Mübârek'in İmam Ebû Hanîfe'yi ta'zim ve tebcil ettiği ve kendisine meth-u senada bulunduğu bilinen bir husustur.[25]

4. Süfyân es-Sevrî: İmam Ebû Yusuf şöyle demiştir: "Süfyân es-Sevrî, Ebû Hanîfe'ye mütabaatta benden ileridir."[26]

5. Süfyân b. Uyeyne: "Beni Kûfe'de Hadis (rivayet etmem) için ilk oturtan Ebû Hanîfe'dir. Beni camide oturttu ve talebeye "Bu, Amr b. Dînâr'ın hadisini en sağlam bilen kişidir" dedi. Bunun üzerine onlara hadis rivayet ettim."[27]

6. İbn Cüreyc: Ravh b. Ubâde anlatıyor: "150 senesinde İbn Cüreyc'in yanında idim. Kendisine, "Ebû Hanîfe vefat etti" denildi. Bunun üzerine şöyle dedi: "Allah ona rahmet eylesin. Pek çok ilim onunla beraber gitti."[28]

7. İmam eş-Şâfi'î: "Ebû Hanîfe, Fıkıh'ta sözü kabil ve teslim edilen biriydi." Yine şöyle dediği malum ve meşhurdur: "Kim Fıkıh öğrenmek isterse, Ebû Hanîfe'ye muhtaçtır."[29]

8. Cerh-Ta'dil otoritelerinin hocası durumundaki Vekî' b. el-Cerrâh: Yahya b. Ma'în şöyle demiştir: "Vekî' gibisini görmedim. Kendisi Ebû Hanîfe'nin re'yi ile fetva verirdi."[30]

9. Cerh-Ta'dil ilminin imamlarından Yahya b. Sa'îd el-Kattân: Yahya b. Ma'în şöyle demiştir: "Yahya el-Kattân'ı şöyle derken işittim: "Allah Teala'ya karşı yalan söyleyemeyiz. Ebû Hanîfe'nin re'yinden daha güzel bir re'y duymadık. Onun görüşlerinin ekserisini esas almışızdır."[31]

10. Yahya b. Ma'în: "Ebû Hanîfe sika idi. Sadece ezberlediğini rivayet eder, ezberlemediğini ise rivayet etmezdi."[32]




Vakıa en doğru şahittir

Yukarıdan beri nakledilenler, Hadis ve Cerh-Ta'dil ilminin tartışmasız otoritelerinin İmam Ebû Hanîfe hakkındaki hüsn-i şahadetlerinden seçilmiş örneklerdir. İmam Ebû Hanîfe'yi cerh ve tenkit edenler bu ifadeleri nasıl değerlendirir, bu onların meselesidir: ancak yukarıdaki gerçeklere eklenecek bir gerçek daha var:




İmam'ın meşhur iki talebesinin bugün elimizde bulunan Kitâbu'l-Âsâr isimli eserleri. Her ikisi de matbu ve mütedavel olan bu eserler, İmam'ın az hadis bildiği ve hadise itibar etmediği iddialarını boşa çıkaran en canlı şahit konumundadır. Fıkıh bablarının dayandığı ve İmam'ın kendi senedleriyle nakledilmiş rivayetlerden oluşan bu eserler ortadayken hala bazı çevrelerin "Ebû Hanîfe Hadis'te zayıftı, az hadis biliyordu, hadise itibar etmiyordu" gibi asılsız ithamları tekrar edip durması, akla önyargı ve taassup illetlerini getirmektedir.




Ebu'l-Müeyyed el-Havârizmî'nin Câmi'u Mesânîdi'l-İmâm Ebî Hanîfe isimli derlemesi de bu meyanda anılmalıdır. İki cilt halinde matbu bulunan bu eserin ilmî kıymeti, İmam Ebû Yusuf ve İmam Muhammed'in Âsâr'larına oranla ikinci sırada gelmektedir. Zira Bu eserde yer alan rivayetlerin İmam'a aidiyeti, rivayetlerin senedlerinde ondan sonra yer alan ravilerin güvenilirliğiyle doğrudan ilişkilidir. Ancak bu durum Âsâr'lar için söz konusu değildir. Onların mezhebin iki büyük imamına aidiyeti konusunda herhangi bir şüphe söz konusu değildir.



Bütün bu söylenenlere bir de Hanefî mezhebine mensup Hadisçilerin varlığı ilave edilmelidir. Mezhebin Tabakât kitaplarında onların isimlerine ve Hadis sahasında verdikleri eserlere yer verilmiştir. el-Kevserî merhum, mezhebin Hadis hafızlarından Cemâluddîn ez-Zeyla'î'nin Nasb'r-Râye'sine yazdığı takdim yazısında[33] Hanefî mezhebinin Hadisçilerini liste halinde zikretmiştir. Onun zikrettiği 110 isme, Muhammed Yusuf el-Bennûrî 40 isim daha ilave etmiştir.




Kendisine yöneltilen haksız, taassup kaynaklı ve yanlı tenkitlere karşın, İmam Ebû Hanîfe'nin Hadis ilmindeki haklı şöhreti, sadece Hanefî mezhebine mensup ulema tarafından değil, farklı mezheplerin müntesibi ulema tarafından da teslim edilmiştir. Bunun bir göstergesi olarak İmam'ın adının, Hadis hafızlarının zikredildiği eserlere derc edildiğini görüyoruz. Bunların başında Şâfiî mezhebinden Hafız ez-Zehebî gelmektedir.[34] Onu izleyen kuşaklardan Hanbelî mezhebine mensup Hadis hafızı Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed İbn Abdilhâdî el-Makdisî, el-Muhtasar fî Tabakâti Ulemâi'l-Hadîs isimli eserinde, ardından aynı mezhebe mensup "İbnu'l-Mibred" adıyla maruf hafız Cemâluddîn Yusuf b. Hasan İbn Abdilhâdî, Tabakâtu'l-Huffâz'ında[35] ve nihayet Şâfiî mezhebine mensup hafız Celâluddîn es-Süyûtî Tabakâtu'l-Huffâz isimli eserinde[36] aynı tavrı sürdürmüşlerdir.




Reddiyeler

İmam Ebû Hanîfe'nin Hadis'e muhalefet ettiği söylemi sadece kuru iddia seviyesinde kalmamış, fiili olarak da gösterilmeye çalışılmıştır.

1. Bu cümleden olarak zikredilmesi gereken ilk ve en önemli çalışma el-Buhârî ve Müslim gibi Hadis imamlarının hocası durumundaki Ebû Bekr b. Ebî Şeybe tarafından yapılmıştır. el-Musannef isimli meşhur eserinin bir cildinde "Kitâbu'r-Redd alâ Ebî Hanîfe" adını verdiği özel bölümde "Bu, Ebû Hanîfe'nin Hz. Peygamber (s.a.v)'den Gelen Rivayete Muhalefet Ettiği Hususlar(ı ihtiva eden bölümdür) diyerek 125 bab zikretmiş, her bir babda birkaç rivayet zikrettikten sonra İmam Ebû Hanîfe'nin o rivayetlere aykırı hüküm verdiğini söylemiştir.[37]




Bu 125 meseleye, tarih içinde çeşitli cevaplar verilmiş ise de, bunlardan günümüze kadar gelebilen olmamıştır. Muhammed Zâhid el-Kevserî merhumun muhalled eserlerinden en-Nüketu't-Tarîfe[38] bu iddialara eldeki en kapsamlı cevabı oluşturmuştur. Müellif merhum, vardığı sonucu eserinin giriş kısmında şöyle özetlemektedir:

İmam Ebû Hanîfe'nin çözüme bağladığı meselelerin adedi konusunda zikredilen en küçük rakam 83 bin'dir. İbn Ebî Şeybe'nin zikrettiği 125 meselenin tamamında İmam'ın hata ve hadise muhalefet ettiği bir an için kabul edilse bile, bunun, toplama oranı 664'te 1'dir. (…)

İbn Ebî Şeybe'nin zikrettiği 125 meselenin % 50'sinde muhalif rivayet söz konusudur. Yani İmam Ebû Hanîfe ayrı bir rivayeti, İbn Ebî Şeybe ayrı bir rivayeti esas almıştır. Geriye kalan % 50'yi 5'e ayırırsak, ilk 5'te 1'lik kısımda haber-i vahid'in Kur'an ayetiyle çatışma arz etmesi söz konusu olduğu için İmam, Kur'an ayetini esas almış hadisi ise tevil etmiştir. ikinci 5'te 1'lik kısım ahad haberden daha güçlü ("meşhur" gibi) rivayetler sebebiyle ahad haberin terk edildiği durumları anlatmaktadır. Üçüncü 5'te 1'lik kısımda aynı rivayetten farklı anlam/hüküm çıkarma söz konusudur. Yani İbn Ebî Şeybe de İmam Ebû Hanîfe de aynı hadise dayanmaktadır. Ancak anlayış ve yaklaşım tarzlarındaki farklılık sebebiyle çıkardıkları hükümler farklıdır. Dördüncü 5'te 1'lik kısımda İbn Ebî Şeybe, hadise muhalif olarak gördüğü hükmü İmam Ebû Hanîfe'ye nisbette hatalı davranmıştır. Yani mezhep kitapları esas alındığında, İmam Ebû Hanîfe'nin, İbn Ebî Şeybe'nin kendisine nisbet ettiği görüşü benimsemediği anlaşılmaktadır. Nihayet en fazla son 5'te 1'lik kısımda İmam'ın hadise muhalif hüküm verdiği söylenebilir. Bu demektir ki, İbn Ebî Şeybe'nin 125 olarak takdim ettiği "hadise muhalif" içtihadlarının adedi 12 civarındadır.

2. İmam'ın hadislere muhalefet ettiğini örnekleriyle gösteren diğer bir çalışma da İmâmu'l-Haremeyn el-Cüveynî'nin Muğîsu'l-Halk isimli çalışmasıdır. el-Kevserî merhum bu çalışmaya da İhkâku'l-Hakk bi İbtâli'l-Bâtıl fî Muğîsi'l-Halk isimli çalışmasıyla cevap vermiştir. Orada zikredilen meseleler İbn Ebî Şeybe'nin çalışmasında olduğu gibi sırf hadis kaynaklı değildir. Böyle olanlar yanında mezhebin usul ve kavaidi doğrultusunda verilmiş hükümler de tartışma konusu yapılmıştır.

3. İmam el-Buhârî, Sahîh'inin birçok yerinde[39] "İnsanlardan birisi demiştir ki…" diyerek, kasdettiği kişinin hadise muhalefet ettiğini ileri sürmüştür. Her ne kadar bu ifadeyi kullandığı her yerde kasdettiği kişi İmam Ebû Hanîfe değilse de[40] onu kasdettiği yerler bulunduğu kesindir.

el-Buhârî'nin mezkûr ifadeyi kullanarak İmam Ebû Hanîfe'yi hedeflediği yerler hakkında da muhtelif çalışmalar yapılmıştır. Bedruddîn el-Aynî'nin Umdetu'l-Karî isimli şerhi ile Muhammed Enverşâh el-Keşmîrî'nin Feydu'l-Bârî'si, bizzat Sahîhu'l-Buhârî üzerine yazılan şerhler olmak haysiyetiyle söz konusu iddiaları ilk elden cevaplandırmışlardır.

Bunlardan başka Abdülganî el-Guneymî el-Meydânî'nin Keşfu'l-İltibâs ammâ Evredehû'l-İmâmu'l-Buhârî alâ Ba'di'n-Nâs isimli eseri, konu hakkında yapılmış müstakil eserlerdendir ve matbudur.

Bunlar dışında tarihte İmam Ebû Hanîfe'nin mezhebini diğerlerine tercih ve tenkitlere cevap mahiyetinde pek çok çalışma yapılmıştır ki, İmam Ebû Yusuf'un er-Redd alâ Siyeri'l-Evzâ'î'sinden, İmam Muhammed'in Kitâbu'l-Hücce alâ Ehli'l-Medîne'sine, Sirâcuddîn el-Gaznevî'nin el-Gurretu'l-Münîfe'sinden, Sıbtu İbni'l-Cevzî'nin el-İntisâr li İmâmi Eimmeti'l-Emsâr'ına ve Muhammed Murtaza ez-Zebîdî'nin Ukûdu'l-Cevâhîri'l-Münîfe'sine kadar –hepsi de matbu olan– pek çok eser örnek olarak zikredilebilir.




Sonuç

İmam Ebû Hanîfe, Abdullah b. Mes'ûd başta olmak üzere Kûfe'de tavattun etmiş bulunan Sa'd b. Ebî Vakkas, Huzeyfe b. el-Yemân, Ebû Mûsa el-Eş'arî, Ammâr b. Yâsir, Selmân el-Fârisî… gibi büyük sahabîlerin (Allah hepsinden razı olsun) ilmini tevarüs etmiştir. Tarih, bu büyük sahabîlerden sadece İbn Mes'ûd'un ve talebelerinin Kûfe'de yetiştirdiği alim sayısının 4 bin olduğunu kaydediyor.[41] el-İclî, Kûfe'ye yerleşen sahabî sayısını 1500 olarak vermektedir. el-Kevserî merhum, Hz. Ali ve Abdullah b. Mes'ûd (r.anhuma) tarafından Kûfe'de yetiştirilen Tabiun kuşağına mensup alimlerden ileri gelen bazılarının listesini zikretmiştir ki,[42] İmam Ebû Hanîfe'nin, ilmî müktesebatını nasıl bir ilmî servet üzerine kurduğu hakkında fikir edinmek isteyenler için oldukça doyurucudur.

er-Ramehürmüzî, İbn Sîrîn'in şöyle dediğini nakleder: "Kûfe'ye geldim. 4 bin kişinin Hadis tahsil ettiğini gördüm."[43] İmam el-Buhârî de Hadis toplama faaliyeti (er-Rihle fî Talebi'l-Hadîs) esnasında Kûfe'ye kaç kere gittiğini saymadığını söylemiştir.[44] Bütün bunlar, Kûfe'nin Hadis ilimleri bakımından bulunduğu mevkiyi gösteren anekdotlardan cüz'î bir kısmıdır.




Böyle bir ortamda yetişmiş bulunan, üstelik de 40 adet yetişmiş öğrencisi ile birlikte kollektif bir içtihad faaliyeti yürüten İmam Ebû Hanîfe'nin Hadis müktesebatının yetersiz olduğunu yahut Hadisleri kale almadığını söyleyebilmek için bu ortamı ya hiç bilmemek veya dikkate almamak gerekir.




İşin özü o ki, İmam'ın mezhebi de, talebeleri de, mezhebin uleması ve onların yaptığı çalışmalar da ortadayken bizim onları bir şeylerden tebrie etmek durumunda kalmamız hayli travmatik bir durumdur.



Gözünü kapatmakta ısrar eden kimseye kim neyi gösterebilir?!



--------------------------------------------------------------

[1] İbn Adiyy, el-Kâmil, VII, 10.

[2] el-Hatîbu'l-Bağdâdî, Târîhu Bağdâd, XIII, 382-3.

[3] İbn Hibbân, Kitâbu'l-Mecrûhîn, III, 64.

[4] el-Kevserî, Te'nîb'l-Hatîb, 276.

[5] el-Albânî, İrvâu'l-Ğalîl, II, 277-9.

[6] İbnu'l-Cevzî'nin de el-Muntazam'da (V, 188) belirttiği gibi, İmam'a yönelik tenkitler üç ana noktada toplanmaktadır: 1. Akaid/Usulüddin, 2. Hadis müktesebatının azlığı, hafızasının zayıflığı, 3. Sahih hadislere muhalefeti ve re'yi çok kullanması. Bu yazının çerçevesi doğrudan Hadis sahasına taalluk eden tenkitlerle sınırlandırılmıştır.

[7] Bkz. el-Kâmil fî Du'afâi'r-Ricâl, VII, 5 vd.

[8] Bkz. ed-Du'afâu'l-Kebîr, IV, 268 vd.

[9] Bkz. Te'vîlu Muhtelifi'l-Hadîs, 54 vd.

[10] Bkz. Kitâbu'l-Cerh ve't-Ta'dîl, VIII, 449-50.

[11] Bkz. Târîhu Bağdâd, XIII, 365 vd.

[12] Bkz. Kitâbu'd-Du'afâ ve'l-Metrûkîn, III, 163-4.

[13] el-Kevserî, Te'nîbu'l-Hatîb, 31.

[14] İbn Hacer, Hedyu's-Sârî (Mukaddimetu Fethi'l-Bârî), 428.

[15] İbn Ebî Hâtim, Kitâbu'l-Cerh ve't-Ta'dîl, VII, 191.

[16] İbn Adiyy, el-Kâmil, I, 220.

[17] el-Kevserî, Fıkhu Ehli'l-Irâk ve Hadîsuhum, 83.

[18] el-Hatîbu'l-Bağdâdî, Târîhu Bağdâd, XIII, 338; es-Saymerî, Ahbâru Ebî Hanîfe, 78. Daha kısa bir varyantı için bkz. İbn Hacer el-Mekkî, el-Hayrâtu'l-Hısân, 46.

[19] el-Muvaffak el-Mekkî, Menâkıbu'l-İmâm Ebî Hanîfe, 143.

[20] el-Kevserî, Te'nîbu'l-Hatîb, 329.

İ. Hakkı Ünal, Ebu'l-Müeyyed el-Havârizmî'nin derlediği Câmiu'l-Mesânîd'de İbn Adiyy'in tek bir rivayetinin bile olmadığını –Şâkir Zîb'e dayanarak– söylemektedir. (Bkz. İmam Ebû Hanîfe'nin Hadis Anlayışı…, 63, dpnt. 99)

Bu ifadelerin hemen öncesinde de –yine aynı müellife dayanarak– Câmi'u'l-Mesânîd içinde Ebû Nu'aym'ın Müsned'inden sadece iki rivayet bulunduğunu söylemektedir. Bu durum Ebû Nu'aym'ın ayrıca basılmış bulunan (Mektebetu'l-Kevser, Riyad-1415/1994) Müsned'i ile uyum arz etmemektedir. Zira sadece metin kısmı 260 sayfa civarında tutmuş olan bu baskıda çok sayıda rivayet bulunmaktadır.

Dolayısıyla Câmi'u'l-Mesânîd'de İbn Adiyy Müsnedi'nden bir tek rivayetin dahi bulunmadığı tesbiti eğer doğruysa, diğer Müsned'lerle mükerrer rivayetler ihtiva etmesi gibi bir sebepten olabilir. Vallahu a'lem.

[21] İbn Abdilberr, Câmi'u Beyâni'l-İlm, 497 vd.

[22] Bkz. İbnu'l-Cevzî, el-Muntazam, V, 188.

[23] İbn Hacer, Tehzîbu't-Tehzîb, X, 451.

[24] İbn Abdilberr, Câmi'u Beyâni'l-İlm, 502.

[25] İbn Abdilberr, el-İntikâ, 206.

[26] İbn Abdilberr, a.g.e., 198.

[27] es-Saymerî, Ahbâru Ebî Hanîfe, 75; İbn Abdilberr, a.g.e., 199.

[28] es-Saymerî, a.g.e.,, 74-5.

[29] İbn Abdilberr, a.g.e., 210.

[30] İbn Abdilberr, a.g.e., 211.

[31] et-Tehânevî (Tanevî), Kavâ'id fî Ulûmi'l-Hadîs, 311-2.

[32] İbn Hacer, Tehzîbu't-Tehzîb, X, 450.

[33] Fıkhu Ehli'l-Irâk ve Hadîsuhum adıyla Ebû Gudde merhum tarafından tahkik edilerek yayımlanmış, dilimize de –Hanefî Fıkhının Esasları adıyla– çevrilmiştir.

[34] Bkz. ez-Zehebî, Tezkiretu'l-Huffâz, I, 168.

[35] Bkz. Muhammed Abdürreşîd en-Nu'mânî, Mekânetu'l-İmâm Ebî Hanîfe fi'l-Hadîs, 60-1.

[36] Bkz. es-Süyûtî, Tabakâtu'l-Huffâz, 80-1.

[37] Bkz. İbn Ebî Şeybe, el-Musannef, VIII, 363 vd.

[38] el-Kevserî, en-Nüketu't-Tarîfe fi't-Tahaddüs an Rudûdi İbn Ebî Şeybe alâ Ebî Hanîfe, Kahire-1365/1945.

[39] Değişik itibarlara göre 22, 24 veya 25 yerde.

[40] el-Keşmîrî, Feydu'l-Bârî'de (III, 54) şöyle der: "Bil ki, musannıfın (İmam el-Buhârî) bu ifadeyi kullandığı ilk yer burasıdır. Her ne kadar burada kasdettiği kişi o ise de, iddia edildiği gibi bu ifadeyi kullandığı her yerde Ebû Hanîfe'yi kasdetmemiştir. Bazı yerlerde kasdettiği kişi İsa b. Ebân, bazı yerlerde eş-Şâfi'î, bazı yerlerde ise Muhammed (b. el-Hasan)'dir. Öte yandan musannıf bu ifadeyi her zaman red amacıyla kullanmaz. Aksine, onun, bu ifadeyi kullandığı kişinin görüşünü paylaştığını da gördüm. Bazen de sahibi hakkında bu ifadeyi kullandığı görüş konusunda tereddüt göstermektedir…"

el-Keşmîrî, Sünenu't-Tirmizî şerhi el-Arfu'ş-Şezî'de (II, 118) daha ayrıntılı bilgi verir ve şöyle der: "Şâfiîler, "Ba'du'n-Nâs" ifadesinin kullanıldığı her yerde kastedilen kişinin Ebû Hanîfe olduğunu ve el-Buhârî'nin bu ifadeyi kullandığı her yerde üzerinde durduğu görüşü reddettiğini söylemişlerdir. Ben derim ki, bu iddia doğru değildir. Zira el-Buhârî'nin bu ifadeyi kullandığı halde üzerinde durduğu görüşü tercih ettiği de vakidir. er-Rahmân suresindeki tutumu böyledir. Oradaki ifadesinin siyak ve sibakı bunu göstermektedir. es-Sahîh'i inceleyenler bu durumu açıkça görürler. Keza bazen "Ba'du'n-Nâs" ifadesini kullanır ve onunla Muhammed b. el-Hasan'ı, bazen onun talebesi İsa b. Ebân'ı, bazen Züfer b. el-Hüzeyl'i, bazen de eş-Şâfi'î'yi kasteder…"

[41] Bkz. el-Kevserî, Fıkhu Ehli'l-Irâk, 41-2.

[42] el-Kevserî, a.g.e., 43 vd.

[43] er-Râmehürmüzî, el-Muhaddisu'l-Fâsıl, 408.

[44] el-Kevserî, Fıkhu Ehli'l-Irâk ve Hadîsuhum, 52.
 
F Çevrimdışı

ferdiosman

Aktif Üye
İslam-TR Üyesi
Yazar;Asrın Muhaddisi Zahid el- Kevseri'nin Hadis ulemasına Hediye ettiği Selef'in hatırası Şafii Muhaddis Abdulfettah Ebu Gudde





Elbânî’nin İmam Ebû Hanîfe'ye Dil Uzatması


Konumuz çerçevesindeki değerlendirmelerine itibar edilmesi ge*reken nakil üstadları ile rical bilginlerinden aktardığımız İmam-ı A'zam Ebû Hanîfe'yle ilgili alıntılar, onun hafızasını, tedkiklerini hakkıyla ya*pışını ve yüksek bir ilme sahip oluşunu övmektedir. Hafız Ebu'1-Haccac el-Mizzî, Tehzîbu'l-Kemâl'inin mukaddimesinde şöyle demekte*dir:
“Bu kitapta yer alan cerh-tadil imamları ile diğer bilginlerin sözle*rinin büyük kısmı Hafız Ebû Hatim'in oğlu Hafız Ebû Muhammed Abdurrahman b. Ebî Hatim er-Râzî’nin Kitâbu'1-Cerh ve't-Ta'dîl'inden, Hafız Ebû Ahmed Abdullah b. Adiy el-Curcânî’nin eJ-Kamil’inden, Hafız Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sabit el-Hatîb el-Bağdâdî’nin Târîhu Bağdâd’ından, İbn Asâkir ed-Dimaşkî diye maruf Hafız Ebu’l-Kâsım Ali b. Hasan b. Hibetullah'ın Târîhu Dımaşk'ından alınmadır. (Konu*nun durumuna göre), bu dört kitaptan veya bir kısmından nakledilen*ler diğer eserlerden nakledilenlerden çok daha fazladır...


Bu kitap hadis ravilerinin, rivayetleri nakledenlerin, din imamları*nın, takva-zühd-verâ' ve ibadet ehli kimselerin büyük çoğunluğundan bahseden bir çalışmadır. Bu çalışmada zikri geçen ilim guruplarından -çok azı müstesna- meşhurların büyük çoğunluğu anılmaktadır.
Burada zikredilen bilgilere ilaveten daha fazla malumat sahibi ol*mak isteyenler zikri geçen dört kitap dışında şu kitaplara bakabilirler: Vâkidî’nin katibi Muhammed b. Sa'd'ın et-Tabakâtu't-Kubrâ'sı. Ebû Bekr Ahmed b. Ebî Hayseme Zuheyr b. Harb'ın Târîh'i. Ebû Hatim Muhammed b. Hibbân el-Bustî’nin Kitâbu's-Sikât'ı. Ebû Saîd Abdurrahman b. Ahmed b. Yunus b. Abdula'lâ es-Sadefî’nin Târîhu Mısfı. Hâkim Hafız Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah en-Neysâbûrî’nin Târîhu Neysâbûru. Hafız Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah b. Ahmed el-Esbehânî’nin Târîhu Esbehânı. Bu on kitap rical alanında yazılmış temel kitaplardır.” [149]
https://www.islam-tr.org/#_ftn149


İbn Adiy'in, Ebû Hanîfe olayında haddi aşıp sınırı geçtiği malum*dur. Aynı şekilde, Hatîb Bağdadî de İmam'a yöneltilen suçlamaların hepsini kitabında zikretmiş, denizlerin yıkamaya kifayet etmeyeceği kadar pisliği getirip ortaya dökmüştür.


İlim ehlinin müracaat ettiği ve bizim kendilerinden İmam-ı A'zam’ın konumunu aktardığımız Sem'ânî, Nevevî, Mizzî, Zehebî, İbn Kesîr, Hüseynî, el-Burhân el-Halebî ve İbn Hacer gibi bilginlere gelin*ce...
Evet, zikri geçen bilginler bu alanın imamları olmalarına rağmen Ebû Hanîfe hakkında söylenen olumsuz şeylere hiç iltifat etmediler. Onu bir takım şeylerle suçlayanların aksine, Ebû Hanîfe'yİ hafızlardan saymışlar, güvenilir biri olduğunu belirtmişler, hadislerin sahih veya za*yıf kabul edilmesinde keza ravilerin güvenilir mi zayıf mı olduğunu an*lamada görüşlerine müracaat edilen tenkid ilmi imamlarından kabul etmişler ve yeri geldikçe görüşlerini zikretmişlerdir.


İşte İmam Ebu'l-Haccac el-Mizzî. Tehzîbu'l-Kemâl’inde zikrettiği şeylerin tamamını Hatîb Bağdâdfnin Târîhu Bağdâd’ından almıştır ancak, onun hakkında söylenen bir takım sözlerin nefsânî ve taassup kaynaklı olduğunu bildiğinden dolayı, İmam'ın itibarını zedeleyen hiç*bir şey üzerinde durmamıştır. Çünkü İmam düşmanlarının kendisine iftira ettiği şeylerden beridir. Bu nedenle böylesi şeylerin hiçbirinin zik*redilmesine gerek yoktur.


İmam Zehebî bu kitap için “Tehzîbu'l-Kemâl sika ravileri tanıma*nın kaynağıdır” demiş ve -daha önce geçtiği üzere [150]kitabındaki me*todunu övmüştür: “Üstadımız Ebu'l-Haccâc, Ebû Hanîfe'yi zayıf gös*teren bir görüşe eserinde yer vermemekle çok iyi davranmıştır.”


Mizzî’nin ardından Zehebî, İbn Kesîr, Hüseynî, el-Burhan el-Halebî ve İbn Hacer gibi Şafiî mezhebinin büyükleri aynı doğrultuda hare*ket etmiş, bu tutum bugüne kadar devam etmiştir.



Ancak, günümüz*de hadisçiliği kendine mal eden bir zat, -ki bu Üstad Nasır el-Elbânî'dir- aykırı davranmış ve yoldan saparak böyle bir İmam'a saldırma*ya başlamıştır. Onun hafızası ve ilmi ciddiyeti hakkında konuşmaya başlamış, zayıf biri olduğu iftirasında bulunarak hafıza zayıflığıyla suç*lamış, zabt ve ezberlemesinin olmadığını iddia etmiştir.


Elbânî, imam, hüccet, hafız, şeyhülislam Ebû Bistam Şu'be b. el-Haccac el-Ezdî; imam, meşhur üstad, hadisçilerin önderi Ebû Saîd Yahya b. Saîd el-Kattân; imam, hafız, cerh-tadil bilginlerinin üstadı Ebu'l-Hasan Ali b. el-Medînî; imam, biricik insan, hafızların pîri, cerh-tadilin sultanı Yahya b. Maîn; imam, güvenilir insan, hafızların bilgesi Ebû Davud Süleyman b. Eş'as es-Sicistânî ve bu alanın üstadı olan di*ğer insanların Ebû Hanîfe’nin güvenilir biri olduğunu belirten sözleri*ni görmezlikten gelmiş, Silsiletu't-Ehâdîsî'd-Daîfe adlı eserinde “yıl*dız doğduğunda her belde halkından afetler uzak tutulur” hadisini de*ğerlendirirken şöyle demiştir:
“Bu hadis zayıftır. İmam Muhammed b. Hasan, Kitâbu'l-Âsâr'da [151]bunu Ebû Hanîfe tarikiyle Ebû Hureyre'den merfu ola*rak rivayet etmiştir. Yine Ebû Hanîfe tarikiyle Sekafî Fevâid'de[152], Taberânî el-Mu'cemu's-Sağîr [153]ile el-Mu'cemu'l-Evsat'ta [154]rivayet etmişlerdir. Yine Ebû Nuaym Ahbâru Esbahân'da [155] Ebû Hanîfe'den rivayet etmiş ve “hadisteki necm (yıldız), Süreyya yıldızıdır” demiştir.
Bu isnadın ricali sikadır ancak Ebû Hanîfe fıkıhta çok yüksek bir konumda bulunmasına rağmen Buhârî, Müslim, Nesâî, İbn Adiy ve diğer hadis imamları onu hafızası açısından zayıf kabul et*mişlerdir. Bu nedenle İbn Hacer Takrîb'de onun terceme-i halini verirken “meşhur bir fakihtir” demenin ötesinde bir şey dememiştir.” [156]


https://www.islam-tr.org/#_ftn156
Şimdi biz Elbânî'ye sormak durumundayız: Ebû Hanîfe, İbn Ha*cer nezdinde zayıf biri olarak kabul ediliyorsa, o zaman niye zayıf bi*ri olduğunu dile getirmedi de “meşhur bir fakihtir” demekle yetindi? Oysa Takrîb'in mukaddimesinde şöyle bir açıklaması vardır: “Ben bu kitabımdaki her bir şahıs için, haklarında söylenen en doğru ve en adil değerlendirmeyi kapsayan hükmü en veciz ifade ve işaretlerle verece*ğim.”


Elbânî herhangi bir usûl kitabında “meşhur bir fakihtir” sözünün 'zayıf biridir' anlamında kullanıldığını gösteren açık bir ifade veya îmâya rastladıysa bunu bizlere açıklasın. Ravinin fakihlik ve meşhur biri olarak takdim edilmesi, acaba onun zayıflığına ve terk edildiğine mi delalet eder, yoksa onu tanınmazlık ve kapalılık durumundan şöhrete ve tanınıp bilinmeye mi çıkarır? Keza bu tanınma ve şöhret onun il*mini ve azametini ifade etmez mi? Son derece hayırlı bir İnsan oldu*ğunu ortaya koymaz mı?



Halbuki Hz. Peygamberden şöyle bir sahih hadis gelmektedir: “Allah bir kulu için hayır murad ederse onu dinde fakih kılar.” Fıkıhtan sonra istenip talep edilecek başka bir hayır var mı? Ayrıca “fakih” sözcüğü selef alimlerinin geleneğinde sadece müctehidler için kullanılmaktaydı. Elbânî'ye ne oluyor ki, durumu çarpıtıp, öveceği yerde yeriyor? Allah hiç şüphe yok ki, ondan bunun hesabı*nı soracaktır.


Elbânî’nin “İbn Hacer Takrîb'de onun terceme-i halini verirken “meşhur bir fakihtir” demesinin ötesinde bir şey dememiştir” sözüne gelince, bu tamamen bir iftira ve yalandır! Ebû Hanîfe hakkında söy*lenen diğer sözleri reddetmektir ve bu doğru da değildir. Nasıl doğru olsun ki, Hafız İbn Hacer eserin iki yerinde Ebû Hanîfe’nin imam ol*duğunu dile getirmiştir. Takrîb'in künyeler bölümünde “Ebû Hanîfe Numan b. Sabit. Meşhur imam” derken, Nûn harfinde de “Numan b. Sabit el-Kûfî. Ebû Hanîfe. İmam. Aslen Farslı olduğu söylenmiştir. Ke*za Teym Oğullarının mevlâsı (onların himayesinde) olduğu da söylenmistir. Meşhur bir fakihtir. Altıncı tabakadandır. Sahih olan görüşe gö*re, 150 yılında 70 yaşında vefat etmiştir.”
Cerh tadil kitaplarında bir insan hakkında yalın ifadeyle 'imam' denir ve bu kelime başka bir kelimeyle kayıtlandırılmazsa, bunun anlamı şudur: İmam, bir ravinin güvenilir olduğunu belirtmede kullanılan ifadelerin en üstünüdür ve sika, mutkin, sebt, adi gibi güvenilir oldu*ğunu belirten sözlerden daha yukarı bir dereceyi gösterir. Ancak, in*san büyük imamlar hakkında konuşmaya başladığı zaman, üzerine ga*zap iner ve aklı başından giderek herşeyi birbirine karıştırır.
Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşılacağı üzere Hafız İbn Hacer, bu kimselerin Ebû Hanîfe'yi zayıf saymalarını kesinlikle kabul etme*miştir. Kullandığı “fakih”, “imam” ifadelerinde onun rivayetlerini fakih keza imam olmayan diğer ravilerin rivayetlerine tercih ettiğine işaret vardır. Biz, bildiği halde gizledi demiyorsak da, Elbânî bunu düşünüp anlayamamış ve durumu çarpılmıştır. Çünkü “meşhur bir fakihtir” ta*nımının ravinin zayıflığına delalet ettiğini iddia etmiştir. Aklı kullara taksim eden Allah'ı tesbih ederim.
İmam, zeki insan Yusuf b. Haccac el-Mizzî Tehzîbu 'l-Kemâl'in mukaddimesinde şöyle demektedir:
Ebû Bekr b. Huzeyme, Abdullah b. Hâşim et-Tûsî'den şöyle dedi*ğini nakletmiştir: Bizler Vekî'in yanındaydık. Bize sordu:
“Şu iki isnaddan hangisi sizce daha iyidir: A’meş -Ebû Vâil Abdullah isnadı mı yoksa Sufyan- Mansur - İbrahim - Alkame - Abdullah sene*di mi?” Bizler
“A’meş'in Ebû Vâil'den naklettiği sened. Çünkü bu sened diğerine göre daha kısadır” dedik. O ise
“A’meş bir hadis hoca*sıdır. Ebû Vâil de öyle. Sufyan - Mansûr - İbrahim - Alkame - Ab*dullah tariki ise fakihlerin birbirlerinden rivayet ettiği bir tariktir” de*di. Bir başkası onun şunu da dediğini söylemiştir: “Fakihlerin birbirle*rinden naklettiği bir hadis, hocaların birbirinden naklettiği bir hadisten elbette daha üstündür.” [157]
https://www.islam-tr.org/#_ftn157


Ayrıca şu da var: Elbânî’nin isteği doğrultusunda olmasa da, Ha*fız İbn Hacer el-Askalânî'nin diğer eserlerinde de hiçbir İlim adamın*dan İmam Ebû Hanîfe'yi zayıf sayan bir değerlendirme nakletmediği malumdur. Bilakis Tehzîbu't-Tehzîb''de İmam’ın güvenilir bir insan ol*duğunu cerh-tadii ilminin üstadı Yahya b. Maîn'den nakletmiştir. İşte söylediği:
“Yahya b. Maîn şöyle demiştir: 'Ebû Hanîfe sika idi. Sadece ez*berlediği hadisleri naklederdi. Ezberlemediklerini nakletmezdi. Ebû Hanîfe hadiste güvenilir biriydi.'
İbn Davud el-Hureybî şöyle demiştir: 'Ebû Hanîfe’nin aleyhinde konuşan insanlar hasetçilerle cahillerdir.'
Rey kadısı Ahmed b. Abde babasından naklediyor: İbn Âişe’nin yanındaydık. Ebû Hanîfe’nin rivayet ettiği bir hadisi zikrettikten sonra şöyle dedi: Onu görmüş olsaydınız keşke hayatta olup yaşasaydı der*diniz.
Onun ve sizin misaliniz şu şiirde söylendiği gibidir:

Yazıklar size, onları yermeyi artık azaltın
Ya da kapattıkları gediği kapatmaya bakın. [158]

İbn Hacer bu eserinde, İmam Ebû Hanîfe’nin terceme-i halini şu sözleriyle bitirir: “Ebû Hanîfe’nin menkıbeleri gerçekten çoktur. Allah ondan razı olsun, Firdevs cennetinde oturtsun. Amin.” [159]
https://www.islam-tr.org/#_ftn159


Hureybî’nin kim olduğuna gelince: İmam, üstad Ebû Abdullah b. Davud b. Âmir el-Hemdânî eş-Şa'bî el-Kûfî. Basra'daki Hureybe ma*hallesinde otururdu. Zehebî kendisini Tezkiretu'l-Huffâz'da zikret*miştir.
İbn Hacer zikri geçen bu Hureybî’nin Takribideki terceme-i halin*de şöyle söyler: “Abdullah b. Davud b. Âmir el-Hemdânî el-Hureybî, Ebû Abdurrahman. Aslen Kûfelidir. Güvenilir bir insandır, âbiddir. Dokuzuncu tabakadandır. Hicrî 213 yılında 87 yaşında iken vefat et*miştir. Vefatından önce hadis rivayetini bıraktı. Bu nedenle Buhârî kendisinden hadis dinleyemedi.”
İbn Hacer Tehzîbu't-Tehzib’de de şunu demektedir: “İbn Sa'd onun için 'Hureybî güvenilir, âbid ve zahid bir insandır' derken, İbn Maîn de 'doğru ve güvenilir bir insandır' demiştir. Osman ed-Dârimî de şöyle demiştir: İbn Maîn'e Hureybî'yi ve Ebû Âsım'ı sordum. İkisi güvenilirdirler, dedi.' Dârimî’nin kendisi de 'Hureybî daha üstündür' demiştir. Ebû Zur'a ve Nesâî de 'güvenilir' bir insandır derken, Ebû Hatim de 'reye temayülü vardı ve doğru bir insandı' demiştir. Dârekutnî de 'güvenilir ve zahid bir insandır' demiştir. İbn Uyeyne ise 'eş*siz insanlardan biridir' demiş, başka bir keresinde de 'o bizim kadîm hocamızdır' diye övgüyîe bahsetmiştir.”
Ey mutaassıb Elbânî! Gözlerini yummadan bir bak: Eşsiz insanlar*dan biri olan, İbn Uyeyne’nin hocası, güvenilir, doğru, zâhid, âbid, emin İnsan Hureybî ne demektedir: Ebû Hanîfe’nin aleyhinde konu*şan insanlar hasetçilerle cahillerdir. Bu hasetçi ve cahillerin İmam hak*kında söylediklerine sakın kanma.
Gelelim (yukarıdaki şiiri okuyan) İbn Âişe'ye. Adı Ebû Abdurrahman Ubeydullah b. Muhammed b. Hafs el-Ayşî'dir. İbn Hacer onu Takrîb'de zikretmiş ve şöyle demiştir: “Ubeydullah b. Muhammed b. Aişe. Dedesinin adı Hafs b. Ömer b. Musa b. Ubeydullah b. Ma’mer et-Teymî'dir. Ona İbn Âişe keza el-Ayşî denmiştir. Ayşî denmesi soyu*nun Aişe bnt. Talha'ya uzanmasındandır. Güvenilir aynı zamanda cö*mert bir insandı. Kaderi olmakla suçlanmış ancak bu tesbit edileme*miştir. Onuncu tabakanın büyüklerinden olup hicri 228 yılında vefat etmiştir.”
İbn Hacer Tehzîbu't-Tehzîb'de de şöyle demiştir: “Ahmed b. Hanbel onun için 'hadis rivayetinde doğru biridir' demiştir. Ebû Hatim de 'doğru, güvenilir biridir” demiştir. Ahmed b. Hanbel kendisinden ri*vayet etmiştir. Yanında Hammad b. Seleme'den gelen 9.000 hadis vardı. Son derece edîbane konuşurdu, akıcı bir lisana sahipti. Güzel ahlaklı ve cömert idi. Ebû Davud 'pekçok ilim Öğrenmiştir' derken, Sâcî de şöyle demiştir: 'Tartışmasız olarak, Basralıların ilimde ileri gelenlerindendi. Eli açık ve cömert bir insandı.' İbrahim el-Harbî de 'gö*züm onun gibisini görmedi' derken, İbn Hibban da 'Arapların nesep*lerini ezbere çok iyi bilirdi” [160] demiştir.
Zehebî de Siyeru A'lâmi'n-Nubelâ adlı eserinde onu şu sözleriy*le övmektedir: “İmam, allame, güvenilir zat,... tarih bilgini, doğru in*san.”
İşte Ahmed b. Hanbel'in hocası, İmam, allame, hafız, doğru in*san, güvenilir zat, pekçok ilimde derinleşmiş üstad, Basra'nın ilimde önde gelenlerinden olan İbn Aişe. Bu zat, Ebû Hanîfe’nin naklettiği bir hadisi aktarıyor. Orada bulunanlardan biri (çağımızda Elbânî’nin dediği gibi) 'biz onun naklettiği hadisi istemeyiz' diyor. O da ona şunu söylüyor: Onu görmüş olsaydınız keşke hayatta olup yaşasaydı derdi*niz. Onun ve sizin misaliniz şairin dediği gibidir:

Yazıklar size, onları yermeyi artık azaltın
Ya da kapattıkları gediği kapatmaya bakın

Elbânî akıl ve iz'an sahibi kimselerden olmuş olsa, burada onun için ibret alınacak bir durum vardır.
İbn Maîn, Ebû Hanîfe için 'güvenilir bir insandı. Sadece ezberle*diği hadisleri naklederdi, ezberlemediklerini nakletmezdi' demiş, İbn Hacer de bunu nakledip katılmış ve tenkit etmemiştir. Bu durumda, nasıl olur da İbn Hacer, Ebü Hanîfe muhaliflerinin cerhedici ifadeleri*nin tesirinde kalmıştır sanılabilir? Elbânî'ye ne oluyor da bu açık ve net ifadeyi kavrayamıyor? Onun bu sözü görüp anlamasına mani olan tek şey, Ebû Hanîfe'ye karşı olan taassubu ve derin kinidir.
Hafız, imam, Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman es-Sehavî’nin el-Cevâhir ve'd-Durer fi Tercemeti Şeyhilislam İbn Hacer ki*tabında şöyle geçmektedir:
“Hafız İbn Hacer'e, Nesâî’nin ed-Duafâ ve'l-Metrûkîn kitabında zikrettiği 'Ebû Hanîfe hadiste güvenilir değildir. Az hadis rivayet etme*sine karşın çok hataları ve yanılgıları vardır' değerlendirmesi doğru mudur, hadis imamlarından bu değerlendirmeye muvafakat eden biri var mıdır, diye sorulunca şu cevabı vermiştir:
Nesâî hadis imamlarından biridir. Söylemiş olduğu şey, tesbit ede*bildiği kadarıyla gördüğü ve kanaatinin kendisini sevkettiği tesbittir. Herkesin her dediği kabul edilecek diye bir şey yoktur. [161] Muhaddislerden bir gurup da böyle düşünme hususunda Nesâî'ye katılmıştır. Hatîb Bağdadî Târîhu Bağdâdında onların sözlerini nakletmiştir. Bunlar içinde kabul edilecekler var, edilmeyecekler var. Ancak İmam için şu gerekçe gösterilmiştir: Ebû Hanîfe, sadece duyduğu'andan nakledene kadar hafızasında sakladığı hadisleri rivayet ediyordu. Bu nedenle kendisinden az hadis rivayet edilmiş, bununla bağlantılı ola*rak da, rivayeti az olmuştur. Yoksa kendisi çok hadis rivayet edebile*cek durumdaydı.


Sözün özü, böyle şeylere kendini kaptırmamak daha evlâdır. Çün*kü İmam ve benzeri alimler köprüyü çoktan geçmişlerdir. Birilerinin onlar hakkında söylemiş olduğu olumsuz sözler hiçbir zaman etkili ol*mamıştır. Bilakis onlar, Allah'ın kendilerini yükselttiği makamdadırlar çünkü, kendilerine uyulmakta, görüşleriyle amel edilmektedir. Bunun bu şekilde kabul edilmesi gerekir.” [162]
Elbânî’nin söylediği şeylerden dolayı Allah'tan korkması gerekir. İbn Hacer'e ve başkalarına söylemedikleri şeyleri nisbet ederek hile ve iftiralardan kaçınması icap eder.
Böylece, İmam'ı cerh etme hususunda Nesâî'ye katılanlara verile*cek cevap belli olmuş oldu. İbn Hacer'in öğrencileri içinde en iyisi olan İmam ve hafız Sehâvî, el-İ'lân bi't-Tevbîh li men Zemme't-Târîh adlı eserinde, Ebû Hanîfe hakkında sadece cerh edip suçlayanla*rın değerlendirmeleriyle yetinmemek gerektiği hususunda tavsiyede bulunmakta ve şöyle demektedir:
“İmamlar özellikle de birbirine muhalif olanlar arasında, münaza*ralarda ve tartışmalarda vaki olan şeyleri iyi bir şekilde yorumlamaya çalışmalı ve bunlardan bahsetmekten kaçınmalıdır. Hafız Ebu'ş-Şeyh b. Hayyân'ın Kitabu’s-Sunne'sinde naklettiği, keza Ebû Ahmed b. Adiy'in Kâmilinde, Hafız Ebû Bekr el-Hatîb'in Târîhu Bağdâdında, onlardan önce de İbn Ebî Şeybe’nin Musannef'inde naklettikleri ile Buhârî’nin ve Nesâî’nin kendisine tabi olunan imamlardan biri hak*kındaki söyledikleri sözler, iyi niyetle hem de müctehid imamlar tara*fından söylenmiş olmasına karşın, benim nakletmekten uzak durdu*ğum şeylerdir. Böyle durumlarda onların peşinden gitmemek gerekir. Bundan dolayıdır ki, seçkin kadılardan olan bir hocamız, böyle bir zat hakkında konuştuğu söylenen bir şahsı azarlamıştır. Hocamız Hafız İbn Hacer de, Herevî’nin Kitâbu Zemmi'l-Hevâ adlı eserinin kendisi*ne okunmasını dinlememizin ardından, içinde bu tür şeyler içermesi nedeniyle, “bu kitaptan bir şey rivayet etmeyin” dedi.” [163]

İbn Abdilber’in Ebû Hanîfe'yi Suçlayanlara Verdiği Cevabın Elbanî’nin İbret Alması Gereken Bir Durum Olduğu


İmam, Şeyhülislam, Mağrib hafızı Ebû Ömer Yusuf b. Abdilber en-Nemerî el-Kurtubî el-İntikâ fî Fedâili's-Selâseti'l-Eimmeti'l-Fukahâ ile Câmiu Beyâni'l-Ilm ve Fadlihî ve mâ Yenbağî fî Rivâyetihî ve Tahammulih adlı eserlerinde İmam'a saldıranların yüzlerindeki maskeyi düşürerek gerçeği bütün çıplaklığıyla gözler önüne sermiştir. Nitekim, întikâ'da şunu demiştir: “Yahya b. Maîn onu över ve güve*nilir biri olduğunu söylerdi. Diğer hadisçiler ise Ebû Hanîfe ve öğren*cilerine düşman gibidirler.”
Ey Elbânî sana soruyoruz: Ümmet onun büyüklüğü, ilmi ve takva*sı karşısında saygıya geçmişken, üstelik yüzyıllar geçmesine rağmen yeryüzünün yansı ona tabi olmuşken, iddia edegeldikleri şeylerde de*lilleri dahi bulunmayan düşmanların îmam hakkındaki hezeyanları ka*bul edilebilir mi? Seni bu tür çıkmazlara dalmaktan alıkoyacak bir ak*lın da mı yok?
İmam İbn Abdilber Câmiu Beydai’l-İlm'de de şöyle demektedir:
“Hadisçiler Ebû Hanîfe'yi kötülemek hususunda ileri gittiler ve haddi aştılar. Onlara göre, kendilerini buna sevk eden şey, Ebû Hanîfe’nin rey ve kıyası rivayetleri değerlendirmede kullanması ve bu ikisi*ne itibar etmesidir. Oysa ilim ehlinin çoğunluğu şöyle demektedir: Ri*vayet sahih olduğunda kıyas ve rey batıl olur.
Halbuki Ebû Hanîfe’nin reddettikleri, doğruluğu muhtemel olan teville reddettiği âhâd haberlerdir. Ayrıca ondan önce başkaları bunla*rın pekçoğunu zaten reddetmişlerdi; Ebû Hanîfe gibi rey ekolünü be*nimsemiş olanlar da bunlara tabi olmuşlardı. Nitekim onun bu yönde*ki yaklaşımlarının büyük çoğunluğu kendi şehrindeki -İbrahim en-Nehaî ve İbn Mesud'un öğrencileri gibi- tabi olduğu alimlerin uygulama*lardır. Ancak kendisi ve öğrencileri, gelen problemlere reyleri ve istihsan prensipleriyle cevap vermede ifrata düşmüş ve ölçüyü kaçırmış*lardır. Bu nedenle de selef ile arasında pekçok ihtilaflar söz konusu ol*muştur. Bu farklı yaklaşımlar karşı taraftakiler tarafından çirkinlik ve bidat olarak değerlendirilmiştir.
İlim ehlinden hiçbir kimse bilmiyorum ki, herhangi bir ayeti tevil etmiş olmasın veya bir sünnet hakkındaki görüşünden dolayı başka bir sünneti kendince daha uygun bir teville veya nesh iddiasıyla reddetmiş olmasın. Bu durum diğer ilim ehlinde az rastalanan bir durumken Ebû Hanîfe'de çok olmuştur.
Bu babda Yahya b. Selâm şunu zikretmiştir: İbrahim b. Ağleb'in meclisinde Abdullah b. Gânim'den dinledim. Leys b. Sa'd'dan şöyle dediğini aktardı: “Malik b. Enes'in kendi reyiyle karar verdiği ve sün*nete muhalif olan 70 mesele tesbit ettim. Bunu bir mektupla kendisi*ne bildirdim.”
Hiçbir alim, Hz. Peygamberden sabit olan bir hadisi şu iddiaların*dan biri olmaksızın reddetmemiştir:
(a) Benzeri bir hadis,
(b) İcma ve*ya
(c) Dayandığı şey itibarıyla uyulmayı gerektiren bir amel tarafından neshedilmiştir.
(d) İlgili hadisin senedinde cerh edilen bir ravi vardır; bu ravinin yaptığını yapan kimsenin imam olarak kabul edilmesi bir ya*na, adaleti düşer, fasık olarak nitelenmesi gerekir.
Keza irca görüşünü benimsiyor diye Ebû Hanîfe'ye yüklendiler. Oysa ilim ehlinden bu görüşü benimseyen çok insan vardır.
Tarih boyunca, Ebû Hanîfe kadar, şahsı ve imameti hakkında söy*lenmiş çirkin sözlerin bu kadar çok nakledildiği, kendisine bu derece hücum edilen bir başka kimse yoktur. Bunun yanında o kıskanılıyor, ilgisi olmayan şeyler şahsına nisbet ediliyor ve hakkında asılsız şeyler uyduruluyordu.
Bunlara rağmen, alimlerden bir gurup onu övmüş ve faziletini be*yan etmişlerdir. Uzun zamandır rivayet imamları ile ilgili bir kitap yaz*mak istiyorduk. İnşallah kendimizde bir gayret bulursak, Ebû Hanî*fe’nin, Mâlik'in, Sevrî’nin, Şafiî’nin ve Evzâî’nin faziletlerini ihtiva eden bir kitap yazmak arzusundayız. [164]
Yahya b. Maîn şöyle demiştir:
“Arkadaşlarımız Ebû Hanîfe ve öğ*rencileri hakkında ölçüyü kaçırıyorlar.” Ona
“Ebû Hanîfe yalancı mıy*dı” diye sorulunca da,
“O böyle şeylerden beri, şerefli bir insandı” ce*vabını vermiştir.
Hafız Muhammed b. Hüseyin el-Ezdî de Duafâ kitabının sonunda zikrettiği nakiller arasında, Yahya b. Maîn'den şunu nakleder:
“Vekî'den daha üstün bir insan görmedim. Ebû Hanîfe’nin reyine göre fetva veriyordu. Ebû Hanîfe’nin rivayet ettiği hadislerin hepsini bil*mekteydi. Ondan pekçok hadis dinlemişti.”
Ali b. el-Medînî de şöyle demiştir: “Sevrî, İbnu'l-Mubarek, Hammad b. Zeyd, Huşeym, Vekî' b. el-Cerrâh, Abbâd b. Avvâm, Cafer b. Avn, Ebû Hanîfe'den rivayet etmişlerdir. Güvenilirdir. Onda bir prob*lem yoktur.' Yahya b. Saîd de 'bazan Ebû Hanîfe’nin değerlendirme*lerinden birini güzel görüp aldığımız olur” demiştir. Yahya, Ebû Yu*suf'dan el-Câmiu's-Sağîr'in kıraatini dinlediğini de söylemiştir. Ezdî de Ebû Hanîfe'yi zikretmiş ve Ali b. el-Medînî’nin yukarıdaki sözlerini aynen aktarmıştır.
Ebû Hanîfe'den hadis rivayet edenler ile güvenilir olduğunu söy*leyenler keza övgüde bulunanlar, hakkında konuşanlardan fazladır.
Hadisçilerden hakkında konuşanlar ise, onu ekseriya reye ve kı*yasa dalmakla, irca görüşünü benimsemekle suçlamışlardır.
Eskiden şöyle denirdi: “İnsanların geçmiş bir zat hakkında farklı görüşler belirtmeleri o insanın büyüklüğüne işaret eder.” Bu bağlamda şunu demişlerdir:
“Bak işte Ali b. Ebî Tâlib. Onun uğrunda iki gurup helak oldu. Bir taraf sevgide, diğer taraf kin ve nefrette ölçüyü kaçır*dı. Zaten hadis-i şerifte şöyle denmiştir: 'Onun nedeniyle iki şahıs (gu*rup) helak olacaktır: Aşırı seven ile aşırı buğzeden.” Bu durum meşhur zevatın, dinde ve fazilette zirveye ulaşmış insanların karşılaştığı bir hal*dir.” [165]
İbn Abdilber bâbu hükmi kavli'l-ulemâi ba'dihim fî ba'd (Alim*lerin birbirleri hakkında söyledikleri sözlerin değeri) bölümünde de şöyle demektedir:
“Pekçok kişi bu konuda hatalara düşmüş, böyle durumlarla karşı*laştıklarında ne yapacaklarını bilemeyen yeniyetme cahil ve bilgisiz in*sanlar da hak yoldan sapmışlardır. Bu konuda takınılacak doğru tavır şudur: Adil olduğu sahih olarak belli, hadis alanında güvenilir olduğu anlaşılmış, sağlamlığı ve hadisle iştigali açıkça tesbit edilmiş olan bir insan hakkında herhangi bir kimsenin söylemiş olduğu söze iltifat edil*mez. Ancak, şahitlikteki gibi, cerhedilmesini ve bu cerhle amel edil*mesini gerektirecek bizatihi görüp tanıklık ettiği geçerli açık bir kanıt getirirse, bu müstesna. Çünkü hem hukuk hem de akıl zaviyesinden bu kimsenin sözünün kabulü gerekir.
İmamlığı sabit olmamış, hıfzı ve hakkıyla eda ehliyeti bulunmadı*ğı için rivayetleri de sahih addedilmeyen kişiye gelince; rivayetinin ilim ehlinin ittifak ettiği hadis olup olmadığına bakılır; keza, tedkikin götür*düğü sonuca göre naklettiği rivayet kabulü hususunda karar vermeye çalışılır.
Müslümanların büyük kısmının dinde imam kabul ettiği bir kimse hakkında suçlayıcı ifadelerde bulunan bir kimsenin sözünün kabul edil*meyeceğinin delili şudur:
(a) Selef alimlerinin kızgınlık anında birbirle*ri aleyhine söz sarf ettikleri olmuştur. Bu sözlerin bir kısmı, -İbn Abbas, Mâlik b. Dînâr ve Ebû Hâzim'in işaret ettiği gibi- hasetlikten do*layı söylenmiştir. [166]
(b) Bir kısmı da getirdikleri yorum nedeniyle suçlanmışlardır ancak suçlayanların sözleri suçlananları bağlamaz, suçla*nanlar bunlarla muaheze edilmez. Nitekim geçmiş bazı bilginler farklı yorumlar ve ictihadlar nedeniyle karşıdakilerine yalın kılıç saldırmışlar*dır. Bu tür suçlamalarda açık bir delil, ikna edici bir kanıt olmadıktan sonra, bu sözlerin hiçbirine tabi olmak gerekmez. Biz bu bölümde, gü*venilir büyük imamların birbirleri hakkında söyledikleri ve hiç de iltifat edilmesi, üzerinde durulması gerekmeyen sözlerinden bazı örnekler zikredeceğiz. Böylece, demek istediğimiz husus daha iyi anlaşılacak*tır... (İbn Abdilber böyle dedikten sonra bilginlerin birbirleri hakkında söyledikleri dikkate alınmayacak sözlerden pekçok örnek zikreder. Ar*dından da şöyle söyler):
Ashab-ı kiram ile bilginlerin önderleri arasında kızgınlık anında söylenen sözler bundan çok daha fazladır. Lakin anlayışlı, ilim ehli, neyin ne zamanda söylendiğini ayırt edebilen insanlar bu tür sözlere kulak vermezler. Çünkü bilirler ki onlar da insandırlar; kızgınlık ve hoşnudluk halleri vardır. Hoşnudluk anında söylenen ise kızgınlık anında söylenen gibi değildir. Şair ne de güzel söylemiştir:

Yumuşak başlılık ancak öfke anında belli olur.

Mâlik ve Şafiî gibi imamlar hakkında konuşan kimsenin durumu A'şâ'nın dediği gibidir:

Birgün parçalamak için kayaya gidip te toslayan,
Boynuzunu kıran keçi gibi, kayaya zararı olmayan.

Bunların durumu Hüseyin b. Muhammed'in dediğine de benze*mektedir:

Ey yaralamak için başını yüce dağa toslayan,
Başına merhamet et, gerekmez dağa acıman.

Ebu'l-Atâhiye de çok güzel söylemiştir:

İnsanların dilinden kim kurtulmuş ki;
Zanla kîl-u külleri hiç son bulmaz ki...

Şu sözün sahibi de çok hoş söylemiştir:

Bir laf söylenmişse hakkında,
Artık ne diyesin ki sen buna?

Gerçek şu ki, eskiden beri saldırganlıklara ve kıskançlıklara şahit olmaktayız. Görmüyor musun Kûfe'liyi, Sa'd b. Ebî Vakkas hakkında ne diyor: 'O, tebâsı arasında adaletli davranmaz. Seriyyelerle savaşa katılmaz. Ganimet mallarını adaletli taksim etmez.' Oysa Sa'd Bedir savaşına katılanlardandır. Cennetle müjdelenen 10 meşhur sahabe*den biridir. Hz. Ömer'in şura görevi verdiği 6 kimseden biridir. Keza Hz. Ömer'in 'Hz. Peygamber ondan hoşnud olarak vefat etti' dediği kimsedir.
Rivayet edildiğine göre, Hz. Musa şöyle münacaat etmiş:
“Allah’ım! Beni İsrâîloğullarının dillerinden koru!” Allah da ona şöyle vahyetmiş:
“Ey Musa! Ben kendimi bundan korumamışken seni nasıl ko*rurum?'
İnsanlar gıybet ve yermede ölçüyü öyle kaçırdılar ki, havas yerine avamı, alimler yerine cahilleri gıybet edip kötülemekle yetinmediler. Bu tamamen cehalet ve kıskançlıktan kaynaklanmaktadır. Nitekim İbnu'1-Mubârek'e 'filan adam Ebû Hanîfe hakkında konuşuyor' dendi*ğinde, İbnu'r-Rukayyât'ın şu şiirini okumuştur:

Seçkin zevatın faziletli kılındığı şeylerle,
Allah'ın seni faziletli kıldığını gördüler.
İşte bu yüzden sana haset etmektedirler.

Ebû Asım en-Nebîl'e 'filanca Ebû Hanîfe hakkında konuşuyor' dendiğinde, şu cevabı vermiştir: 'Ebû Hanîfe, Nusayb’ın dediği gibidir:

Gösterdiği çabayı gösteremediler,
Onun vardığı noktaya varamadılar,
Delikanlıya bu yüzden haset ettiler,
Topyekün hepsi ona düşmandırlar.

Güvenilir imamların birbirleri hakkında söylemiş oldukları sözleri kabul edecek olan kişi, (ilk önce) -yukarıda zikrettiğimiz- sahabenin birbirleri hakkında söyledikleri sözleri kabul etsin. Eğer bunu yaparsa şüphesiz çok açık bir sapıklığa keza büyük bir hüsran çukurunun içi*ne düşmüş olur. Aynı şey, İkrime’nin Saîd b. el-Museyyeb hakkındaki sözlerinin; Şa'bî, Nehaî, Hicazlılar, Kufeliler ile Şamlılar'ın tamamı hakkında söylenen sözlerin keza Mâlik ve Şafiî hakkında söylenenle*rin, bu bölümde zikrettiğimiz alimlerin birbirleri hakkında söyledikleri diğer şeylerin kabul edilmesi durumunda da geçerlidir.
Kişi bundan kaçınır ve bu tür haberlere itibar etmezse, Allah da kendisine hidayet nasip eder ve doğruyu gösterirse, hiçbir zaman bun*lara kulak asmaz. Adaleti sabit olan, hadis ilmiyle ilgilendiği bilinen, büyük günahlardan salim, kişilik sahibi, yardımsever, hayrı fazla, şerri amel kısmının azını oluşturan kimse hakkında gelen bu tür haberlerin kabul edilmeyeceği yönündeki kuralımız gereği, bu tür rivayetler kar*şısında duraksamak icap eder. Bu, delili olmayan hiçbir kimsenin olumsuz sözünün kabul edilmeyeceği bir alandır. Yine bu, tersi müm*kün olmayan hakikattir. Ebu'l-Atâhiye şöyle demiştir:

İslam alimleri onun tasasına ağladılar,
Baktılar dertten ağlıyor, ağıtı bıraktılar.

Çoğunun metodu şöyle görmektir onların:
Muhalifin hatasını güzel, doğrusunu çirkin.

Hangisinin dini yaşantısı bizce muteberdir,
Hangisinin görüşüne bizde itimad edilir?

Saîd b. el-Museyyeb'e, zikrettiğimiz tabiînin ve müslümanların di*ğer imamlarına övgüde bulunan zevatın sayısı sayılamayacak kadar çoktur. Bazı kimseler onların faziletlerini biraraya getirmiş, hayat hi*kayelerini yazmıştır. Kim sahabe ve tabiînden sonra Mâlik'in, Şa*fiî’nin, Ebû Hanîfe’nin faziletlerini okur, bunlara önem verir ve güzel yaşantılarıyla istikamet üzere bulunuşlarını mütalaa ederse; bu onun için güzel bir amel olur. Allah onlara olan sevgimiz nedeniyle bizleri mükafatlandırsın. Nitekim Sevri şöyle demiştir: 'Sahabe anıldığında rahmet iner.' Fakat her kim onların faziletlerini önemsemez, güzel ha*berlerini bellemez de sadece kıskançlık, dil sürçmesi, ihtiras ve öfke sebebiyle birbirleri hakkında söylediklerini akılda tutmaya çalışırsa; başarılı olamaz, yaptığı gıybet olur ve yoldan sapar. Yüce Allah sizi ve bizleri işittiği sözlerin en güzeline tabi olan kullarından eylesin.
Bu bahsi, Hz. Peygamber'in 'sizden önceki ümmetlerin hastalı*ğı olan kıskançlık ve nefret sizlere de sirayet etti' hadisiyle açmış*tık. Bu, meramı anlatmaya kafidir... Hakkı bulmaya muvaffak kılınan insan, bildiğini doğru anlayıp gereğini yerine getirirse; az bir hikmet, küçük bir nasihat ona yeterli olur. Benim başarım da elbette Allah'tan*dır. O bana yeter. O ne güzel vekildir.
Ebû Davud Süleyman b. Eş'as şöyle demiştir: 'Allah Mâlik'e rah*met etsin. O imamdı. Allah Şafiî'ye rahmet etsin. O da imamdı. Allah Ebû Hanîfe'ye rahmet etsin. O da imamdı.” [167]
İbn Abdilber Câmiu Beyâni’l-İlm'de şunu da nakletmektedir:
Ebû Recâ anlatıyor: Rüyamda Muhammed b. Hasan'ı gördüm.
'Neyle karşılaştın' diye sordum. Şu cevabı verdi:
'Bağışlandım. Ardın*dan bana dendi ki: Sana bu ilmi vermemizin nedeni seni bağışlamak istememizdendir.'
'Ebû Yusuf ne yaptı' diye sordum.
“Bizden bir dere*ce yukarı çıktı' dedi.
'Peki Ebû Hanîfe' dedim.
'O en üst makamdadır' karşılığını verdi.” [168]
https://www.islam-tr.org/#_ftn168
https://www.islam-tr.org/#_ftn168
[149] Tehzibu'l'Kemâl, 1/3. Dâru'l-Me’mûn li't-Turâs/Birinci baskı-1402.

[150] S. 76.

[151] s. 159

[152] 111/12, 1 nolu hadis

[153] s. 20.

[154] I/140, 2 nolu hadis.

[155] 1/121

[156] Silsiletu'l-Ehadisi'd-Daîfe, I/IV/77-8. el-Mektebu'l-İslâmî yayını.

[157] Tehzîbu'l-Kemâl, 1/5.

[158] Hafız ibn Hacer bu kıssayı Tehzîbu't-Tehzîb'de özetle zikretmiştir. Tamamı Teh-zîbu'l-Kemâl'de yer almaktadır: XXIX/442. Beyrut- Muessesetu'r-Risâle basımı.

[159] Tehzîbu't-Tehzîb, X/452.

[160] Tehzîb'den yapılan alıntıda özetlemeye gidildi

[161] Görünen o ki, Nesâî İmam Ebû Hanîfe'yi zayıf saymaktan vazgeçmiştir- Çünkü kendisi es-Sunenu'l-Kubrâ'da (IV/322-3) Ebvâbu't-Ta'zîrât ve'ş-Şuhûd bölümü*nün bâbu men vekaa aiâ behîme (hayvanlarla cinsel ilişkiye giren kimse) kısmında İmam Ebû Hanîfe'nin Âsim - Ebû Rezîn - Abdullah b. Abbas tarikiyle nakletti*ği "hayvanlarla cinsel ilişkiye giren kimseye had uygulanmaz" hadisini nakletmiş ve "bu hadis sahih değildir. Âsim b. Amr hadis rivayetinde zayıf biridir" demiştir. Dikkat edilirse, Nesâî hadisin zayıflık yönü olarak Ebû Hanîfe'nin hocası Asım'ı göstermektedir. Eğer Ebû Hanîfe, Nesâî'nin ed-Duafâ ve'l-Metrûkîride dediği gi*bi zayıf biri olsaydı, hadisi ilk önce Ebû Hanîfe nedeniyle zayıf sayacaktı ancak bu*rada öyle bir şey yapmadı. Yaptığı şey, Âsırn'ın zayıf olduğunu belirtmekten iba*rettir. Görünen o ki, Nesâî Duafâ kitabında İmam hakkında söylediği sözden dön*müştür
Bu şekilde, tesbit ettikleri yeni deliller nedeniyle daha önce vermiş oldukları hü*kümlerden dönen nice münekkit hadisçiler vardır.
Ayrıca şu da var: Nesâî, Ebû Hanîfe'nin hadisi naklettiği hocası Âsim'in zayıf bir ravi olan Âsim b. Ömer el-Medenî olduğunu sanmıştır. Aslında bu kişi, Ebu'n-Necûd Âsim b. Behdele'dir. Nitekim İmam Muhammed'in Ebû Hanîfe'den rivayeti olan Kitâbu'f-Âsdr'da (s. 311. bâbu der'i'l-hudûd) bu açıkça ifade edilmektedir. İbn Hacer de Tehzîbu't-Tehzîb'de (X/415) böyle demiştir. (Tehzîb'in matbu nüs*hasında Ebu'n-Necûd ifadesi yanlışlıkla Ebû Zer diye yazılmıştır. Bunun düzeltilme*si gerekir). Mizzî ise Tehzîbu'l-Kemâl’de Ebû Hanîfe'nin hocaları arasında Âsim b. Ömer diye birini anmamış, bunun yerine Ebu'n-Necûd Âsim b. Behdele'yi zik*retmiş, Önüne de Ebû Hanîfe'nin naklettiği bu hadisin Nesâî'nin kitabında geçtiği*ne işaret etmek için sin harfi koymuştur. Nesâî'nin kitabında ise Ebû Hanîfe'den sadece bu hadis vardır. Buradan şu anlaşılmaktadır; Mizzî de, Nesâî'nin 'bu hadisi rivayet eden Asım. Asım b. Ömer'dir' değerlendirmesine katılmamıştır. Âsim b. Behdele'ye gelince; tanınan bir hadis ravisidir. Naklettiği hadisler Kütüb-i Sitte'de yer almaktadır. Nesâî onun için 'rivayetlerinde bir beis yoktur' demiştir. Bazıları hafızasının zayıf olduğunu söylemişse de, bir gurup münekkit güvenilir ol*duğunu belirtmiştir. Benim kanaatim, hadisin hasenle sahih arası bir konumda ol*duğudur.

[162] Cevâhir'deki bu bölümü Muhammed Avvâme Eseru'l-Hadîsi'ş-Şerîf fi İhtilâfı'l-Eimme Radıyellahu Anhum adlı eserinde (s. 116-7) zikretmiştir. Dâru's-Selâm baskısı. 1407-İkinci baskı. (Kitabın ilk hali. Hayri Kırbaşoğlu tarafından İmamla nn Fıkhı ihtilaflarında Hadislerin Rolü adıyla tercüme edilmiştir. İstanbul-1988. (Mütercimin notu).

[163] el-İ'lân, s. 65. Dimaşk-1349. Kudsî baskısı.

[164] İbn Abdilber daha sonra bahsettiği gayesini el-İntikâ fî Fedâili's-Selâseti'1-Fukahâ: Mâlik, Şâfii ve Ebi Hanîfe adlı eserinde yerine getirmiştir.

[165] Câmiu Beyânil-İlm, 11/148-150. el-Munîriyye baskısı.

[166] İbn Abbas şöyle demiştir: 'Alimlerin ilimlerini dinleyip istifade edin ancak, birbir*leri hakkında söylediklerini onaylamayın. Canım kudretinde olan Allah'a and ol*sun ki! Alimler ağıllarındaki keçilerden daha çok kıskançtırlar.'
Mâlik b. Dinar da şöyle demiştir: 'Alimler ve kurrâların sözleri her hususta alınır. Birbirleri haklarında söyledikleri sözler müstesna. Çünkü onlar keçilerden daha çok birbirlerine haset ederler.'
Ebû Hâzim'in dediği de şudur: 'Eskiden bir alim kendisinden daha bilgili biriyle karşılaştığı zaman bunu ganimet bilir, kendi gibi biriyle karşılaştığında onunla mü*zakere eder, kendisi kadar bilgili olmayan biriyle karşılaştığında ise ona üstünlük taslamazdı. Fakat bu zamanda kişi, irtibatını kesmek dolayısıyla ona artık ihtiyacı olmadığını göstermek için kendisinden üstün alimi insanlara kötüler, kendisi gibiy*le müzakere etmez, daha az bilgili insanı da küçümser oldu. İnsanlar artık helak ol*dular.' İbn Abdilber bunların hepsini senediyle birlikte bâbu hukmi kavli'l-ulemâi ba'di*him fî ba'd'ın baş tarafında zikretmektedir.


[167] Câmiu Beyâni'l-İlm, 11/152-163. (Özetleyerek alındı).

[168] Câmiu Beyâni'l-İlm. 1/47, 213. (Yeni tahkikli baskıdan).

https://www.islam-tr.org/#_ftn168
https://www.islam-tr.org/#_ftn168
 
F Çevrimdışı

ferdiosman

Aktif Üye
İslam-TR Üyesi
Arkadaşlar aşağıda vereceğim İmamlardan hiçbiri Hanefi Mezhebi Mensubu Değillerdir.... Buradan Ebu Hanife'nin büyüklüğünü anlayın..

İmam Şafii'nin Ebu Hanife hakkında ki görüşleri

Şafiî şöyle demiştir: Mâlik'e soruldu:
“Ebû Hanîfe'yi gördünüz mü?”
“Evet. Onu öyle biri olarak gördüm ki, eğer şu direk altındır de*seydi, bunu delilleriyle ispat ederdi.”
Şafiî şunu da söylemiştir: “Fıkıhta derinleşmek isteyen kişi Ebû Hanîfe'ye muhtaçtır.”
(Câmiu'l-Usûl İbni esir)

İmam Şafii; “Alimler, fıkıhta Ebu Hanife’nin çocukları mesabesindedir.” demiştir.[et-Temimi, Tabakatu’s-Seniyye fi Teracimi’l-Hanefiyye, Daru’r-Rufai, Riyad, 1983. I, 105.]

Ahmed b. Hanbel

Ahmed b. Hanbel ise;“Meselelerimiz, yani ashab-ı hadisin meseleleri, Şafiî'ye kadar Ebû Hanîfe’nin ellerinde idi.''(İbn Ebî Hatim er-Râzî, Kitâbul-Cerh uet-Ta'dîi, VII/203 (I-IX, Beyrut, ty.)

Hanbelî mezhebine mensup Hadis hafızı Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed İbn Abdilhâdî el-Makdisî, el-Muhtasar fî Tabakâti Ulemâi'l-Hadîs isimli eserinde, ardından aynı mezhebe mensup "İbnu'l-Mibred" adıyla maruf hafız Cemâluddîn Yusuf b. Hasan İbn Abdilhâdî, Tabakâtu'l-Huffâz'ında gerekli güzel şeyleri söylemişlerdir.(Bkz. Muhammed Abdürreşîd en-Nu'mânî, Mekânetu'l-İmâm Ebî Hanîfe fi'l-Hadîs, 60-1)

İmam Malik

İmâm-ı Mâlik'in dediği üzere Ebû Hanîfe, "Şu direk altındır dese, onu ispat edebi*lirdi."(Serahsî, el-Mebsût: 12/28.) Çünkü İmam Malik (r.a.) de “Muvatta”yı telif ederken Onun tedvin usulünü takip etmiştir.[Muvaffak Mekki, Menakibu Ebî Hanife, (Kerderi’nin Menakibi ile birlikte), Daru’l-Kitabi’l-Arabi, Beyrut, 1981, I, 429.]

Yahya b. Maîn'nin Ebu Hanife'yi Güvenilir Sağlam görmesi

Yahya b. Maîn şöyle demiştir: “Ebû Hanîfe hadiste güvenilir biriydi.” Yahya b. Maîn şunu da demiştir: “Ebû Hanîfe'de bir beis yok*tur. Bir defasında da şöyle demiştir: Ebû Hanîfe bizim nezdimizde güvenilir kimselerdendi. Yalancılıkla itham edilmemiştir.”(İbni Abdilberr el-İntika -Mizzi Tehzîbu'l-Kemâl)
Yahya b. Maîn'den şunları nakleder: “Ebû Hanîfe sika idi. Sa*dece ezberlediği hadisleri naklederdi. Ezberlemediklerini nakletmezdi.”(İbni Hacer Tehzîbu't-Tehzîb....''Mizzi Tehzîbu'l-Kemâl)
“Arkadaşlarımız Ebû Hanîfe ve öğ*rencileri hakkında ölçüyü kaçırıyorlar.” Ona
“Ebû Hanîfe yalancı mıy*dı” diye sorulunca da,
“O böyle şeylerden beri, şerefli bir insandı” ce*vabını vermiştir.(İbni Adiy)
Hafız Mizzî yetişmediği kimselerden senedsiz yaptığı nakiller hu*susunda Tehzîbu'l-Kemâl’in mukaddimesinde şu açıklamayı yapmış*tır: “Söyleyeniyle aramızdaki isnad zikredilmemiş sözlere gelince: Söyleyeninden kesin ifadeyle nakledilen sözler, sözün nakledildiği kimseden bizlere kadar gelen senedde bir problem görmediğimiz na*killerdir. Sözün sahibinden temrîz sigasıyla nakledilen nakillere ge*lince, sözün sahibine kadar ulaşan isnadda problem olabilmektedir.” (Mizzi Tehzîbu'l-Kemâl’in mukaddimesinde )
Bu açıklamadan anlaşıldığı üzere, İbn Maîn'in İmam Ebû Hanî-fe'yi sika saymasına yönelik nakiller sahih ve sabit olup şüphe gerek*tirmeyen rivayetlerdir.
Şam fakihi İmam el-Evzâ'nin Ebu Hanifeyi tanıyınca İlminin çokluğu ve aklının mükemmeliyetiini övmesi
Şam fakihi İmam el-Evzâ'î, Abdullah b. el-Mübârek ile karşılaştığında, İmam Ebû Hanîfe'yi kastederek, "Kûfe'den çıkan şu bid'atçi kimdir?" diye sorar. İbnu'l-Mübârek herhangi bir şey söylemez. Kaldığı eve gider ve üç gün içinde İmam Ebû Hanîfe'nin güzel çözümlerden oluşan meselelerini derleyerek küçük bir kitap oluşturur. Bundan sonrasını kendisinden dinleyelim:

"el-Evzâ'î o sıralar oranın mescidinde imamlık ve müezzinlik yapıyordu. Elimdekinin ne olduğunu sordu. Kitabı kendisine verdim. Açtı ve içindeki meselelerden birini inceledi. O meselenin üzerine, "Bu, en-Nu'man'ın görüşüdür" diye yazmıştım. Ezan sonrasına kadar –ayakta olduğu halde– kitabın baş tarafından bir miktar okudu. Sonra kitabı cübbesinin cebine koydu. Ardından, kamet getirerek namazı kıldırdı. Namazdan sonra kitabı tekrar çıkardı ve inceledi. Bir süre sonra bana dönerek, "Ey Horasanlı! Bu en-Nu'man b. Sâbit kimdir?" diye sordu. "Irak'ta karşılaştığım bir üstat" diye cevap verdim. "Bu zat belli ki üstatlar arasında seçkin birisi. Git ve ondan daha fazla ilim almaya bak" dedi. Bunun üzerine kendisine, "Bu, kendisinden sakındırdığın Ebû Hanîfe'dir" dedim. Aradan bir süre geçtikten sonra el-Evzâ'î ile Mekke'de karşılaştık. O meselelerde Ebû Hanîfe'ye taraftarlık ettiğini gördüm. Ayrılacağımız zaman kendisine, "Ebû Hanîfe'yi nasıl buldun?" diye sordum. "İlminin çokluğu ve aklının mükemmeliyeti sebebiyle ona gıpta ettim. Onun hakkındaki eski görüşümden dolayı da Allah Teala'dan bağışlanma diledim.
Zira ben eskiden onun hakkında açıkça hatalıydım. O adamdan ilim öğrenmeye devam et. Zira o, kendisi hakkında kulağıma gelen şeylerden uzaktır."
(İbn Ebî Hâtim, Kitâbu'l-Cerh ve't-Ta'dîl, VII, 191).


İbn Adi el-Kamil fi'd-Duafâ' Ebu Hanife'yi Cerh İmamı görmesi,İtirazlara cevabı
Ebû Yahya el-Himmânî anlatıyor: Ebû Hanîfe'den dinledim:
“Karşılaştığım kimseler içinde Atâ'dan daha faziletli birini görme*dim. Keza karşılaştığım kimseler için Cabir el-Cu'fî'den daha yalancı birini görmedim. Kendi reyime göre söylediğim her meselede bana bir hadis zikretti. Ayrıca iddiasına göre, yanında henüz ortaya çıkar*madığı şu kadar bin hadis varmış.”
Ebû Sa'd es-Sâğânî anlatıyor:
“Bir adam Ebû Hanîfe'ye gelip
“Sufyânu's-Sevrî'den hadis alma hususunda ne dersiniz” diye sordu. O da şu cevabı verdi:
“Ondan yaz. Çünkü o sika bir kimsedir. Ancak, İbn İshak’ın Hâris'ten naklettikleriyle Cabir el-Cu'fî’nin hadislerini alma.”
Abdulhamîd el-Himmânî Ebû Hanîfe'den aktarıyor:
“Cabir'den daha yalancı birini görmedim.” Yine onun “Cabir el-Cu'fî'den daha yalancı birini görmedim” dediği nakledilmiştir.” (el-Kâmil fi'd-Duafâ, III/537. Pakistan/el-Mektebetu'l-Eseriyye baskısı.)

İmam İbn Abdilber Câmiu Beydai’l-İlm'de de şöyle demektedir:
“Hadisçiler'(den bazıları) Ebû Hanîfe'yi kötülemek hususunda ileri gittiler ve haddi aştılar. Onlara göre, kendilerini buna sevk eden şey, Ebû Hanîfe’nin rey ve kıyası rivayetleri değerlendirmede kullanması ve bu ikisi*ne itibar etmesidir. Oysa ilim ehlinin çoğunluğu şöyle demektedir: Ri*vayet sahih olduğunda kıyas ve rey batıl olur.
Halbuki Ebû Hanîfe’nin reddettikleri, doğruluğu muhtemel olan teville reddettiği âhâd haberlerdir. Ayrıca ondan önce başkaları bunla*rın pekçoğunu zaten reddetmişlerdi; Ebû Hanîfe gibi rey ekolünü be*nimsemiş olanlar da bunlara tabi olmuşlardı. Nitekim onun bu yönde*ki yaklaşımlarının büyük çoğunluğu kendi şehrindeki -İbrahim en-Nehaî ve İbn Mesud'un öğrencileri gibi- tabi olduğu alimlerin uygulama*lardır.

Hafız Abdilber Câmiu Beyâni'l-İlm ve Fadlih adlı eserinde şöyle demektedir:
“Ebû Hanîfe Hammad'la en çok görüşen insandı. Ancak o, Atâ'nın Hammad'dan daha bilgili olduğunu söylerdi.” Keza o, “Atâ b. Ebî Rabâh'dan daha faziletli birini görmedim” demiştir. Yine o, “Atâ b. Ebî Rabâh'dan daha faziletli birini görmedim. Keza Cabir el-Cu'fî'den daha yalancı birini görmedim” demiştir.” (Câmiu Beyani’l-İlm ve Fadlih, 11/153. Mısır-İdâretu't-Tıbâati'l-Munîriyye baskısı)
Tarih boyunca, Ebû Hanîfe kadar, şahsı ve imameti hakkında söy*lenmiş çirkin sözlerin bu kadar çok nakledildiği, kendisine bu derece hücum edilen bir başka kimse yoktur. Bunun yanında o kıskanılıyor, ilgisi olmayan şeyler şahsına nisbet ediliyor ve hakkında asılsız şeyler uyduruluyordu.Yahya b. Maîn şöyle demiştir:
“Arkadaşlarımız Ebû Hanîfe ve öğ*rencileri hakkında ölçüyü kaçırıyorlar.” Ona
“Ebû Hanîfe yalancı mıy*dı” diye sorulunca da,
“O böyle şeylerden beri, şerefli bir insandı” ce*vabını vermiştir.
Hafız Muhammed b. Hüseyin el-Ezdî de Duafâ kitabının sonunda zikrettiği nakiller arasında, Yahya b. Maîn'den şunu nakleder:
“Vekî'den daha üstün bir insan görmedim. Ebû Hanîfe’nin reyine göre fetva veriyordu. Ebû Hanîfe’nin rivayet ettiği hadislerin hepsini bil*mekteydi. Ondan pekçok hadis dinlemişti.”
Ali b. el-Medînî de şöyle demiştir: “Sevrî, İbnu'l-Mubarek, Hammad b. Zeyd, Huşeym, Vekî' b. el-Cerrâh, Abbâd b. Avvâm, Cafer b. Avn, Ebû Hanîfe'den rivayet etmişlerdir. Güvenilirdir. Onda bir prob*lem yoktur.' Yahya b. Saîd de 'bazan Ebû Hanîfe’nin değerlendirme*lerinden birini güzel görüp aldığımız olur” demiştir. Yahya, Ebû Yu*suf'dan el-Câmiu's-Sağîr'in kıraatini dinlediğini de söylemiştir. Ezdî de Ebû Hanîfe'yi zikretmiş ve Ali b. el-Medînî’nin yukarıdaki sözlerini aynen aktarmıştır.
Ebû Hanîfe'den hadis rivayet edenler ile güvenilir olduğunu söy*leyenler keza övgüde bulunanlar, hakkında konuşanlardan fazladır.
Hadisçilerden hakkında konuşanlar ise, onu ekseriya reye ve kı*yasa dalmakla, irca görüşünü benimsemekle suçlamışlardır.
Eskiden şöyle denirdi: “İnsanların geçmiş bir zat hakkında farklı görüşler belirtmeleri o insanın büyüklüğüne işaret eder.” Bu bağlamda şunu demişlerdir:
“Bak işte Ali b. Ebî Tâlib. Onun uğrunda iki gurup helak oldu. Bir taraf sevgide, diğer taraf kin ve nefrette ölçüyü kaçır*dı. Zaten hadis-i şerifte şöyle denmiştir: 'Onun nedeniyle iki şahıs (gu*rup) helak olacaktır: Aşırı seven ile aşırı buğzeden.” Bu durum meşhur zevatın, dinde ve fazilette zirveye ulaşmış insanların karşılaştığı bir hal*dir.” (Câmiu Beyânil-İlm, 11/148-150. el-Munîriyye baskısı.)
İbn Abbas şöyle demiştir: 'Alimlerin ilimlerini dinleyip istifade edin ancak, birbir*leri hakkında söylediklerini onaylamayın. Canım kudretinde olan Allah'a and ol*sun ki! Alimler ağıllarındaki keçilerden daha çok kıskançtırlar.'
Mâlik b. Dinar da şöyle demiştir: 'Alimler ve kurrâların sözleri her hususta alınır. Birbirleri haklarında söyledikleri sözler müstesna. Çünkü onlar keçilerden daha çok birbirlerine haset ederler.'
Ebû Hâzim'in dediği de şudur: 'Eskiden bir alim kendisinden daha bilgili biriyle karşılaştığı zaman bunu ganimet bilir, kendi gibi biriyle karşılaştığında onunla mü*zakere eder, kendisi kadar bilgili olmayan biriyle karşılaştığında ise ona üstünlük taslamazdı. Fakat bu zamanda kişi, irtibatını kesmek dolayısıyla ona artık ihtiyacı olmadığını göstermek için kendisinden üstün alimi insanlara kötüler, kendisi gibiy*le müzakere etmez, daha az bilgili insanı da küçümser oldu. İnsanlar artık helak ol*dular.' İbn Abdilber bunların hepsini senediyle birlikte bâbu hukmi kavli'l-ulemâi ba'di*him fî ba'd'ın baş tarafında zikretmektedir
Ebû Davud Süleyman b. Eş'as şöyle demiştir: 'Allah Mâlik'e rah*met etsin. O imamdı. Allah Şafiî'ye rahmet etsin. O da imamdı. Allah Ebû Hanîfe'ye rahmet etsin. O da imamdı.” [Câmiu Beyâni'l-İlm, 11/152-163. (Özetleyerek alındı).]
İbn Abdilber Câmiu Beyâni’l-İlm'de şunu da nakletmektedir:
Ebû Recâ anlatıyor: Rüyamda Muhammed b. Hasan'ı gördüm.
'Neyle karşılaştın' diye sordum. Şu cevabı verdi:
'Bağışlandım. Ardın*dan bana dendi ki: Sana bu ilmi vermemizin nedeni seni bağışlamak istememizdendir.'
'Ebû Yusuf ne yaptı' diye sordum.
“Bizden bir dere*ce yukarı çıktı' dedi.
'Peki Ebû Hanîfe' dedim.
'O en üst makamdadır' karşılığını verdi.” [Câmiu Beyâni'l-İlm. 1/47, 213. (Yeni tahkikli baskıdan).]

İbn Hibban, Kitâbu's-Sikât'ta ve Sahihin de Ebu Hanifeyi Cerh İmamı görmesi;
İbn Hibbân, Sahîh'inde Ebû Hanîfe'den şunu nakleder:
“Karşılaştığım kimseler içinde Atâ'dan daha faziletli birini görme*dim. Keza karşılaştığım kimseler için Cabir el-Cu'fî'den daha yalancı birini görmedim. Kendi reyime göre söylediğim her meselede bana bir hadis zikretti. Ayrıca iddiasına göre, yanında henüz aktarmadığı şu kadar bin hadis varmış.” İşte bu sebeple Ebû Hanîfe Cabir el-Cu'fî'yi cerh ediyor ve yalancı biri olduğunu söylüyordu.” [el-İhsân bi Tertibi Sahihi İbn Hibbân, III/273. Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye-Beyrut)
Üstelik İbn Hibban, hadislerine güvenileceğini belirt*tiği Ali b. Ma'bed b. Şeddâd el-Abdî el-Mısrî'nin terceme-i halinde şöyle söyler: A'meş, Ebû Hanîfe'ye
'bu mesele hakkında ne diyorsun' diye sordu. O da buna cevap verdi. A'meş,
'bunu neye dayanarak söylüyorsun' deyince,
"sen bize filan*cadan şöyle bir hadis naklettin ya" karşılığını verdi. A'meş bunun üzerine şöyle de*di:
"Ey fakihler! Sizler doktorlar bizler ise eczacılarız."(İbni Hibban Kitâbu's-Sikât'ta VIII/467)
İbn Hibbân Kitâbu's-Sikât'ında.Ebû Muhammed Musa b. es-Sindî’nin terceme-i halinde şöyle demektedir:
“Muemmel b. İsmail şöyle demiştir: Ebû Hanîfe'den şunu dinle*dim: “Sakalı uzun olanın aklı olmaz diyorlar. Ama ben Alkame b. Mersed'i gördüm. Sakalları uzun olmasına rağmen son derece akıllıydı.” (İbni Hibban Kitâbu's-Sikât, 1X/162. )

İbn Hazm el-Muhalla'da Ebu Hanifeyi Cerh İmamı görmesi:
İmam, pekçok ilim dalında mütehassıs olan, hafız, edîp Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd b. Hazm ez-Zâhirî el-Muhallâ fi Şerhi'l-Mucellâ bi'l-Huceci ve'l-Âsâr adlı eserinde şöyle demektedir:
“Cabir el-Cu'fî yalancıdır. Onun yalancılığını ilk açıklayan Ebû Ha*nîfe' dir.” [el-Muhallâ, 1/378. Beyrut baskısı.]
İbn Hazm yine şöyle söyler:
“Mucâlid zayıf biridir. Onu zayıf olarak değerlendiren ilk insan Ebû Hanîfe'dir.”[el-Muhallâ, V/243.]

İmam Zehebî Ebu Hanifeyi Cerh İmamı,Hadis hafızı görmesi ve Övmesi
Zehebi allâme, imam, Irak'ın fakihi Hammad b. Ebî Süleyman'ın terceme-i halini verirken söylediği şu sözlerdir:
Küfe ehlinin en fakihi Hz. Ali ile Abdullah b. Mes'ûd'dur. Bu iki*sinin en fakih öğrencileri Alkame'dir. Alkame’nin öğrencilerinin en fa*kihi de ibrahim en-Nehaî'dir. İbrahim'in öğrencilerinin en fakihi Hammâd, Hammâd'ın öğrencilerinin en fakihi de Ebû Hanîfe'dir. Ebû Ha*nîfe’nin öğrencilerinin en fakihi ise Ebû Yusuf'dur. Ebû Yusuf'un öğ*rencileri her tarafa yayılmıştır. Bunların içinde en fakih olan Muham-med b. Hasan'dır. Muhammed'in öğrencilerinin en fakihi ise Ebû Ab*dullah eş-Şâfifdir.” [Siyeru A'lâmi'n-Nubelâ, V/236.]
Zehebî Siyeru A'lâmi'n-Nubelâ'da Ebû Hanîfe’nin terceme-i ha*lini verirken de şöyle demiştir:
Hadis hafızlarının tabakalarına dair eserler yazan mütehassıs, seç*kin hadis hafızları Ebû Hanîfe'yi hafızlar içinde zikretmekte mutabık*tırlar. İşte İmam Zehebî. Tezkiretu'l-Huff'âz'ında onu zikretmekte ve medh-u senada bulunmaktadır. Kitabının giriş kısmında ise şöyle de*mektedir: “Bu eserde anılacak olanlar, Nebevi ilmi yüklenmiş, adil ka*bul edilen, ravilerin güvenilir veya zayıf kabul edilmesinde keza riva*yetlerin sahih veya zayıf kabul edilmesinde değerlendirmelerine müra*caat edilen kimselerdir.”
Hafız Zehebî de, Tezkiretu'l-Huffaz'da Atâ b. Ebî Rabâh'ın ter*ceme-i halinde şöyle söyler: “Ebû Hanîfe şöyle demiştir: Atâ'dan da*ha faziletli birini görmedim.” [Tezkiretu'l-Huffâz, 1/98]
“İmam, dinin fakihi, Irak'ın alimi Ebû Hanîfe... Rivayetleri öğren*meye ehemmiyet verdi. Bu amaçla seyahatlara çıktı. Fıkıh keza kapa*lı/ince noktalarını tedkik etme açısından rey alanında en zirvedeki in*sandır. İnsanlar bu hususta ona muhtaçtırlar.” [Siyeru A'lâmi'n-Nubelâ, VI/390, 392.]
Yine şöyle demiştir: “Ebû Hanîfe’nin fıkıhta ve onun inceliklerin*de imam olduğu kabul edilmiştir. Bu şüphe edilmeyecek bir gerçektir.
Bir delil aranırsa gündüzün varlığına, Hiçbir şey makul gelmez artık akıllara.” [Siyeru A'lâmi'n-Nubelâ, VI/403.]
Zehebî, İmam Mâlik'in terceme-i halinde İmam Şafiî’nin 'ilim üç kişinin etrafında dönmektedir: Mâlik, Leys ve İbn Uyeyne' dediğini naklettikten sonra şöyle söyler:
“Ben de derim ki: Bilakis ilim, onlarla beraber yedi kişinin etrafın*da döner: Evzâî, Sevrî, Ma’mer, Ebû Hanîfe, Şube ve iki Hammad (Hammâd b. Seleme ve Hammad b. Zeyd) [Siyeru A'lâmi'n-Nubelâ, VIII/94.]

Zehebî Medine’nin fakihi Ebu'z-Zinâd'ın terceme-i halinde de şöy*le söyler: “Ebû Hanîfe şöyle demiştir: Rebîa ve Ebu'z-Zinâd'ı gördüm. En fakihleri Ebu'z-Zinâd idi.” (Tezkiretu't-Huffâz, 1/135.)
Zehebî, Cafer es-Sâdik'ın terceme-i halinde de Ebû Hanîfe'den şunu nakleder: “Cafer b. Muhammed'den daha fakih birini görme*dim.” [Tezkiretu'l-Huffâz, 1/166.]
Zehebî, Ebû Hanîfe, Malik, Evzâî ve Sufyan'ı zikrettiği beşinci ta*bakanın sonunda da şöyle der: “Bu tabakadaki insanların zamanında İslam ve müslümanlar tam bir izzet içinde ve yoğun bir ilim atmosfe*rinde idiler... Bu dönemde Ebû Hanîfe, Malik ve Evzâî gibi fakihler ge*lip geçmiştir.” [Tezkiretu'l-Huffâz, 1/244.]

İbn Teymiyye Minhâcu's-Sunne’sin de Ebû Hanîfe'yi İmam görüp Övmesi
İbn Teymiyye, Ebû Hanîfe, Ebû Yusuf ve Mu*hammed b. Hasan'ı gece gündüz iimî araştırma yapan, herhangi bir kimseyle alıp veremedikleri olmayan, inceledikleri şer'î delillere göre bazan bir sahabinin, bazan da başka bir sahabinin sözünü tercih eden kimseler arasında zikretmekte ve akranlarının isimlerini bir bir say*maktadır.(Minhâcu's-Sunne, III/142. Bulak-1322)
İbn Teymiyye Minhâcu's-Sunne'in Ebû Hanîfe ve öğ*rencilerinin ümmet içindeki doğru sözlü bilginlerden olduklarını açık*lamaktadır. [Minhâcu's-Sunne, 1/167-8.]
İbn Teymiyye Minhâcu's-Sunne adlı eserinin başka bir yerinde şöyle söyler:
“...Hadis, tefsir, tasavvuf, fıkıh imamları aynen dört mezhep imamları ve onlara tabi olanlar gibidirler.” [62]
İbn Teymiyye Minhâcu's-Sunne nin başka bir yerinde de şunu der:
“...Malik, Sevrî, Evzâî, Leys b. Sa'd, Şafiî, Ahmed, İshak, Ebû Hanîfe, Ebû Yusuf gibi dinde imamlıkla tanınan İslam alimleri...” [Minhâcu's-Sunne, 1/215-6.]
Yine bir yerde de şöyle söyler:
“...İşte bu, Malik b. Enes, Sevrî, Leys b. Sa'd, Evzâî, Ebû Hanîfe, Şafiî, Ahmed b. Hanbel, İshak, Davud, Muhammed b. Huzeyme, Mu*hammed b. Nasr el-Mervezî, Ebû Bekr b. Munzir, Muhammed b. Cerîr et-Taberî gibi kendilerine tabi olunan imamların ve öğrencilerinin görüşüdür.” [Minhâcu's-Sunne, 1/173,]

İbnu'l-Kayyım'ın Ebu Hanife'yi Hadis İmamı görmesi;

İbnu'l-Kayyım şöyle demiştir: “Sahabe ve tabi*în ile Şafiî, İmam Ahmed, Mâlik, Ebû Hanîfe, Ebû Yusuf, Buhârî ve İshak gibi hadis imamlarının yolu... [İ'lâmu'l-Muvakkiîn, 1/359]

İmam Suyûtî’nin Ebu Hanife'yi Hadis hafızı görmesi
Suyûtî Tabakâtu'l-Huffâz kitabının başında şöyle demiştir
“İmdi; hadis hafızlarına yönelik Tabakâtu'l-Huffâz adlı bu kitap, Nebevî ilmi taşıyan, adil kabul edilmiş, ravilerin güvenilir veya zayıf ka*bul edilmesinde keza hadislerin zayıf veya sahih sayılmasında değerlendirmelerine müracaat edilen kişilere yönelik bir çalışmadır. Bu eser Hafız Ebû Abdillah ez-Zehebî’nin Tabakat’ından özetledim. Ondan sonra yaşamış kimseleri de çalışmaya ekledim.”

Acluni'nin Ebu Hanifeyi Hadis Hafızı görmesi
Allame, muhaddis İsmail b. Muhammed Cerrah eş-Şâfiî el-Aclİûnî Îkdu'l-Cevheri's-Semîn fî Erbaine Hadisen min Ehâdîsi Seyyidi'l-Murselîn adlı risalesinde -er-Risâletu'l-Aclûniyye diye meşhur olan bu sebet'inde şöyle demektedir: “İlaveten İmam Ebû Hanîfe en-Nu’mân'ın Musned’inde bulunanları da ekledim. Bunu da onun bu işin (hadisin) alimlerinden olduğunu göstermek için yaptım.”
Aclûnî daha sonra “İmam Ebû Hanîfe en-Nu’mân” ifadesinin ya*nma haşiyede şunu yazmıştır: “İmamların imamı, ümmetin kılavuzu Ebû Hanîfe Numan b. Sabit el-Kûfî. Hicrî 80 yılında doğdu. 150 yı*lında hakkın rahmetine kavuştu.
Ebû Hanîfe ise hafız, hüccet ve fakih bir insandı. Çok hadis riva*yet etmemişti çünkü ravilerle, hadis alımıyla, rivayetlerin kabulüyle il*gili koyduğu şartlar ağırdı.Örneğin, sahabenin imamı, onların en fakihi ve hadisleri en çok bileni olan Ebû Bekr es-Sıddîk. Bir müslüman onun çok hadis rivayet etmediği hususunda şüphe etmez. Çünkü sayılı hadis rivayet etmiştir. Keza, icmayla muhaddislerin imamı olan, hicret yurdu Medine’nin üs*tadı Malik de böyledir. Onun nezdinde sadece Kitâbu'l-Muvatta'da bulunan hadisler sahihtir.Yani, sadece Muvatta'da derlediği hadisleri göz önünde bulunduracak olursak durum böyledir. Peki onun için berşey diyen biri var mı?
Nitekim Hz. Ömer bir meselede içtihadına göre fetva veriyor, daha sonra sünnet kendisine ulaştığında bu fetvasından dönüyordu. Oysa Hz. Ömer, rivayet bilginlerince kabul edildiği üzere, Hz. Ebû Bekr'den sonra sahabenin en fakihi idi.
(er-Risâletu’l-Aclûniyye, s. 4-6. Mısır-1322.özet)

Mizzî’nin Ebu Hanife hakkında ki görüşünden dönmesi:
İşte Şam bölgesinin hafızı, İmam, hafız, alim zat, bilge, biricik in*san Cemaleddin Ebu'l-Haccac Yusuf b. Zeki Abdurrahman el-Mizzî ed-Dimaşkî eş-Şâfiî, Tehzîbu'l-Kemâl adlı eserinde İmam Ebû Hanî*fe’nin terceme-i halini vermiş ve biyografiyi uzun tutmuştur. Hafız Suyûtî’nin, Tebyîdu's-Sahîfe’de Hatîb'e atfen naklettiği herşey Mizzî’nin Tehzîbu’l-Kemâl'inden aktarılmıştır.
Mizzî’nin bu eserinde cerh ve ta'dil imamlarından nakledilenlerin büyük çoğunluğu, İbn Ebî Hâtim'in Kitâbu'1-Cerh ve't-Ta'dîl'inden, İbn Adiy'in Kâmil'inden, Hatîb'in Târîhu Bağdâd'ından ve İbn Asâkir'in Târîhu Dımaşk'ından aktarılan bilgilerdir.
İmam Mizzfnin Tehzîbu'l-Kemâl’inde İmam Ebû Hanîfe’nin ko*numuna layık olmayan birşeyi zikretmeyişi dikkate değerdir. Bu ince anlayışına bravo doğrusu! Bu takdiri neden hak etmesin ki; bakın Zehebî Tezkiretu'l-Huffâz’ında onun için ne demektedir: “Rical bilgisi*ne gelince, Mizzî bu işin sancaktarıdır; bu ilmin yükünü yüklenen, göz*lerin onun gibisini görmediği biridir.” (Tezkiretu'l-Huffâz, IV/1498.]
Hafız Zehebî de Tezhib'inde Ebû Hanîfe’nin terceme-i halini ve*rirken Hafız Mizzî’nin bu tutumunu övmüş ve şöyle demiştir: “Üstadı*mız Ebu'l-Haccâc, Ebû Hanîfe'yi zayıf gösteren bir görüşe eserinde yer vermemekle çok iyi davranmıştır.”
Üstelik Mizzî Tehzîbu'l-Kemâl’inde rical ilminin üstadı, hafızların önderi Yahya b. Maîn'den şunları nakleder: “Ebû Hanîfe sika idi. Sa*dece ezberlediği hadisleri naklederdi. Ezberlemediklerini nakletmezdi.” Yine Yahya b. Maîn şöyle demiştir: “Ebû Hanîfe hadiste güvenilir biriydi.” Yahya b. Maîn şunu da demiştir: “Ebû Hanîfe'de bir beis yok*tur. Bir defasında da şöyle demiştir: Ebû Hanîfe bizim nezdimizde güvenilir kimselerdendi. Yalancılıkla itham edilmemiştir.”
Hafız Mizzî yetişmediği kimselerden senedsiz yaptığı nakiller hu*susunda Tehzîbu'l-Kemâl’in mukaddimesinde şu açıklamayı yapmış*tır: “Söyleyeniyle aramızdaki isnad zikredilmemiş sözlere gelince: Söyleyeninden kesin ifadeyle nakledilen sözler, sözün nakledildiği kimseden bizlere kadar gelen senedde bir problem görmediğimiz na*killerdir. Sözün sahibinden temrîz sigasıyla nakledilen nakillere ge*lince, sözün sahibine kadar ulaşan isnadda problem olabilmektedir.”
Bu açıklamadan anlaşıldığı üzere, İbn Maîn'in İmam Ebû Hanî-fe'yi sika saymasına yönelik nakiller sahih ve sabit olup şüphe gerek*tirmeyen rivayetlerdir.

İbn Kesir'in el-Bidâye ve'n-Nihâye'de Ebu Hanife'yi Güvenilir İmam görmesi:
Hafız Ebu'1-Fidâ İbn Kesîr ed-Dimaşkî de “el-Bidâye ve'n-Nihâye” adlı eserinde şöyle demektedir:
“Tahâvi’ye hadisin (güneşin Hz. Ali'ye geri döndürülmesi) durumu kapalı kalsa da, Ebû Hanîfe’nin bu rivayeti reddettiği ve ravileriyle is*tihza ettiği nakledilmiştir... Beşşâr b. Dirâ' anlatıyor: Ebû Hanîfe Mu*hammed b. Nu’man ile karşılaşınca ona
“Güneşin Hz. Ali için geri döndürüldüğü hadisini kimden rivayet ettin” diye sordu. Oda
“Senin 'ey Sariye! Dağa çekil' hadisini rivayet ettiğinden başka bir kimseden” cevabını verdi.
Ebû Hanîfe güvenilir imamlardan biridir. Kûfe'lidir. Hz. Ali'ye olan sevgisi keza Allah ve Rasûlü'nün faziletli kıldığı yönleri nedeniyle Hz. Ali'yi daha üstün tutması nedeniyle suçlanmamış biridir. Buna rağmen o, bunu nakleden ravinin rivayetini kabul etmemiştir.
Muhammed b. Numan’ın sözüne gelince, bu bir cevap değildir. Bilakis anlamsız bir karşı yanıttır. Yani, “ben Hz. Ali’nin faziletiyle il*gili olarak -garip de olsa- bu rivayeti naklettim. Bu rivayet gariplikte senin Hz. Ömer'in faziletiyle ilgili naklettiğin 'ey Sariye! Dağa çekil' sözüne benzemektedir”, demek istemektedir. Ancak Muhammed b. Numan'ın verdiği bu cevap yerinde bir cevap değildir çünkü onun ri*vayet ettiği şey sened ve metin açısından Hz. Ömer'den bahseden rivayet gibi değildir. Ayrıca, Şârî'in kendisi hakkında bazı iyi şeyleri daha önceden sezdiğine şahitlik ettiği bir imamın gözünden perde kal*karak uzakta olan bir olayı gözlemlemesi nere, (Hz. Ali’nin olayında iddia edildiği gibi) kıyametin en büyük alametlerinden sayılan güneşin battıktan sonra yeniden doğması olayı nere? (el-Bidâye ve'n-Nihâye, VI/85-6. Beyrut-1966. Mektebetu'l-Meârif yayını-Birinci baskı. )

İbn Hacer'in Ebu Hanife'yi İmam görüp övmesi:
İbn Hacer bu eserinde, İmam Ebû Hanîfe’nin terceme-i halini şu sözleriyle bitirir: “Ebû Hanîfe’nin menkıbeleri gerçekten çoktur. Allah ondan razı olsun, Firdevs cennetinde oturtsun. Amin.” [159]
Ha*fız İbn Hacer el-Askalânî'nin diğer eserlerinde de hiçbir İlim adamın*dan İmam Ebû Hanîfe'yi zayıf sayan bir değerlendirme nakletmediği malumdur. Bilakis Tehzîbu't-Tehzîb''de İmam’ın güvenilir bir insan ol*duğunu cerh-tadii ilminin üstadı Yahya b. Maîn'den nakletmiştir. İşte söylediği:
“Yahya b. Maîn şöyle demiştir: 'Ebû Hanîfe sika idi. Sadece ez*berlediği hadisleri naklederdi. Ezberlemediklerini nakletmezdi. Ebû Hanîfe hadiste güvenilir biriydi.'Hafız îbn Hacer, Lisânu’l-Mîzân'ında şöyle demektedir:
“Muhammed b. Ali b. Numan b. Ebî Tarîfe el-Becelî el-Kûfî, Ebû Cafer. Kufe'de Tâku'l-Mehâmil'deki bir çarşıya nisbet edilerek Şeytânu't-Tâk (Tâk'daki Şeytan) lakabıyla anılmıştır. Zikri geçen çarşıda o, para bozma işiyle uğraşırdı... Denildiğine göre, ona Şeytânu't-Tâk lakabını ilk takan insan Ebû Hanîfe idi. Ebû Hanîfe, bu zatın Harûriye fırkasından bir kimseyle kendisinin huzurunda yaptığı münazara nedeniyle ona bu lakabı takmıştır... Hz. Ali’nin faziletiyle ilgili bir hu*susta Ebû Hanîfe ile aralarında vaki olan bir münazara esnasında, de*desine nisbet edilerek kendisine Muhammed b. Numan denmiştir. Bu münazarada Ebû Hanîfe kabul etmediğini gösterircesine 'güneşin Hz. Ali'ye geri döndürülmesi hadisini kimden rivayet ettin? diye sormuş, o da “Senin 'ey Sariye! Dağa çekil' hadisini rivayet ettiğin kimseden” ce*vabını vermiştir.” [Lisânu'l-Mîzân, V/300-1.]

İmam Nesai'nin Ebu Hanife hakkındaki görüşünden dönmesi
Nesâî İmam Ebû Hanîfe'yi zayıf saymaktan vazgeçmiştir- Çünkü kendisi es-Sunenu'l-Kubrâ'da (IV/322-3) Ebvâbu't-Ta'zîrât ve'ş-Şuhûd bölümü*nün bâbu men vekaa aiâ behîme (hayvanlarla cinsel ilişkiye giren kimse) kısmında İmam Ebû Hanîfe'nin Âsim - Ebû Rezîn - Abdullah b. Abbas tarikiyle nakletti*ği "hayvanlarla cinsel ilişkiye giren kimseye had uygulanmaz" hadisini nakletmiş ve "bu hadis sahih değildir. Âsim b. Amr hadis rivayetinde zayıf biridir" demiştir. Dikkat edilirse, Nesâî hadisin zayıflık yönü olarak Ebû Hanîfe'nin hocası Asım'ı göstermektedir. Eğer Ebû Hanîfe, Nesâî'nin ed-Duafâ ve'l-Metrûkîride dediği gi*bi zayıf biri olsaydı, hadisi ilk önce Ebû Hanîfe nedeniyle zayıf sayacaktı ancak bu*rada öyle bir şey yapmadı. Yaptığı şey, Âsırn'ın zayıf olduğunu belirtmekten iba*rettir. Görünen o ki, Nesâî Duafâ kitabında İmam hakkında söylediği sözden dön*müştür
Bu şekilde, tesbit ettikleri yeni deliller nedeniyle daha önce vermiş oldukları hü*kümlerden dönen nice münekkit hadisçiler vardır.İbni Abdilber'i ve Mizzi yukarıda görmüştük....
Ayrıca şu da var: Nesâî, Ebû Hanîfe'nin hadisi naklettiği hocası Âsim'in zayıf bir ravi olan Âsim b. Ömer el-Medenî olduğunu sanmıştır. Aslında bu kişi, Ebu'n-Necûd Âsim b. Behdele'dir. Nitekim İmam Muhammed'in Ebû Hanîfe'den rivayeti olan Kitâbu'f-Âsdr'da (s. 311. bâbu der'i'l-hudûd) bu açıkça ifade edilmektedir. İbn Hacer de Tehzîbu't-Tehzîb'de (X/415) böyle demiştir. (Tehzîb'in matbu nüs*hasında Ebu'n-Necûd ifadesi yanlışlıkla Ebû Zer diye yazılmıştır. Bunun düzeltilme*si gerekir). Mizzî ise Tehzîbu'l-Kemâl’de Ebû Hanîfe'nin hocaları arasında Âsim b. Ömer diye birini anmamış, bunun yerine Ebu'n-Necûd Âsim b. Behdele'yi zik*retmiş, Önüne de Ebû Hanîfe'nin naklettiği bu hadisin Nesâî'nin kitabında geçtiği*ne işaret etmek için sin harfi koymuştur. Nesâî'nin kitabında ise Ebû Hanîfe'den sadece bu hadis vardır. Buradan şu anlaşılmaktadır; Mizzî de, Nesâî'nin 'bu hadisi rivayet eden Asım. Asım b. Ömer'dir' değerlendirmesine katılmamıştır. Âsim b. Behdele'ye gelince; tanınan bir hadis ravisidir. Naklettiği hadisler Kütüb-i Sitte'de yer almaktadır. Nesâî onun için 'rivayetlerinde bir beis yoktur' demiştir. Bazıları hafızasının zayıf olduğunu söylemişse de, bir gurup münekkit güvenilir ol*duğunu belirtmiştir. Benim kanaatim, hadisin hasenle sahih arası bir konumda ol*duğudur.

İmam Sehâvî'nin, el-İ'lân bi't-Tevbîh li men Zemme't-Târîh adlı eserinde deki Tavsiyesi
Ebû Hanîfe hakkında sadece cerh edip suçlayanla*rın değerlendirmeleriyle yetinmemek gerektiği hususunda tavsiyede bulunmakta ve şöyle demektedir:
“İmamlar özellikle de birbirine muhalif olanlar arasında, münaza*ralarda ve tartışmalarda vaki olan şeyleri iyi bir şekilde yorumlamaya çalışmalı ve bunlardan bahsetmekten kaçınmalıdır. Hafız Ebu'ş-Şeyh b. Hayyân'ın Kitabu’s-Sunne'sinde naklettiği, keza Ebû Ahmed b. Adiy'in Kâmilinde, Hafız Ebû Bekr el-Hatîb'in Târîhu Bağdâdında, onlardan önce de İbn Ebî Şeybe’nin Musannef'inde naklettikleri ile Buhârî’nin ve Nesâî’nin kendisine tabi olunan imamlardan biri hak*kındaki söyledikleri sözler, iyi niyetle hem de müctehid imamlar tara*fından söylenmiş olmasına karşın, benim nakletmekten uzak durdu*ğum şeylerdir. Böyle durumlarda onların peşinden gitmemek gerekir. Bundan dolayıdır ki, seçkin kadılardan olan bir hocamız, böyle bir zat hakkında konuştuğu söylenen bir şahsı azarlamıştır. Hocamız Hafız İbn Hacer de, Herevî’nin Kitâbu Zemmi'l-Hevâ adlı eserinin kendisi*ne okunmasını dinlememizin ardından, içinde bu tür şeyler içermesi nedeniyle, “bu kitaptan bir şey rivayet etmeyin” dedi(İmam Sehavi el-İ'lân, s. 65. Dimaşk-1349. Kudsî baskısı)

İmam Nevevî’nin Tehzîbu'l-Esmâ ve'l-Luğât'ında Ebu Hanife'yi övmesi;
Önce; imam, hafız, biricik insan, şeyhülislam, evliyanın sembolü Muhyiddin Ebû Zekeriya Yahya b. Şeref b. Murrî el-Hizâmî el-Havrânî en-Nevevî eş-Şâfiî, Tehzîbu'l-Esmâ ve'l-Luğât adlı eserinde Ebû Hanîfe’nin terceme-i halini verirken onun faziletlerinden, menkıbelerinden, ilmi*ne ve verâma olan övgülerden başka bir şey zikretmemiştir.

İbnu'l-Esîr'in Ebu Hanife'yi övmesi suçlayanlara cevabı :
İbnu'l-Esîr İmam Ebû Hanîfe’nin terceme-i halini Câmiu's-Usûl kitabının üçüncü kısmında zikretmiş, ona beüğ övgülerde bulunmuş, suçlayıcı ifadelerde bulunanlara da karşılık vermiştir. O, şunları söylemiştir:
İmam orta boyluydu. Uzunca olduğu da söylenmiştir. Buğday ten*li, güzel yüzlüydü. İnsanların en güzel ve tatlı konuşanıydı. Onunla oturmak çok hoştu. Çok cömert, din kardeşlerine karşı son derece lü*tuf kar ve ihsankârdı.
Şafiî şöyle demiştir: Mâlik'e soruldu:
“Ebû Hanîfe'yi gördünüz mü?”
“Evet. Onu öyle biri olarak gördüm ki, eğer şu direk altındır de*seydi, bunu delilleriyle ispat ederdi.”
Şafiî şunu da söylemiştir: “Fıkıhta derinleşmek isteyen kişi Ebû Hanîfe'ye muhtaçtır.”
Biz burada onun menkıbelerini ve faziletlerini açıklamaya devam etsek konu bir hayli uzar, biz de asıl maksadımıza ulaşamayız. Ancak şunu söyleyelim: Ebû Hanîfe alim, amel ehli, zahid, âbid, verâ'lı, mut*taki bir insandı. Din ilimlerinde kendisinden razı olunmuş bir imamdır.
Ebû Hanîfe'ye nisbet edilen keza ondan nakledilen uydurma bir takım sözler vardır. Ancak imam bunlardan münezzehtir. Kur'ân'ın mahluk olduğu, Kaderî görüşü benimsediği, İrca inanışını kabul ettiği yönündeki sözler gibi. Bunları zikretmeye keza kimlerin bunları dile getirdiğini anmaya hiç gerek yok. Doğrusu o bunlardan uzaktır.
Allah'ın şöhretini, yeryüzünü kaplayan ilmini her tarafa yayması, mezhebinin ve fıkhi yaklaşımının benimsenmesi, sözleriyle fiillerine müracaat edilmesi, İmam'ın bu tür şeylerden uzak oluşunun hakikatin ta kendisi olduğunu gösteren delillerden bir kısmıdır. Allah katından gelen gizii bir sır ve hoşnudluk olmasaydı, Ailah onu muvaffak kılmaz, İslam ümmetinin yarısı veya buna yakın sayıda insan onun mezhebini, ictihadlarını ve görüşleriyle amel etmeyi seçmezdi. Sonuçta, yaklaşık 444 yıldır Allah'a ve dinine onun fıkıh çerçevesinden kulluk yapıldı; onun ictihadlarıyla ve mezhebiyle amel edildi; onun görüşleri alındı.
Bütün bunlar, onun mezhebinin ve akidesinin doğruluğunu göste*ren ve hakkında söylenen olumsuz şeylerden uzak olduğunu isbat eden en güzel delillerdir. Hanefî mezhebini benemseyenlerin en önde gelenlerinden olan Ebû Cafer et-Tahâvî Akîdetu Ebî Hanîfe adlı ese*rinde onun yaklaşımlarını ele almıştır. Burada geçenler bütünüyle ehl-i sünnet ve'1-cemaatın yaklaşımlarıdır. Burada ona nisbet edilen veya söylediği iddia edilen aykırı hususlardan bir şey yoktur, öğrencileri ve müntesipleri onun halini ve sözlerini başkalarından çok daha iyi bilirler. Bu durumda onların naklettiklerine bakmak başkalarının söyledik*lerine göz atmaktan çok daha iyidir. [143]
Onun aleyhinde bir takım şeyler söyleyenlerin buniarı demelerinin keza İmam'a nisbet edilen bu tür şeylere sarılıp İmam'a yüklenmeleri*nin nedenleri açıklanmıştır. Ancak, biz burada onların söyledikleri şey*leri aktarma ihtiyacı hissetmiyoruz çünkü Ebû Hanîfe gibi İsİamda yüksek bir konumda bulunan bir insan, kendisine nisbet edilen şeye İzahat getirilip mazeret üretilmesine muhtaç değildir.” [Câmiu'l-Usûl, Abdulkadir el-Arnavut'un tahkikiyle 1983 yılında Beyrut'ta 11 cilt halinde basılmıştır..]İbnu'l-Esir, «Câmiu'l-Usûl» de şöyle der:
«Allah'ın gizli bir sırrı olmasaydı bu ümmetin yarısı günümüze kadar büyük imâmın mezhebi üzere Allah'a ibadet etmezlerdi.»
der

İbni Hacer Heytemi Ebu Hanife'nin faziletlerine dair Eser yazması;

İbn Hacer el-Mekkî şöyle der: «Bazı bilginler demişlerdir ki, meşhur İslâm müctehidlerinden hiç birinin Ebû Hanîfe gibi arkadaş ve öğrencileri yoktu. Bilginler ve bütün insanlar müteşabih hadisleri, içtihada dayanan meseleleri, yeni olayları, kaza ve hükümleri açıklamakta Ebû Hanîfe ve arkadaşlarından yararlandıkları kadar kimseden yararlarımamışlardır.» «(el-Hayrâtu'l-Hısân» da S. 26)

İmam Hakim'in Ebu Hanife'yi Hadisleri alınan sıka ravi görmesi;

Beyhakî’nin hocası büyük hadisçi, muhaddislerin imamı İbnu'l-Beyyi' diye meşhur Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah en-Neysâbûri el-Hâkim ei-Mustedrek ale's-Sahîhayn adlı eserinde “velisiz ni*kah olmaz” hadisinin tariklerini verirken şöyle der: “Zikrettiklerimizin dışında, imamlardan bir grup bu rivayeti Ebû İshak'dan mevsul olarak rivayet etmişlerdir. Ebû Hanîfe Nu’mân b. Sabit, Varaka b. Maskale el-Abdî, Mutarrif b. Tarif el-Hârisî, Abdulhamid b. Hasan el-Hilâlî ile Zekeriya b. Ebî Zaide ve diğerleri bunlardan bir kısmıdır. Nitekim bun*ları bu bölümde zikrettik.”( el-Mustedrek ale's-Sahîhayn. 11/171 (Kitâbu'n-Nikâh). Hindistan/Haydarabad/Dekkan-1340. Dâiretu'l-Meârif baskısı.)

Hâkim Ma'rifetu Ulûmi'l-Hadîs kitabında da şunları söyler: Hadis ilimlerinin kırkdokuzuncusu: ezberlemek, müzakere ve bere*ketlenmek için hadisleri alınan, şöhretleri doğudan batıya ulaşmış olan tabiîn ve tebeittâbiînden meşhur sika imamları tanımaya yöneliktir. (Hâkim böyle dedikten sonra çeşitti beldelerdeki önde gelen hadisçilerden pekçok kimseyi zikreder.)
Kufe'li olanlar: Âmir b. Şerâhîl eş-Şa'bî, Saîd b. Cubeyr el-Esedî, İbrahim en-Nehaî, Ebû İshak es-Sebîî, Hammad b. Ebî Süleyman, Mansur b. Mu'temir, Muğîre b. Miksem ed-Dabbî, A’meş el-Esedî, Mis'ar b. Kidâm el-Hilâlî, Ebû Hanîfe Nu’mân b. Sabit et-Teymî, Sufyan b. Saîd es-Sevrî, Davud b. Nusayr et-Tâî, Zufer b. Huzeyf, Afi*ye b. Yezîd el-Kâdî ve diğerleri
(Hakim Ma'rifetu Ulûmi'l-Hadîs, s. 240-9. Kahire baskısı. )

İmam Beyhakî’nin Delailu'n-Nubuvve'sinde Ebu Hanife'yi övmesi ve Cerh İmamı görmesi;
Büyük ilim merkezlerindeki fıkıhçılar da cerh-tadil alanında değerlendirmelerde bulunmuşlardır.
Nitekim Abdulhamid el-Himmânî, Ebû Hanîfe’nin şöyle dediğini nakletmiştir: “Câbir el-Cu'fî'den daha yalancı, Atâ'dan da daha fazi*letli birini görmedim.”
Himmânî şunu da nakleder: Ebû Saîd es-Sağânî Ebû Hanîfe’nin yanına varıp
“Sufyânu's-Sevrî'den hadis alma hususunda ne dersiniz” diye sordu. O da şu cevabı verdi:
“Ondan yaz. Çünkü o sika bir kim*sedir. Ancak, İbn İshak’ın Hâris'ten naklettikleriyle Cabir el-Cu'fî’nin hadislerini alma.”
Harmele de Şafiî'den şunu nakletmiştir: “Haram b. Osman'dan rivayet etmek haramdır.”
Yahya b. Saîd el-Kattân da şunu anlatmıştır: “Naklettiği hadisler nedeniyle itham edilen ve rivayetlerini iyi ezberlemeyen kimsenin du*rumunu Şu'be, Sufyânu's-Sevrî, Mâlik b. Enes ve Sufyân b. Uyeyne'ye sordum. Hepside 'durumunu insanlara açıkla' dediler.”
Ebû Bekr b. Hallâd da şunu aktarmıştır: Yahya b. Saîd el-Kattân'a
“Hadislerini bıraktığın kimselerin kıyamet günü Allah'ın huzurunda hasmın olmalarından korkmuyor musun” diye sorulunca, şu cevabı verdi:
“Bu kişilerin Allah katında hasmım olması, Rasûlullah'ın 'yalan olduğu belli olan bir hadisi bana niçin nispet ettin' deyip hasmım ol*masından çok daha iyidir.”
Harmele b. Yahya aktarıyor: Şafiî'den şunu dinledim: “Şu'be ol*masaydı Irak'ta hadis bilinmezdi. Yanına vardığı (hadiste ehil olmayan) kimseye 'hadis rivayet etmeyeceksin. Edersen sultanı aleyhine kışkır*tırım' derdi.”
Buradaki birkaç örnekten de anlaşılacağı üzere onlar sünneti koru*mak için savunuyorlardı. Benzer örnekler pekçoktur ancak burada ak*tardıklarımız, konuyu uzatmaya gerek bıraktırmayacak kadar açıktır.”[Delailu'n-Nubuvve, 1/43-6. Beyrut-1405, Birinci baskı)

İmam Tirmizi'nin Kitâbu'l-İlel 'de Ebu Hanife'yi Cerh imamı görmesi;
İmam, Hafız Ebû İsa Muhammed b. İsa et-Tirmizî de Cdmi'inin Kitâbu'l-İlel bölümünde şöyle demektedir
“Bu mevzuyu anlayamayan bazı kimseler raviler hakkında konu*şan hadisçileri ayıplamışlardır. Oysa tabiîn imamlarından birçoğunun raviler hakkında değerlendirmelerde bulunduğunu görmekteyiz. Ör*neğin, Hasan Basrî ile Tâvûs, Ma'bed el-Cuhenî hakkında konuşmuş*lardır. Keza Saîd b. Cubeyr, Talk b. Habîb hakkında, İbrahim en-Nehaî ile Âmir eş-Şa'bî de Haris el-A’ver hakkında konuşmuşlardır.
Yine Eyyûb es-Sehtiyânî, Abdullah b. Avn, Süleyman et-Teymî, Şu'be b. el-Haccâc, Sufyan es-Sevrî, Mâlik b. Enes, Evzâî, Abdullah b. Mübarek, Yahya b. Saîd el-Kattân, Vekî' b. el-Cerrâh, Abdurrahman b. Mehdî ile diğer ilim erbabının raviler hakkında değerlendirme*lerde bulundukları ve onları zayıf gördükleri rivayet edilmiştir.
En iyisini Allah bilir, bize göre onları böyle davranmaya sevk eden şey müslümanlara nasihat etme, doğruyu gösterme düşüncesidir. Yok*sa bundan, insanları suçlamayı ve gıybetlerini yapmayı amaçladıkları sanılmasın. Kanaatimiz odur ki, bu kişilerin zayıf olduklarını açıkla*maktaki muradları zayıf ravilerin tanınmasıdır. Çünkü zayıf oldukları belirtilen kimselerin bir kısmı bidatçi, bir kısmı naklettiği hadisler ne*deniyle suçlanmış, bir kısmıda dalgın ve çok hata yapan kimselerdi. İmamlar, dine olan ihtimamlarından ve rivayetleri sağlama alma gayretlerinden dolayı, bu kimselerin durumlarını ortaya koymak istemiş*lerdir. Çünkü dinde şahitlik etmek, insanların hakları ve mallan hak*kında şahitlik yapmaktan çok daha fazla titizlik ve ciddiyet gerektiren bir husustur. (Tirmizî böyle dedikten sonra imamların bazı ravileri cerh ettikle*rine dair örnekler verir ve şöyle der): Ebû Yahya el-Himmânî Ebû Ha-nîfe'den şöyle işittiğini söylemiştir: “Câbir el-Cu'fî'den daha yalancı, Atâ b. Ebî
Rabâh'dan da daha faziletli birini görmedim.


İbnu'n-Nedîm Muhammed b. İshak «el-Fihrist» de
«Karada, denizde, doğru ve batıda, uzakta ve yakında ilmin tedvini Ebû Hanîfe sayesindedir. » demiştir.
 
E Çevrimdışı

Ehli_Hadis

Aktif Üye
İslam-TR Üyesi
Vaki b.el-Cerrah şöyle der: Ebu Hanife’nin reyin’den sakınılmalı Çünkü mescide işemek kıyasın bazı türlerinden daha hayırlıdır.(min ba’dil-kıyas)Abdullah b.Ahmed.Hanbel (Kitabu’l-İlel/I/227)

Gazali şöyle der: Ebu Hanife’ye gelince o müçtehid değildir Çünkü lügat bilmiyordu Velev bi Ebu Kubeys sözü buna delildir O hadisleri de bilmiyordu Bu yüzden zayıf hadisleri kabul edecek sahihleri reddedecek derecede cüretkardı Bizatihi anlayış sahibi biri de değildi fakat akıllı geçinirdi Zira kendi ittihaz ettiği usullere muhalefet etmek akıllılık alameti değildir.(Gazali el-Menhul inin Talikati’l-Usul.s.471)

Ahmed b.Habel Ebu Hanife’nin hem hadiste hem de rey’in de zayıf olduğunu söyler.(Hatib Bağdadi XIII,421)

Ahmed b.Hanbelin kendisine: Ebu Hanife ve ashabına buğzetmenin ecri varmıdır diye soran birisine şöyle cevap verir Eyvallah (Abdullah b.Ahmed b.Hanbel a.g.e.I.180)

Ahmed b.Hanbel şöyle der: Ebu Hanife’nin ashabından hiçbir şey rivayet etmek gerekmez.(Harevi Zemmu’l-Kelam ve Ehlihi II,314)
Hasan b.Salih Şerik b.Abdullah Sufyan b.Said şöyle söylemektedirler:Ebu Hanife’nin fıkıh hakkında bir şey bilmediğini idrak ettik Bildiğimiz tek şey onun Husumatla ilgisi olduğudur.(Hatin Bağdadi Tarihu Bağdad XIII.407)

BİR RAVİDE HEM CERH HEM TADİL BİRLEŞİRSE CERH MUKADDEMDİR

İbn Hacer Askalani şöyle der: Cerh,Ta’dilden önce gelir Çünkü cerh tafsil özelliğin sahiptir.Fakat cerhin sebeblerini bilen mütehassıs bir kimse tarafından beyan edilmesi gerekir.Eğer cerh sebeblerini bilmeyen birisi söylerse o kimsenin ravi hakkında ki sözüne itibar edilmez.Şayet ravi ta’dilden hali ise o zaman o ravi hakkında cerh sebebi açıklanmasa da cerhe mücmel olarak itibar edilir.Yalnız sebeb açıklamasa bile cerhi yapanın sebebleri bilmesi gerekir.(İbn Hacer,a,g,e.s.75)

Sehavi Fethü’l-Mugis’de şöyle der: Cerh ve Ta’dil ifade eden sözlerin bir ravide tearuzunda alimlerin çoğu cerhi öne alırlar Cerh ve Tadil yapan alimlerin sayısı eşit veya farklı olsa durum değişmez.

Hatib el-Bağdadi sayıları eşir olursa cerhin tercih edileceği konusunda ittifaktan bahseder.

İbn-i-Asakir şöyle der:Alimler fikir birliği ettiğine göre bir raviyi cerheden kimsenin sözü açıklanmış (müfesser) olması şartı ile o raviyi ta’dil edenin sözünden daha üstün tutulur.

İbn-i-Salah şöyle der: Bir ravi üzerinde cerh ve Tadil birleşirse cerh ifade eden sözler tercih edilir.Çünkü ta’dil sahibi muaddil zahiri hüküm vermiş olabilir.Fakat cerhte böyle bir durum yoktur.O muaddillerin bilmediği durumlara da aşinadır.Eğer müsbet kanaat sahipleri sayıca çoksa bir görüşe göre raviyi müsbet tanımak gerekir.Fakat cumhurun tercihi olan görüş cerhi tercih edip menfi kanaatı geçersiz saymaktır.İbn Salah a.g.e,119-120 Kasımı a.g.e.s.196-197 Suyuti a.g.e.s.204)

Sufyan es-Sevri Kadı Şerik Malik.b.Enes Hammad b.Seleme Ahmed b.Hanbel Abdullah b.Mübarek Evzai İbn Kuteybe Nesai Buhari Müslim Darekutni Eşari Hammad bin Süleyman İmam Malik İbn Ebi Davud İbrahim bin Es’as Sufyan bin Uyeyne İbn Ebi Şeybe Ebu Davud Süleyman es-Sicistani İmam Şafii Abdurrahman bin Mehdi İbn Hibban Ebu Nuaym Esbahani İbn Sad İbnü’l-Cevzi Ebu Zura er-Razi İmam Gazali Hasan bin Salih Sufyan b.Said Vaki b.el-Cerrah İbn Ebi Hatim er-Razi İbn Adiy Beyhaki Hatib Bağdadi Cüveyni Fahreddin er-Razi İsimlerini zikretmiş olduğum alimler Ebu Hanife’yi Cerh etmişlerdir yine üstüne basa basa vurguluyorum Bir ravide Cerh ve Tadil birleşirse Cerh mukaddemdir Ve Cerh,Ta’dilden önce gelir.

Benim buraya aktarmış olduğum Cerhler bizzat Arapça lafızları ile verilmiştir.Senin aktarmış olduğun yada sağdan soldan kopyaladığın yazılar ise Cehmiyye olan Ehli-Sünnet düşmanı Zahid el-Kevseri’den aktarılmıştır.yada onun öğrencisi olan Ebu Gudde’den bu konuda eser yazanlar’da Ebu Hanife’nin hadisçiliği ile ilgili şuan sağda solda sitelerde olan Ebu Hanife’nin hadis anlayışı yada Ebu Hanife’nin hadis ilminde ki yeri bunlarda çoğu yerlerde Ehl-i-Sünnet düşmanı olan Kevseri’den nakiller yapmışlardır.Kevseri hadis ilmin’den ne anlar Sahih hadislerde ızdırap olduğunu iddia edecek kadar cahil birisidir.Mesela örnek verecek olursak:

Müslim sahih’inde Muaviye b.Hakem es-Sülemi’nin rivayet ettiği Cariye Hadisi hani Cariye Allah Rasülü’ne soruyor Eyne Allah Allah nerede cariye cevap veriyor Fiss Sema Allah semadadır:

Bu hadis hiç şüphesiz sahih’tir Bu hadisi İmam Müslim Sahih’inde rivayet etmiştir.Aynı Şekilde Ebu Avane’de Müslim üzerine Mustahrec’inde bu hadisi rivayet etmiş Beyhaki’de el-Esma ve’s-Sıfat’ta hadisin akabinde (s.422) Bu sahih’tir ve bunu Müslim rivayet etmiştir demiştir.Zehebi Uluvv’da Bu sahih bir hadis olup bunu Müslim Ebu Davud Nesai ve imamlardan birden çok kişi eserlerinde zikretmişlerdir hepside hadisi olduğu gibi kaydetmiş ve herhangi bir tevil’de ya da tahrif’te bulunarak ona ilişmemişlerdir demiştir.(Zehebi Uluvv.s.105)Bu rivayet yine şu kaynaklar da geçmektedir.İbn Huzeyme Tevhid.121 İbn Ebi Asım es-Sünne.489 Ahmed/5/447)

Bununla birlikte taasubun içerisinde Helak olmuş Kevseri’nin hadiste ızdırap bulunduğunu iddiası ile sıhhati hakkında şüphe uyandırmaya çalıştığını görüyoruz.O el-Esma adlı eser üzerinde karaladıkları arasında bu hadis hakkında (s.441-442) şu notu düşmüştür.

Bunların hadisi Muaviye b.el-Hakem’den yalnızca Ata b.Yesar rivayet etmiştir Ez-Zehebi’nin Kitabu’l-Uluvv’da belirttiği üzere bu hadisin bir lafzında Rasülullah s a v’in cariye ile konuşmasının ancak işaret ile olduğuna ve ravinin işaretten anladıklarını kendisinin tercih ettiği bir lafız ile sıraladığına delil teşkil etmektedir.Buna göre bizim dediğimize delil teşkil eden Ata’nın lafzı şöyledir Bana bizzat cariye sahibinin kendisi tahsis etti…Bu hadiste şu ifadeler yer almaktadır Peygamber s a v soru sormak amaçı ile elini cariyeye uzatarak Semada kim var diye sormuş Cariye Allah demiştir Peki ben kimim diye sorunca cariye Rasülullah demiş Allah Rasülü bu cariyeyi hürriyetine kavuştur Çünkü o müslüman birisidir buyurdu İşte bu Allah nerededir ifadesinin Rasülullah s a v tarafından telaffuz edilmediğine bir delildir.İşte mana yoluyla rivayet hadiste gördüğünüz şekildeki bir ızdırabı ortaya çıkarmış bulunmaktadır. Kevseri böyle demektedir:

Ayrıca Ata’nın bizatihi cariye sahibinden nakletmiş olduğu hadis (Kevseri’nin bahsettiği) Sa’id b.Zeyd’in rivayetinden olduğundna ötürü senedi açısından sahih değildir.Çünkü Sa’id b.Zeyd her ne kadar doğru sözlü birisi ise de hıfzı pek güçlü birisi değildir Bundan dolayı bir topluluk onun zayıf olduğunu söylemiştir Hatta Yahya b.Said onun oldukça zayıf olduğunu söylüyordu Hafız da Takribu’t-Tehzib’de buna işaret ederek Ama bazı yanılmaları vardır demektedir.Buna ek olarak hadisin rivayetinde geçen el ve soru sormak bu hadisi rivayet eden hadis hafızları ile onların daha alt mertebelerinde bulunanlar arasında yalnız kendisinin münferiden söylediği bir şeydir Onun bunu münferiden rivayet etmesini hadis alimleri şüphesiz münker olarak saymaktadır.

Allah sizi’de bizide hevadan korusun Şimdi şu adamın (Kevseri’nin) bu münker rivayete nasıl dayandığına bir bakıp düşünün Durum bundan ibaret de değildir.Aksine bu rivayeti ile muhaddisler arasında sahih olduğu ittifakla kabul edilmiş ikinci rivayeti vurmakta ve münker rivayeti sahih olan rivayetin zayıf ve müzdarip oluşuna delil kabul etmektedir.İlmini ve bildiklerini müslümanların peygamberlerinin hadisleri hakkında şüphe uyandırmak için kötüye kullanan bu adam hakkında mümin ne der.Diğer taraftan o bu şekilde bir saptırıcılıkla yetinmiyor.Aksine raviye Rasülullah s a v hakkında bilerek yalan söylemeyide nispet ediyor.Fakat bu ravi hangisi olursa olsun sika birisidir.Çünkü bu hadisin bütün ravileri sikadır.Bunu dememizin sebebi Kevseri’nin az önçe gecen sözlerinin anlamının şu olmasıdır Ravi Peygamber s a v’in cariyeye Allah nerededir dediğini işaret etmeyi tercih etmiştir Halbu ki Kevseri’göre vakıa Peygamberin böyle bir şey demediği şeklindedir.Bunu ancak ravi kendi kanaati ile Sa’id b.Zeyd’in rivayeti yerine koymuştur.Peygamber elini cariyeye soru sormak üzere uzattı Semada olan kimdir anlamın da sordu.

İşte Müslümanların Kevseri denilen bu zattan ve suçsuz olan kimseleri yapmadıkları ile itham eden benzerlerinden sakındırmak görevlerim arasındadır Bunu yaparkende onlara Yüce Allah’ın: Ey İman edenler Eğer bir fasık size haber getirirse iyice araştırın (Hucurat 49/6) ayetini hatırlatıyorum.

Kevseri Cehmiyye ve Mutezile’nin akidesindedir.Sıfatları tatil eden işine gelmeyincede Tevil eden bir şahsiyettir. Kevseri’yi savunmak için yazılan yazılar hep taasubun içerisinde Helak olmuş kişilerdir.Selefin akidesini görmezden gelen Selef İmamlarını kezzab yalancı ilan eden Sıfatları ispat eden Selef alimlerini Müşebbihe Mücessime Haşeviye ilan eden Ataları Cehmiyye ve Mutezile’nin yoluna davet eden Kabirlerden medet umulmasına cevaz verip Tagutluk yapan Kabirlerin yükseltilmesine cevaz verip yıkılmasına karşı çıkan Aşırı bağlandıkları İmamları İlahlaştıran Sahabeye dil uzatan bu şahsiyeti savunmaya kalkanlar Allah’ın Kitabı’nı ve Rasül s a v’in Sahih sünneti’ni bir daha gözden geçirmeleri gerekir.

Benim diyeceklerim bu kadar ve bu konuyu fazlada uzatmayacağım Benim Değerli Tevhid ehli Kardeşlerime tavsiyem Allah’ın Kitabını ve Rasül s a v Sahih sünnetini okumaları zayıf hadisleri bırakıp Sahih olanları ile amel etmeleri Ehl-i-Bid’at’tan uzak durmaları onların şatafatlı sözlerine aldanmamaları’dır.Allah Azze ve Celle bizlere Hakkı hak bilip ona sarılmayı batılı’da batıl bilip ondan uzaklaşmayı nasip etsin.
 
H Çevrimdışı

Habibullah

İslam-tr Sakini
Site Emektarı
gazallerin guzeldi ama adi gibi sadece gazel......yazilanlari okumadigin o kadar belliki ......
 
F Çevrimdışı

ferdiosman

Aktif Üye
İslam-TR Üyesi
Bu Ehli hadis nickli arkadaş gerçekten anlama özürlü o kadar çelişkisini gösteriyoruz vakit ayırıp okumuyo bile,her seferinde cavap verme yerine konu değiştiriyor.Biz yine sabırla bu saçmalıklara cevap verelim,ama nereye kadar....

1-Vaki b.el-Cerrah şöyle der: Ebu Hanife’nin reyin’den sakınılmalı Çünkü mescide işemek kıyasın bazı türlerinden daha hayırlıdır.(min ba’dil-kıyas)Abdullah b.Ahmed.Hanbel (Kitabu’l-İlel/I/227)
Uydurmadır. Olayın aslı şudur bu EhliHadis nickli birisi gibi birisi bir gün sağdan soldan duyduğu yanlış bilgilerle ''Ebu Hanife hata etti ''de yince Vaki b.el-Cerrah şöyle diyerek adama karşı çıkmıştı:
“Böyle diyen kişiler hayvanlar gibidirler; Hatta benimsedikleri yol itibariyle onlardan daha da aşağıdırlar. Yanında Ebu Yusuf ve Muhammed b. Şeybani gibi fıkıh alimleri, hadis imamları, Arap dili uzmanları, Fudayl ve Davud et-Tai gibi züht ve vera’ abideleri olan bir Ebu Hanife nasıl hata edebilir?! Böylesine muazzam bir öğrenci/müçtehit kadrosuna sahip birisi hata edemez. Çünkü yanıldığında müçtehit talebeleri müdahale ederek Onu doğruya yönlendirirler.”(İbn Hacer Mekki, Hayratu’l-Hısan,, s. 65; B.zehebi )

2-Gazali şöyle der: Ebu Hanife’ye gelince o müçtehid değildir ...

Evet Gazzalinin gençliğin de yazdığı bu eserde hocasının dan etkilediğip bu sözleri söylediği doğrudur.fAKAT O DA ZAMANLA Hakikatı görerek görüşünden dönmüştür.Eğer okuma zahmeti gösterirseniz İHYA ULUMUDDİN 'e bakabilirsiniz...Nitekim Nesai ,mizzi Abdilberr gibi hadis imamlarının yptığı gibi..

3-Ahmed b. Hanbelin bu sözlerden beri olduğu daha önceki mesajlarda açıklamıştık .Tuhaf olanEbu Hanife’nin fıkıh hakkında bir şey bilmediğini idrak ettik diye geçen sözler Eğer Ebu Hanife Fakih değilse söylermisiniz kim Fakihdir?
4-Mezhep taasubu ne zamanda beri Cerh nedeni oldu?Bir râvi hakkında hem ta’dil hem de cerh beyanı bulunduğunda cerhin durumuna bakılır. Eğer cerh müfesser ise ta’dile tercih edilir. Aksi takdirde ta’dil muteberdir.Hadis rivayet eden bir kimsenin adalet sahibi olduğunu tespit için iki yol vardır. Birinci yola göre, muteber hadis imamlarının en azından birinin o kimse hakkında tezkiye/ta’dilde bulunmuş olması gerekir. Aksine bir beyan/cerh olmadıkça hakkında âdil/salih olduğuna dair velev bir âlimin de olsa beyanı bulunan râvi âdil kabul edilir. İkinci yola göre bir râvi ümmet içinde adaletle şöhret bulduysa artık bu kimsenin âdil olduğuna hükmedilir .Rivayetlerine şüpheyle yaklaşmak doğru olmadığı gibi onun hakkında âlimlerin hususi bir tezkiyesi de aranmaz. Dört mezhep imamı ve büyük hadis imamlarının adaleti bu ikinci yolla sabittir. Buna İbni Hacerde katılır.Senin anladığın cerh yolundan gidersek İbni Teymiyye'nin, Albani'nin durumumu nice olur?Ya hadis imamlarımızın .Yine senin delil getirdiğin İbn-i Ebi Hatim İmam Buhari'yi cerh etmiştir.Bu cümleden olarak tereüme-i halinde "Buhari 250 senesinde
(M.864) Rey şehı'ine geldi. Babam (EbU Hatim er-Razi) ve EbU Zür'-
ati'r-Razi ondan sema' yoluyla hadis rivayet ediyorlardı. Muhammed
b. Yahya (ez-Zühli) Buhari'nin yanlarında "Kur'an-ı Kerim'i telaffuzum
mahluktur" dediğini bir mektupla kendilerine haber verdiğinde hadislerini
terkettiler" demektedirıı.(lbn-i Ebi Hatim, e/Cerh t'e'ı-Tadil; Haydarabat, 1361/1942, III/II, s. 191).

Sen değilmiydin''Cerh ve Tadil yapan alimlerin sayısı eşit veya farklı olsa durum değişmez.''Bu kadar ahmak olma elinde delil getirecek adam kalmaz.

5-Alsana bir tezad daha yahu madem İbni Hacer'in sözünü delil kabul ediyorsun ,hadis ilmin de ehil görüyorsun alsana İbni Hacer'in Cariye hadisi hakkındaki görüşü samim ol ve kabul et.

''Yahudilerden tecsim inancında olan birisi ‘kendisinden başka ilah olmayan Allah göktedir’ dese bu sözüyle iman etmiş olmaz.Âmmeden birisi aynı sözü söylese (tecsimin mânâsını bilmeyecek derecede bilgisizse) İslam’a girişi sahih olur. Cariye hadisindeki durum da bu çerçevededir..[1]
Allah zâtıyla arştadır, itikâdı yanlıştır.r.[2]

[1] – (13 / 359) قال الحافظ : "ولو قال من ينسب إلى التجسيم من اليهود: لا إله إلا الذي في السماء لم يكن مؤمنا كذلك، إلا إن كان عاميًا لا يفقه معنى التجسيم فيكتفى منه بذلك، كما في قصة الجارية التي سألها النبي صلى الله عليه وسلم: "أنت مؤمنة؟" قالت: نعم، قال: "فأين الله؟" قالت: في السماء، فقال: "أعتقها فإنها مؤمنة" ، وهو حديث صحيح أخرجه مسلم.... ".
[2] - قال الحافظ ابن حجر 1/508: "وفيه الرد على من زعم أنه على العرش بذاته "[أي:حديث : إن ربه بينه وبين القبلة]


İmâm-ı Nevevî de Câriye hadisini tevil ediyor


İmâm-ı Nevevî Sahih-i Muslim Şerhinin 5. cildinin 26. ve 27. sayfalarında Câriye Hadisi ismiyle meşhur olan Hadis hakkında şöyle diyor :“Rasûlullâh sordu : “Eynallâh ?” (zâhir manası : “Allâh nerede ?”) Cariye dedi ki : “Fi-s Semâ” (zâhir manası : “gökte”). Rasûlullâh dedi ki : “Ben kimim ?” Cariye cevap verdi : “Sen Allâh’ın Rasûlüsün.” Efendimiz dedi ki : “Onu âzad et, zirâ o Mü’mine’dir.”
Bu Hadîs-i Şerîf Sıfat hadislerindendir (yani Mevlâ’nın Sıfatlarıyla ilgilidir). Bu hadislerin açıklaması hakkında iki mezheb (yol) vardır. Bunları kitabın İmân bahsinde bir çok yerde zikrettik. Bu yollardan ilki : Bu sözlere manasını araştırmadan, Allâh-u Te’âlânın misli hiç bir sey olmadığını ve yaratıkların özelliklerinden münezzeh olduğunu bilerek îmân etmek. İkinci yol ise : Bu sözleri Kendi Şân’ına layık bir şekilde tevil etmek. Bu yolu tutanlar dediler ki : Bu sözden murad köle kadının tek ilâha inandığını imtihan etmektir. Yâni her şeyi yaratan ve yönetenin, her istediğini yapanın yalnız Allâh-u Te’âlâ olduğunu kabul ettiğini bilmek içindir. Ve Allâh-u Te’âlâ’ya dua etmek isteyen kişi göğe yönelir, tıpkı namaz kılacak olan kişinin Kâbe’ye yöneldiği gibi. Bu Allâh-u Te’âlâ’nın gökle sınırlı olduğu manasına gelmez. Kâbe cihetinin O’nu sınırlamadığı gibi. Fakat gök dua edenlerin kıblesi olduğundandır. Kâbe’nin namaz kılanların kıblesi olduğu gibi. Veya o câriye puta tapanlardandı. Kendi etrafındaki putlara tapanlardan. Ve o : “fi-s semâ” (gökte) dediğinde onun putlara tapmayan ve tek ilâha tapan biri olduğu anlaşıldı.
Ebubekir Sifil hocada ;literatüre "Eynellah hadisi" veya "cariye hadisi" olarak geçen rivayete dayanarak bir kısım Selefîler işi şu noktaya kadar vardırmıştır: Bir kimsenin mü'min olup olmadığını öğrenmenin yolu, ona "Allah nerededir?" diye sormaktır. Çünkü Efendimiz (s.a.v), rivayette geçen cariyenin mü'min olup olmadığını tahkik etmek için ona böyle sormuştur. Bu sorunun muhatabı olan kişi eğer "Allah göktedir" derse, mü'min olduğuna hükmedilir. Çünkü cariye Allah Teala'nın gökte olduğunu söylemiş, Efendimiz (s.a.v) de bu cevap üzerine –kendisinin kim olduğu sorusuna da doğru cevabı aldıktan sonra– onun mü'min olduğunu söylemiştir.

Bu "tak'îd"in (kaideleştirme) ne kadar sağlıklı olduğunu görmek için bahse konu hadisin durumunu yakından incelemek gerekir. Bunun için hoşgörünüze sığınarak bazı teknik ayrıntılara girmek durumundayım.

Söz konusu hadisin muhtelif Hadis kaynaklarında nakledilen varyantları bir araya getirildiğinde şöyle bir arka planla karşılaşıyoruz: Sahabe'den birisinin, koyunlarını güden bir cariyesi vardır. Koyunlardan birisini kurda kaptırınca kızıp kendisine bir tokat atan sahabî, bilahare Efendimiz (s.a.v)'e gelerek durumu anlatır ve daha önceden bir mü'min cariye azad etme adağı bulunduğunu söyleyerek söz konusu cariyeyi azad etmesi halinde nezrini yerine getirmiş olup olmayacağını sorar. Efendimiz (s.a.v) de cariyeyi kendisine getirmesini söyler. Cariye geldiğinde Efendimiz (s.a.v), mü'min olup olmadığını öğrenmek için kendisine bazı sorular sorar. –Meselenin püf noktası burasıdır.–

Rivayetin bazı varyantlarında Efendimiz (s.a.v)'in cariyeye, "Allah nerededir?" diye sorduğu nakledilmektedir. Cariye bu soruya "Allah göktedir" diye cevap verir. Ardından gelen "Ben kimim?" sorusuna, "Sen Allah'ın Resulüsün" cevabını alınca, efendisine dönerek, "Onu azat edebilirsin; zira mü'mindir" buyurur. (Müslim, "Mesâcid", 33; Ebû Dâvûd, "Salât", 166; en-Nesâî, "Sehv", 20; "el-Muvatta", "Itk", 6; Ahmed b. Hanbel, V, 447-9; İbn Ebî Şeybe, "el-Musannef", VII, 215.)

Bu rivayeti mahrecinden, yani olayın kahramanı sahabî Mu'âviye b. el-Hakem es-Sülemî (r.a)'den nakleden kişi Atâ b. Yesâr'dır. Ancak aynı ravinin, aynı olayı "Allah nerededir?" sorusunun yer almadığı değişik bir lafızla naklettiğini görüyoruz. Buna göre Efendimiz (s.a.v), "Semada kim var?" diye sorarcasına elini yukarıya kaldırarak işaret buyurmuştur. (ez-Zehebî, "el-Uluvv li'l-Aliyyi'l-Azîm", I, 254.)

Yine Atâ b. Yesâr'dan aynı rivayet şu lafızla da rivayet edilmiştir: "Cariyeye "Allah'tan başka ilah olmadığına şahitlik eder misin?" diye sordu. Cariye "Evet" dedi. "Muhammed'in Allah'ın kulu ve Resulü olduğuna şahitlik eder misin?" diye sordu. Cariye "Evet" dedi..." (Abdürrezzâk, "el-Musannef", IX, 175;)

Aynı lafız, Ubeydullah b. Abdillah b. Utbe b. Mes'ûd isimli tabiî tarafından, "Ensar'dan bir adamdan" nakledilmiştir. (Ebû Dâvûd, "Eymân", 16; "el-Muvatta", "Itk", 6; Abdürrezzâk, a.g.e., a.y.; Ahmed b. Hanbel, III, 452.)

Her ne kadar bu haliyle zahiren mürsel ise de, bu varyant, mezkûr Ubeydullah'ın Ebû Hureyre (r.a)'den rivayeti olarak muttasıl bir senetle de nakledilmiştir. (Bkz. İbn Abdilberr, "et-Temhîd", IX, 114-5.)

Bu muttasıl senet Ahmed b. Hanbel (II, 291) ve Ebû Dâvûd ("Eymân", 16) tarafından zikredilmiş, ancak metinde Efendimiz (s.a.v)'in cariyeye "Allah nerededir?" diye sorması üzerine cariyenin eliyle yukarıyı işaret ettiği zikredilmiştir. (Ayrıca bkz. Abdürrezzâk, IX, 176; İbn Huzeyme, "Kitâbu't-Tevhîd", 123; el-Beyhakî, "es-Sünenu'l-Kübrâ", VII, 388; ez-Zehebî, a.g.e., I, 260)

Bir diğer varyantta Efendimiz (s.a.v) cariyeye, "Rabbin kim?" diye sormuş, cariye eliyle yukarıyı işaret etmiştir. (İbn Huzeyme, a.g.e., a.y.)

Bir başka varyantta cariye Efendimiz (s.a.v)'in sorularına sadece işaretle cevap vermiştir. Buna göre Efendimiz (s.a.v) "Allah nerededir?" diye sormuş, cariye eliyle yukarıyı işaret etmiş, "Ben kimim?" sorusuna cevaben de cariye, "Sen Allah'ın Resulüsün" anlamında eliyle önce Efendimiz (s.a.v)'i, sonra da yukarıyı işaret etmiştir. (Ebû Dâvûd, "Eymân", 16; Ahmed b. Hanbel, II, 291)

Bütün bu varyantlar bir noktayı açık biçimde göstermektedir: "Eynellah hadisi" veya "cariye hadisi" diye bilinen bu rivayet kesinlikle mana ile aktarılmıştır. Bir diğer deyişle, Efendimiz (s.a.v) ile cariye arasında geçen konuşmanın, raviler tarafından kendi anladıkları lafızlarla aktarılması sonucunda, teknik tabiriyle "ızdırab" dediğimiz durum ortaya çıkmıştır ki, ehlince malum olduğu üzere, senedi sahih de olsa herhangi bir rivayetin metninde bulunan bu tür bir "uyuşmazlık", hadisi sıhhat derecesinden zaaf derecesine düşürür.

Bir an için bu gerçekten sarf-ı nazar edelim ve yukarıda verdiğim arka planını da dikkate alarak söz konusu hadise yakından bakalım: Bu hadiste Efendimiz (s.a.v)'in cariyeye sorduğu sorunun, onun mü'min mi yoksa putperest mi olduğunu ortaya çıkarmaya yönelik olduğu açıktır. Cariyenin, soruya verdiği cevaptan putperest olmadığı ve bir "Allah inancına" sahip olduğu anlaşılmaktadır. "Allah nerede", "Rabbin kim" "Semada kim var"... gibi sorulara kadının verdiği cevap, ya da eliyle yaptığı işaret, herhangi bir puta değil, "Yüce bir Yaratıcı'ya" inandığını ima eder tarzdadır ki, bilgi ve kültür seviyesi düşük bir insanın putperest olmadığını anlamak için bu türlü cevaplarla yetinmek yanlış değildir.

Bir önceki yazıda, Mu'âviye b. el-Hakem (r.a)'den Atâ b. Yesâr kanalıyla nakledilen rivayetin "muzdarib" olduğunu, mana ile rivayet edildiğini, dolayısıyla ihticaca (delil olarak kullanılmaya) elverişli olmadığını ortaya koymaya çalışmıştım. Zikrettiğim hususlardan, mü'min olup olmadığını tesbit için kendisine getirilen cariyeye Efendimiz (s.a.v)'in ne sorduğunu, tek başına o rivayeti veya onun varyantlarından sadece birisini esas alarak ortaya çıkarmak mümkün görünmemektedir. Öyleyse yapılması gereken şey, böyle durumlarda Efendimiz (s.a.v)'in, kendisine getirilen kişiye mü'min olup olmadığını tesbit için ne sorduğunu, benzer vakaları araştırarak tesbit etmektir.

Sahabe'den eş-Şerîd b. Süveyd (r.a)'den nakledilen rivayet bu konuda bize yol gösterici mahiyettedir. Ahmed b. Hanbel (IV, 222, 388-9) ve İbn Hibbân'ın (I, 419) rivayet ettiğine göre eş-Şerîd b., Süveyd (r.a), Efendimiz (s.a.v)'e gelerek, annesinin mü'min bir cariyeyi özgürlüğüne kavuşturmasını vasiyet ettiğini, kendisinin de siyahi bir cariyesi bulunduğunu söyler ve onu azat etmekle bu vasiyeti yerine getirmiş olup olmayacağını sorar. Efendimiz (s.a.v) cariyeyi kendisine getirmesini söyler. Cariye gelince Efendimiz (s.a.v), "Rabbin kim?" diye sorar. Cariye "Allah" der. Ardından "Ben kimim?" diye sorar. Cariye "Allah'ın Resulü'sün" diye cevap verir. Bunun üzerine Efendimiz (s.a.v), cariyeyi getiren sahabîye dönerek, "Onu azat edebilirsin, zira o mü'mindir" buyurur.

Bu rivayette zikredilen soruyu ed-Dârimî ("Nuzûr", 10), hemen aşağıda İbn Ebî Şeybe'den naklen zikredeceğim lafızla sevk etmiştir. Dolayısıyla eş-Şerîd (r.a) rivayetinin de mana ile rivayet edildiğini söylemek mümkündür.

Benzeri bir olay İbn Ebî Şeybe tarafından (VII, 215) rivayet edilmiştir. buna göre bir adam Efendimiz (s.a.v)'e gelerek annesinin mü'min bir köleyi azat borcu (adağı) olduğunu ve kendisinin de bir cariyesi bulunduğunu söyler. Efendimiz (s.a.v) cariyenin kendisine getirilmesini ister. Cariye gelince "Allah'tan başka ilah bulunmadığına ve benim de Allah'ın Resulü olduğuma şahitlik eder misin?" diye sorar. Cariye "Evet" deyince, sahabîye "Onu azat et" buyurur.

Yine benzeri bir olay el-Hâkim tarafından (III, 258) nakledilmiştir. Bu sefer Efendimiz (s.a.v)'e gelen bir kadındır ve yanında siyahî bir cariye vardır. Efendimiz (s.a.v), mü'min olup olmadığını öğrenmek için cariyeye şu soruları sorar: "Rabbin kim? Dinin ne? Ben kimim? Namaz kılıyor musun? Benim Allah katından getirdiklerimin hak olduğunu ikrar ediyor musun?" Cariyenin bütün bu sorulara olumlu cevap vermesi üzerine "Onu azat et" buyurur.

Ramazan hilalini gördüğünü söyleyen bir adamın mü'min olup olmadığını tesbit için Efendimiz (s.a.v) kendisine şöyle sormuştur: "Allah'tan başka ilah olmadığına ve Muhammed'in de O'nun kulu ve Resulü olduğuna şahitlik eder misin?" Adam "Evet" deyince oruca başlanmasını emir buyurmuştur. (Ebû Dâvûd, "Sıyâm", 14; en-Nesâî, "Sıyâm", 8; et-Tirmizî, "Savm", 7; İbn Mâce, "Sıyâm", 6; Abdürrezzâk, VI, 35; İbnu'l-Cârûd, "el-Müntekâ", 157; el-Hâkim, I, 297, 424...)

Efendimiz (s.a.v), Yahudi bir anne-babanın çocuğu ölüm hastalığındayken yanına gitmiş ve kendisine "Allah'tan başka ilah bulunmadığına şahitlik eder misin?" diye sormuş, çocuk "Evet" deyince, "Muhammed'in de Allah'ın Resulü olduğuna şahitlik eder misin?" buyurmuş, çocuk yine "Evet" diye cevap vermişti. Bir süre sonra çocuk vefat ettiğinde Efendimiz (s.a.v) ve Sahabe onu yıkayıp defnettiler. (et-Taberânî, "el-Mu'cemu'l-Kebîr", VIII, 67. el-Heysemî, "Mecma'u'z-Zevâid"de (II, 323) isnadının hasen olduğunu söylemiştir.)

Keza başta el-Buhârî ve Müslim olmak üzere pek çok kaynakta zikredilen İbn Sayyâd kıssasında Efendimiz (s.a.v)'in, İbn Sayyâd'a, "Benim Allah'ın Resulü olduğuma şahitlik eder misin?" diye sorduğu nakledilmiştir.

Bu örnekler, Efendimiz (s.a.v)'in, karşısındaki kişinin mü'min olup olmadığını tesbit için kendisine "Allah nerededir?" diye sormak yerine, Allah Teala'nın birliğine ve kendisinin de O'nun kulu ve elçisi olduğuna şahitlik edip etmediğini sorduğunu göstermektedir. "Eynellah hadisi" veya "cariye hadisi" diye bilinen söz konusu rivayet dışında Efendimiz (s.a.v)'in, muhatabının mü'min olup olmadığını ortaya çıkarmak için kendisine "Allah nerededir?" diye sorduğunun nakledildiği bir başka rivayet bilmiyoruz.

Esasen "Allah inancı" gibi bütün hassasiyetlerin başını teşkil eden bir meselede muhtelif raviler ve kaynaklar tarafından birbirinden oldukça farklı lafızlarla aktarılan "muzdarib" bir rivayettense, muhtelif bağlamlarda varit olmuş yukarıdaki rivayetleri ve benzerlerini esas almak akla da, dinî hassasiyete de, Hadis tekniğine de en uygun olan yoldur.


 
E Çevrimdışı

Ehli_Hadis

Aktif Üye
İslam-TR Üyesi
Vaki b.el-Cerrah şöyle der: Ebu Hanife’nin reyin’den sakınılmalı Çünkü mescide işemek kıyasın bazı türlerinden daha hayırlıdır.(min ba’dil-kıyas)Abdullah b.Ahmed.Hanbel-(Kitabu’l-İlel/I/227)Uydurmadır.

Bunun Uydurma olduğunu kim söylüyor neye dayanarak bunun uydurma olduğunu söylüyorsun

İbn Hacer Askalani’mi İbn Hacer el-Heytemi’mi Hangisi
Müslim Hadisin’de ızdırap olduğunu kim söylüyor…………Buna daha önce cevap vermiştim….....

1-Bir rivayette bu cariyeyi siyahî bir cariye olarak nitelendirmektedir. Bunu Dârimî, er-Radd ‘ale’l-Merîsî, (s. 95)’de sahih bir senetle rivayet etmiştir.

2- Cariyenin Arapça bilmediği ve: “Semâdadır, dedi” yerine semâya işaret ettiği belirtilmektedir. Müsned’de olduğu gibi. Fakat bu hadisin senedinde asıl adı Abdurrahmân b. Abdullah b. Utbe b. Mes’ûd el-Kûfî olan el-Mes’ûdî adındaki ravi bulunmaktadır. Bu ravinin hafızası karışmıştı. Bu hadisi de hafızasının karıştığı zamanlarda rivayet etmiştir. Çünkü hadis Müsned’de cariyenin Arapça bilmediği ve: “Semâdadır, dedi” yerine semâya işaret ettiği belirtilmektedir. Müsned’de olduğu gibi. Fakat bu hadisin senedinde asıl adı Abdurrahmân b. Abdullah b. Utbe b. Mes’ûd el-Kûfî olan el-Mes’ûdî adındaki ravi bulunmaktadır. Bu ravinin hafızası karışmıştı. Bu hadisi de hafızasının karıştığı zamanlarda rivayet etmiştir.

3-Ayrıca Ata’nın bizatihi cariye sahibinden nakletmiş olduğu hadis (Kevseri’nin bahsettiği) Sa’id b.Zeyd’in rivayetinden olduğundan ötürü senedi açısından sahih değildir.Çünkü Sa’id b.Zeyd her ne kadar doğru sözlü birisi ise de hıfzı pek güçlü birisi değildir Bundan dolayı bir topluluk onun zayıf olduğunu söylemiştir Hatta Yahya b.Said onun oldukça zayıf olduğunu söylüyordu Hafız da Takribu’t-Tehzib’de buna işaret ederek Ama bazı yanılmaları vardır demektedir.Buna ek olarak hadisin rivayetinde geçen el ve soru sormak bu hadisi rivayet eden hadis hafızları ile onların daha alt mertebelerinde bulunanlar arasında yalnız kendisinin münferiden söylediği bir şeydir Onun bunu münferiden rivayet etmesini hadis alimleri-şüphesiz-münker-olarak-saymaktadır.


4-Muâviye b. el-Hakem es-Sülemî’nin rivayet ettiği hadis. Dedi ki: Benim Uhud ile (Medîne’nin kuzeyinde bir yer olan) el-Cevâniye arasında koyunlarım vardı. Onların başında da bir cariyem (çobanlık etmek üzere) bulunuyordu. Günün birinde onun yanına gittiğimde kurdun ondan bir koyun kapıp gitmiş olduğunu gördüm. Ben de Âdemoğullarından bir adamım. Buna üzüldüm. Bu sebeple ona bir tokat vurdum. Sonra Peygamber sallallâhu aleyhi ve sellem’in yanına giderek bunu ona aktarınca, benim aleyhime bu işin çok büyük bir iş olduğunu söyledi. Bunun üzerine: Ey Allah’ın Rasûlü onu hürriyetine kavuşturmayayım mı, dedim. Allah Rasûlü: “Onu çağır” buyurdu. Ben de onu çağırdım. Allah Rasûlü ona: “Allah nerede?” diye sordu. Cariye: Semâdadır, dedi. Allah Rasûlü: “Ben kimim?” diye sordu. Cariye: Sen Allah’ın rasûlüsün diye cevap verdi. Allah Rasûlü: “Sen bunu azad et, çünkü bu bir müminedir” buyurdu.

Bu hadis hiç şüphesiz sahih’tir Bu hadisi İmam Müslim Sahih’inde rivayet etmiştir.Aynı Şekilde Ebu Avane’de Müslim üzerine Mustahrec’inde bu hadisi rivayet etmiş Beyhaki’de el-Esma ve’s-Sıfat’ta hadisin akabinde (s.422) Bu sahih’tir ve bunu Müslim rivayet etmiştir demiştir.Zehebi Uluvv’da Bu sahih bir hadis olup bunu Müslim Ebu Davud Nesai ve imamlardan birden çok kişi eserlerinde zikretmişlerdir hepside hadisi olduğu gibi kaydetmiş ve herhangi bir tevil’de ya da tahrif’te bulunarak ona ilişmemişlerdir demiştir.(Zehebi Uluvv.s.105)Bu rivayet yine şu kaynaklar da geçmektedir.İbn Huzeyme Tevhid.121-İbn-Ebi-Asım-es-Sünne.489-Ahmed/5/447)

Hafız Zehebi bu konu hakkında şöyle demektedir: İşte bu şekilde: Allah nerede diye kendisine sorulan herkesin fıtratı gereği hemen:Semadadır dediğini görüyoruz.Bu-rivayette-iki-mesele-vardır:

Birincisi-Müslümanın:Allah-nerededir-diye-sormasının-meşru-olduğudur.İkincisi ise kendisine soru sorulan kimsenin:Semadadır diyeceğidir.Bu iki meseleyi inkar edip reddeden bir kimse aslında Muhammed Mustafa sallallahu aleyhi ve sellem’e karşı-tepki-gösteriyor-demektir.el-Uluvv-li’l-Aliyyil-Azim(s.107)

Kadı Ebu Ya’la cariye ile ilgili hadisi söz konusu ettikten sonra şunları söylemektedir:Bu haber ile ilgili açıklamalar iki fasıla ayrılır.

Birincisi Allah’u Teala hakkında O nerededir diye sormanın caiz oluşu

İkincisi ise O’nun semada olduğuna dair haber vermesinin caiz oluşu Nitekim Yüce Allah bize kendisinin semada olduğunu haber vererek Gökte olanın sizi yere geçirmesinden emin mi oldunuz ve O Arşın üzerindedir diye buyurmaktadır (el-Uluvv li’l-Aliyyil-Azim (sh.300)












 
F Çevrimdışı

ferdiosman

Aktif Üye
İslam-TR Üyesi
Sözde Ehli-Hadise

1- Müslimdeki Muaviye Hadisinin senedindeki râviler, Yahya b Ebî Kesîr dışında, hepsi hadisçilerce siqa (sağlam, güvenilir) kişilerdir Senedde yer alan Yahya b Ebî Kesîr (132) hakkında ise İbn Hacer el-Asqalânî (852) şunları yazmaktadır:

"Siqatun, sebetun lâkinnehu yudellisu ve yursilu: Güvenilir, sağlamdır ancak tedlîs ve irsal yapar" Tedlîs, hadis rivayetinde yanıltıcı eksiklikler (karanlık yönler) bırakmaktır İrsal ise -bazılarına göre- bir ravinin görmediği, buluşmadığı bir kimseden hadis rivayet etmesidir(Teqribu't-tehzib, İbn Hacer el-Asqalani, Beyrut, 975, c.2. s.356)
Görüldüğü üzere hadisin senedi bütünüyle sağlam ravilerden oluşmamıştırYanıltıcı bir eksiklik olduğu diğer rivayetlerde ortadır.

Ayrıca hadisin, başka sahabelerce aynı lafızlarla rivayet edilmemesi onun âhâd bir rivayet olduğunu ortaya çıkarır Âhâd haberin ise itikadı konularda hüccet sayılmadığı -sözde ehli hadislerce değil gerçek ehlince-bilinen bir hususturVarmı başka bir sahabeden bu lafız ? Haşa !bizde bu rivayeti yok saymıyoruz ki?Açık bir şekilde sahih nasıl anlaşılır onu konuşuyoruz
Diğer varyantlar ki yukarıda gösterdik ,bir noktayı açık biçimde göstermektedir: "Eynellah hadisi" veya "cariye hadisi" diye bilinen bu rivayet kesinlikle mana ile aktarılmıştır. Bir diğer deyişle, Efendimiz (s.a.v) ile cariye arasında geçen konuşmanın, raviler tarafından kendi anladıkları lafızlarla aktarılması sonucunda, teknik tabiriyle "ızdırab" dediğimiz durum ortaya çıkmıştır ki, ehlince malum olduğu üzere, senedi sahih de olsa herhangi bir rivayetin metninde bulunan bu tür bir "uyuşmazlık", hadisi sıhhat derecesinden zaaf derecesine düşürür.
Esasen "Allah inancı" gibi bütün hassasiyetlerin başını teşkil eden bir meselede muhtelif raviler ve kaynaklar tarafından birbirinden oldukça farklı lafızlarla aktarılan "muzdarib" bir rivayettense, muhtelif bağlamlarda varit olmuş yukarıdaki rivayetleri ve benzerlerini esas almak akla da, dinî hassasiyete de, Hadis tekniğine de en uygun olan yoldur.

Kaldıki İbni Hacer'in İmam Nevevi'nin yukarıda gördük ve diğer Ehli Hadisin Tevilleri de bu yöndedir.
 
laylay Çevrimdışı

laylay

İslam-tr Sakini
Site Emektarı
ferdiosman mesajındaki reklam içeriklerini kaldırırmısın..kardeşim
 
hitman Çevrimdışı

hitman

Üye
İslam-TR Üyesi
yalandan ebu hanifeyi savunuyorum ayağına ordan burdan copy-paste... en sevmediğim şey forumlarda kendisine ait olmayan yazıları duvara asar gibi yollamak. de ki falanca kitabı okuyun orda detaylı bilgi var. kitabın içini dışını buraya asmanın gereği yok. ha zaten herkesin birşeyler okumuş olduğu muhakkak. extradan diyecek bir sözün varsa onu söyle.

dürüst ol bi kere. açık açık desene ehli hadise kıl oluyorum kıyasla reyle işime gelmeyen hadisi inkar ediyorum. böyle yapa yapa fıkhı incile çevirdiniz zaten. hayır sanki selefin hangi hadisi nasıl algıladığı bin yıldır bilinmiyormuş gibi. cariye hadisini reddettiğin anda zaten ümmetin en büyük imamlarına muhalefet ettin demektir.

mutezilenin safsatalarını kollama adına bin tane takla atıyorsun. belli ki ebu hanifenin arkasına saklanıp sünnete saldıranlardan birisin. kevserinin kör taklitçi çömezleri sizin gibi cehmilerin kim olduğunu herkes biliyor. derdiniz ümmetin selefine, hadis ashabına leke sürmek, zan altında bırakmak.
 
F Çevrimdışı

ferdiosman

Aktif Üye
İslam-TR Üyesi
Ehli Hadis nickli kullanıcını copy yazılarına yetişmek lazım ..Bütün mesajlar da kaynak verdik baktınımız mı ?,Kimin ne dediğini yazmak tabiiki iktibaslarla olur .daha yazdığımız mesajı okumuyorsunuz?Kuru taassup,Kaynağını göstermediğim bir konu var mı?Sizin gibi gereksiz uzatmalardan kaçınıyorum ,Konunun dışına çıkma var mı? Nerde kaldı ,hani ilmi bir şeyler söyleseniz?Cevapsız kalan onca konu var yukarıda..

Sağa sola saldırmayı bırakıp belki ilmi değeri olan bir şeyler de yazarsınız? sandım ama.....Ne zamandan beri Ebu Hanifeyi savunmak-ki savunan savunmuş sadece onlardan nakil yapıyorum- Ehli Hadis düşmanlığı oldu... Ebu Hanife düşmanlığınızı uydurma rivayetler ve mezhep tassubunun kaynaklandığını gözler önüne sermemiz sizi rahatsız etmiş olmalı

Hee bu arada Yaptığımız iktibaslara baksanız yüzde 99'un Ehli Hadisten olduğunu bilmem görecekmisiniz?

Kim ehli Hadis siz mi ? Yoksa onları cahillerden koruyan bizler mi?

Ne o yoksa kopyalayacak Vehhabi kaynaklarınız tükendi mi?

 
laylay Çevrimdışı

laylay

İslam-tr Sakini
Site Emektarı
Ehli Hadis nickli kullanıcını copy yazılarına yetişmek lazım ..Bütün mesajlar da kaynak verdik baktınımız mı ?,daha yazdığımız mesajı okumuyorsunuz?Kuru taassup,Kaynağını göstermediğim bir konu var mı?Sizin gibi gereksiz uzatmalardan kaçınıyorum ,Konunun dışına çıkma var mı? Nerde kaldı ,hani ilmi bir şeyler söyleseniz?Cevapsız kalan onca konu var yukarıda..

Sağa sola saldırmayı bırakıp belki ilmi değeri olan bir şeyler de yazarsınız? sandım ama.....

güzel yaklaşım
 
F Çevrimdışı

ferdiosman

Aktif Üye
İslam-TR Üyesi
Form takipçilerinin dikkatine ;
1-Bir çok ehli Hadis tarafından yukarıda görmüştük Hadis Hafızı Ebu Hanife'ye
2-Onun yoluna takip edenler sapıktır diyerek İmam Tahavi,Aliyyul Kari gibi onun mezhebinden çıkan yüzlerce hadisçilere
3-Şeyhül islam vekili Son Asrın muhaddisi İmam Kevseri'ye ki eserleri ortadadır.
4-Yine Şeria fakültesinde hadis hocalığı yapmış,Kavaid Fi Ulumi'l-Hadis,Mevzu Hadisler gibi onlarca hadis çalışması olan Muhaddis Abdulfettah Ebu Gudde'ye

Laf söyleyen Hitman ve Ehil-Hadis nickli üyelerin ,Şahsımı Ehli Hadis düşmanı göstermeleri ne derece doğru olduğunu dikkat ediniz.Acaba Şahsımın bir tek Ehli Hadise laf söylediğimi gösterebilirler mi?

Yorumu size bırakıyorum......
 
H Çevrimdışı

Habibullah

İslam-tr Sakini
Site Emektarı
ehlisunnet imamlarinin inanclarinin iman ve itikadi noktalarda bir olduklari acik ve kesindir ALLAH(c.c) onlarin hepsinden razi olsun .sahabenin buyukleri ile sohbetlerde bulunmus namazi bir arada kilmis olan insana bu tip adini yazmayacagim sekilde konusmalarina sedece gulerim...
hanefi mezhebi sunnete dayanmiyor diyenlere tek cevabim olur dogrudur ammmma bu mezhep ALLAH (c.c) kitabina oyle bir dayaniyorki artik ebedi beraberce (digerimamlarimizda dahil) gidecektir gecmis gecmistir ornek alinacak tonlarca mevzu vardir .bizlere onlari elestirmek yerine onlar gibi amel etmek duser .unutmayinki amellerin coklugu sadece akil sahipleri ve iman sahiplerine (salih) nasip olur...
 
E Çevrimdışı

Ehli_Hadis

Aktif Üye
İslam-TR Üyesi
1-Bu hadisi İmam Müslim Sahih’inde rivayet etmiştir.Aynı Şekilde Ebu Avane’de Müslim üzerine Mustahrec’inde bu hadisi rivayet etmiş Beyhaki’de el-Esma ve’s-Sıfat’ta hadisin akabinde (s.422) Bu sahih’tir demiştir.

2-Zehebi Uluvv’da Bu sahih bir hadis olup bunu Müslim Ebu Davud Nesai ve imamlardan birden çok kişi eserlerinde zikretmişlerdir hepside hadisi olduğu gibi kaydetmiş ve herhangi bir tevil’de ya da tahrif’te bulunarak ona ilişmemişlerdir demiştir.(Zehebi Uluvv.s.105)

3-Yine bu hadisi Buhari Cüz’ünde (64) İbn Huzeyme Tevhid’de 8121) Ebu Said ed-Darimi Reddi ale’l-Cehmiyye’de (271) İbn Ebi Şeybe İman’da (84) İbn Ebi Asım es-Sünne’de (489)

Hadisin Senedin’de bir proğlem yoktur herhangi bir ızdırap’ta yoktur Senin buraya aktarmış olduğun yazı Hikmet Zeyveli diye biri yazmıştır Hikmet Zeyveli diye ben bir kişiyide tanımıyorum………

Hadisin senedin’de ızdırap olduğunu Söyleyen Zahid Kevseri’dir.Çünkü Kendisi Yüce Allah’ın Uluvv sıfatını kabul etmemektedir.Bu hadis’te onun Batıl Akidesini ortaya koymaktadır.Bu konuda bizim daha bir çok delilimiz vardır ama bizim konumuz Cariye hadisi dir....Okadar ileri gitmiştir ki Muaviye gibi bir sahabeyi Çünkü Cariye hadisini rivayet eden o’dur Fakih olmamakla namazlarda konuşan bir Arabi olmakla itham etmiştir. Çünkü Kevseri’nin ve onun izinden gidenlerin İnandığı İlah sağda değildir solda da değildir önde değildir arkada da değildir ne üstedir ne de altta O ne alemin içindedir ne de dışında Aynı Eski atası Cehmiyye ve Mutezile ve Yunan tohumları Kelamçıların akidesi gibi…….

Hatib’el-Bağdadi Ebu’Zur’a’nın şu sözünü nakletmiştir: Sahabede Kusur arayan birini görürsen bilki O zındıktır.Çünkü bize göre Rasülullah hak peygamber Kur’an hak sözdürBize bu kur’an’ı ve sünneti ulaştıran Rasülullah’ın ashabıdır.Ashabta kusur aramakla bu zındıklar kitap ve sünneti iptal etmek için şahitlerimizi cerhetmek istiyorlar.Halbuki asıl cerhe müstehak olan onlardır.(Hatib el-Kifaye.s.49)

Allah azze ve celle Ebu Zur’a’dan razı olsun nede güzel söylemiştir.Kevseri gibiler ve onun yolunu takip edenler Eski Ataları Cehmiyye ve Mutezile ve Yunan tohumları sapık Kelamçıların izinden gitmektedirler.Allah’ın isim ve sıfatlarını nefyetmektedirler.Bunlar Allah’ı Peygamberden ve onun sahabesinden daha iyi tanıdıklarını iddia ederler.Bunların Mantığına göre Allah Kur’anda kendini tanıtırken Rasül s a v Sahih sünnetinde Allah’ı tanıtırken Allah ve Rasülü Teşbih ifade eden sözler söylemişlerdir.Haşa Allah ve Rasülü bu sapıkların söylediklerinden münezzehtir.Güya bunlara göre Allah’ın nüzülü yada uluvv yücelerde oluşu yada Allah’ın yed el sıfatı ayn göz sıfatı ıspa parmak sıfatı yada Allah’ın gülme sıfatı bunlara göre Bunlar cisimlerin sıfatlarıdır.Bunlar Allah’a nispet edilemez……

Bunlar’ın düştüğü çelişkiye bakarmısınız Allah azze ve celle’nin el sıfatını Kur’anda okuyor İlk önce Allah’ın el sıfatını cisimlerin elleri gibi sanıp Allah’ın el sıfatını cisimlerin ellerine benzetiyor ve kendisi ilk başta Müşebbihe oluyor.Ondan sonra bu sıfatı kabul etmeyip inkar ediyor.Burda da Tatil edip Allah’ın el sıfatını yok sayıyor ve Cehmiyye oluyor.Ondan sonra da bu olsa olsa ya nimettir yada kuvvettir yada kudrettir deyip Tevil ediyor ve burada da Mutezile oluyor şu sapıkların düştüğü şeye bakarmısınız.

Allah, bizzat kendisinin, Qur'an'da kendisini ve elçisinin O'nu vasfettiği sıfatlardan başka sıfatlarla tavsif olunamaz. Bu hususta Qur'an ve Hadisin dışına çıkılamaz. Biz şunu biliriz ki, Allah'ın bu sıfatlarla tavsifi haktır. Bunda gerçeğe aykırı bir husus yoktur ve manası, Allah'ın sözleriyle murad ettiği mana olarak bilinir. Bununla beraber, O'nun esma ve sıfatlarıyla birlikte zikredilen mukaddes Nefsi ve fiilleri bakımından hiçbir benzeri yoktur. Biz inanırız ki, O'nun hakikaten bir zatı, hakikaten fiilleri vardır, yine hakikaten sıfatları vardır, fakat ne zatında ve ne de fiillerinde hiçbir şey O'nun benzeri değildir, O, noksanlık ve hudusu gerektiren her şeyden münezzehtir, kemale müstehaktır."

Diğer konumuz ise itikad’ta ahad hadis delil olurmu olmaz mı bu konuda da bir risale hazırlıyorum bitince inş paylaşacağım….
 
Durum
Üzgünüz bu konu cevaplar için kapatılmıştır...
Üst Ana Sayfa Alt