Âleykum selam we rahmetullah;
İmam Nesâî, Şafiî mezhebine bağlı olmasına rağmen mutlak muctehid mertebesinde idi. Hadisçiler arasında üçüncü yüz yılın muceddidi sayılmıştır. İbni Kesir bu konuda şöyle der: “Yazmış olduğu eserlerden anlaşılıyor ki hıfzı sağlam, doğruluğu kesin, imanı güçlü, ilim ve irfanı geniş birisi idi”
Hadis rivayetinde çok titizdi. Hattâ bu konuda Muslim’den daha sağlam olduğunu söyleyenler vardır. Nakd-i Ricâl ilminde aşırı titiz olan Zehebi bile onu Muslim, Ebû Davûd, Tirmizi gibi Hadis otoritelerinden önde sayar ve şöyle derdi: “Nesâî, Buhârî ve Ebû Zûr’a ayarındadır.”
TâcudDin es-Subkide şu nakilde bulunur. “Ustadımız Zehebîye, İmam Muslim’in mi, yoksa Neseâî’nin mi, daha titiz olduğunu sordum. “Nesâî’dir” dedi”.
Sa’d b. Ali ez-Zencânî, İmam Nesâî’nin hadis kabul ve rivayetindeki şartlarının Buhari ve Muslim’den daha da ağır olduğunu söyler.
Nesâî’nin eserlerinden bazıları şunlardır:
1- es-Sunen: Meşhur hadis kitabıdır. Buna “el-Mucteba” da denir.
2- el-Kunâ: Ravileri künyelerine göre ve harf sırasıyla yazan bir eserdir.
3- ed-Duafâ ve'l- Metrûkîn: Zayıf ve terkedilmesi gereken ravileri yazan bir eserdir.
4- et-Temyiz: Suyûtî’nin ifadesine göre ravîleri birbirinden ayıran özellikleri zikreder.
5- el-Mu’cem: Nesâî’nin hocalarını yazar.
6- Kitabu’t- Tabakât: Nesâî’nin zamanına kadar geçen ravileri, rivayetlerini, hallerini, tabaka tabaka anlatan bir eserdir.
7- el-Cerh ve’t-Ta’dil: Hadis tenkidinin esaslarını yazar.
8- Tefsirul-Kur’an’il- Kerim
9- el-Cum’a
10- Musned-i Ali b. Ebi Talib
11- Amelu'l- Yevm ve'l- Leyle
Nesâî’nin “es-Sunen”i ellibir kitab’a ayrılmış olub, her kitab çeşitli bablardan meydana gelmiştir. Diğer hadis mecmualarında bulunmayan Kitabul-İhbâs, Kitabu’n-Nuhl, Kitabu’r-Rukba ve Kitabu’l-Umra gibi konuları içeren bölümler Nesâî’nin suneninde mevcuttur. Ayrıca diğer hadis mecmualarında bulunan Kitabul-Fiten, Kitabu'l-Kıyame, Kitabul-Merakib ve Kitabu’ t-Tefsîr de Nesâî’de mevcut değildir.
El- Muctebâ:
Nesâî, önce es-Sunenu’l- Kubrâ’yı te’lif etmiştir. Bunda sahîh ve ma’lûl hadîsler karışık olarak bulunuyordu.
Bunu Remle Emîri’ne takdim edince, Emîr: “İçinde yer alan bütün rivâyetler sahih mi?” diye sorar.
Nesâî: “Hayır, kitabda sahîh, hasen ve hasene yakın olan rivâyetler var” cevabını verir.
Bunun üzerine Emîr:” – Bana, sahîh olanları öbürlerinden ayırıver!” der.
Bu istek üzerine Nesâî, es-Sunenu’s-Suğra’yı te’lif eder ve buna el-Muctebâ Mine’s-Sunen adını verir. Bugün, Sunenu Nesâî deyince el-Muctebâ kastedilir.
El-Muctebâ, diğer sünenlerle mukâyese edilince içerisinde, zayıf hadîs en az olanıdır. Bu sebeble, bir kısım âlimler, el-Muctebâ’yı Kutub-i Sitte’nin üçüncü kitabı saymıştır.
Makdîsî’den naklen İbnu Hacer, Zehebî, Kâtib Çelebi, Subkî, gibi meseleye temas eden bütün âlimler, Hafız Ebu Alî’nin şu sözünü kaydederler: “Nesâî’nin rical hususundaki şartı, Muslim’in ve Buhârî’nin şartından daha şiddetlidir.” Ancak bu şartın ne olduğunu hiç biri belirtmez. Şu kadar var ki, Nesâi, Buhârî ve Muslim’in hadîs aldığı bir kısım râvilerden hadîs almamıştır. Sindî, bu sebeble, şartının Sahîheyn’den sıkı olduğunun söylendiğini ifâde eder.”
Kendisi der ki: “Ben Sunen’i cemetmeye azmedince hakkında, içime şubhe düşen bir kısım râvilerden hadîs alma hususunda Allah’tan istihârede bulundum. Netîcede, terklerinde hayır olduğu kanaatine vardım.”
Nesâî, kitabını tanzîm ederken, râvinin terkinde ittifak olup olmadığına bakmıştır. Terkinde ittifak olmadıkça hadîs almıştır. Bu hususta o da Ebu Dâvud gibi düşünmektedir: Muhtelefun fih râvinin hadîsi makbuldur, zira bir babta zayıf rivâyet, re’yu’r-ricâl’den evlâdır. Çünkü Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)’den olma ihtimâli mevcuttur.
Tertîbi:
Nesâî’nin el-Muctebâ’sı, sunen tarzında bir te’liftir. Hadîsler fıkhî bablara göre tasnîf edilmiştir. 51 aded ana bölüm vardır. Her bölüm, diğer sünenler gibi, tâli bablara ayrılır. Bab başlıklarında (terâcim) fıkhî hüküm belirtilir. Hükmü te’yid eden hadîsler kaydedilir. Nesâî, tertibde Muslim’in yolunu tutar. Yani hadîslerin turûkunu bir araya getirmeye ehemmiyet verir, hadîslerin illetini göstermeyi birinci plâna alır. Bu sebeble bir hadîsin birçok turûkunu verdiği vâkit, şayet varsa, önce galat bulunan tarîki kaydeder. Arkadan ona muhalefet eden sahîhi kaydeder. El-İmâm Ebu Abdillah İbnu Reşîd, Nesâî’nin kitabını, Buhârî ve Muslim’in medotlarını birleştirici olarak tavsîf ederken çokça ilel beyan etme yönüyle arzettiği hususiyete de dikkat çeker. İbâdet ve ahkâmla ilgili bahîslerden başka diğer kitaplarda rastlanmayan ana bölümlere yer verildiği görülür: İhbâs, Nuhl, Rukbâ, Umre, Hayl gibi. Diğer taraftan Fiten, Kıyâme, Menâkıb ve Kur’an’a dâir bölümler yer almaz.
Şerhleri:
El-Muctebâ’yı çok kısa bir surette Celâleddin es-Suyûtî şerhetmiştir. Ebu’l-Hasan Muhammed İbnu Abdillah es-Sindî (1138/1725), okuyucunun i’rabında ve zabtında muşkilat çekeceği kelimelerin, garîblerin şerhini yapmak maksadıyla Suyûtî’nin şerhi üzerine bir hâşiye ilâve etmiştir.
Siracuddin Ömer İbnu Ali İbnu Mulakkin (804/1401) Sahîheyn, Ebu Dâvud ve Tirmizî’ye olan zevâidini tek cilt halinde şerh etmiştir.
El-Mucteba, Suyûtî’nin şerhi ve Sindî’nin haşiyesi ile birlikte matbudur.
El-Mucteba dilimize de tercüme edilmiştir.
